Wlılardıñ qadırın keş bilemiz
kerey.kz
Ş. Bökeev 
«Wlı» degen osı bir wş-aq äripten
Twratın söz kündelikti ömirde, auız jüzinde aytuğa öte oñay bolğanımen, ämälyat barısında, qadırın tüsinetin adamdar jonınen alğanda öte bir salmaqpen, sabırmen, saqtıqpen, tañdap, talğap, ekşep qoldanılatın qwndı söz ekendigin ekiniñ biri bağamday bermes kerek. Öytkeni wlı bolu degenimiz-jay ğana bir adamnıñ balası bolu ğana emes, bükil halıqtıñ qadırlegen, qwrmettegen, töbesine älpeştep kötergen, äri sol qadr-qwrmetke ılayıq adamdarğa ğana ekşep qoldanatın erekşe salmağı auır söz. Dünie jaralğalı tarihta qanşama wlı batırlar, wlı wstazdar, wlı ğalımdar, wlı aqındar, wlı handar, wlı payğambarlar ötti. Olardıñ wlılığı qazirge deyin tarih betinen öşpey bizdiñ zamanğa jetip otır. Keyde sol wlılıqtıñ uaqtında bağalanbay talasqa tüsip jatatın kezderi de boladı. Äsirese bwnday jağday ortañda qaz basıp tiri jürgen, wlı twlğalardıñ basında köbirek bolatın ülken dau-damaylardıñ biri bolıp tabıladı. Bälkim qasında künde körip jürgenen soñ taulardıñ biiktigi bayqalmaytını siyaqtı tiri jürgesin bizde olardıñ wılılığın sezinbeytin şığarmız, bälkim sezinsekte bağalamaytın şığarmız, nemese qızğanıştıñ qızıl mısığı keudesin tırmalağan kör soqır kereñder olardıñ wlılığın bağalauğa kedergi keltirip jürgen şığar. Bälkim bwl jäy tüsinbestik bolsa bir säri ğoy, tüsinip, bilip twrıp ädeyi tüsinbestik, bilmestikke salınu bügigi qoğam men adamdardıñ ortaq dertine aynalıp otır. Bwrınğı ötken zamanda adamdar şınayı tüsinbestikten wlılardıñ qadırın jete bağalay älmädi. Düniedegi birinşi nömiri wlı adam, qasietti Payğmbarmız mwhammed (s. Ğ. S) da alğaş islam dinin tarqatqanda adamdar odan at boyın ala qaştı, körmegen qorlıqtardı körsetti, oğan qarsı dau aytar bizdiñ haqımız joq, öytkeni sol kezdegi adamdardıñ sana, tüsingi sonşalıq därejede ğana edi, adamdardıñ sana, tüsingi joğarlağannan keyin jahan jwrtşılığı payğmbarmızdı (s. Ğ. S) moyındauğa tura keldi, allanıñ qwdıretımen ol özin moyındattı da.
Ozımızdıñ wlı abay da solay boldı. Qalıñ elim qazağım dep mıñmen jalğız alıstı, sol zamannıñ kemşiligin jete tüsinip, oyındağısın ölmes öleñ joldarımen örnektep, körkem jır tizbeleri arqılı qalqına jetkizdi, biraq onı tüsiner jan da, öleñin tıñdar qwlaq ta bolmadı.
《jüregimniñ tübine tereñ boyla,
Men bir jwmbaq adammın onı da oyla,
Soqtıqpasız, soqpasız jerde tuıp,
Mıñmen jalğız alıstım kinä qoyma》-dep aط wrıp, qapırıq atpadı ma?
Wlı dala bwlbwlı Birjan sal Qojağwl wlınıñ da zamanında qadırne jetpedi eşkim, onıñ sal-serilik qwrıp, darqan qazaq dalasına adamnıñ bwlbwl bop Sayrap, Ruhanpay azıqpen susının qandırğanda bılayğı jwrt qwptay qoyğanı joq. Onı qwtırdı, jındandı dep öz tustarı bastağan jwrt wrıp-soğıp, arqasına qamşı oynatıp, qol-ayağın baylap kiiz üyge qamap qoiyuı da sol qara tünek zamanınıñ tüsinbestiginen tuğan adamğa aytqısız aşşı şındığı edi.
Keşegi aq iıq aqın Mwqağali dıñ qadırıne kim jetti?
Qırıq jıl boyı qazaq aspanın asqaq änmen äueletken valis piri şämşi Qaldayaqov basqasın bılay qoyğanda ekiniñ biri bolıp jatqan kompozitorlar odağına müşe bola almay ketpeppe edi.
Bız qazir eşkimniñ qolı jete bermegen berekeli de, merekeli beybit, bayaşat zamanda jäne kürmeui köp qıyın zamanda ömir keşip jatırmız.
Berekeli de, merekeli, bayaşat zaman degenimizdi oqırman özi tüsine jatar, al kürdeli de, kürmeui köp zaman deumizdiñ sebebi: qazir ğılım-tehnika wşqan qwstay damığan elektiröndıq zamanda jaqsılıq pen jamandıqtıñ qatar jüretini siyaqtı adamnıñ oyına kirip şıqpaytın, ne bir swmdıq, sorqiyalıqtar qoğamda beleñ bere bastadı, joldan taydıñ astıñ zañğar, şıñrauğa Qwlaysıñda ketesiñ, bwnıñ barlığın bilip twrıp ädeyi isteydi, mümkin ol sodan läzzät alatın şığar.
Bır-birne qastıq saylau, jaulasu, etekten tartu t. B dñ barlığı bügingini qoğamnıñ, büginğı zamannıñ ortaq qayşılğına aynalıp otır.
Aş bala men toq bala oynamaydı, bireudiñ iini kimge jarımay, bir üzim nan, bir wrttam suğa zar bolıp toñıp sekirse, al endi bireuler baylıqtı belşesinen basııp, toqtığına toyat tappay oyına kelgenin istep Oyran saluda, bireu aqşasına senip aybarlansa, endi bireu kökesine senip kökirek keredi, jaratuşı bir allağa senip aqırın alladan kütetinder tım az. Aqşanıñ küşimen, mansaptıñ buımen keybireuler joq adamdı bar etip qoldan tarih jasadı, ezdi er qılıp somdadı, ataqsız ata-babasın ötirik ataqtı qılıp, han därejesine deyin köterdi, ol-olma? asqınğan äumesirlik ölilerdi bılay qoyıp, ortamızda tik basıp, tiri jürgen wlı twlğalarmızğa da tis-tırnağın batırıp, şındıqtıñ şıray şıtınatıp, aqtıñ betin küyeleytindi taptı.
Zamanımızdıñ zañğar aqını, batırı, jalğandıqtı qiıp tüser aldaspan qılştay, bir tuar darındı daraboz ağamız mwhtar Şahanov ağamızğa qoldan ädeyi jasalıp jürgen kedergi, kerbaqpa jol tosuşılarğa, azamat twrğısınan araşa tüsip, azda bolsa ädildikti jaqtağan ayğaymızdı ayta ketudi jön kördik.
Mwhtar Şahanov zañğar aqın ğana emes, halqımızdıñ erjürek batırı, wlıt Ruhaniyatınıñ joqtauşısı, qıyn-qıstau kezeñderde wltınıñ qasınan tabılatın süysinerge jaraytın süykti wlımız, basqasın aytpağanda onıñ qılışınan qan tamıp twrğan Sovet imperiyasınıñ twsında1989-jılı qazaq halqınıñ joğın joqtap, Gorbarçov pen deputättär aldına äsire wltşıldıq dep bir jaqtı bağalanğan 1986-jılğı jeltoqsan köterlisne ädildik swrap minbede ayğaylauı nağız wltın şın jüregimen süyetindiginiñ ayqın ayğağı. Ol kezde mwnday qadamğa baru Arstannıñ auzına özin tösegenmen birdey ğoy. Bwl tek Mwhañday batırdıñ qolnan keletin tirlik.
Er jigittiñ sözi men äreketi bir jerden şıqqanda ğana ol nağız er azamat bolıp sanaladı. Mwhañ mwnı da bayağda däleldep qoyğan.
Sozımız däleldi bolu üşin onıñ sonau jastıq şağında jazğan《jalın》-attı öleñinen üzindi keltireyin:
Ötudesiñ, ötesiñ zamandarım,
Qwpiyam köp wqpağan, tüsinbegen.
Meniñ äkem jek körgen adamdarın,
Jalını joq bayqws dep müsirkegen.
Aldan iñkär ümittiñ jolın körem,
Jolın körem janımnan jalın körem.
Tağıdr meni eşkimge müsirketpe,
Müsirkegen adamnıñ qolında ölem.
Mine bwl mwhtar ağamızdıñ nağız azamattıq pälsäpäsi. Ol eşkimge jalınıp jantayğan joq, eşkimge müsirketkende joq.
Sovet odağı twsında qızıl bilik kompartiyanı barlıq aqın jarsa jırlağanda, mwhtar ağamız partiyağa bir şumaq öleñ jazbauı da ülken erlikke bara bar.
Dey almaymın ömirden bos qamalam,
Bos qamalsam janımdı jasqa malam.
Abay aqın bir basqa, mwhtar basqa,
Mende dosım endeşe basqa bolam.
Jol izdeymin eşkim äli bastamağan,
Özime şaq kögildir aspan alam.
Meni osınau senimen ayırma otan,
Qastarıma küşimdi payımdatam.
Ozım qanşa mıqtını moyındadım,
Endi özime solardı moyındatam-dep jırlağanınday Mwhañ özin bügin de aqındığımen, azamattığımen jalpaq jahanğa tanıttı, moyındattı.
Mwhtar ağamız qazaq halqına qarızdar emes ol wlıt basına qara bwlıt üyrilgen qin-qıstau kezeñderdiñ bärinde wltınıñ qasınan tabılaı, jaqsılqqa qoldauşı, jamandıqtan qorğauşı böldi, wlıtınıñ ıstğna küyip, suığna toña bildi, qayta qazaq qalqı Mwhaña qarızdar.
Osınday wlı aqınğa, dañqtı batırğa til tiygizu, ötirik qara jabu, jolına kedergi qoiyu bär-barı wlıtqa jasalğan qiyanat, Ruhaniyattñ tamırna şablğan balta bolıp tabıladı.
Aynalayın qara orman qazağım, eşten keş jaqsı dey bermey, altınnıñ qolda barında qadırne jet, qoldan şığıp ketkenen soñ ökine bermey. Wlılardıñ wlılığın uaqtında tüsinip bağalayıq, bağamdayıq, qadırleyık. Bwl ädämgerşiliktiñ, imandılqtıñ aynası bolıp tabıladı.
Şahidolla Samwrat wlı Bökeev kerey.kz
Pikir qaldıru