|  | 

Swhbattar

«ATAJWRTIMA ASIL QAZINALARDI JETKİZDİM»

Dolda

 

Dolda Keneşwlı – ŞWAR-nıñ Altay aymağında tuıp ösken. Köp jıl auız ädebiet ülgilerin jäne dombıra, sıbızğı küylerin jinaumen aynalısqan. Nätijesinde wlttıq muzıkamız jañadan 128 sıbızğı, 300-ge tarta dombıra küylerimen tolıqtı. Wlt ruhaniyatınıñ janaşırı Imanğali Tasmağambetov mırzanıñ qoldauımen joğarıdağı mädeni mwralar 7 kitap bolıp jeke-jeke jarıqqa şıqtı.

Dolda mırza, ötken ğasırdıñ 60-şı jıldarı Qıtay elinde «Tört könege qarsı» deytin sayasi nauqan bastalıp, halıqtıq mwralarğa qırğiday tigen joq pa edi?
– 1960 jıldardan bastap Qıtay elinde «solşıldıq» deytin sayasi auru payda boldı. 1930 jıldarı Keñes elinde jürgizilgen kollektivtendiru sekildi Qıtay elinde de 1958 jıldan bastap ortaqtastıru nauqanı bastaldı. Ol zorlıqpen iske asırıldı. Halıqtı bir qazannan as işuge üyretti. Tamaqtı normamen tarattı. Aytqanğa könip, aydağanğa jürip üyrenbegen halıq qattı küyzeldi. Aşarşılıq bastaldı. Adam şığını boldı.
Halıq mwraları «eskiniñ qaldığı» retinde qudalauğa wşıradı. Aytqan adam qılmısqa tartıldı. Saqtağandar sottalıp jattı. Jağday qattı uşıqtı. Dürbeleñniñ artı 1966 jıldan bastap «Mädeniet töñkeris» deytin nauqanğa wlastı. «Jığılğanğa jwdırıq» halıq tipti küyzelip ketti. Basqası basqa «eskiniñ qaldığı» dep dombıra bitkendi sındırıp, közin joydı. Köneden kele jatqan keli men kelisaptı, qılayağı kempir men şaldardıñ ayağına kiip jürgen kebis-mäsisine deyin jiıp alıp örtedi.
Biz alğaş mektepke barğanda Qazaqstannıñ bilim beru bağdarlamasına säykes oqulıqtarmen oqığanbız. Oqulıqtar arab grafikasımen Qazaqstandağı «Jaña ömir» baspasınan basılıp şığatın. Kitaphanalarda keñestik qazaq qalamgerleri Ğabiden Mwstafinnıñ «Şığanağı», Säbit Mwqanovtıñ «Botaköz», Ğabit Müsirepovtıñ «Qazaq batırı» sekildi tuındılar tolıp twratın. Osınıñ bärin örtep jiberdi.
– Osını istep jürgen kimder?
– Özimizdiñ qazaq azamattar. Oqımağan nadan adamdar ğoy…
– Alğaş 1949 jılı Qıtayda jaña ükimet ornağan twsta jağday özgeşe edi ğoy?
– 1949 jılı qazirgi Qıtay ükimeti ornağan kezde jağday jaqsı bolğan. Ol twsta biz balamız. Artınan bildik, osı jılımıq jıldarı halıq mwraların ükimet jinattırğan eken. Arnayı adamdar tağayındağan. Asqar Tatanaywlı deytin ğalamat şejire, kökiregi dañğıl ğwlama ağamız bar edi, osı kisi bas bolıp jinağan körinedi. Bertinde ağamen körşi otırdıq. Asqar marqwm el arasınan jinağan kitaptarın quğan bastalğan jıldarı ölgen äyeliniñ ziratına birge kömip äreñ saqtap qalıptı. Al, ie bolmağandar ayırılıp qaldı.
– Moa-ze-dun ölgennen keyin halıqtıq mwranı qamqorlıqqa alu jwmısı qayta jalğastı emes pe?
– 1976 jılı memleket basşısı Moa-ze-dun ölip, sayasat qayta jwmsardı. Ketken qatelikterdi tüzeu nauqanı jürdi. Wlttıq mädenietke jan bitip, halıq dombırasın qayta şerte bastadı.
– Sizdi biletinder bala jastan halıqtıñ auız ädebietimen susındap ösken, ata-anası közi aşıq adamdar bolğan deydi. Äri Zaysan jaqtıñ tuması körinesizder…
– Äkem Keneş 16 jasında qazan töñkerisi twsında Zaysan jaqtan Qıtayğa ötip ketken. Şeşem ekeuin Zaysanda twrğanda atastırğan körinedi. Tağdırdıñ jazuımen arğı betke barıp üylenipti. Äkey sauatı adam boldı. Keşke may şamnıñ jarığımen nebir qissa-dastandardı oqıp beretin. «Äli batır», «Mwhamed-Qwnapiya», «Kerbala soğısı», «Qobılandı batır» t.b. Dastandardı tıñdap otırıp-aq jattap alam. Özim hat tanımaymın. Üyge qonaq kelse qissa jazılğan kitaptardı aşıp qoyıp, oqıp otırğan adam siyaqtı zulatamın. Bilmeytin kisiler meni şın oqıp otır eken, dep qaladı. «Qwbılıp burıl guledi, tabanı jerge timedi…» dep ketemin-au.
Tağı bir önerim 5 jasımnan bastap dombıra şertip üyrendim. Dolday degen özi aqın, dombıraşı jamağayınımız boldı. Bizge qwdandalı adam edi. Jarıqtıq bertinde öldi. Osı kisi mağan qu taqtaydan üş bwrış «bala dombıra» jasap berdi. Äkem riza bolıp, bir qoyın öñgertip jiberdi.
Bizdiñ üyge qonaq köp keluşi edi. Kimi kelse de tıñqıldatıp küy şertip beremin. Qanşalıqtı jaqsı şertip jatqanımdı kim bilsin, äyteu qonaqtardıñ köñili hoş. Keybir köñili tüskender özderi biletin küylerin şertip körsetedi. Bir demde qağıp alamın.
Ol kezde auılda toy köp, «qız wzatu», «şildehana» degen siyaqtı. El tañ atqanşa öleñ aytadı. Artınan halıqtıq mwralardı jinağanda qwlağıma siñip qalğan osı dünieler köp septigin tigizdi.
– Qıtay elinde ömir sürgen ataqtı aqın Smağwl Qaliwlı sizdiñ atañız ba?
– Ataqtı aqın Smağwl Qaliwlı äkemniñ nemere inisi. Altay aymağına atı şıqqan ülken aqın. 1979 jılı 80 jasında dünieden ötti. Dutıñ (aymaq äkimi) Şäriphan Kögedaev Altaydı bilep twrğanda özine qarastı 7 audannıñ igi jaqsıların jinap alıp Smakeñe öleñ ayttıradı eken. Qıtaydıñ jaña ükimeti ornağanda sizderdegi Jambıl Jabaev siyaqtı Smağwl atamızdı qattı däriptedi.
– Altaydıñ arğı betinde Arğınbek Apaşbaywlı degen ülken aqın ötkenin bilemiz. Özi Zaysan-Tarbağatay öñiriniñ tuması eken. Osı kisiniñ bizge belgisiz qanday tuındıları bar?
– Qıtay elinde Qwrmanbek Zeytinqajıwlı deytin aytıs aqını bar. Özi Arğınbek Apaşbaywlınıñ balası sipatındağı adam. Arğınbek aqın barlıq jazğan dünielerin osı kisige tapsırğan eken. Sonıñ bärin aldım. Öte köp dünie bar. Qazir wmıtıñqırap otırğanım. Bertinde Altay aymaqtıq Bayırğı şığarmalar keñsesiniñ bastığı qızmetin atqarıp twrğanımda Arğınbek Apaşbaywlınıñ bir kitabın şığardım.
– Altay qazaqtarında twrmıs-salt jırlarınıñ türleri köp saqtalğan ba?
– Jarapazannıñ birneşe türi bar, äsirese Qazaqstanda köp kezdese bermeytin tört tülik turalı jırlar jaqsı saqtalğan. Köris pen joqtaudıñ türleri, sıñsu men sarın, qılayağı baqsınıñ jın şaqıru sarını, odan keyin tis qaqsap auırğan adamdı emdeytin «qanqwrt şaqıru» jırı deytin de boladı eken. Eşteme qaldırğam joq. Qolıma ilikkkenin ala berdim, papkağa sala berdim.
– Jaña siz Altay aymaqtıq Bayırğı şığarmalar keñsesinde bastıq boldım degendi aytıp qaldıñız. Ol ne närse?
– Mwnday mekeme eki-aq jerde boldı. İle qazaq avtonomiyalı rayon ortalığında, odan keyin Altay aymağında. Mindeti – parsı, arab, şağatay tilinde jazılğan köne qoljazbalar men kitaptardı jinaydı. Osı jwmısqa keluim jaqsı oray tuğızdı. Bwrın teatrda jürip bastağan isimdi jalğastırıp äketim.
– Bwrın teatrda ärtis bolıp pa ediñiz?
– Meniñ nezigi mamandığım teatrdıñ ärtisi. 1963 jıldıñ qazan ayında Altay aymağında filormaniya aşıldı. Kadrdıñ tapşı kezi. Osığan orta mektepte oqıp jürgen önerli oquşılardı qabıldap, tärbielep-oqıtu mäselesi qaraldı. Men emtihan tapsırıp ilinip kettim. Sabağım jaqsı bolatın sınıp jetekşisi «jibermeymin, jalğız jaqsı oquşımdı alıp ketetin boldıñdar» dep qasarısıp baqtı. Oğan qarağan joq alıp ketti. Jiırma bala bardıq, bärimiz bir sınıpta oqimız, tamaqtı ortaq qazannan işemiz, tärtip qattı boldı.
Keyin saqa ärtis atanıp jwmıs istep jürgen kezde «tömenge tüsip halıqtan twrmıs üyrenu» deytin boldı. Halıq şöpti qalay şabadı, maldı qalay bağadı, attıñ jürisi qanday boladı, osınıñ bärin bilip şığarmağa arqau etesiñder, deydi. Öner adamdarı ünemi tömenge tüsip el işinen birdemeler üyrenip keletin boldıq. Osını paydalınıp halıq arasınan eski küyler men jırlardı jinay bastadım.
– Küylerden basqa ne jinadıñız?
– Oyu-örnektiñ türlerin jinadım. Suretti jaqsı salamın. Közime tüsken eski oyulardı köşirip alamın. Biraq osını jalğastıra almadım, üzilip qaldı.
– Qanşa jır-dastan qolıñızğa tüsti?
– Köp ğoy. Alğaşqı kezde jinağan dünielerimdi köşirip, bir esesin özime qaldıratın mümkindik bolmadı. Köşirip alayın deseñde bügingidey kserks joq. Artınan osı ülken ökiniş boldı.
– Eñ köp qazına qay öñirde basım saqtalğan eken?
– Qıtaydıñ Şıñjan ölkesinde üş qazaq aymağı bar. Meniñ tuğan elim – Altay aymağı. Sol sebepti men tek Altay öñirin ğana jinadım. Tarbağatay, Qwlja jağına köp bara almadım. Jalpı Qıtay qazaqtarında bayırğı qazına Altay aymağında köp saqtalğan. Sonıñ işinde Köktoğay, Şiñgil halqında öte mol. Adamdarı da talğampaz, işki qazınasın qajetsiz sırtqa şaşa bermeytin sekemşil keledi. Qolındağı düniesin oñay-ospaq bere qoymaydı.
– Halıq qolındağısın bermeytin bolsa siz qalay alıp jürsiz?
– Meniñ Smağwl aqınnıñ balası bolğanım, äri qayın atam Tayır Belgibaywlınıñ küyeu balası bolğanım halıqtıñ mağan senim artuına septigin tigizdi. El arasında Tayır atamızğa degen qwrmet erekşe bölek. Barğan jerimde «Tayırdıñ küyeu balası» dep tanıstırıp qoysa jetip jatır. Halıq: «Oybay, Täkeñniñ balasınan nesin ayaymız» dep, jırtılıp ayırıladı.
Tayır Belgibaywlı üş aymaq töñkerisine eñbek siñirgen adam. Kelisken kelbeti bar, änşi, dombıraşı, sal-seriligimen ataqqa şıqqan. Keyin 1950 jıldarı aymaqtıq oyın sauıq otauında jwmıs istepti. 1954 jılı Şıñjan qazaqtarı ömirinen «Qasen – Jamila» deytin körkem fil'm tüsirdi. Scenarin jazğan Uañ-i-hu deytin qıtay men Bwqara Tışqanbaev ekeui. Kinoda Jaqannıñ rölinde Täkeñ oynaydı. Fil'mniñ muzıkasın jazğan şanhaylıq Şi-hu-say mırza jergilikti qazaqtarğa fil'mdegi oqiğağa qatıstı küy tabıñdar deydi. Täkeñ qazirgi halıq küyi atalıp jürgen «Sal küreñdi» jasap alıp baradı. Küydi estigen qıtay quanıp ketip: «mine meniñ izdep jürgen muzıkam osı» depti. Kinoda Qasen men Jamilä qaşıp tau arasına kirip ketetin syujet bar. Sondağı orındalatın küy osı. Jarıqtıq dombıranı ala salıp, özim şertip berdim dep otıratın.
– Halıq arasınan köne mwralardı jinau isine ükimet tarapınan qoldau boldı ma?
– Ärine, Altay aymaqtıq Bayırğı şığarmalar keñsesiniñ bastığı bolıp twrğanımda bizben qanattas Wlt isteri basqarması jäne Din isteri basqarması deytin boldı. Din isteri basqarması bir jıldarı meşitterge sanaq jürgizdi. Moldalardan emtihan alıp, sınnan ötkenderin imamdıqqa tağayındadı. Osı iske men ädeyi aralastım. Qalay aralastı deysiz ğoy, halıq arasında saqtalğan kitaptardı, auızşa aytılıp jürgen jırlardı tügeldey jinap tapsıru jöninen moldalarğa ükimet atınan tapsırma bergizdim. Keybireulerine tizim jasap wstatıp qoydım. Moldanı halıq sıylaydı «oybay, moldakeñ swrap jatır!» dep qazaqtar qolındağısın äkelip beredi.
– Sol twsta Altay aymağında qanşa meşit boldı?
– Tek Altay aymağında 100-den astam meşit boldı.
– Bwl qay jıldarı?
– 1986-şı jıldar şaması.
– Altay aymağında osı şamada qanşa qazaq boldı?
– 250 mıñnıñ şamasında. Sol kezdegi statistikalıq mälimetterdiñ bäri bar mende.
– Sodan imamdarğa tapsırma berip qoydıñız…
– Moldalar meşitti wstap twru üşin ükimettiñ tapsırmasın bwljıtpay orındaydı. Jwma namazğa jinalğan jamağatqa aytıp, mindetteydi. «Qoldarıñda ne bar äkelip beriñder! Nemese estip bilgenderiñ bolsa jazıp äkeliñder!» deydi. Osılay meniñ qolıma ğayıptan köne kitaptar jinalıp qaldı. Ärbir mwranı arhivke ötkizip katolog jasap otırdım. Bwdan basqa taudağı malşı-qosşılarğa barıp ügit-nasihat aytatın top boldı. Solarğa qosılıp alıp, el kezip ketemin. Adam barmaytın sonau Bäytik, Qaptıqqa deyin araladım. Otardağı malşılarğa şeyin barıp mwra jinadım.
– Köne dombıra küylerin qalay jinadıñız?
– Küydi alğaş aymaqtıq filormoniyağa küyşi bolıp kelgen künnen bastap jinadım. Arada biraz jıl üzilip qaldı. Onıñ sebebin basında ayttım. 1970 jıldarı Altay aymağında aqındar aytısın ötkizu qolğa alındı. Şıñjan tarihında twñğış ret wyımdasqan türde keñ kölemdi aqındar aytısı 1974 jılı Altayda ötti. Onı ötkizu turalı aymaq basşısınıñ qaulısı şıqtı. Aytıstı basqarıp ötkizu gazethananıñ bastığı Şabdan degen ağamızğa jükteldi. Meni kömekşilikke tağayındadı.
– Bwl tek Altay aymaqtıq aqındar aytısı ma?
– Alğaşqı aytısqa tek Altay aymaqtıñ aqındarı ğana qatıstı.
– Altay aymağında neşe audan bar?
– Aymaqta 7 audan boldı. Aytıs aymaq ortalığında Altay qalasında ötti. Osığan bir top änşi-küyşiler jinaldı. Olardıñ mindeti – aytıs arasında än aytıp, küy şertu. İşinen Maqsat Kädirhanwlı degen azamattıñ önerine süysinip teatrğa qabıldadıq Qazir ataqtı rejisser boldı. «Körikti meken» deytin fil'm tüsirdi. Onı özderiñiz bilesizder. Biğazı deytin jigit kelip halıq änderin orındadı. Menen eki-üş jas ülken eken. Biekeñnen asa köp halıq änderin jazıp aldım.
Jıl ötken sayın aymaqtıq aqındar aytısı twraqtandı, deñgeyi de köterildi. Qazir birneşe jüz kiiz üy tigip ötkizetin därejege jetti. Mwnda wlttıq kiimder bäygesi, kiiz üylerdiñ jarısı qatar ötetin dästür qalıptastı. Üş aymaq aqındarı tügeldey qatısatın boldı. Oğan qosıp sıbızğışılar, kömekey jırşılar, qissa-dastan jattap aytatın jırşılar twtas kelip qatısadı. Aytıstıñ osınday joğarı därejege köteriluine aymaq bastığı Qadıs Jänäbilwlı, aymaqtıq mädenit bastığı Zaqan deytin azamatar köp eñbek siñirdi.
– Öteyboydaqtıñ «Şipagerlik bayanın» tauıp ğılımi aynalımğa engizgen Qadıs Jänäbilwlı osı kisi me?
– Öteyboydaqtıñ «Şipagerlik bayanın» alğaş tapqan adam mına menmin.
– Qalay?
– Alaqaq Buırşın jaqta Egiztöbe deytin auılda, bir üyde eski kitap bar degendi estip, izdep bardım. Üy iesiniñ atı Nwrtay eken. Auılda däriger körinedi. Ömirimde mwnday qırıs adamdı körsemşi, üyindegi eski kitaptı körsetkenimen bermey qoydı. Kün-tüni jalınıp şamam jetpedi. Sodan aymaqtıq ükimet keñsesine barıp bayandadım. Osınday bağa jetpes qazına bar eken, alu kerek dedim. Kim barsa da bermedi. Aqırı siz aytıp otırğan Qadıs ağay barıp alğan körinedi.
– Jañağı Nwrtay degen kiside «Şipagerlik bayannan» basqa köne kitaptar joq pa eken?
– «Tekti el» deytin köne kitap bar eken. Qazaqtıñ rulıq – şejire bayanı sekildi körindi. Körsetti, biraq bermedi. Onı eşkim äli alğan joq.
– Sıbızğı küylerine keleyik. Qazaq topırağında notağa tüsken sıbızğı küyleri 30-dıñ mañayında eken. Al, siz jinaqtap bastırğan kitapta 121 sıbızğı küyi bar. Ülken jetistik emes pe?
– Men Qazaqstanda bar-joğı 30 şaqtı sıbızğı küyi bar ekenin bilgen joq edim. Meniñ jinağan sıbızğı küylerim öte köp. Sodan qaytalanğanın alıp tastap, wqsastarın biriktirip jariyalağanda 121 bolıp twr ğoy. Altayda äygili sıbızğışılar boldı. Qaba boyında İrkitbay, Qisabek, Jetimek degen sıbızğışılardıñ küyi köp saqtalğan. Şiñgilde Sündethan degen ataqtı sıbızğışı boldı. Onı közim kördi. Bir közine noqala tüsken aqköz adam eken, öte köp küy jazıp aldım. Qabadan Jwmaqan degen sıbızğışını kördim. Tartısı swmdıq. İrkildegen semiz adam, sıbızğı tartqanda bas terisiniñ qwyqası birge oynap twradı. Keremet. Jwkeñnen birtalay küy jazıp aldım.
– Bwl küylerdi qalay jazıp alasız, qıtayşa notağa tüsirip alasız ba, älde..
– Ol kezde notağa tüsirgem joq. Magnitafon alıp barıp taspağa jazam da alam. Qayran dünieniñ köbin arhivke ötkizip jiberdim ğoy. Bertinde barıp eki ese jazıp, birin özime saqtağanım bolmasa. Mına äkelgenderim bwrınğı jinağanımnıñ jwrnağı ğana. Jüzdegen kassetadan qolımda qalğanı jiırma şaqtı bolar-bolmas.
– Qazaqstanğa alğaş ret qaşan keldiñiz?
– 1991 jılı Moñğoliyadan Qazaqstanğa qaray el köşkende Qobda betindegi tuıstarımız osı jaqqa ötipti. 1997 jılı solar şaqıru jiberip alğaş ret Qazaqstannıñ bosağasın atadım. Kelsem M.Äuezovtıñ 150 jıldıq toyı bolıp jatır eken soğan qwrmetti qonaq retinde qatıstım.
Odan keyin 2002 jılı Düniejüzi qazaqtarınıñ İİ Qwrıltayına delegat bolıp keldim. Sonda Elbası Nwrswltan Nazarbaev ayttı: «Sizder Qazaqstanğa kelgende özderiñiz twrğan eldiñ bilimin, tehnologiyasın ala keliñizder, qazaq ruhaniyatına üles qosıñızdar!» dedi. Osı söz kökeyimnen ketpey qoydı. Elge qaytayın degen oy keldi. 2005 jılı birjola köşip keldim.
– Kelgen soñ joğardağı jiğan-tergen dünieleriñizdi bireuge körsetu kerek boldı. Solay ğoy?
– Kimge ne aytarımdı bilmeymin. Künde otırıp alıp teledidardan aqparat tıñdaymın. Qarap otırıp Imanğali Tasmağambetov deytin halıq mwralarına janı aşitın azamat bar degendi estip qaldım. Sol ügittiñ äseri me, Imekeñge birtürli işim jılitın boldı. Ol kezde Imanğali Nwrğaliwlı Almatı qalasınıñ äkimi. Oylanıp otırdım da özime jamağayın azamat aqın Wlıqbek Esdäuletke bardım. Aqıldastım. Qolımdağı zattardı Imanğali Nwrğaliwlına körsetsem qaytedi, dedim. Wlıqbek inim qwp körip: «Oybay, ol kisini men jaqsı tanimın, odan artıq adam tappaysız» dep, sanın şapalaqtap quandı.
Osılay Imekeñniñ atına hat jazıp qolımdağı kassetalardıñ bärin berip qoyaa berdim.
– Ne dep hat jazdıñız?
– Oqıp bereyin be?
– Qwlağım sizde!
–«Qwrmetti Imanğali Nwrğaliwlı mırza! Joñğar handığı joyılğannan keyin Şıñjan ölkesiniñ batıs böligi bos qaldı. 1760 jıldan bastap osı ölkege qazaqtar qonıstandı. Qazir 200 jıldan asıp baradı. Olar ädet-ğwrıpın, wlttıq qwndılıqtarın joyğan joq. Tilin taza saqtağan. Dästürli muzıka öneri men auız ädebiet ülgileri mwrtı bwzılmay twr… Öz basım halıq mwraların jinaumen köp jıl şwğıldandım. 100-ge juıq qissa – dastan, 50-diñ üstinde arab, parsı, şağatay tilderinde jazılğan qoljazba, köne basılım kitaptar, ondağan mıñ şumaq öleñ-jırlar, halıq än-küyleri, maqal-mätel, añız-äñgimeler jinadım. …2005 jılı atamekenge birjola köşip keldim. Osı jinağan dünielerimdi sizdiñ qolğa tabıs etuge bekindim. Qalay bolsa da qazaqtıñ mwraları emes pe, wlttıq qorımızğa qosılıp keyingi wrpaqtar kädesine jarar degen nietpen sälem joldağan Dolda Keneşwlı, 2007 jılı, säuir» dep, hatımdı ayaqtadım.
– Sodan hat ketti, jauap kütip jatırsız?
– Sodan 2007 jıldıñ mamır ayında Imanğali Tasmağambetov mırza şaqırıp jatır degen habar jetti. Qasıma Wlıqbek Esdäulet bauırımdı ertip alıp keldim. Imekeñ qattı riza bolıp otır eken. Dereu kitap etip şığarayıq, dedi. Mağan köp rahmet aytıp şığarıp saldı. Sodan 2007 jılı 10-mamırda jazuşı Wlıqbek Esdäulet, sazger Aytqali Jayımov, dombıraşı Biläl Isqaq, sıbızğışı Edil Qwsayınovtardan qwralğan jwmıs tobı jasaqtaldı.
Meniñ küy jazğan lentalarım öte eski bolatın. Aldı 20 jıldan asıp ketken. Imekeñ aqşa bölem lentanı büldirmeytin jaña qwral alıñdar, dedi. Osılay jwmıs bastaldı. Aqırı Imekeñniñ arqasında «Atamwra» baspasınan jeti kitap bolıp şıqtı.
– Sizdi än jazıp, küy şığaratın sazger dep estidik…
– «Tuğan jer» degen bir änim bar. Bes-altı jıl oylanıp jürip jazdım. Estigen jwrt keremet eken, deydi. Özim şığarğan küylerim bar. Alğaş küydi 1976 jılı jazğam. İşi tar bireuler «bwl küyde Qazaqstan küyiniñ sarını bar» dep, päle jauıp, janım äreñ qalğanı. Eki el qattı öştesip twrğan zaman edi ğoy. Tağı bir küy qwrastırıp jürmin. Onıñ atın «Astana» qoyaatın şığarmın.
Beken QAYRATWLI
*Kumis jambı* kitabınan aldım

 

Related Articles

  • Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

    Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

    Foto aşıq derekközderden alında Ötken aptada Türkiyanıñ wlttıq bilim ministrligi mektep bağdarlamasına «Türkistan» degen termindi engizgen edi. Şetel basılımdarınıñ jazuınşa, bwl atau endi «Ortalıq Aziya» wğımınıñ ornına qoldanılmaq. Bilim ministri YUsuf Tekin jaña atau türki äleminiñ birligin qamtamasız etuge bağıttalğanın aytadı. Onıñ sözinşe, ükimet oqu bağdarlamasınan imperiyalıq mağınası bar geografiyalıq ataulardı alıp tastamaqşı. Eñ qızığı, «Türkistan» aumağına Qazaqstannan bölek, Qırğızstan, Özbekstan, Türkimenstan men Täjikstan jatadı eken. Sonday-aq keybir basılımdar bwl terminniñ Qıtaydıñ batısında ornalasqan Şıñjan ölkesine qatısı barın da atap ötti.  Keybir ğalımdar «Ortalıq Aziya» termini kolonializmnen qalğanın jii atap jür. HH ğasırdağı älemdik akademiyalıq ğılımdı sol kezdegi iri imperiyalar qalıptastırğandıqtan, büginde mwnday terminder men ataular halıq sanasına äbden siñip

  • Sayasattanuşı: Euroodaqpen äriptestikke Ortalıq Aziya köbirek müddeli

    Sayasattanuşı: Euroodaqpen äriptestikke Ortalıq Aziya köbirek müddeli

    Nwrbek TÜSİPHAN Euroodaq jetekşileri men Ortalıq Aziya elderiniñ basşıları “Ortalıq Aziya – Euroodaq” sammiti kezinde. Samarqan, Özbekstan 4 säuir 2025 jıl 3-4 säuirde Samarqanda “Ortalıq Aziya – Europa odağı” sammiti ötti. Ortalıq Aziyanıñ resmi BAQ-tarı men memlekettik qwrılım sayttarı Samarqan sammitiniñ “tarihi mañızın” aytıp jatır. Al eki aymaq arasında osınday formattağı alğaşqı kezdesudi sarapşılar qalay bağalaydı? Azattıq tilşisiniñ swraqtarına sayasattanuşı Jänibek Arınov jauap beredi. – Ortalıq Aziya jäne Euroodaq sammiti qanşalıqtı teñ jağdayda ötip jatır dep ayta alamız? – Ortalıq Aziya memleketteriniñ 30 jıldıq sırtqı sayasatına, tarihına üñilsek, Euroodaq ärdayım teñ därejede jwmıs jasauğa tırısatın ülken äriptesterdiñ biri. Mısalı, AQŞ nemese Resey ne bolmasa Qıtaymen salıstırğanda memleket tarapınan bolsın, qoğam

  • Jin Noda: Qazaq handarı men Cin' imperiyasınıñ baylanısı tım tereñ

    Jin Noda: Qazaq handarı men Cin' imperiyasınıñ baylanısı tım tereñ

    Ötken jılı qolıma Tokio şet tilder universitetiniñ professorı Jin Nodanıñ «Resey men Cin imperiyaları arasındağı Qazaq handıqtarı: XVIII-XIX ğasırlardağı Ortalıq Euraziya halıqaralıq qatınastarı» attı zertteu eñbegi tüsti. Öz tarihımızğa qatıstı bolğan soñ, bir demmen oqıp şıqtım. Atalğan kitapta qazaq hanı Abılay men özge swltandardıñ Cin imperatorına jazğan hattarı turalı bayandaladı. Jaqında Jin Nodamen habarlasıp, kökeyimizde jürgen swraqtardı qoydıq. – Ğılımi zertteu kitabıñız erte­degi Qazaq-Cin' imperiyası qatına­sın özgeşe tanuğa arnalğan akademiya­lıq eñbek eken. Bwnday zertteuge bet bwruğa ne türtki boldı? – Men Ortalıq Aziyanı zertteu barısında Resey jäne Cin' imperiyası turalı közqarastarda ülken alşaqtıq bar ekenin bayqadım. Osı alşaqtıqtı joyu maqsatında men qazaqtardıñ tarihın reseylik jäne qıtaylıq derekközder negizinde zertteuge kiristim.

  • Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka.

    Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka.

    “Swhbattı” endi ğana oqıp şıqtım. Äzirge, sipatı turalı az söz: Älbette, bwl – jurnalistika standarttarına say, şınayı, nağız swhbat emes. Konstituciyalıq qwqığı teñ, eki sanalı azamattıñ özara pikirlesken, emenjarqın äñgimesi emes. Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka. Pälenbay adam tüzep-küzegen, ananı da, mınanı qamtuğa tırısqan, ayağında janı joq mätinder jiıntığı tuğan. Toqaev aynalasındağılarğa: “osınşalıq jasandı keyippen halıq aldında körinuim wyat boladı, qoyıñdar, aynalayındar, qatelessem de öz bolmısımmen şığam” deuge tüsinigi jetpegeni ökinişti. Bıltır “Egemende” “swhbattasqan” Dihan Qamzabek te, biıl “Ana tilinde” “äñgimelesken” Erlan Jünis te, keşiriñizder, eşqanday da interv'yuer emes. Iä, bireui tereñ ğalım, ekinşisi tamaşa aqın, biraq, ömirinde bir

  • “Geosayasat ileuine tüsip qaluımız mümkin”. Qazaqstanda AES saluğa qatıstı sarapşı pikiri

    “Geosayasat ileuine tüsip qaluımız mümkin”. Qazaqstanda AES saluğa qatıstı sarapşı pikiri

    Elena VEBER Atom elektr stansasın salu jäne paydalanu ekologiyalıq qater jäne tötenşe jağdayda adam densaulığına qauipti ğana emes, oğan qosa soğıs barısında Ukrainanıñ Zaporoj'e AES-indegi bolğan oqiğa siyaqtı bopsalau qwralı deydi äleumettik-ekologiyalıq qordıñ basşısı Qayşa Atahanova. Ol mwnıñ artında köptegen problema twrğanın, qazaqstandıqtarğa AES salu jönindegi referendum qarsañında birjaqtı aqparat berilip, onda tek paydalı jağı söz bolıp jatqanın aytadı. Sarapşı AES-tiñ qaupi men saldarı qanday bolatını jayında aqparat öte az dep esepteydi. Goldman atındağı halıqaralıq ekologiyalıq sıylıqtıñ laureatı, biolog Qayşa Atahanova – radiaciyanıñ adamdarğa jäne qorşağan ortağa äserin şirek ğasırdan astam zerttep jür. Ol bwrınğı Semey poligonında jäne oğan irgeles jatqan audandarda zertteu jürgizgen. Qarağandı universitetiniñ genetika kafedrasında oqıtuşı bolğan.

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: