Bıltır bir kisiden «Qwnanbay» kinosı tüsirilip jatqanın estip qaldım. Rejisseri Dosqan Joljaqsınov degende, erterekte onıñ «Birjan salın» körgen men birden qızığıp, ağamızdan swhbat alğım keldi. Internetke kirsem, kino jaylı aqparat joqtıñ qası. Elden swrastırıp, telefonın izdep, arı-beri jürgenşe birneşe ay da zuıldap ötip ketti. Söytip jürgende, swhbat aludı qattı tilegenim bar şığar, bir küni üyimnen şığıp, Dosqan ağanı esigimniñ aldında kezdestirip qaldım. Osınıñ barlığın aytıp, swhbat jayında kelistik. Mine, bügin kino, öner jäne twlğanıñ tarihtağı röli jaylı äñgimemizdi nazarlarıñızğa wsınıp otırmın.

- Dosqan ağa, bıltır «Qwnanbay» kinosın tüsirip jatır degendi estip, öziñizden swhbat aludı josparladım. Birinşi swrağım Qwnanbay qajı turalı kino tüsiruge ne türtki boldı?

- Önerde änşi üşin onıñ repertuarı, teatr üşin bolsa da onıñ repertuarlıq josparı qanşalıqtı mañızdı bolsa, kinoda da taqırıp degen özekti mäsele bolıp keledi. Erteñgi küni jaqsı dünie şığıp jatsa, jetpis payızı taqırıptıñ arqasında. Kinonıñ halıqqa wnauı da, wnamauı da taqırıptı tañdauğa baylanıstı.

Qazir endi köp närse bolıp jatır ğoy. Keyde halıqqa ne kerek ekenin tüsinbey de qalasıñ, öytkeni talğam tarazınıñ bäri bwzıldı. Biraq dey twrğanmen, bügingi kün talabında bizdiñ äli es jiıp, etek jauıp jatqan kezeñimizde tarihi dünielerimizdi, wlttıq qasietterge, wlttıq sanağa däm beretin närselerdi izdeysiñ. Qwnanbay – bwl tıñ taqırıp, jalpı kinoda tıñ taqırıp. Ärine, ädebiette bizdiñ aldımızda wlı Mwqañ twr. Kinoğa kelgende, Qwnanbay tek «Abay» kinosında ğana birli-jarım körinip qalmasa, basqa köringen jeri joq. Jalpı qazaq Abay üşin Qwnanbayğa qarızdar. Abay Qwnanbaydıñ qırıq jasında düniege kelgen perzenti. Abay tuılğanğa deyin Qwnanbay igi isterdiñ barlığın tındırıp ülgergen adam. Sondıqtan Abay üşin tek qana Qwnanbay ülgi, mısal, önege bolğan. Onıñ es bilgennen keyin qorıta bastağan oylarınıñ ğwmırınıñ ekinşi jartısında keremet şıraylı dünielerdi alıp kelui de sol bolar. Abay balalıq şağında jinağanınıñ barlığın qorıtıp şığarıp otır.

Sondıqtan Qwnanbay taqırıbına birden bir esimizge kelgende toqtağanımız lazım. Ärine, seskenesiñ. Mwqañdağı Qwnanbay ananday, biz qaytemiz? Biz Qwnanbaydı ömirge jaqındattıq. Pende, bi, oylay biletin qılıp körsettik. Mwqañda oylamaydı degen söz emes. Keyde qaymıqqannan közine jas üyiriletin Qwnanbaydı, keyde toqırap, şaşırap qalatın Qwnanbaydı, keyde ozbırdan göri, sanalı ülken ağa swltandıq biliktegi Qwnanbaydı körsetkimiz keldi.

Kinoda Qodar men Qamqanı jazalayın dep jatqan kezde bir şabandoz keledi. Ol: «Qwneke, ana Qodardıñ auılı tügel atqa minip kele jatır», – deydi. Sonda Qwnanbay: «Mağan dese atam Irğızbay tirilip kelsin!» – dep aytadı. Bwnıñ astarında ülken oy jatır ğoy. Mine, sondıqtan biz Qwnanbaydı tañdadıq. Sodan keyin, şının aytu kerek, tarihqa, qazaqtıñ jalpaq tiline kelgende, marqwm Talasbek bauırım (Äsemqwlov – red. eskertpesi) ülken eñbegin siñirdi, negizgi üles sonıki. Astarlap aytqanda, ol Qwnanbayğa müsin qoydı. Ekeumizdi toğıstırğan tarihqa şınayı köñilimiz, qazaqqa degen ülken süyispenşiligimiz boldı. Sondıqtan, mine, osı taqırıptı tañdadıq ta, onı taldap, ayağına deyin jetkizdik.

- Men mektepte oqıp jürgende, 2000-jıldardıñ bası bolatın, qazaq ädebietin oqıtatın wstazımız «Abay jolında» zaman talabına say Qwnanbaydıñ obrazı bwrmalanıp berilgenin aytatın. Sodan keyin ülken izdenis barısında biraz kitap oqılıp, söziniñ rastığına közim jetti. Mäselen, Qwnanbaydıñ közin körgen YAnuşkeviç onıñ danalığın basıp aytıp, qajınıñ dala zañdarın, şariat pen patşalıq tärtipterdi tereñ biletini sonşalıq, şalğaydağı auıldardan wzaq jol jürip, aqıl-keñes swrauşılardıñ legi tausılmaytın edi deydi.

Keñes däuirinde Qwnanbaydı zwlım qılıp körsetuge mäjbür bolsaq ta, täuelsizdigimizdi alğanımızğa, mine, jiırma jıldan astı. Şının aytqanda, köpşilikke nağız Qwnanbaydı siz birinşi bolıp tanıstırıp otırsız. Nelikten eşkim osını erterek jasauğa talpınbadı? Qwnanbaydıñ körermenge endi ğana jol tartıp otırğanı neni añdatadı?

- Ärine, swrağıñ öte orındı. Qazir, birinşiden, bizde tarihımızdıñ qoynauında jatqan dünielerdiñ barlığı erkin zerttelip, izdelinip, bügin şınayı şığıp jatır. Oğan mwrındıq – bizdiñ egemendigimiz. Bügin egemendigimiz etek-jeñimizdi jinap, tizgindi öz qolımızğa alğanımızdıñ arqası. Elbasımızdıñ arqası dep te aytuımız kerek. Bügin öşkenimiz janıp, ölgenimiz tirilgen zaman. Sondıqtan biz bügin qorıqpay, är närseni öz ornına qoyu – ol bizge sert. Keleşek wrpaq üşin bwl qanşalıqtı qajet, men sonı oylanamın, öytkeni uaqıtı ötip ketui mümkin. «Birjan saldı» osıdan on jıl erterek tüsirgen kezde onıñ bağası basqaşa bolar ma edi deymin keyde. Qwnanbayğa qatıstı aytsam, ol kezeñde biz äli arhivterge bara almadıq. Äli sol bayağı şınjır balaq, şwbar tös Qwnanbaymen keldik.  Oğan qalam tartu, kim biledi… Biz endi äbden jaltaqtap qaldıq qoy. Biz körmegen teperiş joq. Anau qalay qaraydı, basqa ne oylaydı dep keldik. Eñ qorqatınımız özimiz ğoy. Öytkeni jau sırtta emes, işimizde. Sondıqtan, jaltaq bolğanımız ras.

Qazir jağday özgerip keledi. Twrsın Jwrtbay ağamızdıñ «Qwnanbay» degen kitabı qalay keremet zertteldi, onıñ är qadamıña deyin jazıldı desek boladı. Negizi Qwnanbay turasında derek jazılğan dünieler öte az, joqtıñ qası. Biraq köne közderden alıp qalğan, YAnuşkeviç sındı jihankez bar, basqa adamdardan qalğan dünieler bar. Tipti men kino tüsirip jatqanımda elder talay mağlwmat berip, Qwnekeñ turasında qağazdar jazıp jiberip jattı. Qwnekeñniñ istegen mınaday igi isteri bar edi dep jattı. Keyin solar kinoğa kirdi me dep swrap jatır. Ärine, bir sağat qırıq minuttıñ işine bärin kirgizui qiın. Dey twrğanmen, bwğan mwrındıq bolğan osınday jağdaylar. Qwnekeñ halıq jauı emes, biraq Mwhañnıñ «Abay jolındağı» sayasattıñ ıqpalında ketken ättegen-ay dünieler, ökinişke oray, twqım quıp ketti, wrpaq quıp ketti. Qazir mekteptiñ oquşılarınan, oqığandardan «Qwnanbay kim?» dep swrasa, «Oybay masqara, artındağısın teuip, aldındağısın tisteydi eken» deydi ğoy, sonday pikir qalıptasıp qaldı. Sondıqtan onı qaytaru şart bolar, öytkeni ol Abaydıñ äkesi. Ol anaday bolatın bolsa, Abay nege mınaday? Ärine, jamannan jaqsı tuar, jaqsıdan jaman tuar, biraq biz Abayğa kelgende, Qwnanbayğa kelgende mwnday qarabayır sözderdi ötkize almaymız. Onda bizdiñ eldigimiz qayda?

- Bwl sizdiñ rejisser retinde qoyıp otırğan ekinşi fil'miñiz. Birinşisi «Birjan sal» bolsa, ekinşisi «Qwnanbay». Ekeuinde de bastı röldi öziñiz somdap şıqtıñız. Bwl öziñizdiñ täube etkeniñizdiñ körinisi me, älde Birjan men Qwnanbaydıñ obrazın san jıldar boyı öziñizde wstap, jan dünieñizben wğınıp, basqağa qiya almadıñız ba?

- Men äli özimdi rejissermin dep aytudan seskenemin. Men aldımen aktermin. Men akterliktiñ qır-sırın 62 tamırımnan ötkizgen adammın. Ne tındırdım, onı körermen ayta jatar. Biraq men öz bağamdı özim tüsirgim kelmeydi, öytkeni eñbegime, käsibime adalmın. Jörgegimnen önerdiñ eteginen wstadım desem, ötirik emes. Äkemnen tartıp alğanday, tört jasımda dombıranı üyrendim. Sodan es bile qwlağımda äkemniñ äni, äkemniñ sözi, äkemniñ ortası. Anam da qarajayau bolğan joq. Sol önerdi tu qıldım, jüregimde qozğauşı küşim qıldım, meni osı uaqıtqa deyin jetektep äkele jatqan sol öner. Eger mağan bireu kinä tağatın bolsa, öz rejisser bolıp, özi nege tüsirmeydi? Bir jağınan aqsap jatsam, jaraydı. Al bireudi rejisser qılayın desem, ol meniñ tolıqqandı oylağan oyımdı qanşalıqtı bere aladı? Ol da qiın şarua.

Birjan sal meniñ ömirlik wstanımım siyaqtı. Men osı uaqıtqa deyin mına oydı aytpap edim. Birjan arqılı meniñ äkem seri bolğan adam. Äkemniñ qasındağı ortası serilikpen jürgen adamdar. Äkem suırıp salma aqın boldı. Oblıs ortalığına deyin kelgen adamdardıñ biri. Bwl kisiniñ änin wlı Jüsipbek Elebekov tıñdap, Almatığa alıp keteyin degende äkem «partiya qalay tüsinedi» dep kelmegen adam. Äkemniñ dausın estigender keyin «Oypırmay, äkeñniñ dausı alıstan estilip jatuşı edi. Sonday bir aşı dauıs edi» deytin. Soğan qarağanda äkem jaqsı änşi bolğanğa wqsaydı. Mine, osınıñ barlığı meniñ jüregimde, men osımen qalpıtastım. Osı eki ortada özim siñirgen dünielerdiñ barlığın basqa bireuge beru ol tağı da jwmıs. Özimniñ qolımnan kelmey twrsa, «äy ättegen-ay, beker bardı-au!» dese äñgime basqa. Birjan sal meniñ ömirlik wstanımım bolsa, Qwnanbay meniñ osı eki ortadağı bes-altı jılda siñirip kelgen eñbegim. Bügin biz jigit ağa jasınan asıp, kärilikke qadam bastıq. Biıl, Qwday qalasa, alpıstıñ törteuine kelemin. Sondıqtan bizde de bügin osınıñ jauapkerşiligi men salmağı qanşalıqtı ekenin bezbenge salatınday kezeñ. Wyalmaytınday, qızarmaytınday qılıp, eñbegimdi siñiruge tırıstım. Ärine, öner şeksiz. Oylana kele, ärine, köp närseni basqaşa özgertuge bolatın edi dep oylaysıñ, biraq faktorlar bar, birinşiden, uaqıt, ekinşiden, qarjı. Ayta berse köp.

- Dosqan ağa, «Birjan saldı» kördim, «Qwnanbay» kinosına, Qwday qalasa, endi baramın. Öner dep jatırsız, ras, birinşi kinoñızdı öner jolın quğan adamdar jwmılıp tüsirgeni dialogtardan, äuenderinen, sarınınan bayqaladı. Kino tüsirgesin, onı barınşa köp körermen qarağanın qalaysız. Qazir öneri az da, biraq post-prodakşn, tipti pre-prodakşn kezeñderinde mıqtı jarnamalanatın kinolardıñ däuiri bolıp twr. Mäselen, jaqında «Reketir 2» kinosı şıqqalı jatır, al ol turalı äñgimeniñ bastalıp ketkenine birneşe jıl boldı, BAQ-ta da biraz material şığıp qoydı. Kino tüsiruşiler körermenniñ köbirek kelgenine müddeli bolğandıqtan, aldın ala piarın jürgizip jatadı. Zaman talabı sonday bolıp ketti ğoy. «Qwnanbayğa» qatıstı aytatın bolsam, öner qualap, piar jağın, körermendi aldın ala qızıqtırıp dayın otırğızu mäselesin aqsañdatıp aldıñızdar ma dep oylaymın. Marketing jağı nelikten älsiz boldı? «Qwnanbay» jastarğa, jastardıñ dwrıs sanasın qalıptastıru üşin kerek, biraq jarnaması dwrıs jürmese, tizgindi «reketirler» alıp ketetin boldı ğoy.

- Dwrıs aytasıñ. Meniñ osı eki kinodan bayqağanım, bir wpayımız kem jür. Men endi aytuınday-aq aytamın. Biraq arı qaray is qiın. Är kün sayın bwlarğa bir nwsqau beru kerek sıqıldı. Äy nege öytpey jatırsñdar? Äy nege büytpey jatırsıñdar? Ana suretti jasamaysıñdar ma? Mına ilinetin afişalarıñ ne boldı? Osınıñ barlığın türtpeleumen kele jatırmın. Bwlar bwrın-soñdı qalay jwmıs istedi? Basqalar qalay jwmıs isteydi? Men ol jağın bilmedim. Sondıqtan men «apam da añ-tañ, men de añ-tañ» dep kele jatırmın.

Al jastarğa keletin bolsaq. Jalpı bwl kinonı sol kezdegi orta, sol kezdegi til, sol kezdegi Qwnanbay dep alayıq. Bwl jastarğa tikeley ne beredi degende, Qwnanbay degen atınıñ özi qızıqtıradı ma dep oylaymın. «Abay jolın» oqığan, Qwnanbay turalı eñ bolmağanda bir estigeni bar jastar kelip köredi me deymin. Bolmasa bwl Qwnanbay eşqaysısınıñ jwdırığın da jalañaştamaydı. Ana men bala arasındağı baylanıs, Qwnekeñniñ wlttıñ barın saqtauda barğan äreketteri, Qwnekeñniñ el basqarğan ağa swltan retinde qinalısı, sol kezeñde qanday kedergilerdiñ bolğanı, osınday dünieler qızıqtırar dep oylaymın. Men kinonıñ ülken pälsapanı köterip, wlttıq namıstı oyatadı degenge barğım kelmeydi.

Qwnanbaydıñ kim ekenin körsetuimiz kerek. Abayğa degen äkesiniñ wlı sezimi – kinodağı filosoofiyalıq şeşim. Qarauılda da, keşe Semeyde de wstazdarımen birge moyındarına gastugın tağıp jaqsı oqığan otızğa tarta oquşılar kelgen eken. Jäne bireuler Pavlodardan, Ekibastwzdan kelip, «Apırmay, mınau qanday dünie, mınau, mine, wlttıq dünie ğoy, osı kerek qoy bizge!» – dep, minbege şığıp, söylep jatır. Ana balalar tıñdap twrıp, eñ soñında barlığı jinalıp, «Ağa sizge rahmet aytayıq dep twrmız, mınau keremet kino, swmdıq äser aldıq!» – dep jatır. Jañağı balalar tört-bes-altınşı sınıptıñ qız-wldarı. Men osığan riza boldım. Negizgi äseri nede dep swray almadım. Däl osınday swraq qoysam, olardıñ jauap beruleri qiındau bolar, öytkeni, onıñ barlığın oylau kerek, äserlenu kerek. Sondıqtan kinonıñ bereri bolu kerek dep oylaymın.

- Qwnanbay qajı bolğan, el basqarğan, danalığımen tanılğan, bi bolğan adam. Qalay oylaysız, mümkin, osınday köp qasiet bir adamnıñ boyına darığan obraz qazirgi zamanğı adamdarımızdıñ arasında jetispey jatır ma? Qazirgi zaman adamı men sol zamanğı Qwnanbay arasında qanday ündestik bar?

- Bwl jerde özekti bir mäsele bar. Birinşiden, wltqa degen adaldıq. Qızmeti bılay twrsın. Qwnanbaydıñ aşınatın jeri bar: «Bwl halıqtı qalay bileu kerek, atalarımnıñ birazı bi boldı. Özim de tizgin wstap otırmın. Biraq osı qazaqtıñ oyın tüsinbey-aq qoydım». «Säjdege bası timegen asau el. Bos wstasañ, qamıstıñ sabağanday qolıñdı kesedi, betimen ketedi, qattı wstasañ, basıñdı jwlıp tınasıñ», – deydi. Sonda Zere şeşesi: «Bwl wlt – üzeñgi tartqanğa qarap ösken wlt. Eger seniñ istegen tirligiñ, aytqan söziñ ülgi bolarlıqtay bolıp, qateligiñ bolmasa, wltıñ da sonday boladı. Qolastıñdağı barıñ da solay boladı. Sondıqtan osını qara», –  deydi. Sonda, Qwnanbay eñkeyip otırğan basın anasına köterip, oylanıp qaladı. Sodan keyin «balam bireudiñ qanın bekerge tökpe» dep Qwnanbaydıñ moynına dwğalıqtı iledi. Osı jerdegi oy: el basqarğan adam özi taza bolıp, ädil bolıp, şeşiletin şaruanıñ barlığın erteñge qaldırmay, tiyanaqtı şeşip, wltına qızmet etse, ündestik osında. Qwnanbaydıñ tarihta talay qateligi, ozbırlığı bolğan bolar, biraq kinonıñ maqsatı ol emes. Biz körkem dünie şığarıp otırmız. Biz ülgili dünieni şığaruımız kerek. «Wltqa, ortağa, basşılarğa, jasqa ne beredi?» degen kezde osınday naqtı-naqtı ülken däleldermen jauap beremiz. Dälelimiz – keyipker. Keyipkerimiz – Qwnanbay. El basqarğan Qwnanbay, horunjiy atağın alğan Qwnanbay. Talay mırza qamaqqa tüsip, sonıñ özinde moyımay, tektiligin joğaltpay kelgen Qwnanbay. Ayta bersek ündestik köp. Bizdiñ bügingi sayasatqa qatıstı aytılatın dünie köp. Keyde tilim baylanadı, köp närseni ayta almaymın. Erteñ kim biledi, meniñ de soñıma bireu mayşammen tüse me deymin, bala-şağam bar, jwmıs istep jatqan tuğan-tuısqanım bar. Äytpese qazir ezuin tilip qanday ülgi alu kerektigin aytatın edim. Biraq osımen toqtasam ba deymin.

- «Bitken iske sınşı köp» dep jatamız ğoy. Öziñiz sın şıqqan jağdayğa dayınsız ba?

- Oy, täyiri! Sın degende bılay ğoy. Bügingini, sol anau Qwnanbaydıñ zamanın, bolmasa bayağı Şıñğıshannıñ kezeñin alasıñ ba, negizgi bir negativti dünielerin joğaltpay kele jatqan qazaq. Şapanın ğana auıstırğan, qalğanı sol qazaq. Bwl qazaq ädil sın aytatın bolsa bir jön, biraq Qwnanbaymen ne Birjanmen birge şäy işip otırğanday aytadı ğoy. Keşe ğana solardıñ qasında bolıp, şäy işip, bir körpeni jamılıp jatqanday aytadı. Öziniñ tüsinigi joq bolıp twrsa da, sınğa asıq. Abay azaq nelikten jaman oyğa, jaman sözge baradı dep tolğana kele, isi joqtıqtan dep sebebin tüsindiredi. Erikken qazaq osındayğa baradı da. Internettegi sıqıldı. Biriniñ etin biri jep, neşe türli jarısıp jatadı. Bwnıñ bäri qoldıñ bostığınan, jwmıstıñ joqtığınan. Qazaqtı şın mäninde jabayı qılatını da osı, onıñ ar jağında qazaqtıñ körealmauşılığı bar, qazaqtıñ etekten tartqandı jaqsı köretini bar. Aynalıp kelgende sınnıñ türi osınday boladı. Men «Birjan saldan» ädil sın körmedim, mınadan da ümit kütpeymin. Jazğannıñ barlığı taqırıptı bilmeytinder boldı. Jalpılama äyteuir kino deydi de, körgenin jazğısı keledi. Sınnıñ özi qiın şarua ğoy, bwğan ülken bilimdarlıq kerek, teoriyalıq twrğıdan tireu qajet. Olar kinonı, seniñ filosofiyañdı tüsinbeydi. Sodan keyin bwlar kinoñdı ekinşi sorttı qıladı. Kinoda qalam tartıp jürgen bir semiz kelinşek bar. Bwlar betiñe külimsirep qaraydı, biraq «Birjan sal», «Qwnanbaydı» ekinşi sorttı dünie dep sanaydı. Olar osınıñ qazir keregi ne, zamanğa say kino tüsirmey me dep oylaydı. Bayağıda Ermek Twrsınov ta osını aytıp qalıp edi. Bizdiñ osınday bir jaman qasietimiz bar. Bwnıñ barlığı marginaldardıñ auzınan şığatın dünie. Biz keyde sonı tu qılıp köteremiz. Körermenmen sanasıp, oğan sanalı türde wlttıq sana töñireginde kelip jatqan eşkim joq. Sondıqtan qanday sın aytılsa da, onıñ bärine üyrenip aldıq qoy. Teatrğa 1971 jılı student bolıp jürip jwmısqa alındım. Qosalqı truppasına. Sodan beri sındı da körip kele jatırmız. Ne körmedik, täyiri! Men osınıñ bärine dwrıs qaraymın.

«Birjan sal» şıqqanda marqwm Aqseleu ağamız (Seydimbek – red. eskertpesi) «Qazaq şejiresi» degen kitabın alıp kelip, «Aynalayın Dosqan, mañdayıñnan süyetin-aq kino kelipti düniege!» dep, eldiñ közinşe mağan tapsırdı. Söytip jürgende Bekbolat Tileuhan bıqsığan äñgime jiberedi. «Ahañ bwl kino kino emes dep aytqan». Ahañ dünieden ozğannan keyin osınday bıqsıq äñgimeni jibergen. Men oğan män bermedim. Bir orayı kelgende Bekbolat osınday dep ayttı dep edi, men onıñ kinodan özin körgen bolu kerektigin ayttım. Birjan saldıñ zirat basında twrıp aytatın sözi bar ğoy: «Saray aqın, saray änşi, etigimen törge ozadı ma dep qorqamın. Şın önerdiñ bağlan bası tabaldırıqta qaladı ma dep qorqamın». Swmdıq oylar ğoy. Sol endi özine aytılğanday bolıp twr ğoy, kezinde ol saray aqını bolıp ketpedi me. Osınday bıqsıq äñgime, bos dünieler mağan wnamaydı. Tili jetip, aqılı jetip mıqtı jazatın bolsa, tegeurindi qılıp jazsın. Erteñgi küni aqparat qwraldarınıñ betine şığadı, onı basqarıp otırğannıñ barlığı qaybir mıqtı azamattar deysiñ. Bireu küni üşin, bireu tüni üşin jaza saladı ğoy. Sondıqtan oğan renjuge bolmaydı, eger ärkimniñ jetistigi sol bolatın bolsa, men oğan renjimeymin. It üredi, keruen köşedi.

- Kino tüsiru barısında bilik tarapınan bolsın, basqa taraptan bolsın, bireu sizge cenzura qoydı ma?

- Osı «Qwnanbayğa» baylanıstı ma?

- Iä.

- Tüsiru barısında joq, cenzuranı körmedim.

- Oyıñızdı tolıq jüzege asıra aldıñız ba?

- Negizgi qadau-qadau oylarımnıñ barlığı iske astı. Qarauıl men Semeyge kelgende, qaymana qazaqtı körgende tipti ğajap boldı. Irğızbaydıñ wrpağı bir ülken aqsaqal bar. Ömir boyı jazıp, gazet-jurnaldarda qızmet etken. Büginde ol kisi jetpis segizde me, älde jetpis toğızda ma, sol kisi minbege şığıp, «Bügin Qwnekeñ düniege keldi, tebirenip, söyley almay twrmın» dedi. Osı kisilerdiñ sözine, tebirenisine sengim keledi. Qanşalıqtı qarapayım adam bolğanmen, ar jağında ülken jası bar, ülken dana, wltqa degen ülken payım-parasatı bar kisiler ğoy.

«Qwnanbaydı» bir ay, on segiz künde tüsirip tastadım, al eki sağat on minuttıq «Birjan saldı» üş ayda tüsirdim. Bwl rekordtıq merzim. Bükil Qarauıl jwrtı köpşilik sahnasına qatıstı. Sol jerdiñ Abay audanınıñ äkimi Twrsınğazı inimiz (Müsäpirbekov – red. eskertpesi) ülken kömek körsetip, Berdibek bauırımızdıñ (Saparbaev – red. eskertpesi) aytuımen sol jerdegi üzeñgi tartıp jürgen azamattar dastarhanımızdı jayıp, tamağımızdı berip otırdı. Osınıñ barlığı kömek boldı dep oylaymın. Tigilgen kiiz üy, mingen at, barlığımen kömek körsetip, mine, sol jaqsı wyımdastırumen bir ay on segiz künde kinonı bitirip qoydıq.

- Kinonıñ twsaukeserin Semeydiñ törinde ötkizuiñizdiñ sebebi ne boldı?

- Qarauılda tüsirudi ädeyi tañdağanımız joq. Bwl öte qasietti jer. Abaydıñ kindik qanı tamğan, Qwnanbaydıñ el basqarğan jeri. Birinşiden, sol tabiğat. Tabiğattı däl almasaq bolmaydı. Bwnı Kökşetauğa barıp tüsire almaysıñ. Basqa bir qwmdı auılğa barıp tüsire almaysıñ. Sodan keyin sol auıldağı halıqtıñ niet-peyili. Qaytalanbas aurası. Künde tañerteñ aq jaulıqtı analarımız, ülken aqsaqaldarımız «aynalayın Dosqan, Qwnekeñniñ aruağı üşin keldik» dep keletin. Osınıñ özi mağan ülken qozğauşı küş. Qanday ğajap, kündelikti meniñ boyıma när berip otırdı. Qwday qalap kino şığatın bolsa, tura osı jerge alıp kelip, osı jerdegi apa-atalarımızdıñ aldında twsauın kesemin den niet ettim. Qwday sol tilegimdi qabıl etip, Abay audanında, qalıñ elde, Semeyge alıp kelip twsauın kestik.

Semey bizdiñ ruhaniyatımızdıñ bir ortasınday jer ğoy. Abay bolğandıqtan, Qwnanbay bolğandıqtan, Şäkärim bolğandıqtan, wlı Mwhañ Äuezov bolğandıqtan ruhani besigimizdey. «Qwnanbaydı» tüsirmes bwrın Qwnekeñniñ Aqşoqıdağı ziratına barıp, sol jerde mal soyıp, üş-tört kiiz üy tigip, közi tiri ağalarımızdı, aqsaqaldarımızdı şaqırıp, as berdim. Abay bermegen astı Qwnanbayğa men berdim. Onı endi qalay maqtanıp aytsam da boladı. Sodan keyin Qwnekeñe arnap audan ortalığında bäyge berdim. Aqsaqaldar birinen keyin biri söylep, biletinderiniñ bärin aytıp, batasın berip, mağan Qwnekeñdi amanat etip, «aynalayın, jolıñ bolsın, öziñe amanat, bir jıldan keyin kelip qauışayıq. Jaqsı kinoñmen kel», – dep, şığarıp saldı. Sodan keyin kelip körsetip jatqanım sol ğoy.

- Soñğı swrağım qaldı. Siz Birjan saldıñ obrazın elge sıyladıñız. Qwnanbaydıñ obrazı jol tartıp otır. Endi tağı qanday wlı twlğamızdıñ obrazı işiñizde jür? Aldağı josparlarıñız qanday?

- Qazaqtıñ birtuar atpal azamatı, qazaq ruhaniyatınıñ janaşırı, wlı qazaqtıñ biri Talasbek Äsemqwlov bauırımnan ayrılıp qalğannan keyin men de jer sipalap qalğandaymın. Bir tuısqanımnan ayrılğanday boldım. Elbası Qazaq handığınıñ 550 jıldığın jariyalap, osı biıldıqqa mwrındıq qılıp jatır. Biz ekeumiz osı dünieniñ barlığın aldın ala pälenbay jıl bwrın oylap kele jattıq. Ol bizdiñ wstanımımız. Endigi josparımızdı «Añıraqay» dep atap edik, şirkin-ay! Ekeumiz oy qosıp, Talasbek marqwm keybir qadau-qadau oylardı däpterge tize bastap edi. Ökinişke oray, Talasbegimnen ayrılıp qaldım. Endi men bügineşnärse ayta almaymın, sebebi josparımda da, oyımda da eşteñe joq. Men kädimgi twl bolıp otırmın. Qazir kesip aytu qiın. Arı qaray ömir körsetedi.

- Dosqan ağa, swhbattasqanıñızğa rahmet!

- Rahmet, Baqıtjan, aynalayın.

gonzo.kz