Alaş arıstarı jäne kommunist «kökeler»
kerey.kz
1918 jıldıñ 29 qazan küni Sovet ökimetin ornatuşı kommunist-
bol'şevikterdiñ izbasarları – komsomoldardıñ jeke wyımı qwrılğan eken. Bwl
wyım kezinde arnayı dayındıqpen kelip, qabıldauşı komissiyanıñ qatañ sınınan
sürinbey ötken jastardı ğana öz qatarına qabıldağanı ras. Komsomol qatarına ötu
bolaşağın biik mansappen, ülken ataqpen baylanıstıratın ärbir jastıñ basıp
ötuge tiisti şarttı baspaldaqtarınıñ biri bolatın. Al äkesi «halıq jauı» atalıp
sottalıp ketken nemese birjola atılıp ketken bozbala men boyjetkenge komsomol
qatarına alatın sınğa tüsuge mümkindik bergendi qoyıp, artına it qosıp quatın
bolğan. Mäselen, orta mektepti üzdik bitirgen, «Altın medal'» iegeri, mekteptegi eñ
bilimdi, eñ talanttı oquşı, bolaşaqta qazaq ädebietiniñ tarihın üş ğasırğa
wzartqan ğalım, «Alaştıñ almas qılışı» atanğan qazaqtıñ qazirgi közi tiri birden-
bir klassik jazuşısı Mwhtar Mağauindi äkesi «halıq jauı» retinde aydauda
jürgendikten, komsomoldıñ mañayınan da jürgizbegenin jazuşı öz esteliginde
jazadı. YAğni, komsomol qatarına dana Abaydıñ on segizinşi qara sözinde «teginde,
adam balası adam balasınan aqıl, ğılım, ar, minez degen närselermen ozbaq», dep
aytqanınday, özgelerden aqıl-parasat, adamşılıq-arlılıq, bilim-ğılım tarapınan
oq boyı ozıq bolsa da, sayasi twrğıda senimsiz dep tanılğan jastar öte almaytın edi.
Sovet ükimetin qwruşı äri basqaruşı partiya bolğan, Odaq qwramındağı özge
wlttarmen qatar qazaq halqın da ayausız ezip, qatıgezdikpen janıştap otırğan
kommunist-bol'şevikterdiñ kim bolğanın, olardıñ wstanğan el basqaru qağidaları
men wstanımdarınıñ qanday bolğanın bilu üşin, HH ğasır basında ömir sürip, şın
kommunisterdiñ şınayı betperdesin naqtı tanığan qazaq azamattarınıñ
derekterine jügingenimiz jön. Äytpese, Sovet ükimetiniñ twsında biliktiñ sözin
söylep, bar qızıqqa kenelgen, jaylı orında otırıp, kommunistik partiya
müşeleriniñ eñ tañdaulılarına ğana bwyıratın, qarapayım halıqtıñ tüsine de
kirmegen jılı-jwmsaqqa meldektey toyınğan at töbelindey äkim-qaralardı qoyıp,
sovetten tayaq jep, teperiş körmegen bılayğı jwrttıñ özi socialistik zaman ömirin
jwmaqqa sanaytını ras. Nan tegin edi, benzin köl-kösir bolatın, araq suşa ağatın
edi degen siyaqtı emis-emis este qalğan jaqsılıq nışandarın alğa tarta beredi. Biraq
sol kommunist-bol'şevikterdiñ qazaq halqın jer betinen birjola joyu üşin, eñ
aldımen qazaq eliniñ jalpı ekonomikasın wstap otırğan, aldındağı mıñğırğan
malımen özin de, jaqın-jwrağat, tuıs-tuğanın da asırap otırğan baylar men äldi-
auqattılardıñ közin qwrtudı 1928 jılı qolğa alğanın bilemiz. Kezinde mıñdı
aydağan baylardıñ demeuşiligimen sayasatta öz isin jürgizuge küş tauıp otırğan
Alaş kösemderiniñ qarjılıq süyenişin joyğan soñ, kommunister 1929 jılı
alaştıq arıstardı aulay bastadı. Wlt müddesi jolındağı arıstan jürekti
azamattardıñ basın baylauğa tastap, wlt kösemderin birjaqtı qılğan soñ, qazaqtı
jappay qırudıñ amalı retinde kommunister jasandı aştıq wyımdastıruğa kiristi.
Keşegi baydan tartıp alıp, kedeyge ülestirgen maldı endi kedeydiñ qolınan alıp,
kolhozğa wyıstırdı. Baydan eñbegimniñ esesin aldım dep, özin asırap otırğan
ağayının tonağan nadan jarlı endi öz qolındağı malın amalsız kolhozğa qostı,
qosqısı kelmegeni «jeke» degen jekswrın atqa ie bolıp, ökimettiñ sol közine ilindi.
Asırap otırğan malınan ayrılğan, 1921 jılğı aştıqta alaş balasın zor
zwlmattan qwtqarıp qalğan bas köterer azamattarı joq sorlı qazaqtıñ qırılmaytın
amalı joq edi. Osılayşa 1931-32 jıldarı opalañ-topalañ etkizip jalpı halıqtı
bir eseñgiretip alğan soñ, qazaq dalasına kommunistik jüyeni engizuge eñbek siñirgen,
aştan qırılıp jatqan halqına kömek beruge därmeni bolmağan, kedeyden şıqqan
kommunist-bol'şevikterdi, keşegi sovettik qılmıs-genocidtiñ keregi joq kuägerleri
retinde, 1937-38 jıldardıñ repressiyası arqılı joq etti. Bwl jağday jalğız
qazaqtıñ ğana basına tüsken joq, repressiya Odaqqa ie bolıp otırğan orıs halqın
da ayamadı. Bılay aytqanda, kommunister üşin wlttıq sezim de, wlttıq qwndılıq ta
joq bolatın. Onı özderi internacionalizm degen bürkeme keppen jabatın edi.
Bwdan keyingi alapat soğıstı aytpağanda, Abayday dana tuğan kieli topıraqta
atom bombasınıñ sınalıp, adamdardıñ täjiribe qoyanına aynaluı; wlı daladan
wltaraqtay jer qalmay jırtıluı; Araldıñ sualuı men Balqaştıñ ulanuı;
kommunist-bol'şevikterdiñ eñ soñğı soraqı qılmısı – jalğız auız dat üşin
Almatı men oblıs ortalıqtarında jastardı jappay soqqığa jığıp ajal
qwştıruı men quğınğa tüsirip qoğamnan alastauı – osınıñ bäri kommunist
«kökelerimizdiñ» qolımen jasalğan swmdıqtar bolatın. Osınday qiyanattıñ bärin
bastan ötkizgen halıqtıñ balası retinde qarap otırıp, özderin BKP(b) Bükilodaqtıq
kommunistik-bol'şeviktik partiya atağan wyımnıñ wstanımı jekelegen wlttarğa da,
jalpı adamzatqa da qas qağidalardan twrğanın köremin. Olay emes dep aqtağım kelse
de, tarihi derekter, halıqtıñ kommunistik partiya men Sovet ükimetinen körgen
teperişteri aqiqattan attatpaydı. Sodan kelip, «bwl kommunist degender äu bastan
osınday qanqwylı, qanıpezer adamdar boldı ma, älde sovettik tarihtanuşı
ğalımsımaqtardıñ (ğalımdar – qazaqtıñ şınayı tarihın jazğandar, mısalı,
Kenesarını zerttegen E.Bekmahanov siyaqtı twlğalar, al ğalımsımaqtar – sovettik
sayasattıñ soyılın soğıp söz söylegender – N.E.) aytıp jürgenindey, «wsaq wlttar
sayasatındağı lenindik ädil principter Stalin kezinde öreskel bwrmalanğandıqtan»
(orta mektepte alğan bilimimnen jañılmasam, osılay dep tüsindiretin edi – N.E.)
bolğan zwlmattar ma?» degen swraq eriksiz tuadı.
HH ğasır basındağı kommunist-bol'şevikterdiñ qazaq dalasına kelip, öz
sayasattarın jürgize bastağan kezinde-aq olardıñ işki qoyasın köre bilgen, şınayı
bağasın bere bilgen Alaş kösemi Älihan Bökeyhanovtıñ jazğandarınan üzindi
wsınğandı jön kördim. Aq-qarasın ädil halıq özi tarazılap alar.
1917 jılı «Qazaq» gazetiniñ №253 sanında Ä.Bökeyhanov «Qır balası» degen
bürkenşik atpen jariyalağan «Jwrt töreşi» degen maqalada (Ä.Bökeyhanov.
Şığarmalar. Qwrastırğan M.Qoygeldiev, Almatı, Qazaqstan», 1994, 267-bet) sovet
zamanında qazaq kommunisteriniñ atası retinde däriptelgen Älibi Jangeldin turalı
bılay deydi:
«Ötken mart ayında jwmısşı häm soldat deputattarınıñ Petrograd soveti
Torğay ueziniñ qazağına jaña tärtipti tüsindiru üşin as işip ayaq bosatar Jangeldindi
şığarğan edi.
Sovet ökili Jangeldin eski hükimet zamanında, qazaq şapanın kabinet kiimine,
islam dinin hristian dinine ayırbastap, Jangeldini Stepanovqa aynaldırıp,
missioner bolıp edi. Biraq ol öziniñ ökil atalarınıñ ümitin bosqa şığardı. Olar
Stepanovtı süyrep, türli mekemelerde perevodçik, hatşı qılıp ta qaradı.
Stepanov barıp twrğan säulesizdiñ özi bolğandıqtan, eş jerde orın teuip twra
almay, tirşilikke qırı joq qañğıbas bolıp ketken edi.
Mine osı bwralqı Stepanov mart işinde Petrograd Sovetiniñ ökilimin dep
alğaşqı aşılğan Torğayski oblastnoy komitetke keledi. Stepanovtıñ kim ekenin
bwrınnan biletin komitet, Petrograd Sovetinen swraydı: din özgertui qulıq bieniñ
sauınınan da jii bwl künde qaytadan islam dinine şıqqan Stepanov–Jangeldin
Sovet ökili ekeni ras pa?- dep. Sovet jauap qaytaradı, Stepanov–Jangeldin Torğay
uezine social-demokrat partiyasınıñ pikirin taratuğa şığarılğanı ras dep.
Stepanov–Jangeldin jaz boyı Torğay uezin araladı, Sovetke qazaq atınan
şübäli arızdar berdi, komissarlardıñ Torğayskiy oblastnoy uprava ağzalarınıñ
häm uçreditel'noe sobraniege saylanatın kandidattardıñ üstinen türli şağım
jürgizdi, kadet dedi, käzirgi zamannıñ türli «kinä swmdığın» solardıñ üstine
audardı.
Sovetter onı qorğadı, işki ister ministerstvosımen hattasıp, «Birikken
şarttıñ» şağımınan basqa jwmıs joqtay, äure boldıq. Aqırında, halıq töreşi,
Jangeldin häm ol arqılı aqımaqtanğan sovet isi turalı ädil töresin berdi.
Torğay uezinde uçreditel'noe sobranie saylauı bolğanda bäygi alğandar:
1-nşi nömir Alaş partiyası 54 mıñ 978.
2-nşi nömir social-demokrat 41 dauıs aldı.
Mini riyalıq pen halıqtı adastıruşı wyatsızdardıñ isine jwrt töreşi ekeni
osı».
Körip otırğanımızday, bwl derekten birneşe twjırım jasauğa boladı:
birinşiden, Jangeldinniñ patşa zamanında atımen qosa dinin de özgertip, qazaq
arasında missionerlik qızmet atqarğan, yağni qazaqtı şoqındıru arqılı
orıstandıru sayasatın iske asıruğa atsalısqan, patşa zamanındağı qazaq wltınıñ
eñ bastı jaularınıñ biri, dinin de, özin tuğan halqın da satqan, işten şıqqan
satqın bolğan;
ekinşiden, säulesiz, tirşilikke qırı joq qañğıbas bolğan;
üşinşiden, patşa biligi qwlağan soñ hristian dinin islam dinine qayta
auıstırıp, alaştıñ sözin söylemey, Sovettiñ soyılın soqqan;
törtinşiden, Torğay uezin jaz boyı aralağanda tındırğan isi jwrttıñ sırtınan
şağım wyımdastırıp, jalğan arız jazu bolğan. Aqırı saylau kezinde halıq aq pen
qaranı ayırıp, Alaş partiyası 54 mıñ 978 dauıs jinağanda, Sovettik social-
demokrattar nebäri 41 dauısqa ğana ie bolğan. Osıdan-aq qazaq halqınıñ, jalpı
alaş jwrtınıñ Sovettik bilikke tübegeyli qarsı bolğanın añğaruğa boladı.
Reti kep twrğanda aytpay ketu jön bolmas, Jangeldin–Stepanov siyaqtı ata-tegin
özgertu, dinin özgertu nemese mülde dinnen şığu siyaqtı satqındıq türleri
kommunisterge tän bolğanı öz aldına (Ul'yanov-Lenin, Djugaşvili-Stalin, t.b.
tolıp jatır), bilimdi, arlı azamattardıñ sırtınan jala wyımdastıru, el işine
alauızdıq otın jağıp, iritki salu sekildi äreketter de kommunist-bol'şevikterdiñ
süyikti isterine aynaldı. Bwl täsildi kommunister 1937-38 jıldardağı repressiya
twsında keremet paydalandı jäne jemisin de molınan kördi (repressiyağa jalpı 25
mıñ adam wşırasa, sonıñ 3 mıñı qazaqtıñ mañdayaldı aytulı twlğaları bolğan
degen derek bar, yağni 25 mıñ ötirik arız jazılıp, naqaq jala jabılğan degen söz!
Jalaqorlıqtıñ bwdan asqan türin älemniñ eşbir elinen taba almassız!)
Bizdiñ aytıp otırğanımız Jangeldin-Stepanov siyaqtı kommunistiñ tabiği
bolmısı men äreketi, al jalpı kommunist-bol'şevikter bilik basına qalay keldi
degenge toqtalsaq, mwnda biz kädimgi terrorlıq äreketter arqılı jüzege asırılğan
sayasi küres türin köremiz. Ä.Bökeyhanov 1918 jılı «Qazaqtıñ» №260 sanına
jariyalağan «Sayasi hal» degen maqalasında (Ä.Bökeyhanov. Şığarmalar.
Qwrastırğan M.Qoygeldiev, Almatı, Qazaqstan», 1994, 271-bet): «5 yanvar'da Rossiya
qwrıltayı jiıldı häm bol'şevik küşimen quıldı», dep jazadı. Odan äri bwğan
deyin orın alğan sayasi küresterdi, bolğan oqiğalardı qazaq qauımına bılayşa
tarqatıp, tüsindiredi.
«Bizdiñ oquşılarğa belgili sentyabr'de memleket mäjilisi qwrılğanı (1917
jıldıñ qırküyek ayın aytıp otır – N.E.). Bol'şevikter bwl mäjilisten şığıp
ketken edi: sebebi memleket mäjilisi Rossiya qwrıltayın jinaydı, biz bol'şevik
qaru-jaraq jwmsasaq ta qwrıltaydı jiyamız, degen edi (yağni, Reseydiñ bolaşağın
oylağan memleket mäjilisiniñ Rossiya qwrıltayın jinaymız degen pikirine qarsı,
bol'şevikter biz qaru-jaraq küşimen bolsa da tek özimiz ğana bilikke ie bolatın
qwrıltay jiyamız dep, demokratiyağa qarsı, eşkimniñ pikirimen sanaspaytın,
terrorlıq sipattağı minez körsetti degen söz – N.E.). Oktyabr' ayağında memleket
mäjilisin bol'şevik küşpen quıp tarattı, Uaqıtşa ükimetti abaqtığa salıp,
joğalttı.
Şınımen bol'şevik Rossiya qwrıltayın jimaq bolğanda, küş-quatı qolında
28 noyabr'ge qwrıltaydı jiyuğa jahid etui kerek edi. Bol'şevik ükimeti astanadağı
qwrıltay saylauınıñ komissiyasın abaqtığa saldı. 28 noyabr'de jinalğan qwrıltay
deputatın qudı. Onda deputat sanı 400-ge tolmay qwrıltay aşqızbaymın dep edi.
5 yanvar'da 500-den asa deputat jiılğan edi. Bwlardı mıltıq jwmsap, tağı quıp
Rossiya qwrıltayın tarqattı. Nikolay tüskennen beri jwrttıñ süyengen, tayanğanı,
qwdaydan soñğı, qwrıltay edi. Qwrıltay basına bwtın köterip, bol'şevik saridı».
Patşalıq monarhiya qwlatılğannan keyin halıq bilikti öz qolına alıp, qwrıltay
jasap, demokratiyalıq türde saylau jasauğa qam qılğanımen, qolındağı äsker
küşimen jäne qaru-jaraqtıñ quatımen bol'şevikter terrorlıq sipattağı äreketter
arqılı öz degenin jasağanın bayqaymız. Qwddı qazirgi kündegi Livanda bolğan jäne
Siriyalıq bilikke qarsı qarulı sodırlardıñ qimılı ispetti.
«Endi Nikolay öldi,- dep jalğastıradı Ä.Bökeyhanov maqalanı. Qamşı
joğaldı, endi bilik jwrtta, bilik jwrtta bolsa, jwrt jalpı, jasırın, töte
saylaumen şığarğan deputat mäjilisi qwrıltayda da degen edi. Bilik jwrtta özgege
kezek bermey, ayğaylap aldımen şabatın bol'şevik edi. Bol'şeviktiñ mwnısı,
allalap otırıp, qonğan üydiñ qatınına qol salatın jalğan qojanıñ isi bolıp
şıqtı («Ükimet – halıqtiki!»- dey otırıp, sol halıqtı qınaday qırğan
kommunistik biliktiñ äreketin tap basıp suretteytindey teñeu men balaudı öz basım
osı künge deyin taba almağan edim, Älihan Bökeyhanovtıñ bol'şevikti jalğan
qojağa balağanın oqığanda, wlt kösemi qoldanğan metaforanıñ däldigine, uıttılığı
men quattılığına süysinbeske bolmadı – N.E). Soğıstı toqtatam, bitim qılam dep
qarañğı soldattı ertip alıp, demagogiyağa süyenip is jürgizgen edi. Bitim joq.
Qwrıltaydı qorğayım degen qauım kisileri, qwrıltay deputattarı abaqtıda.
Qwrıltay aşılğan küni köp jwmısşılar, özge köp qala kisileri «hakimşilik
qwrıltayğa» dep tu alıp, köşege şıqqan. Osı toptı bol'şevik äskeri şatırdan
pulemet astına alıp, köp kisini öltirip, quıp tastağan. 1905-nşi jılı 9 yanvar'da
astanadağı neşe mıñ jwmısşılar bostandıq ber dep, Nikolayğa barğan. Nikolay
bwlarğa pulemet bostandığın körsetken. Bol'şevik Nikolaydıñ ayağın qwştı.
Nikolaydıñ da, mwnıñ emşektes inisi bol'şeviktiñ de pulemettep jatqanı – jalpı
jwrt, ekeuiniñ de süyengeni – qarañğı soldat». Bayqap otırsañız, Nikolaydı
monarhiyalıq bilik iesi retinde taqtan taydırğan Uaqıtşa ükimet edi, biraq
Nikolaydı adam retinde otbasımen birge jer betinen joyıp jiberudi oylarına
almağan deuge boladı. Üy qamaqta bolsa da, otbasımen birge aman-esen jürip jatqan-
dı. Qalay bol'şevikter qwrıltaydı taratıp, qoldarına bilikti aldı, solay
bwrınğı patşa Nikolaydı qatın-balasımen birge ayuandıqpen atıp öltirip,
twqımın twzday qwrttı. Eñ soraqısı, bir üyli jandı ülken-kişi dep qaramay öz
qolımen qırıp salğan qandıqol qaraqşı Goloşekin 1925 jılı qazaq elin
basqaruğa tikeley Stalinniñ bwyrığımen Qazaqstanğa keldi. Goloşekin twsındağı
qazaq qayğısın mıñ jıl jırlasaq ta, köz jasımızdıñ tausılması aqiqat. Mine,
bwl da – «şayqas pen eñbekte şınıqqan» dep maqtalatın aytulı kommunisterdiñ
şınayı bet-beynesi men el basqaru jolına bir mısal.
Sovet ükimetiniñ atına kir juıtpaytın, komsomoldıñ 100 jıldığın babasınıñ
toyınday toylap jatqan kommunisterdiñ qazirgi partiyasına da, bwrınğı müşelerine
de, Sovet däuirindegi qazaqtıñ qasıretti tarihınan habarı joq qarapayım halıqqa
da Älihan Bökeyhanovtıñ kezinde «Qazaq» gazetine jariyalanğan maqalaların oquğa
keñes beremiz: tım bolmasa, közi aşıq, kökiregi oyau keleşek wrpağımızdıñ közine
wyalmay qarau üşin.
«Qwrıltay aldımen jwrtqa bedeldi ükimet saylamaq edi,- dep jalğastıradı
Alaş kösemi öz maqalasın. Qwrıltayğa süyengen küşti ükimet bosağan tizgindi jiıp
ap, tejep wstap, tentek, bastaqtı tiıp, jwrtqa paydalı tärtip şığarıp, eldi
bilemek edi. Qwrıltay özi Rossiya memleketine negizgi zakon şığarıp, memleket köşin
tüzetip, jwrtqa paydalı bitim qılıp, jaqsı saparğa jwrt tilegen tartpaq edi.
Bwl maqsattıñ bäri 5 yanvar'dağı (1918 jılğı – N.E.) pulemet oğımen qwyın
soqqan küldey wştı. Orıs jwrtınıñ wltşıldarı, jwrtına janı aşırı,
qabırğası qayısatını azada qaldı. Aqıldı, wlt paydasın demagogiya, qarañğılıq
bastı… Ukraina, Don, Kavkaz, Türkistan, Sibir, Orınbor, özge neşe işki qalalar
bol'şevikpen soğısıp jatır. Maydandağı soldat üydi-üyine qaşıp jatır. Mwjıq,
soldat biz bol'şevik dinine kirdik dep qalanı, pomeşikti, bay mwjıqtı talap jatır.
Temir jol toqtadı, astanalar, astıq satıp alatın ualyattar, maydandağı äsker jwtap
jatır.
Bizdiñ qazaq jeri äzir bwl Rossiya ılañınan aman.
Alaştıñ balası aman qalar ma, joq pa? Boljap bolmaydı. Qorqamın jalpı
jwrttıñ qarañğılığınan, basşı bolam dep tonın aynaldırıp kiip, jwrt tilegin
öziniñ soqır tiınına ayırbastağannan». Mine, nağız wltı üşin soqqan jürek!
Alıstı köre bilgen danalıq! Qarañğı soldattıñ qolına tigen bilikke moyınswnu
degenimiz soqırdıñ qolına, sañıraudıñ astına tüskenmen birdey bolatının boljay
bilgen ğoy: soqırğa kim ekeniñ bäri bir, aqılı asqan danasıñ ba, künäsi joq balasıñ
ba – tömpeştey beredi, al sañırau «öldim!» deseñ estimeydi! Bärinen jamanı – zañsız
qaru küşimen, terrorlıq äreketter arqılı bükil bilikke tügel ie bolğan
Jangeldin–Stepanov sekildi imanın satqan ekijüzdilerdiñ el işine enui edi.
Sondıqtan da Ä.Bökeyhanov «Ağa-ini, Alaştıñ azamatı, birik, bügingi üy ara uaq isti
tasta, mına qarañğı qara bwlt Rossiya ılañınan Alaş basın qorğaytın jolğa şıq,»
deydi.
«Rossiya memleketi endi jaqın arada üyirge qosılmaydı. Bilikten ayrılsaq,
mına orısşa qañğıp ketemiz. Köş bastağan aqsaqal ağa, ziyalı ini, jergilikti jwrt
qızmetin taza atqar! Jalpı jwrtqa mwrındıq bol!» dep wran tastaydı.
Adamşılıq kelbeti Jangeldin-Stepanovtay, eñbekşi halıqtıñ qwqın
qorğaymız dey otırıp, sol jwmısşını köşede pulemetpen qırğan kommunistik-
bol'şeviktik ükimet ornağan Rossiyanıñ jaqın arada üyirge qosılmaytının
tamırşıday tap basıp aytqanına, amal joq, qayran qalamız! Qoltıqqa şıqqan
şiqanday bolğan Sovet ükimeti jürgizgen kommunistik ideologiya özi ömir sürgen
jetpis jıldıñ işinde jer betine az ılañ salğan joq. Qanşama ataulı halıqtardı
dininen, tilinen ayırğanı azday, adam sanı şamalı neşeme wlttardı jer betinen
birjola joyıp jiberdi. Eñ aqırı, osı künge deyin oñ şeşimi tabılmağan oñtüstik
pen soltüstik Koreya tragediyasınıñ özi nege twradı? Eki Koreydiñ qay jağında
adamdar baqıttıraq ekenin öziñiz de şamalarsız. 16 jeltoqsanda qazaq jastarı
alañğa şıqpağanda, bälkim biz de osı küni Soltüstik Koreyanıñ kebin kiip, temir
şarbaqtıñ ar jağında «baqıttı» kün keşip jatar ma edik, kim bilsin?
Endi osınıñ bäri az bolğanday, qazannıñ 22 küni komsomoldıñ 100 jıldığı dep
zal tolı kisi jinap, al qızıl tu köterip, sırnaylatıp-kerneyletip än salıp,
aqsaqaldarın şığartıp söz söyletip, bükil elge äygiletip dübirli toy jasağanın –
betperdesi joğarıda biz jazğanday kommunist-bol'şevikterdiñ wrpağı ma, älde
sarqınşağı ma, äyteuir halıqtıñ qamın jegen bop, biik minberden söz söylegendi
jaqsı köretin, qanday bolmasın äyteuir bir jwmsaqtau orıntaqta otırudı mwrat
twtqan kommunistik partiya müşeleriniñ, solardıñ el işindegi qolşoqpar-
belsendileriniñ äreketi özderiniñ bilimsiz, namıssız, körkeude ekendikterin
äşkerelegenderimen twrmay, täuelsiz Qazaq eliniñ erkin azamattarın qorlağandıq dep
bilemin. Özderiniñ ekijüzdi ayar ekenderin qanşa jerde, qalay körsetse de öz erikteri,
biraq bayağıda jidip ketken mürdege aynalsa da, qwdaydıñ qarğısımen qara jerge ene
almay jatqan basşılarına tabınatın kommunisterdiñ kösemi beynelengen qızıl
tudı täuelsiz elimizdiñ qasietti kök bayrağımen qatar köterip twrğandarın körgende,
atarğa oq bolmağanday küyde bolğanımızdı jasıra almaymız. Qwday-au, şirek
ğasır ğana bwrın edi ğoy, osı qasqabas öliktiñ qwrığınan qwtılıp, täuelsiz el
boldıq dep jariyalağanımız! Jiırma jetinşi jılğa ketip bara jatqan täuelsizdikke
masayıp jürgenimiz ne, qızıl tudı köterip, kommunizmdi ardaqtap än salıp
twrğanımız ne!? Mine, kommunisterdiñ ekijüzdi ayarlığınıñ tağı bir däleli!
Täuelsizdikti biz ornattıq degendey jelpinip söyletin keşegi kommunist
«kökelerimiz» bügin basqaşa sayrap jatır. «On bes jıl ömirimdi komsomolğa
arnadım,»- dep swhbat berip jattı elimizdegi saqalsız aqsaqaldarımızdıñ biri.
Qazaqtıñ bağın taydırğan, baqıtın qayırğan kommunistik jüyege qızmet etkenine
wyaludıñ ornına, birtürli maqtanışpen aytıp twrğanın körip, eriksiz «sengen qoyım
sen bolsañ…» dep kijinuge tura keldi.
Osılay kete berse, 2028 jılı biznesin adal jürgizip, byudjetke täp-täuir salıq
tölep otırğan isker azamattarımızdıñ mal-mülkin tartıp alıp, özderin şetel
asırıp, tentiretip quıp jiberermiz, sosın 2038 jılı aqıl-imanı bar-au, bizdiñ
aram qulığımızdıñ sırın tüsinip qoyadı-au degen parasattı azamattardı
qwrıqtarmız. Qayta şapqan jau jaman demekşi, eger ar-wyatına qarasa, elimizde
partiya retinde qwrıluğa da moral'dıq qwqı joq kommunistik partiya qayta aynalıp
bilik basına kele me degen qorqınış ta oyanadı keudede. İşinara wlttıq mäseleni
qozğağan keybir partiyalardı jaratpaytın, tipti janına jaqın kelse jiirkenip,
osqırınıp qaraytın özimizdiñ süyikti «Nwr Otanımız» da kommunisterdiñ bwl
toyına iş tartatın siyaqtı. Ekeuiniñ tübi bir bolğanımen, bağıtı eki türli edi ğoy
dep özimizdi jwbatsaq ta, äkesi bölek bolsa da, şeşesi ortaq, bir ananıñ emşegin tel
emgen nemeler jeme-jemde ağayınşılasıp kete me dep te qorqamız. Qalay bolğanda
da, täuelsiz elimizdiñ taq törine şığıp alıp, küni batqan, qarası öşken, qazaq
halqınan qarğıstan basqa eşteñe almağan, qazaqqa qırğınnan basqa eşteñe bermegen
körinde ökirgir kommunistik partiyanıñ artınan ergen küşigi – komsomol wyımınıñ
100 jıldığın toylau qazaq wltın süyetin, Qazaq elin süyetin, öz jwrtın süye
otırıp, hakim Abaydıñ «allanı süy, adamzattı süy, ädiletti süy» degen ösietine say
barşa adamzattı qwrmet twtatın meniñ azamattıq namısıma, aşu-ızama tigen soñ,
osı maqalanı jazıp otırmın.
Alaş arıstarınıñ armanın arqalaysız ba, älde kommunist «kökelerdiñ»
soñınan eresiz be, qwrmetti ağayın, tañdau – Sizde.
Nwrlan Esey
Kerey.kz
Pikir qaldıru