Ädebi älem

BALUAN JÄKÖ

kerey.kz

 |  Jun 25, 2015

Qwrmetti  redakciya! Sizderge äñgime joldap  otırmın,talap deñgeyinen şıqsa, jariyalasañızdar eken degen tilekpen:

Qwrmetti Qwmarbek QALIEV

ŞığısQazaqstan oblısı

Kürşim audanı

BALUAN JÄKÖ

Tañerteñ   auıl  şetindegi  menşik  tabın  jinalatın  taqırda   bügin  de   ayqay-şu  eken. Arıq  alasa  torınıñ  belin  mayıstırıp  mingen  iıqtı   siırşı, at  üstinde  öziniñ  wzın  boyın  jasırğanday  mıqşiya  tüsip,  siır  qosuşılarğa   äldeneni  ayğaylay  tüsindirip  jatır. Eki-üş  orıs  äyeli  qoldarındağı  şıbıqtarın  bezep  dau  aytuda.  Eki jaqtıñ  da  birin-biri  tıñdap  jatqanı şamalı.

–  Osı düleyden  basqa siırşı qwrıp qalğanday…

–  On je  gluhoy, mne kajetsya, i po-svoemu  ne  oçen'-to  ponimaet…

– Uj, ne ponimaet, prosto prikidıvaetsya – dep taray  bastadı.  Arıq  torını  büyirinen  emes,  wzın  siraqtıñ kerzi etikti ökşesimen işinen tebinip  siırşı arı bettedi. Meniñ  oyım – erteden  tanıs  osı kisige  sälem  beru  edi, bir sätsiz uaqıtta  şıqqan  siyaqtımın.  Esime  bayağıdağı  bala  kez  tüse  berdi…

…Köktemniñ jazğa auısar  şağı. Auıldan  üş  şaqırımday  jeke  qıstaudağı  şopan üyinde  ülken  toy. Bıltırdan beri  öz aldına jeke otar alıp  tirligin  jasap jürgen  Orınbasar   juıqta   kelinşegi  bosanıp,  wldı bolğan, sonıñ –  şildehanası.  Bala qırqınan  şığıp,  qarınşaşın alğanşa,  köz tiedi – dep  toydı osı şamağa  Orınbasardıñ şeşesi  belgilegen.

Äsirese, şeşeydiñ  şwqşiya  qadalğanı –  bıltır küzde  arğı  betten  ötip, elge kelgen  ağayındardıñ jayı.

– Jat  jerde  jabı  bop  ösken  tuısqandar  elim-jwrtım  dep  jetkende,  suıq  qabaq  körsetip  şettetpey  işimizge  tartayıq, tezirek  kirigip  ketsin, solardıñ  birin  qaldırmay şaqırıñdar. Bir  jağı  kelgeli  bireuine  däm  tatırğanımız  joq, bilmegendikten emes,  jaz-jaylau, qıs-qıstau  malşınıñ  küybiñ  tirliginen – degen.  Asılı,  şeşesiniñ  sözine  Orınbasar  qarsı keludi  bilmeytin, äkesi  soğısta  habarsız  ketip,  anası  auzına  tistep  ösirgen,  bwl üşin  odan  aqıldı  jan joq  bolatın. Baqıtına oray  kelinşegi de  enesiniñ  qabağın bağatın bolıp  şıqtı…

…Qoyşınıñ  wzın  tam   üyiniñ  bir  qabırğasına japsarlastıra  kiiz, brezent  wstap  qwrağan  qalqanıñ işi  gu-gu, qıs  boyı  şalğay qıstaqta  bwyığıp  jatqan  malşı  qauım  bir jasap,  bügingi  merekege  şın  quanıştı,  olardan  irgedegi  auıldan  kelgen  traktorşı, şopırlar da  kem  tüser emes . Osı  dudıñ bir  ärediginde:

– Bäybişe,  –   degen  qoyu  dauıs  sañq  etkende,  jañağı  guil  nege  ekeni  belgisiz, sap  basılıp, jwrt  tügeldey, aldımen  Orınbasardıñ  şeşesine, sodan keyin  tör  jaqqa qaradı. –  Bäybişe? – degen dauıs  iesi –  saqalı  burıldanğan,  bet  pişini  kelisti  jas ortasınan  asqan kisi  toqtamay  söylep  ketti.  – Mınau  bügingi  qızıqqa  siz  şaqırıp,  biz keldik,  quanışqa  ortaqpız, qwttı  bolsın.  Estip  jatırmız,  jalğız  wldan  keyingi  tölbasıñız  eken, bauı berik,   ğwmırlı  bolsın.  Beremin  dese  jaratqannıñ  aldı  keñ,  übirli-şübirli  boluğa  jazsın  sizderge  – dep   säl  toqtadı  da. –  Keşegi  balapan  basına   twrımtay  twsına   ker zamanda  arğı  bet  auıp, tarıday  şaşırağan  eldiñ  twqımı  edik  biz, büginde,  Allağa  täube,  tuğan  jerdiñ topırağın  basıp, tuğan  elmen  qauışıp, sol  eldiñ  otın  ottap, suın  sulap  jatqanımızğa da  biraz  boldı.  Endi  mınau  jan-jaqtan  jiılğan  qauım  birin-biri bilip jürsin, men  ar  jaqtan kelgen  azamattardı  tanıstırıp  qoyayın – dep säl kidiris jasadı. Osı kezde  mwnday  wzın  sözge  üyrenbegen, onıñ  üstine  bağanadan  beri  dastarhanda  tirelip  twrğan ağı bar, qızılı  bar, qolsırası  bar türli  işimdiktiñ birazın  japırıp  ülgergen  «bergi»  bettiñ   adamdarı  gu  ete  tüsti:

–  E, mine  jön söz,  aqsaqal  tögiltti.

–  Eskiniñ  közi  ğoy,  tura  tüpten  tarttı  zañğar.

–  E, mwnday  kisiler  bizdiñ  jaqta   büginde  joğaldı  ğoy.

–  Malades  şal, pirämi, töşkige  wradı.

– Şulamañdarşı, söz  tıñdatpadıñdar  ğoy, tipti – desip  basılğanda,  jañağı  söz  iesi  jaña qonaqtardı  tanıstıra   bastadı. Köbi – Abaq  Kerey  balaları  eken, bir-ekeui  Ör  Naymannan  taraydı, ülkenderi  arğı  betke  bala  künderinde  ötken, jastarı sol  jaqta  tuıp  ösken, barlığı  Şıñjañ  rayonınıñ  Dörbiljiñ  qalasınıñ  mañındağı  auıldardan. Tüp  tegi  Tarbağatay  tauınıñ  küngeyi.  Arğı  bette köbi  negizinen  maldı  käsip  etken, biren-saran qızmetke  aralasqandarı  da  bar, jastardıñ  keybireui  ülken  oquda  oqığan, bitirip  ülgermegen…

– Al,  onda  tanıstıq  üşin  işip  qoyayıq  –  dep bosağa jaqtan  barıldağan  Mırzanı  janındağılar  tügel  jabılıp  basıp  tastağan soñ, toy bir  mamırajay  qalıpqa  tüsip, baysal  taptı. Jwrt  emen-jarqın  äñgimelesip,  birin-biri  qaljıñmen  keu-keuley bastadı, bwl  qazir  jayau  aytıs  bastaladı  degen belgi  edi.  Bizdiñ  jaqta, qay  zamannan ekeni  bimälim, jiın-toyda  än  salu  emes,  aytısu ürdisi, onıñ  işinde de  eñ  bir «demokratiyalıq» türi  damığan.  Kim-kimmen  aytısqısı  kelse,  soğan  qarap  bir  auız  qara  öleñ  aytsa  jetip jatır, aytıs  bastaldı  dey  beriñiz,  birneşe  jwp  qatarınan  aytısuı  da  mümkin, eşqanday  şekteu  joq, bäriniñ  sözi  tausılğanda,   işinen  suırılıp  bir  ğana  jwp  qaladı,  qalğan  jwrt  solardıñ  aytısın  tamaşalaumen  toy  ayaqtaladı.  Bügin  sol  ürdis oylamağan  jerden bwzıldı. Dastarhannıñ  ortadan  tömendeu  twsında  otırğan  keudeli,  qızıl  şıraylı  jas  jigit  jwrttı  siltidey  tındırıp,  än  bastadı. Köptiñ qayran  qalğanı – än  salu, onıñ  işinde  er  adamnıñ  än  saluı  bir jağınan  bolsa, odan keyin än – tosın, eñ  keremeti  –  jigittiñ  äuezi  bölek  erekşe  dauısı.  Ün  anau  bir köterilip, bir  basılğan  keñ  keudeden  şığa  ma,  joq  tamaqtan  älde  tañdaydan  ba, bolmasa  bärinen  bir  uaqta  şığa  ma, ayırıp  bolmaysıñ,  äyteuir, bir  siqır  boydı  jaylap, jandı  uatadı. Än  ayaqtalğanda  dastarhan  bası  eseñgiregendey  tına  qaladı  da,  sätten  keyin  bwzğan  aranıñ  wyasınday  gu  ete  tüsedi. Tağı- tağılağan  swraumen  jigit  wzaq  än  saldı. Közin  tömen  salıp, säl teñsele  tüsip  şırqağanda,  bwrın  mwndaydı  patefonnan  ne  jılına  Almatıdan  bir keletin  ärtisterden  ğana  estip  jürgen  qalıñ  toptıñ  änge  susındağanı  osı  şığar. Janında otırğan  iıqtı,  aqqwba  öñdi  jigit  wzın  boyın eñkiş  wstaydı  eken,  arasında  öziniñ  qoñır  dauısın  qisındı  qosıp, ändi  ädemi  ädiptep  otır. Kezekti än  aldıñğılardan  özgeşe  eken,  tuğan  jerinen  şalğayda  jürgen  jigittiñ  sağınışı  mına  orındauda   adamnıñ  janın  jep,  jüregin  ezip jibergendey. Qos  dauıs  «Adasqan  örisinen,  uäyday,  biz  bir  üyir-ay…» – dep  qoñıraulatıp, qoñırlatqanda,  bağanağı  qızu köñil  su  sepkendey basılıp,  ärkim  öz oyınıñ  jeteginde tomsardı, auır ünsizdikti  «ü-ü-h-h,  qayteyin-ay» degen  mosqal  äyeldiñ  tereñ kürsinisi  bwzdı. Dastarhan  basın  bir tüsiniksiz  ıñğaysızdıq  jayladı.

…Äy,  wldar,  – dedi  osı  kezde  bağanağı  aqsaqal,  atı – Baytoq   eken, –  Jwrttıñ  eñsesin  köteretin bir änderiñdi  salıñdar da  ayaqtasañdar  da  bolar. Qızıqtıñ  da  şegi bar, asıra  siltemeñder.

Änşi  jigit, Tülek  körşisine, – Balameski  – dedi aqırın.  –  Oğan  dombıra kerek  qoy –  dedi  wzın  jigit. – Janjigit  añtarılıp,  bwl  jaqta  dombıranı  sirek  wstaytının  biletin  siyaqtı.  Bwl  jerde  de  Orınbasardıñ  şeşesi  köregendigin  jasağan,  toydıñ  aldında  wlı  men  kelinine  bergen  köp  tapsırmanıñ  biri – auıldağı  Sağıntaydıñ  äkesinen  qalğan  dombırasın  swratıp  aldırıp  qoyu  bolğan. Mümkin, jaña  qonaqtardıñ  arasınan  şertetinder şığıp  jatsa  degen oymen. Orınbasar üyden  tösektegi  jiyulı  jastıqtardıñ  artına  tığıp  qoyğan  eski  qalaq  dombıranı  alıp  keldi.

Janjigittiñ  wzın  qoldarında    mülde  oyınşıq  siyaqtı  köringen dombıra  bastabında  miñgirlep, şırtıldağanımen,  sälden  soñ  ikemge  kele  bastadı. Şanaqtan  jıldam, oynaqı  äuen  tögilgende,  bağanadan  Janjigittiñ  janında  qimılsız  twrğan  Tülek   qwlaq  twndıra  ısqırıp  jiberdi  de eki  qolın  basınan  asıra  köterip, bir  büyirlep  jıljıp-jıljıp  emes-au, sırğıp  jöneldi.Dombıranıñ  qağısına  qos qoldıñ sausaqtarın şartıldata  qosıp,  dastarhannan  ärirek  kişkene  alañqaydı  bir aynalıp, tabanın  jerden  säl köterip, odan  jerdi tepkendey  jalğan qimıl  jasap, eki  büyirine kezek teñselip, bir  eñkeyip,  bir  şalqayıp  qonaqtarğa jaqınday  bergende,  dombırasın  sekirte bezildetip  mına  jaqtan  Janjigit  qosıldı. Bige  şıqqanda  wzın  da  eñkiş  boyı  sımday  tartıldı, dombıranı  birese basına, birese  iığına,  keyde şır  aynaldırğan küyi Tülektiñ  qatarına  ananday  jerge  barıp  bir tizerley  otırdı,  osı  kezde  Tülek biley  jürip,  aşı  şıñğırğan  dauıspen:  Par  at şektim  sabanğa  Bir  at  tarta  almağanda  Mätür  qızlar yır yırlaydı  Yalğız  yata  almağanda dep  şırqağanda, qayırmasına  küñgirlep  Janjigit  qosıldı.   Eki  jigit  ändetip  jürip  wzaq   biledi, neşe  türli  añ-qwstıñ  qimıl-qozğalıstarın  keltirip, kempir-şal  jüristerin, wyalşaq  qız  ben  jasıq  bozbalanıñ  qılığın saldı. Eñ  qızığı, osınıñ  bir de bireuiniñ  sökettigi  joqtığı,  bäri  de  jarasımdı, bäri de  jönimen…

Däm  men  qızıqqa  bökken  köpşilik, as  qayırılğannan  keyin,  şäydiñ  aldında  ayaq  jazbaqqa  sırtqa bettedi.  Ädette  mwnday  toyda  qonaqtardıñ  birazı, äsirese  ülkender  jağı  etten  keyin  toy  ielerine  rahmetterin  aytıp  taray bastaytın-dı, bügin  onday  joq. Toy  qızığın  qay-qaysısı  boyına  siñire  tüskisi  kelgendey  änşeyinde  qaramaytın  şäydi  jeleu  etip, qaytuğa  asıqpadı. Du-du  äñgimeniñ negizi  jaña  qonaqtardıñ  önerine  sayadı, ülken  äyelderdiñ  köpşiligi  şetkerirek  twrğan  Tülek  pen Janjigitke  jaqındap barıp,  sambırlay  söylep täñir jarılqasındarın  jaudıruda.  Eki-üş  jigit  şet  jaqta  alısıp  jür.  Tağı  bir-ekeui  üritsoqtap  analardıñ  qoltığına  su  bürkude.

– Äy,  şañdatpay  anau  jaqqa  barıp  alısıñdar. Önerleriñ  tasıp  bara   jatsa,  ortağa  şığıp  kürespeysiñder  me  bılay…  – dep  ülkenderdiñ  biri  zekip  edi.

–  Küressek  küresemiz,  onda  ne  twr – dedi  alısıp  jürgenniñ  biri  qarsılasın  qoya  bere  sap, beri  qaray  sızdana  bwrılıp.

– Öy,  mınau  şın küreskeli  twr-ey, ey, träktirister, şığarıñdar işteriñnen  jannan  bezgen  bireu  bolsa,  bizdiñ  malşı  qauımnıñ  tüye  baluanına – qızuı  äli  tarqamağan Mırza  barıldap  ortadağı  qalıñ  toptıñ  işine  kirdi. – Ne, kök  temirdiñ  işinde  qıstan  qoqşaqtap äreñ  şığıp  ediñder, jilik  maylarıñ  tolğan  joq  pa  äli… Ekiniñ  biri, iä  kisileriñdi  şığarıñdar  ortağa,  iä  bäygemizdi  şappay beriñder  –  dep  özeuredi.

– Üy, mınau tigilmegen  bäygeni  qanjığasına  baylap ülgerdi  ğoy, Bayekeñ  bwl  toyğa  baluanın  ertip  saylanıp-aq  kelgen eken, basqalarıñnıñ   jüldeden  omıraularıñ  ispesin – dep qwrdası Äzimbek qarqılday külip  edi.

–  Küljiyan  tätem  wldı  bop  jatqanda   bäygege  bir  toqtını tikpeydi  deysiñ  be.  –  Mırza  Orınbasardıñ  şeşesi  jaqtı  meñzep  –  sonı  qazir mına  kökeñniñ sarjalına  öziñ  öñgerip  beresiñ  külkiñ  kömir  bolıp.

– E,  mine jigittiñ  sözi, mınanıñ  artı  nığız,   bet  qaratatın  türi  joq  – dep  tağı  bireuler  şoqtı  kösey  tüsti.

– Äy,  Nazarbek, şıqşı  mına  barıldaqtıñ  baluanına, bes jıl  fizkul'turnıyda  tekke  oqıdıñ  ba, mınanı  äuliktirip  twrasıñ  ba  – dep  endi  müyizdeuge özi  ilinip  bara jatqan  Äzimbek ışqınıp. Nazarbek  ülken  jarıstar  bolmasa, mwnday  auılişilik  alıs-jwlıstan  alıs  jüretin  ädetimen,  tobığın  taydırıp  alğanın  sıltaurattı. Endi  köpşilik  şınımen qızına  bastadı. Äuelde  oyınnan  bastalğan  bwl  alıs, eregiste bölektene  qaluğa  qaşanda  dayın qazaq  üşin  şın bäsekege  aynala  bastadı. Jwrt  birin-biri  tıñdamay  gulep  ketti.

– Ey,  Kiikbay,  – dedi  Mırza   bağanağı  kürespek bolğan  jigitke, osı  şudı  basa  darıldap ortağa  şıq  ta, öziñ  tañda   kisiñdi,  şıqpasa  äñgime  joq, bäygeni  äketemiz, boldı… Şu  sayabırsi  qaldı. Kiikbay  köp  tosqızğan  joq,  toptı  jarıp  bardı  da  art  jaqta  twrğan  Janjigitti körsetti.

– Men  mınaumen  küresem,  wzınnıñ  qwlağanı  jaqsı – dedi  qısqa  moynın  işine  tartıp, qabağınıñ  astınan  bwqaközdene  qarap. Beyğam  twrğan  Janjigit  abdırap  qaldı. Jañağı  duıl  da  sap  basıldı. Qalay  degenmen  qonaq  jigit, birden jağasına jarmasu  qolaysızdau  bolğanı  şın  edi. Oğan  qarap jatqan  Kiikbay  joq, Janjigitti belden  ala  tüsti.  Ol da  endi  keşikse, qapı  qalatının sezdi de, sol  qolımen qarsılasınıñ jauırınınan, oñ  qolımen  işinen tirep, ayaqtarın  artqa  tastap  siresip ülgerdi. Kiikbay  alğaşqı qarqında  ala  almağanına  ıza  bop,  endi  Janjigittiñ  boyın  tikteuge küşin  saldı, bir  sätte  onıñ  da  reti kelgendey,  belden  qattı  sığıp  özine  qaray tartqanda,  wzın jigit qayqayıp, şalqalay  berdi, endi  Kiikbayğa  sırttan  şalsa  jetip  jatır,  qonaq  kesken  terektey  swlap tüspek, köptiñ de  kütkeni  osı  edi. Kiikbay  da  solay  istedi, söytti  de… äuede  köterilip  barıp,  aynala  berip  şalqasınan  dürs  ete  tüsti,  şañ  bwrq   etti…  Janjigit  onı  qolınan  tartıp  twrğızdı. Mwnday  swmdıq  şapşañdıqtı  bwrın-soñdı  körmegen  köpşiliktiñ  de, Kiikbaydıñ  da esi auıp  qalğanday,  äşeyinde  bireuden  jığılıp  qalsa  «qapım  bar» – dep  özeurep, qayta  kürespey  tınbaytın  ölermen, bwl  jolı  sol  ädetinen  tayıp, sileyip  twr, älde  qattı  jığılıp, tınısı  tarılıp  qaldı ma?..

Orınbasardıñ  şeşesi – Küljiyannıñ  swñğılalığı  däl  keldi,  osı toydan  keyin  arğı betten kelgendermen  arada  bir tüsinistik  ornağanday, onıñ  tağı  bir  sebebi  sovhozdıñ  wşı-qiırı joq  mıñ  san  şaruası  da  bolar. Qiınğa  tözimdi, basşığa  talap  qoymaytın  bwl  ağayındar  ülkendi-kişili  bastıqtarğa  da  qolaylı  boldı,  qayda  jwmsasa  sonda  baradı, basqalardı  keñirdektesip  jürip  zorğa  jwmsasa,  bwlarda  ün  joq, ay  jüredi, jıl  jüredi, şarua  bitkende  töbesin  bir-aq  körsetedi… Osılay tört-bes  jıl  da   zulap  öte  şıqqan. Janjigit  te  etke  mal  aydadı,  qoy  qırıqtı,  şöp  mayaladı,  matı  bastı.  Matı  demekşi, arğı  betten  kelgeli  ekinşi  qısta   Ertistiñ  jağasındağı  qalıñ  qamıstı  şauıp, onı arnayı  stanokqa  sap  nığızdap, odan keyin  jwmsaq sımmen  köktep  qamıs  taqta  (matı ) jasap  jürgende,  bir  tosın  jay boldı.  Matı  sovhoz  qwrılısına  taptırmaytın  arzan  da  berik  material,  jergilikti  twrğındar  üydiñ  qabırğasın  osıdan  wstap,  töbesin  de  osımen  jabadı. Sondıqtan  da  qamıs  bar  sovhozğa  kerek.  Bizdiñ  auıldıñ  kisileri  matını  jağada  qona  jatıp  basadı,  basqa  sovhozdar  şabılğan  qamısın  birneşe  traktor  bop  kelip, tirkemelerine tiep alıp,  öz  jaqtarına  aparıp   dayındaydı.  Bügin  de  solardıñ  bir  tobı  qamıstı  tau-töbe  tiep  alıp,  qaytar  aldında   tamaqtarın  işip,  jılınıp  aluğa  qara  qosqa  kirdi.  Auız  üy, tör  üy  dep atalatın  eki  bölmesi  qazandıq  peşpen  bölingen  qara  qostıñ  auız  üyindegi  wzın  stol  basına  qauqılday  söylesip  bes-altı  kisi  jayğasa   bastadı. Üy  iesi  bop  sanalatın  Samay  bir  qoltıq  qamıstı  eki  büktep   janıp  jatqan  qazandıqqa  tıqtı  da, qazannan  mayşolpımen  süzip  buı  bwrqırağan  balıqtı  ülken  jaypaq  tabaqqa  tüsire  bastadı.  Osı  kezde  sırttan  kirgen  Doske  men  Janjigit  te  şeşinip,  qoldarın  şayğan  soñ  dastarhan  şetine  jayğastı.  Bar  mäzir – buı  bwrqırağan  eki  jerdegi  balıq, qalıñ turalğan  nan,  ülken  ayaqtarğa  qwyılıp,  tört-bes jerden  qoyılğan  sorpa  bolsa  da,  peyil-keñ,  qonaqtar  öz  dorbaların  aşıp,  şoşqanıñ  ülken  kesek  sür  mayı  men  piyaz, sarımsaq   qostı.  İşterinde  bir-aq  orıs  bolsa  da  tügel  orısşa  söyleydi. Janjigittiñ  osında  kelgeli  bir jıldan  asa  uaqıt  ötse  de  üyrene  almağanı – osı  orıstıñ  tili  men  şoşqasınıñ  mayı.  Qazir  de  aldına   qoyğan  sür  mayğa  tiksine  köz  qiığın  sap,  özi  wqpaytın  özge  tildegi  äñgimege  nazar  audarmay,  taban  balıqtıñ  bir  keseginen  qıltanın  bir-birlep suırıp,  tazalap  auzına  aparıp  eppen  şaynap  otır.

–  Sağan  aytıp  otır  –  dep  Samay  büyirinen  türtkende  selk  etip, jan-jağına  qarap  edi, tör jaqtan  bireu:

– Ne, kereñsiñ be, älde, qıtaysıñ  ba? – dep  gür  ete  qaldı.  Janjigittiñ  äste  kötere  almaytın osı   «qıtay» dep  tabalağan söz  edi.

– Joq, orısşa  bilmeytin  qazaq  edim,  asqanıñ – orısşalağanıñ  ba?  – dep  atırınıp  şığa  keldi.

– Ä, tiliñ  bar  eken,  po-moemu  daje  wzın  siyaqtı, qısqartıp  bereyin  be?               –  Gürildek  dauıs  iesi  beri  qaray keudesimen  bwrıldı.

– Özi  bergen  tildi  qwday  özi  qısqartar  kerek  dese. Sen  bekerge  apşıma.

–  Qwdayıñdı  wmıtqan  ekensiñ, tanıtayın  ba ? – Osı  jerde  güjildekke  qarsı  otırğan  kärteñdeu  orıs  qolındağı  bötelkesin  şayqap:

–  Aues,  taru  zaderjivaeş',  narod  na  tebya  smotrit – dedi. Jañağı  gürildek  aldındağı  orısqa  bir, odan  bağanadan qolında  wstap  otırğan  kröşkege  bir  qarap  ap,  ıdıstı  basına  bir-aq  töñkerdi de,  bet-auzın  tırjitıp,  piyaz  iiskedi. Orıs bosağan  ıdısqa  bötelkeden  ölşep  qwyıp  jağalata  bastadı.  Qos  ielerine  wsınğan  joq. As  işip jılınğan  jolauşılar  bir-bir temekiden  tartıp  ap,  kiinip  sırtqa  bettedi. Janjigit  endi  bayqadı, Äues  şınında  da  zor  eken.  Küpäykeniñ  sırtınan  wzın  sulıqtı  kiip  alğanda  töbeni  tirep, esikke  simaytınday körindi.  Qwlaqşınnıñ  bauın  tamağınıñ  astınan  baylap  jatıp, bwğan köz  qiığımen  qarap

– Wzıntwra, – dedi, bügin  Äuestiñ  qolı  timegenine  qwday  de,  keleside  meni  aynalıp  jür.  Janjigit  ündemedi… Qarañğı tüse  jağada  ızğırıq  qataya  bastağanda,  eki  jigit  bügingi  şığarğan  matıların  tekşege  jidı  da  qosqa  kirgen-di.  Samay  sarqamıstı  örtep  jağıp, ayaday  eki bölmeni  jıp-jılı  ğıp  qoyıptı.

– Al, qoldarıñdı  şayıp  otıra  qalıñdar,   sırbazğa  bir  büyirden  tiip  bereyik, bwyırsa.

–  Dauısıñ  ajarlı,  auıñ  maylı  bolğan-au  bügin,  sırbaz  jegizbek  bolğanıña  qarağanda,  Doske  rizalığın  sabırmen  bildirip.

–  Osı  Samaştıñ   arqası   ğoy  bizdiñ  kisi   qatarında   jürgenimiz. Sovhozdıñ   qoyın  bilmeymin,  ekeuimizdi  qıstan  küyli  şığarar  amandıq  bolsa  bwl  eriñ – dep  Janjigit te  qostap  jatır  mına  jaqtan.

– Äy,  auızdarıñnıñ  salımı  da, äytpese, auğa  joyan  eki  sazandı  men  noqtalap  qoydı  deysiñder  me,  odan  da  tez  otırıñdar  dastarhanğa. Samaydıñ kündegisi  osı, jwmıstıñ  basında  şabılğan  qamıstı  qwşaq-qwşaq  tasıp,  stanoktı  aynaldıra  jetkilikti  ğıp  üyip  tastaydı  da,  qamıs  jağadan  ärirek  qwrğan  auın  qaraydı,  kündelikti    balığın  alıp,  artığın  qarğa  kömedi,  «na   çernıy  den'» – deydi  özi  onısın. Tamaq  dayındau, peşke  ot  jağu  da  osınıñ  moynında.  Ömiri  jağada  öskendikten  be, älde  özi  ikemdi  me, balıqtı biteudey  quıra  ma, qaqtay  ma, joq   quırdaq  jasay  ma,  äyteuir  qolınan  bäri  keledi.  Bügingi  sırbazın da  aldımen  qazanğa  sudı  az qwyıp,  qaynatıp, oğan  bölingen  sazandardı  batırıp,  bir  bwqtırıp  ap,    ottı  bäseñdetip,  qamıs  janıp  bitkende  qazandıq  peştiñ  tabına  sorpası  sarqılğanşa  wzaq   wstağan.  Mayın  boyına  siñirip,  sartap  bop  pisetin  osı  tağamdı  jağalau   jwrtı «sırbaz» dep  ataydı. Keşke  deyin  suıq  sorğan jigitter  tabaqqa  endi  qol  salıp, wsaq  süyegi  tügi  qalmay  erip  ketken  auızda  ügilip  twrğan  may  sazandı  kömeylete  bergende,  Samay bwrıştağı  jüktiñ  arasınan    jasıl  bötelkeni  suırıp  ap,  stolğa  qoydı.

– Üy,  mınanı  qaydan  taptıñ?

– Bügin  meyram   jasadıñ  ğoy,  neniñ  quanışı  dep  qosarlana  jarısqan  ekeuine.

–  Tizem  qaqsasa  jağayın  dep  tığıp  jür  edim – dep  kempirdiñ  dauısına  salıp, –  «Osobaya  moskovskayanı» işeyik, bağanağılar  siyaqtı  aşı  «Percovkanı»  simire  bermey. Üşeui  asıqpay  otırıp  bir jartını  da,  bir  tabaq   sırbazdı  da  tauıstı,  äñgime  tausılğan  joq.

…Äuespen  beker  baylanıstıñ  – dedi  Doske.  «Priboydıñ» külin  qañıltır  qwtığa  qağıp  otırıp.  –  Ol  qiın  adam. Sau  küninde  odan  keñ, odan  aqköñil  kisi  joq. Al, auzına  birdeñe tise boldı  qwtırınıp  şığa  keledi,  odan keyin  onı  toqtatu  joq,  sözge  sengiş, bağana  janındağılar  seni  aytıp, «anau wzın senimen  ayqasam – deydi»  – dep  qaljıñdağan  bolıp  edi, sol  jetti, sağan  wrındı, sen  de  şaq  ete qaldıñ,  qayta  bwl  jolı.  Äuesti  ne toqtatqanın  bilmeymin, äytpese  bir  soyqannıñ  boları  anıq  edi. Teginde  onımen  baylanısıp  bereke tappaysıñ…

– Özi  ğoy  birinşi  bastağan, äytpese,  nem  bar  alğaş  körip  otırğan  kiside.Men betine  qarap  söz  aytqam  joq, özderiñ estip otırsıñdar,   Janjigit  aqtala  söyledi.

– Aqtalmay-aq  qoy, bilemiz Samay sözdi  jalğadı. – Päle  nede  deseñşi  odan da, päle Äuestiñ  baluandığında,  baluan bolğanda  kezinde  Almatıñnıñ  özine  deyin barıp, jülde  äkelgen peri, üyinde kümis  medal' iluli  twr  sonda alğan, özim  körgem. Qazir  endi, ärine, bwrınğıday  emes, sonda  da  bwl  mañayda  onımen  tiresetin  jannan  bezgen  aqköz  joq,  büginde.

– Al, sonda  mende  nesi  bar?

– Kak  nesi  bar,  sen  qızıqsıñ-ey,  Kiikbaydı  jıqtıñ  ba,  Bekqazını  jıqtıñ  ba,  el  «küres» – degende  Şäymwrat  sağan  qarsı  şıqpay  qoydı  ma, ZIL-dıñ motorın  jalğız  saldıñ  ba, osı  az  deysiñ  be bağanağı  siyaqtılar  osını  Äueske  jetkizbedi  deysiñ be?   – Sonda  mağan  ne  qılmadıñ  deydi?

– Tüüh, mınau  meniñ  miımdı  şoqıp  bitirdi  ğoy, äbden. – Samay  qwrdası Janjigitke  qaşanda  erkin  söyleytin ädetimen.  Endi  senimen  kürespegen  kim  qaldı,  ähä,  sol qaldı, iä,  Äues, endi  jetti  me,  öy,  seniñ  anau  töbeni  tiregen  basıña  jetkenşe  qayda  – dep  qolın  tüñile  silkigen  Samaydıñ  qılığına  üşeui  de  küldi.

– Jaraydı, jigitter,  dem  alayıq degen Doskeniñ  sözinen  keyin  wyıqtauğa  jatqanımen,  Janjigitten  wyqı  qaştı. Köz  aldınan  bügingi  uaqiğalar  öte berdi. Äuestiñ  bağanağı  türi elestedi  esine  Bekqazınıñ  qılığı  tüskende,  külkisi  keldi… Bwğan  brigadir  Qapar  kömir  tüsirip  aluğa  traktor  bergen,  sodan  Janaqtıñ  janına  sığılısıp  otırıp  Qwyğanğa  kelse, biraz kölik  kezekte  twr  eken. Bwl  da  kömir bosatatın  arıq  sarı  kisige  qağaz  jazdırıp  alğan soñ,  kezektiñ ayağına  traktorın qoyğızıp,  özi  şetkerirek  şığıp  ayaq-qolınıñ  sireskenin  jazıp  jürgen.

–  Jigitim, – dep  artınan  bireu  gür etkende,  selk  etip  jalt  qaradı.  Qoymanıñ  qorşauınıñ  ortasındağı  üyşiktiñ şalqasınan  aşıq terezesinen  bireu  jasıl  furajkalı  basın  şığarıp,  qol  bwlğaydı. Bwl  jaqındap kep  sälem  bergende, ol  basımen  esikti  nwsqap:

–  Zahodi – degen, büyirdegi alasa  esikten  büktetilip  äreñ  kirgen  bwğan  ornınan  twrdı  da, – Bekqazı, proşe  Beka – dep  qolın  wsındı. Janjigit  endi  bayqadı, mına  adamnıñ  poşımı  bölek  eken,  boyı  qanşa  bolsa,  eni  sonşa  siyaqtı, jap-jalpaq, jwp-jwmır,  twtasıp  jatqan  bir  alıp  dene, sözi  de,  qılığı  da  elden  erek.

– Kak  zovut, atıñ  kim ? –  orısşa-qazaqşa  swrap  aldı da, znaçit, Jako… Sluşay, Jako, deneñ  bar  eken,  uvajayu,  menimen  küresip  bayqasañ  qaytedi, obeşayu, bor'ba  budet  çestnoy  –  dep  mañdayında  eki  balğa  ayqastırılğan  japsırma  temiri  bar  jasıl  furajkasın  şeşip  stolğa  qoydı.  Janjigit  endi  bayqadı,  mına  däudiñ  bası  da  denesine  say  qazanday  eken, moyın  joq, iıqqa  qondıra  salğanday   döñgelek   jalpaq  bette  eki  qısıq   közden  basqanıñ  bäri  molınan  pişilgen. Janjigitke  jas  mölşeri  qırıqqa   tayap  qalğan  bwl  jigit  ağası  wnadı.

–  Nu  çto,  reşaysya,  köreyik  ayqasıp  –   dedi qaytadan Bekqazı  mwnıñ  ündemegenin  kelispegenge  balap.

– Men  kömirge  kep   otırmın  ğoy , küreskeli  emes,  Janjigit  şın  qısıldı.

– Za   ugol'  ne  bespokoysya,  ılği  kesegin  tietip  berem,  Beka   slovami  ne  brosaetsya,  lyuboydan  swra.  «Jakoğa»  şeginer  jer  qalmadı.

–  Qayda  küresemiz?

–  Vot  eto –  pravil'nıy  bazar,  mağan  jürekti  jigitter  wnaydı,  kettik. Alğa  tüsip  ap  tarta  berdi.  Jalpaqtığınan   ba,  jalğız  jürgende  alasa  siyaqtı  körinedi  eken. Kömir  qoymasınıñ  aldında  bir  top  kisi  twrğan,  älgilerge:

–  Bäriñ  jüriñder,  biz  Jako  ekeuimiz  küresemiz,  sender  bolet'  etesiñder – dep  güjildep  edi, kezek  tosıp  twrğanı  bar,  erigip  äñgime  izdep  twrğanı  bar, bir  top  kisi  beri  qaray  duılday  oşarıldı.  Bekqazı   qorşaudı boylay biraz  jürip  kep, keñ  qwmdauıt  alañqayğa  toqtadı,  Janjigitke  alañqaydı  qolımen  nwsqap.

– Vot  naşe  pole  brani,  to  est',  maydan  dalası –  dep  qarqıldap  küldi  de,  qorşau  bağanınıñ  tübinde  jatqan  eski  temir  astaudı  audarıp,  astınan  bir tüyinşek  suırdı.  Jazıp  edi, onısı  wzın  ensiz  swrıp  eken.

–  Bwl – bizdiñ  ekipirovka,  mä,  taq –  bireuin  bwğan  laqtırdı  da, endi  bireuin  şiırşıqtap  ap beline  baylay  bastadı.  Janjigit  Bekqazınıñ  sabırına  tañ  qaldı.  Özi, özi  ğana emes  talaydı  bayqap  jür,  küreske  tüserde  sırtqa  bildirmeuge  tırısqanımen, qobaljidı,  tipti, küresti tamaşalauda  da,  şirığadı,  mınada  sonıñ  biri  joq, alğaşqı  körgen  qalpı.  Ortağa  şıqtı da  janına  kelgen  bwğan.

– Poyastan  wstaymız, sonsoñ  naçnem  – dedi  sol  güjildegen  qalpı.  Janjigit  şirığıp,  öziniñ  maşığı – oñ qoldı  işten, sol qoldı  Bekanıñ  jauırınınan  asırıp  belden  saldı,  Bekqazı  eki  büyirden  wstadı. Ekeui  de bir  sätte  sirese  qaldı.  Janjigit  sol  jağına  bwrıla  berip, bar küşti  beline  sap,  eki  qolmen  şirene  joğarı  tarttı,  ol  osılay  tartqanda  talaydıñ  ayağı  jerden  köterilip, tipti  köterilmegende  de tabanınan  bür  ketip qalatın  da  bwl  sol  ayaqpen  tobıqtan  qağıp, oñ  büyirine  aua  bergen  qarsılasın  jwlqa demep  jiberip  şalqasınan  tüsiretin. Ol  tipti  sonau  bala  jigit küninde  arğı  bette  Bwlanbay  baluannan  üyrengen  känigi  ädisi  edi… Biraq, Bekqazı  eki  ayağınan jerge  kömip  qoyğanday  qozğalmadı, qozğalğanıñ  ne, öz kezeginde  Janjigitti  jerden  jwlıp  ala  jazdadı,  jwlıp  ta  alar  edi, bwnı boyınıñ  Bekqazıdan  äldeqayda  wzındığı  saqtap  qaldı. Onıñ  dertedey  ayaqtarı  jer sızğanımen,  Beka  ädiske sala  almadı. Ekeui  de  birin-biri   añdumen  biraz  jürdi. Janjigit  qolın  belbeudi  saumalap  jürip  qarsılasınıñ  büyirine  sırğıtıp  aldı.  Bekqazınıñ   ädisi  şamalı  siyaqtı,  şabuıldaytın  türi  körinbeydi. Janjigit  tağı  jwlqi  tartıp  sol  jambasqa  aldı,  Bekqazı  oñ jağına  bar salmağın audarıp  sirese  qaldı, Janjigit  şalt  aynalıp  oñ jambasqa  aldı,  bwl – jalğan  qimıl  edi, Bekqazı   senip qap  sol jağına  aua  bergende  Janjigit  te  bwl jolı  solğa   jalt  etip,  oñ  ayaqpen  tobıqtan  qağıp  ülgerdi. Teñdigin  joğaltıp  alğan  Bekqazı  qırındap  qwlay  berdi, Janjigit onıñ  oñ  iığın  basıp  ülgerdi.  Ekeui  wstasqan  küyi  qwladı, biraq Beka  jauırınımen  tüsken  edi… Janjigit  küreskende  aynalanı  wmıtıp  ketetin-di. Bwl  jolı  da  u- şu  bop  twrğan  on  şaqtı  adamdı  jaña  körgendey  tañdana  qarap  türegeldi, Bekqazığa  qolın  berip  tartıp  twrğızdı,  ol  mwnı  qwşaqtap

–  Molodec!  –  dep  entige  güjildedi, söytti  de  eki  iininen  dem  alıp  twrğan  mwnıñ  oñ  qolın  köterip,  jinalğandarğa  bwrılıp. – Pobedil  sil'neyşiy  –  dep  ayğayladı. Jwrt  duıldasıp  taray bastadı,  Bekqazı  bwğan:

–  Poşli  –  dedi  de  etektegi  tau  bop  üyilgen  kömirdi  bir  şetinen  keuley  tiep  jatqan  şağın  ekskavatorğa  jaqındap, qol  bwlğadı, Jas orıstıñ  jigiti  traktordan  sekirip  tüsip  bwlardıñ  janına  keldi.

–  Vanek, von  MTZ eşku  vidiş'  – dedi  Bekqazı  Janaqtıñ  traktorın  nwsqap  –  oformiş'  ego  po-naşenski.

–  Ponyal,  dyad'  Beka – jigit  traktorına bwrıldı.

– Kettik  – Bekqazı  endi  qatar-qatar  tizilgen  wzın qoymalarğa  bettedi. Şetki  qoymada  töbege  deyin  tirep  jem  be,  twz  ba  qap jinaptı.

– Qazir  küş  sınasamız – dedi  de, Bekqazı  qoymanıñ  arğı  tükpirine  qaray  Sanat  –  dep  ayğaylap  edi.

–  Men  mwndamın  –  art  jaqtan  bireu  tasır-twsır  asığa  jetti.

– Oy-b-o-o-yy,  eki  alıptıñ   ayqasın  körip  es  jiya  almay…  Tura  jer  solqıldadı  ğoy  tipti… Mwnı  körgen  de  armanda,  körmegen  de  armanda…

–  Sanat, bizge  tyaga  dayında,  smotri,  öziñ  sudit' etesiñ.

– Läppäy,  taqsır,  Sanat  quanıp  ketti.  Ayn  moment.  Janjigit  äli  eşteñe  wğa  qoyğan  joq.  Sanat  arğı  bir  quıstan  istik  temirge  tekşelep  tizilgen  köp  kirdiñ  tasın  alıp  keldi.

–  Neşeden  bastaymız – dedi  Bekqazığa.

–  Üş  jüz.   Sanat  bwrıştağı  ülken  tarazığa  älgi  tastardıñ  birneşeuin  ilip  jiberdi  de.

– Bastañdar  –  dedi  ämirli  ünmen… Bekqazı  tarazınıñ  üstine  maldas  qwrıp  otırdı  da,  eki  şetindegi  twtqadan  şirene  tarttı. Janjigit  bayqap  twr, tarazınıñ  astıñğı  jaqtauda  tiginen jatqan  jalpaq  wzın  tili  sart  etip  töbege  tidi  de  qayta  qwlap  tüsti.

–  Ves  vzyat –  dep  habarladı   Sanat  saltanatpen: –  Sleduyuşiy  na  pomost. Bekqazınıñ  ornına  Janjigit otırdı,  endi  bayqadı  tarazınıñ  ortası  qozğalmalı  törtbwrış  temir eken, twtqadan  tartqanda  ol tömen tüsip, tildi köteredi  eken.  –  Salmaq  – bwrınğı, üş  jüz  kilogramm  Sanat  sañqıldap  twr. Janjigit  te  tarazı  tilin  töbege  tigizdi.  Ekeui  osılay  kezek  tartıp  salmaqtı  tört  jüzge  jetkizdi. Janjigit  jaña  wğa  bastadı,  mına  oyın  bastabında  qarapayım   köringenimen, bwğan  da  täsil  kerek  eken,  aldımen  arqanı  tüzu  wstap,  qoldı  şıntaqtan  bükpeu qajet, tartqan  kezde  salmaqtı  denege  teñ  böluge  tırıspaq  kerek eken. –  Tağı  elu  qos  –  dedi  Bekqazı  kezekti  salmaqqa  otırıp jatıp.  –  Ves  rekordnıy –  dep  habarladı  Sanat. Janjigit  Bekqazınıñ  tarazımen  twtas  qwyılğanday  poşımına  qaraday  qızıqtı. Bekqazı   jalpaq   jauırının  jazıp, keñ  iığın  şalqayta  wstap, sozıla  tarttı, qısqa  juan  moynınıñ  tamırları  balanıñ  sausağınday  bop  bileulenip  şığa  keldi, aqsarı  jüzi  küreñitip ketti.  Tarazı  tili  säl köterilip  eki  jaqqa bolmaşı teñselip  toqtay qaldı da, bir sätte  şapşañ  jıljıp töbe  temirge  sart  etti.  Qanşa  barın  salğanımen  Janjigit  bwl  salmaqtı  tarta  almadı. Ol  Bekqazınıñ  düley  küşine, soğan  layıq  er  minezine  riza  bolğanı  sonşa,  qayta-qayta  qwşaqtap  arqasınan  qağa  berdi…

…Küzde  üyge  ot  jağa  bastağanda   äyeli  ayttı: – biılğı   äkelgen  kömiriñ  keremet, aldında   bilmey  bwrınğışa  bir  şelekti  bir-aq  salıp  em,  plitanı  ayırıp  jiberdi, qazir  jartı  şelek  salsam  boldı, qızuı  tañ  atqanşa  ketpeydi – dep…

Sodan  beri  üş-tört  jıl  ötkenimen,  Bekqazı  bayağı  qalpı.  Bwl  jılına  bir  ret  kömirge  baradı,  ol  güjildey  quanıp,  qwşaqtay  qarsı  aladı. Sodan  mañındağılarğa.  –  Bwl  –  Jako,  meniñ   dosım,  öte  mıqtı  jigit,  bir  ret  daje  meni  jıqqan.  Odin  raz  daje  samogo  menya  sborol – dep  qazaqşa-orısşa tanıstıradı.  Jwrttıñ  talayı  ol  küresti  öz  közderimen  körgeninde, äytpese  jıl  sayın  neşe  estigeninde  şaruası  joq. Bwnıñ  köligin  tañdap  tielgen  jıltır  kesek  kömirge  sirestirip  beredi,  boldı. Sodan  keyin… tağı  bir  beytanıs  bireuge  « …menimen  küresip  bayqasañ  qaytedi»… Sol  bayağı  ädet.  Janjigit  Bekqazınıñ  osınısın  wqpaydı. Mwnıñ  tüsiniginde  küres-öner.  Onı  tipti  arğı  bette  jürgen  balañ  jigit  küninen  Bwlanbay  ağası  sanasına  siñirgen.  Bwl  bilgende  «attıñ  arqası  ketedi» – dep ılği  arbamen  jüretin.  Bwlanbay  küresti  qoyğan  kezi. Biraq, zamanında  atı  Ürimşi  aymağına  dürkiregen   alıp  baluandı  biletin  sıylastarı  köp  edi,  küreske  qızığatın  jastar  pir  twtatın.  Janjigittiñ  sodan  qwlağında  qalğanı  «… Küres  öner  bolmasa,  Şäueşek  pen  Ürimşiniñ  arasına  Qojıke  dombıraşı  men   Rät  baluannıñ  atı  nege  qatar  jayıldı.  Ol Alla  boyğa  darıtqan  qanday  da  bir  qasietti  wstay  bilgennen, wstay  bilmegenderdiñ   sorı  qaynaydı. Küştige  küşi  asqan  qaytse  de  bir  jolığadı,  ömiri  jığılmağan  jan  bolmaydı,  sondıqtan  betteriñ  jürip  twrğanda   tösteriñdi  wrmañdar, namıs sınalatın  jerde  ğana  küşeyiñder, ol –  küresti  sıylağandarıñ… »  Ağanıñ    sözin  Janjigit  osı  künge  deyin   wstanuğa  tırısıp  keledi.  Al,  Bekqazıniki  basqa. Küreske  jaqın  jürgendikten,  Janjigittiñ  de  qwlağı  baluandar  turalı  äñgimege  türik  jüredi, sonda  bilgeni  –  Bekqazınıñ  osı  tolayım  sauda  qoymasınan  tısqarı  şığıp  basqa  jerde  bir küreskenin  eşkim  körmepti  de  estimepti. Soğan  qarap  onı   jüreksiz  ne  jalğan  ataqqa  qwmar  deuge  bolmaydı,  mine,  Janjigitten    bir    jığılğanın  neşe  jıl  özi  elge  jayıp  keledi.  Qorqu, jasqanu  degendi  mülde  bilmeydi,  küş  keremet,  ädisten  de  kende  emes. Bwl  şındasa   talaydı  şaylıqtırarı   anıq,  al,  istep  otırğanı-älgi,  tek  ortalıq   qoymanıñ   noqtalı  baluanınday,  osında  isi  tüsip  kelgenderden  özine  qarsılas  izdeydi.  Janjigit bir  ret  osını  Bekqazıdan  swrağanda,   ol: –   Bor'ba  dlya  menya  –  samoutverjdenie  –  dep  qarq-qarq  etken.  Janjigit  bwl  kezde  orısşa  biraz  üyrengendey   bop  qalğan,  sözin  mölşermen  tüsindi, mänin  wqpadı.  Al, Äuestiñ   jöni   bölek,  Äues  küres  üşin  tuğan  jan.  Alğaşqı  körgende  şälkem-şalıs  kelgen  ekeui  keyin  özara  tüsinisip,  ağalı-bauır  bolıp  ketken  sıñaylı. Bwlardı  eñ  aldımen  jaqındastırğan – ekeuiniñ  de  küreske  degen  adaldığı  men  qwrmeti. Odan  keyin,  Äuestiñ  ılği  da  kesek  turaytın  er  minezi  men  Janjigittiñ  ülkenniñ  aldın  kespeytin  kişipeyildigi. – Bauırım,  –  degen  Äues  bir  jolıqqanda –  ekeuimiz  körgen  jerde  jalpıldap  alısa  ketpeyik,  bılay  keliselik,  kelesi  jazda  audanda bäygeden  bastap  jayau  jarısqa  deyin  netürli   sayıs  ötedi  eken,  bwl  birtalay  boldı  toqtap  qalğan,  endi  qayta  jañğırtpaq, sonda  beldeselik, aqırğı  bäsekege  den  sau  bolsa  ekeuimiz  şığarmız-aq,  bwl  bösken  emes,  şındığı  sol,  soğan  dayın  bol.  Kim  jeñse  de  küşti  jeñedi, küres  jeñedi, eşqaysımızda  ökpe  bolmasın.  Al,  jarısqa  kirudi  mağan  tasta,  özim  jöndeymin.  Janjigit  ünsiz  kelisken. Sodan  beri  ärkimnen  swrastırıp  bilgeni –  orasan  küşti  Äuestiñ  bastı eki  ädisi  bar, – biri   qarsılasın  jerden  jwla  kötergen  bette  üyirip  äketip,  jambasqa  salıp  wru, ekinşisi – keudeden asıra  qondırıp  ap, şalqalay  berip,  büyirge  qwlau. Dwrısı,  bwl  ädisterge  tüsip  qalmaudıñ  amalın  oylau,  äytpegende,  qarsı  ädis  jasau,  äy,  qaydam…  Mine  bwl  Äuestiñ   sau  kezdegisi,  al,  işip  alğandağısın  qwday  basqa  bermesin…  Eñ  ğajabı,  mwnı  onıñ  özi  de  biledi  eken,  bile  twrıp   özime  ie  bola  almaymın,  artınan  ökingeniñ  nege  sep  –  dep  otırıp,  bir  äñgime  aytqan:

–  Jaqın  inim  üylenetin  bolıp,  kelindi  alıp  keluge   bas  qwda   bop  bardım  körşi  audannıñ  bir  auılına degen.  –  Ol  jaqta  da   bizdegi  siyaqtı, toydıñ  aldında  qwdalardı   jeke  kütedi  eken.  Biz –  eki  qwda, eki  qwdaği,  olar – jeti-segiz  kisi, dastarhan  basında  alğaşqı  tanıstıqtağı  sıpayılıqtı  saqtap  otırğamız,  tanıstıq  üşin bir-eki  kötergenimiz  bolmasa, äñgime de  äli  mal- bastan    aspağan.  Tördegi  meniñ  janımda,  maldas  qwrıp   otırğanda tura  töbedey   qwj  qara  jayğasqan  bolatın.            Älgi   bwrınnan  qızu  ma, joq, ädeyi  istep  otır  ma,  özurep meni  jekelep  iş  te,  iştiñ  astına  ala  bastadı.  Öziñ  bilesiñ  ğoy, ağañnıñ  işuden  qaytpaytının, biraq, osı jolı  mına  däumen  işuden  tartındım. Bir  jağınan  qwda bop  otırmın, ekinşi  mına  däudiñ mağan  öktemdik  jürgize  bastağanı  wnamadı.  – Äy,  mına  svat  azırqanıp  otır ğoy,  äkeliñder  sipamanı  – dep  ämir  etti  qwj  qara, bayqaymın, basqalar  bwdan  ığatın  siyaqtı, älde  bir  şataq  şığıp  kete  me  dey me, eşkim  mwnı  tizgininen  tartatın  sıñayı  joq. Üy  iesi – bauızdau  qwdamız  bastalmağan  bir  bötelke  men  qırlı  staqandı äkep  qoydı.  Jañağı  däu  bötelkeni  tübinen  bir  wrıp tığının  atqıttı  da  staqandı  şipildetip  toltırdı, söytti  de  alaqanımen  ıdıstıñ  betin  bir  sipap  mağan  wsındı. Meniñ  şıdamım   osığan  ğana   jetti.  –  Men  eşkimniñ  silekeyi  men  şuaşın  işip  körgem  joq, işpeymin   –  dedim  tike  qarap.  Bas qwdaği – özimniñ  jaqın  apayım   aqırın  büyirimnen  nwqıdı.  – Onda…  Meniñ  atım  –  Tasqara, bop  jürmeñiz  masqara.  Äkel  tağı  bir  staqandı  oğan  da  toltırıp  qwydı  da – al,  menen qalıspay  işesiñ – dep  özi sipağan ıdıstı  kömekeyine   qwya  saldı,  men  de  söyttim. – Qwda, – dedi  Tasqara   sodan  keyin.  – Moynıñ  juan  eken,  jwlıp  alayın  ba?  –  Sizderden  adam  alıp  otırıp  bir  twtam  moyındı  ayasam  kim  bolğanım, jwl  da  ala  ber.  Ol  tizerlep  twrıp  ap  meniñ  basımdı  alay  bwradı,  bılay  bwradı,  eşteñe  şığara  almay  ornına  otırğanda,  – Qwda,  endi  kezek  meniki  şığar,  biraq,  men  sen  qwsap  dastarhandı  oyrandamaymın,  jür  dalağa,  neni  qalay  jwludı  körseteyin  sağan – dedim. – Sap, sap,  qwda,  mölşerlegen  jerimnen  şıqtıñ,  Äues  baluan  bolarsıñ, sirä ?  –  Tasqara  endi  basqaşa  söyledi –  jaña  qwrıştay  moyınıñnan  bayqap  edim… Qoyşı, sodan  bäri  jaqsı  bop  kelindi  alıp  qayttıq  qoy. Al,  men  sol  qılığım  üşin  keyin  kirerge  tesik  tappadım  ğoy, şınım  osı,  bauırım,  jerdiñ tesigi  bolsa,  oylanbay-aq  kirip  keter edim, bireudiñ  ärekesine  erip,  tuğan  qwdamnıñ  dastarhanın    taptap, qızığın oyranday  jazdadım  ğoy  şınında. Osıdan keyin  el sırtımnan  «äumeser  Äues»  dese  qay  betimmen,  kimge  renjigendeymin. Janjigit-au, bwl  it minez  ben  it  araq  qosılıp  ap, jaman  ağañdı  talay  jauırınnan  tüsirdi ğoy – dep zorlana  külgen  boldı. Ilği  da  köptiñ aldında  aydını  biik  Äuestiñ  sonşa  küyzelip,  şın  tausılğanın  bwl  birinşi  ret  körgen  sol  jolı. Osınday  torığudı  ötken  küzde  Baytoq  ağasınan da  bayqağan…  Tağı  da  Samay  ekeui  Janaqtıñ  traktorınıñ  tirkemesine  sovhozdıñ  wrasınan  toltırıp  otırıp  säbiz  tiep  bölimşeniñ  saulıq  otarların aralauğa  şıqqan.  Säbiz –  küyekke  tüsetin  qoşqarlar  üşin. Janaqtıñ  qasına  joldağı  bir  qoyşınıñ  internattağı  balası  üyine  qaytıp  baradı  eken, sol otırdı  da,  bwl  ekeui  tirkemedegi  säbizdiñ  üstine  jayğastı.  Küzdiñ  qara  suığı,  jol  wzaq,  jambastarına   mwzday  säbiz  batıp,  berekeleri  bek  ketken  soñ,  Samay  ayğaylap  traktordı  toqtattı. Bala  kabinada  qalıp,  Janaq  dorbasın  ala  tüsti.  Üşeui  tirkemeni  ıqtap  otırıp  köp  aynalmay  bağanağı  birigip  alğan   bir  bötelkeni  tez  tauıstı  da  orındarına  jayğasıp  sapardı  jalğay  bergen. Motordıñ  qızuımen  jıp-jılı  bolğan  araq   işti  jılıtqan  siyaqtı, bastabında  jürekti  aynıtqanımen, birte-birte  ayaq-qolğa  qan jügirdi.  Jüris  te bağanağıday  emes,  jaylı  siyaqtı…  Bwlar  birinşi –  balanıñ  äkesi  Sağidoldanıñ  qorasına  tüsirdi  säbizdi. Ol  qalbalaqtap  şayğa  şaqırdı.  Bir  bötelkesin  qwyıp  balasın  alıp  kelgenderge  älinşe  sıy körsetti.  Boyı  jılınğan  Samay  endi  ornığa  bastap  edi,  Janaq  asıqtırıp otırğızbadı.  Bwlarğa  säbizdi  üş  otarğa  bölu  tapsırılğan.  Soñğı  bölikti  osında kelgeli  beri  ülken  wlı  Biğalidı  kömekşi ğıp  bir  otar saulıq  bağıp  otırğan  Baytoq   aqsaqalğa  tüsirdi. Sodan  keyin  aqsaqaldıñ  şaqıruımen  Biğalidıñ  kelinşegi  jasap  qoyğan  dastarhanğa  otırdı. Azdap  kartop  qosıp  etin  mol  ğıp  quırğan  maylı  quırdaq  küni  boyı  suıq  sorğan  bwlarğa  bap  boldı.  Ar  jağına  el  qonğan  Samay  özderimen  şamalas  Biğaliğa   ımdap  edi,  ol  aqırın  basın  şayqadı.  –  Däm   alıñdar,  balalar,  jol wzaq,  jetkenşe  toñasıñdar  –  dedi  Baytoq   aqsaqal.  Üşeui  rahmet  aytıp  dastarhannan   keri  ısırıldı. Ilği  da  bayız  tappay  birdeñe istep  jüretin  Janaq   jarıqta   fardı  qarap  alayın  dep  kiinip,  Samayğa   sen  de  jür  dedi.  Solyarka  qwyıp  almaq  bolıp  Biğali  da  ere  şıqtı.  Qozğala  bergen  Janjigitke  Baytoq   qal degendey  basın  izedi.  – Analar   asığa  qoymas  endi, jaña  Samaydıñ  ımdağanın  men  bayqamadı  deysiñ  be,  beri  otır. Bwl  jaqta  osı  künge deyin  men    wqpağan bir  närse,  bas-jambas  tartsañ  da,  älgi  atı  öşkirdiñ  bir  bötelkesi   twrmasa  dastarhanıñ  kemşin  bop  twradı  eken.  Jaña  janıñdağılardıñ  qoñıltaqsıp  otırğanın  sezdim…  Bizdiñ  wl  da  qwrdastarınıñ  aldında   qipaqtap  otırdı. Menen  batpaydı,  äytpese…  Jastardı  qoyşı,  toy-tomalaqta   kempir-sampır  bitken  «osı  üydiñ  qızığında  nege  işpeysiñ, älde  işkiñ  kelmey  me?»  – dep  keu-keulegende  qayda  bararıñdı  bilmeysiñ. Özderiniñ  eñ  jaqsı  mäteli  –  «Şoşqağa  da  bir  meyram…» Ne  şaruanıñ  bäri   bir  jartısız  şeşilmeydi, ne  bir qızıq   «juılmasa»  säni bolmaydı.  Bwl  qazaqtıñ  basına  aşarşılıq  ta  tüsti,  quğın-sürgin  de  tamırın  qidı, soğıstıñ  tauqımeti  bir  basqa,  osınıñ  bärinen  sülderin  süyretip  şığıp,  endi  ayağına  twrdım   degende,  araq  degen  indet  jaylay  bastaptı  qazir.  Bayağıda   oba  süzekten  neşe  auıl  bütindey  qwrıp  ketkenin  ülkender  eske  alıp  küyzeluşi  edi key-keyde. Qazir  mınau  zahar  bükil  eldi  ulap  jatır. Eñ  qiını  ärkim  osı  merezdi  özine quana  jwqtırıp  otır  ğoy.  Al, ol  bolsa  işke  kirip  ap  üñgip  jep  jatır-au,  jep jatır. Bwl qalıpta  endi  bir  otız  jılda  qazaqtıñ  atı  öşip  biter  me  eken, qayter  eken. Eñ  qiını, jastar  osını  tuğannan  köredi, osılay  bolu  kerek  dep  ösedi, anada  auılğa  barğanda  köşede  äli  qalıptaspağan  dauıstarımen  şarıldap  öleñ  aytıp kele  jatqan  üş-tört  qız  bala  janımnan  ötti.  Mektepke  bara  qoymağan  şığar äli, qoltıqtasıp, közderin  jwmıp  ap  şırqap  keledi, ne  aytıp keledi  eken  dep  qwlaq  salğanımda,  jüregim  mwzday  boldı  ğoy  «Stakanı,  bokalı  Qılqıldatıp  jwtalı»  – dep şwbırtıp  keledi  älgi  balalar.  Ol  şirkinder  ne  aytqanın  özderi  de  wqpaydı  ğoy äli,  biraq,  tili  şıqqannan  qwlaqqa   siñisti  bolğanı  jañağı  öleñsımaq  bolsa, olarğa  ne  jorıq. Mine  sender  de  keşteu  qosılsañdar  da   topqa  kiripsiñder,  Biğali  men qasında  otırğannan  zorğa  jür.  Ol  ekeuiñdi  qoyşı,  köpten  bölinbeymiz  dep  jürsiñ der  ğoy  özderiñşe,  ana  Tülekti  aytsañşı,  basqa  qonğan  baqtı  basqa  tepken  emes  pe  mına  qılığı.  Arğı  bette  jürgende,  Şäueşekte –  Danaş,  Ürimşide  osı  Tülek  emes  pe  edi  eldiñ  auzında  jürgen. Bügin  Danaş  qayda,  Tülek  qayda.  Meniñ  Bwlanbay  qwrdasım  nege  şau  tartqan  şağında  arbamen  el  aralap,  özderiñdi  küreske  baulıdı, osını  oyladıñ  ba  sen  bir  uaq.  Ras,  jaña  orta, jaña  elge  keldik, qiındığı  köp,  tipti  söylesudiñ  özi  qiın. Bwl jaqtıñ  kempir-şalına   deyin  birer  orısşa  qospasa,  sözinde  qwn  bolmaytınday. Keñseden  bir  qağaz  alu degeniñ bir qiyamet, balalardı  orısşağa beredi.  Orısşasız  erteñ  nan  swrap  jey  almaydı  deydi  özderi, onı  estigen  bala  oña  ma,  köbi  qazirden  qazaqşa  bilmeydi,  sonda  erteñ  kim  söyleydi  bizşe… E-ee, qaysı  birin  aytarsıñ, äyteu, sen  söz  tıñday  bilesiñ,  sodan  keyin  işti  bir  bosatıp  alayın  degen  ğoy  meniki, jastar  tügil  twstastardıñ  türi  älgindey,  keñ  kösilip,  erkin  äñgimelesudiñ  özi  de  arman  boldı  büginde…  Janjigit  wrlanıp  Baytoq   ağasınıñ  jüzine  qaradı,  ağası  qartayıp  ketkendey  körindi, soğan  özin  kinälidey  sezinip,  ıñğaysız  qozğalaqtadı…  Sırtqa  şıqqanda  Samay, nemene,  şal  moral'  oqıp,  politiçeski  podkovat'  etip  mıyıñdı  su  qıldı  ma,  jaraydı, erteñnen  bastap  tüzu   jolğa  tüsesiñ,  qazir  mınanı  tartıp  jiber,  äytpese  üyge  jetkenşe  qatıp  qalasıñ  da  seniñ  tüzelgeniñdi  köre  almay  qalamız.  Şal  otırğanda  üyde  qwya  almaysıñ, renjime,  alıp  qoy – dedi  Biğali  da.  – Tezdet,  jürelik  – dep  asıqtırdı  Janaq. – Biraq,  bayqa, twnşığıp  qalma, taza  spirt.   –  Çistıy medicinskiy. Toqsan  altı  gradus. Biğali  ugoşaet  qoşqarlardan  jırıp, şalğa  körsetpey – dedi  Samay. –  U-u-hh dep  demiñdi  rezko  şığar  da, auzıña  qwya  sal, işiñe  barğan  soñ, demiñdi  jaylap  al,  äytpese  şaşalasıñ,  spirttiñ  tehnikası  osınday, üyren. Janjigit  söytti  de  qattı  da  qaldı.  Ne  arı,  ne beri  dem  ala almaydı. Bir  uaqta  zorğa  tınıs aldı,  közinen jas  parlap  qoya  berdi, öne  boyın  bir  ıstıq   jalın  şarpıp  ötti de  bir  rahat  küyge  tüsti. – O, molodec,  mine  üyrendiñ,  endi  meniñ  tonımdı  astıña  sal  da telejkada  ıqtap  jata  ber, men  kabinağa  otıramın. «Tüyeniñ  ülkeni  köpirden  tayaq  jeydi»  Traktorğa  sıymağan  öziñnen  kör – Samay  dür-dür  etedi. Toqsan  altı  gradus  şınaşaqtay  beyşaranı   buğa  aylandırıp  jiberer  birazdan  keyin  mına  ekpinine  qarağanda. …Jigitter  tirkemege  qalıñ  qıp  salğan  şöptiñ  üstinde  aldıñğı  jaqtaudı  ıqtay, Samaydıñ  şolaq  tonın  jamılğan  Janjigit  özin  kelerdegiden  äldeqayda  jaylı  ornalasqanday  sezindi. Ärine,  jañağı  «tazanıñ»  qızuı  jäne  bar. Öziniñ  aşılıp  söylemeytin,  biraq, artınan  bar  äñgimeni  oyşa  qaytalap,  iştey  pikir  aytatın  ädetinşe,  Baytoq  ağasınıñ  aytqandarın  eske  aldı. Mwnıñ  oyınşa,  orısşa  söylegenniñ   nesi  ayıp.  Esesine  sonı  bilmegendikten  qor  bop  jür  ğoy  özderi. Al,  tildi  şala-şarpı  bilgenderdiñ  ne  qazaqşa, ne  orısşa  emes  söylegenderi  qwrtadı  ğoy  bärin. Kişkene  balalardıñ  araq  turalı  aytqan  öleñderi,  ärine,  jaqsı  emes,  biraq,  es  kire  kele  qoyadı  özderinen  özi,  bärimizdiñ  de  tilimiz  bädik  öleñdermen  şıqqan,  qazir  eske  tüsse  wyalasıñ,  tipti. Al,  araq   degeniñiz  özi  qwyılmaydı  ğoy  auzıñızğa,  osını  işe  jürip  eldiñ  aldına   şığıp,  köpke  sözin  ötkize  alatındardı  da  körip  jürmiz  ğoy,  şamanı  bilgenge  bwdan  kelgen  ziyan  şamalı  ma  deymin.  Al,  Tülektiki,  ärine,  qate.  Ülken  qatelik.  … Tülek  bwl  jaqta   tez  tanıldı.  Aynalası  änşini  han  köterip  äketti.  Audanğa  jwmısqa  aldı. Tülek  avtoklubpen  jürip  bar  jerdi  araladı,  tıñdağannıñ  qwlaq  qwrışın  qandırdı.  Özi  de  qwrmetten  kende  bolmadı.  Jwrt   sıylap  qwydı,  bwl  jwrttı sıylap işti.  Söytip  şalqıp  jürgende,   körşi  audan  «Tülekti  az  uaqıtqa  bizge  beriñder»  – dep  qolqa  saptı  bizdiñ  basşılarğa.  Olar  «halıq  teatrı»  atağına  ümitker  eken.  Soğan  «Qız  Jibekte»  Şegeniñ  änin  aytatın  layıqtı  änşi  tappay  qinalıp  otırğan   jayları  bar körinedi… Bastığı  bwnı  Tülekke  jetkizedi, Tülek , ärine,  birden  kelisedi. Sonımen  qoyşı, audannan, oblıstan  ötip auıldıñ  teatrı  Almatıdan  bir-aq   şıqqan ğoy,  onda  laureat, «halıqtıq»  degen  ataqtardı  oljalaydı. Al,  Tülekke  qwda  tüsuşiler  tipti  köp  boladı. Tülek  solardıñ  işinen  «jaña  oqu  aşıp  jatırmız,  küzge  taman  oquşılar  qabıldaymız,  seni  özimiz  şaqırtamız, mindetti  türde  kel» – degen  aq  bastı  ağanıñ  wsınısın  jön  körip,  özi turalı  kerek  derekti  tügel  beredi, Danaştı  izdegen  eken, ol  koncertpen  elge  şığıp  ketipti.  Sonımen  elge  abıroylı  oralğan  Tülek  bwrınğı  tirligin  jasap  jürip  jatadı.  Aytılğan  şamada   şaqırtu  da  keledi. Tülek  «Alla, oñğar »  – dep  jolğa  şığadı.  Sodan…  –   Avtobuspen  Jañğıztöbege   jetip,  endi  Almatığa  poyızğa  bilet  satatın  jerdi  izdep  kele  jatır  edim, «Oybo-o-y-y, Tü-ü-le-e-ek»  – dep  bireu  bozdap  bas  salmasın  ba?!.  Qapelimde sasıp  qap,  sonsoñ   bajaylap  qarasam, kim  deysiñ  ğoy,  ömiri  tappaysıñ,         Şäyim,  kädimgi   özimizdiñ  wyğır  Şäyim  bar  emes  pe,   sonıñ  däl  özi.  –   Qoyşı-ey,  ol  qaydan  jür –  dep  Janjigit  quanğannan  auzına  basqa  söz  tüspey  abdırap  qalğan.  Abdıraytın  da  jöni  bar.  Şäyim   bwl ekeuiniñ  bala  künnen  birge  ösken dosı.  Bwlar  beri   ötkende  Şäyimniñ  äke-şeşesi,  tuğan-tuısqandarı  bar  biraz  wyğır  jan  bası  arğı  bette  qalıp  qoyğan.  Üş  dos  jılap  zorğa  ayrılısqan.   Sodan  habarsız  jürgende  Şäyimniñ   joldağı  stansadan  şığa  kelui,  şınında  da  «aşıq  künde  ay  kördimniñ»  keri  boldı  Janjigitke. –  Sodan  Şäyim ekeuimiz  qwşaqtasıp  ap   al,  bozdap   körispeymiz  be.  Odan   keyingisi   öz  aldına    bir  ülken  äñgime.  Onı  keyin  asıqpay  otırıp  aytam  öziñe.  Qısqası,   Şäyimdikinde  bir  jwma  jatıp,  esimizdi  jiğan  soñ,  men  Almatığa, ol  meni  şığarıp  sap, jwmısına   tartpaymız  ba…  Sodan   Almatığa   jetip,  älgi  oqudı  izdep  tauıp  barsam,  emtihan  ötip  ketipti,  älgi  aqbas  ağa  meni  ertip ap,  neşe  esikke  kirgenmen,  eşteñe  şığara  almadı,  bärinde  «uaqıt   ötip ketken, tärtipti  bwza  almaymız» – degen  bir  söz.  Aqırı,  älgi  ağamız  ıza  bop  özime  wrıstı  «ne  degen  talapsız  ediñ – dedi – Alla  sağan  osınşa  dauıs  bergende, kişkene  sana  qosa  nege  bermedi  eken – dedi. Al,  wyğırıñdı  tapqan  ekensiñ, osıdan  qaytar  jolda  barsañ, oğan  deyin  onıñ  Qıtayğa  qayta  köşip  keter  dediñ  be» – dedi.  Sodan  bir  uaqta  «qayran  qazaqtıñ  esil  öneri, eserler  qor  qıp  qwrtadı-au  tübi  seni » – dep  şaşın  uıstap  jwlıp  otırıp  qalğanda,  özim  şoşıp  kettim, şal  oqıs  bop kete me dep. Älden  uaqıtta  –  Kandidat  boluğa  qalaysıñ? – dedi.   Meniñ  wqpağanımdı  bayqap  tüsindirdi. Söytse,  kandidat  sabaqtı  elmen  birdey  oqidı  eken,  biraq, oquşı sanatında  joq,  stipendiya, jataq   joq,  keyin  bireu-mireu  şığıp  ketip  jatsa, sonıñ  ornına  kirui  mümkin.   Ol   mağan  kelmeydi  eken –dedim. Sonımen,  qayttım  ğoy –  dedi  Tülek. …Janjigit  ne  derin  bilmey  tosılıp  qaldı. Mwnday  mümkindik  bola  ma  endi  qayta,  joq  pa,  kim  bilsin. Tülekke  ıza  boldı,  jerden  ap jerge  salğısı  keldi, biraq,  odan  ne  önedi,  jau  ketken  soñ  qılışıñdı… –  Endi   avtobazadan   şopır  oqimın – dedi.   Tülek  sälden  soñ  – mınau  jwmıs   qol  bolmaydı  eken  mağan.  – Sonda  ne  qol  sağan  Janjigit    osı  jerde  şart  sındı  –   Oquğa  bardıñ,  qol  bolmadı,  jwmısqa  kirdiñ,  qol  bolmadı, erteñ   bir  eski  mäşindi  jürgize  almay  tağı  qol  bolmadı  demeksiñ  ğoy,  osı  bereketsizdigiñnen  ne   taptıñ   sonda,  aytşı, käne?!.  Seni   ana jaqta   oşarlı  el   änşi  boladı  dep  ümit  etti,  mına   jaqta   basqalar  bara  almaytın   oquğa  jiberip  astı-üstiñe  tüsti,  sen  sonıñ  bärine  tükirip,  qol  bolmaydı  eken   dep  jürsiñ.  Nege  älgi  kisiniñ  aytqanın tıñdamadıñ,  nege   kandidat  bol  dese   bolmadıñ.  Birer  jıl öziñ   şıdasañ,  mwnda   üy-işiñ   el  işinde  birdeñe  etip  kün  körer  edi  ğoy. Nebir  qiındıqqa  tözip  ediñ  ğoy,  sonda   Almatıda   bir  jıl  oqu  oqıp,  arasında  jwmıs  isteseñ,  jalğız  basıñdı  asıray  almaytın ba?.. –  Ey-ey,  toqta,  bätireke,  seniñ  qolıña   Tülek  tüspey  qor  bop  jür  ekensiñ  de,  ömiri  buulı  auızıñ   bügin  aşılıp  tögildiñ  ğoy-ey.  Meniñ  ornımda  Şäyimdi  sen  körseñ  qayter  ediñ, ä,  şınıñdı  aytşı  qayter  ediñ.  –  Tülek  oylamağan  jerden  wstadı, Janjigit  tosılıp  qaldı.  –  Men  de  söyter  edim,   dedi  biraz  ünsiz  otırğan  soñ.  O-o h,  mine  şınıñdı  ayttıñ, Şäyim  de  söyter  edi, äytpese,  biz  «Üş  dos»  atanbas  edik. Eger  men  sonda  Şäyimge  qayrılmay  Almatığa  tarta  bersem,  sen  ne  der  ediñ, ä ?!  Aqılğa, esepke  salsañ – seniki  dwrıs,  meniki  qate,  al,  köñilge  kelsek,  seniki  qate, meniki  dwrıs.  Sonımen –  itjığıs,  qayta  küresemiz  be? –  Tülek  jauın  jeñgendey  astamsi  küldi,  Janjigit  te  eriksiz  jımidı.  –  Al,  endi  men  tergeyin – dep  Tülek  üdey  tüsti –  Bayağıda  bärimiz  küresip  jürgende   Bwlanbay  ağamız  seni  nege  ala-böle  baulıdı?  Sen  sonda  sorayğan  boyıñ  men  şitigen  qol-ayağıñnan  basqa   nemen  erekşelendiñ?  Sol  kezde  Bwlekeñ  «baluandıq ta  mıñda  birge  qonatın  kieli  öner,  wstay  bil» – dep  bärimizdiñ işimizden  sağan  ğana  ayttı. Nege?  Sen  wstanıp jürsiñ be  sol  ösietti?  Mağan  jön  aytqanda  sondaysıñ,  öziñe nege qaramaysıñ bir  uaq?  Janjigit  ündey almadı. Daulassa  uäji  köp  edi,  biraq, Tülek  mwnıñ  işi-sırtın  tura  özindey  köre  biledi.  Janjigit  onıñ   sözin  amalsız moyındadı. – Jaraydı, jeter,  biraz  şaptıq,  endi  toqtayıq – dedi. Tülek   onı  jandı  jerinen   wstağan-dı… Tirkemeniñ  üstinde  wzaq jolda   Janjigittiñ  köz aldınan  köp  jaylar  tizbektelip  öte  berdi. Mine, işinde  Tülek  bar,  Şäyim  bar,  özi  bar, bir top  bala  ekige bölinip  alısıp  jatır.  Oyınnıñ  erejesi – jığılğan  oyınnan  şığıp  qaladı da,  jıqqan  öz jağınıñ  alısıp  jatqandarına  kömekke  baradı, yağni, qarsı jaqtıñ  mıqtısına  ekeulep, keyde üşeulep  jabıluğa  boladı. Eñ  soñğı  qarsılas jığılğan  soñ,  jeñgen jaqtıñ  jeñimpazdarınıñ  sanı  anıqtaladı, jıqqandar  neşeu bolsa,  sonşa  ret  jeñgender  özara  audarıspaqqa  şığadı,  jeñilgender  sonşa  ret  olarğa  «at»  boladı.  Mine,  Janjigitke  Şäyim  men  Pitäş  jabılıp  ala  almay  jür. Tülek  Jwmandı  jıqtı  da   jügirip  kep  Janjigitiñ  artına  jata  ketti,  ana  ekeui   jabılıp  itergende,  Janjigit  Tülekke  şalınıp  qwladı. Janjigitter  osılay  küyrey  jeñildi.  Jwman,  Pitäş, Şäyim  üş  ret  Janjigitke  kezek  minip  audarıspaqqa  şıqtı. Eki  büyirinen  äreñ  dem  alıp  twrğan  bes  «attıñ» jeñimpaz  bes  batır  qansorpasın  şığardı… Mine, şağıl  töbeniñ  basına  qaray  bir  qora  bala  örmeley  jarısa  jügirip  keledi,  mine  olar  eki  qolmen  kezektep  tas  laqtırıp  jür,  mine,  Bwlanbay  ağaların  aynala  qorşap  äñgime  tıñdap  otır.  Baluan  özi  aralap  kele  jatqan  auıldardağı  balalardıñ  qanday  jaña  oyındar  oynaytının, olardıñ  erejelerin  wğındırıp  otır… Mine,  bozbala   jigitter  sündet  toyda  küresip  jür… Mine,  neşe  auıldan  saydıñ  tasınday   iriktelgen  atpal  jigitter  naurızdamada   Dörbiljiñge  jinalıp,  eñ  mıqtını  anıqtauda. Mine, işinde tüye  baluan   atanğan   Janjigit  bar, otız  şaqtı  jigitke  Bwlanbay  töreşi  jarıstı   qorıtıp  otır.  Aldağı  qırküyekte   qwrman  aytta   Ürimşi  öñiriniñ  mıqtıları  jinaladı  eken,  soğan  äzirlikti   bastau  kerek,  kim  baratının  uaqıtı  kelgende  özi  aytadı.  Odan  ozğandar  amandıq   bolsa,  kelesi  jazda   Şäueşektiñ  baluandarımen   beldesedi. «Rät  baluan   osı  wlıjiñgir  bäsekede  ozğan,  sonda  Qojıke  oğan  arnap  küy  şertken,  meniñ  kezimde  mwnday  ülken  sayıs ötpedi,  säti  tüsse, sender  baq   sınaysıñdar, qapı  kettim  demeytindey  dayındıq   kerek…».  Bwlanbay  baluannıñ  bwl  josparı  jüzege  aspadı.  Eldiñ   işindegi   bwlğaq   osı  jazda  tipti  küşeydi  de  küzge  salım   alğaşqı  lek  tuğan  elge  bet  qoydı…  Şekara  säl  uaqıt  qana   aşıq  twrdı  da   soñınan  tars  jabıldı.  Arğı   bette    qalğan  elden,  ağayın-tuğannan  habar  alu  şort  kesildi. Kimniñ  qayda  ekenin  bilmey  pwşayman  bolğan  bwlar.  Söytip  jürgende…  Ertistiñ  suın  tağı  kötergen,  miday   jazıqta   köz  jetpeytin  alaptı  tügel   qaptay  su  jayılıp  keledi. Bwlar  Mıñşwqırda  şöp  şauıp, jartı  aydan  keyin  bir  kündik  demalısqa  auılğa  kele  jatqan.  Alıstan  jarqırap  jatqan  su  ma, sağım   ba,  tirkemeniñ üstin  lıq  toltırıp  otırğan  şöpşilerdiñ  äñgimesi  de  bağanadan  osı  jayında  edi. Janjigit  bwrın  da  estigen,  Ertisti  tömengi  jağınan  bögep,  sudıñ  deñgeyin  kötergen  de, sol biikten  qwlaytın  sudıñ  küşin  elektr  quatına   aynaldıradı eken.  Alğaşında   osı  quattı  şaqtap  körip,  soñınan  kezeñ-kezeñimen  küşeyte  bermek.  Sudı  böger  aldında  jağalau  auıldarınıñ  bärin  köşirgen,  olardıñ  deni  Ertisten  aulaqtau  ien  jatqan  Bayşolaq   jazığına  qonıstanıp, osı  özderi  kele  jatqan  jaña  auıldı   qwrağan.  Bas-ayağı   tört-bes   jıldıñ   şamasında   üş  jüzdey  tütini  bar  jaña  meken  boy   kötergen.  Bügingi  jayılıp  kele  jatqan  su  sol  kezekti  bögeu  bolar.  Bwlar  jayılmağa  jetkende  amalsız  toqtadı. Bwrınğı  joldıñ  sorabın  su  basıp  ketken,  endi  sudı  jağalay  aynalmamen  jüru  qaldı.  Bağanadan  aşıq  künniñ  astında,  aşıq  tirkemeniñ  üstinde  traktordıñ  artqı  döñgeleginen  üzbey  wşqan  şañdı  qauıp  qajığan  jwrt  traktor  toqtay  sala  japatarmağay  tirkemeden  abır-sabır  tüsip, suğa  lap qoydı.  Jastauları  jügirgen  boyda  şeşinip,  tayaz  sudı  şalpıldata  şapqılap, tereñdi  izdep  talay  jerge  ketip  qalıptı,  ülkenderi  jağada  beti-qoldarın  şayıp, jalañayaq   su  keşip  bir  ırğap  qaldı. Birazdan  keyin  sergigen  jwrt  birin  biri  iterip,  keybireuin  jabıla  iterip  suğa  qwlata   bastadı.  Su  dese  zäresi  wşatın,  bwğan  deyin  bwlaqtan  ülken  su  körmegen  Janjigit  aqırın  sıtılıp,  art  jaqqa  şıqtı.  Ondağısı –  ana  Samay, Janaq  siyaqtı  jındılardan  qauiptengen türi. Söytip  sırttay  baqılap  twrğan  bwnıñ  közine  ananday  jerde  arı  qarap jeke  twrğan  beytanıs  bireu,  soğan  qaray  baspalap  bara jatqan  Qajıbay  tüsti.  Qajıbay  da  arğı  betten  birge  kelgen,  bwdan  jeti-segiz  jas  ülkendigi bar. Kim  köringenmen  aytısıp-tartısıp,  jasına  qaramay  alısıp-jwlısıp  jüretin  aşıq  jigit.  Qazir  anau  tanımaytın  kisini  suğa  atpaqşı-au  özinşe,  böten  adamnan  ıñğaysızdanbaydı  da,  bwl  ağam.  Janjigit  solarğa  qaray  jürdi, söytkenşe  bolğan  joq,  Qajıbay  quana  ayğaylap  beytanıstı  artınan  qausıra  qwşaqtap  suğa  qaray  itere  bergen  edi, Janjigit  büyirden  bayqap  keledi,  anau  Qajıbaydıñ  qos  bileginen  şap berdi  de  alğa jwlqınıp  qalıp  edi, Qajekeñ   loq  etip  ananıñ  arqasına  jabısa  berdi, sol-aq  eken  beytanıs  oñ  tabanmen  artındağı  kisini  tobıqtan  ildi  de  oñınan  solğa  qaray  bwrala  qalıp  edi,  Qajıbay  bwrılısta  audarılğan  arbaday  aynala  berip  töñkerilip  barıp  suğa  qwladı. Mañaydağılar  şu  etip,  tayaz   suda  auır  kiimmen  tıpırlay   üyelep  jatqan  Qajıbaydı  qaumalay  mazaqtap  qarq  boldı.  Beytanıs  beri  bwrılğanda  bağanadan  düdämäldanıp  twrğan  Janjigit  – Sartay,  Sarı… – dep   ışqına  ayğaylağanın  özi  de  añdamay  qaldı.  Ol  da   bir  sät  bwğan  añtarıla  qaradı  da,  ekeui  qatar  jügirip  kep  qwşaqtasa  ketti.  Bwl –  Dörbiljiñde  Janjigit  tüye  baluan  atanğanda,  Qabadan  kep jüldege  ilikken  Sartay  baluan  edi…  Ekeui  de   alğaşqıda  «Öy,  sen  qaydan,  sen   qaydannan»  aspay  bir-birin  quana  silkiley  berdi. Birazdan  soñ  qalıpqa  kelip,  jay  swrasuğa  jaradı.  Sartay  körşi  audanda  eken.  Arğı  betten  bwlardan  keyin  ötipti.  Bwl  eki  audan  üş-tört  jıl  bwrın  qosılıp,  biıl  qayta  bölingen.  Sartaylar  sol  bölinudegi  auıs-küyis  maldardı  aluğa  kelipti. Är  bölimşeden  toqtı-torım  jiıptı,  bügin  maldıñ  basın  toltırıp  auıldarına  bet  alıp  bara  jatqan  jayları   bar.  Janjigit  «qonaq   bol»  – dep  jata  jabıssa  da,  Sartay  otarlarınıñ  ülken ekenin,  serigi  ekeui  ğana  ekenin,  är  jerden  jiılğan  jas  malğa   bir  adam   ie   bola  almaytının  aytıp  keşirim  swrağanday  qinala  kelispedi.  Reti  kelgende  özi  «kelinşegiñmen  bizdiñ  jaqqa  kelip  qonaq  bolıñdar»  – dep  qiıla  şaqırdı. Janjigit söz  arasında  «küres  qalay» – dep  qaldı  da, orınsız  swrağına   özi  ökindi,  öytkeni,  «küres  qaldı  ğoy  bizden,  Bwlanbay  ağamızdıñ  ümitin  aqtay  almadıq» – degen  Sartaydıñ  jüzinde  ülken  torığu  bar  edi.  Bir  sät  ornay  qalğan  auır  ıñğaysızdıqtı  mına  jaqtan  ayğaylay  jetken  Qajıbay  bwzğanda,   Janjigit  iştey  quandı.  – Ey,  jien,  nağaşıñdı  suğa  twnşıqtırğanda, almağan   qırıq  serkeşiñdi  kim  töleydi  dediñ, ä?  Tım  qwrığanda  batıp  bara  jatqanda   qol wşın  bermediñ-au,  jien  el  bolmas  degen  osı  da – Qajıbay  daurığa  söylep  kelip,  sıqsa  da  keppegen  su  kiimimen  Sartaydı  qwşaqtap  betinen  süydi.   Ol  da   quana  qauışıp –  Artımnan  baspalap kep  bas salatın  nağaşıma   basqa  ne  isteymin?..  Esep  seniki   dwrıs,  jieniñdi  suğa  batırsañ,  qırıq  serkeşten  qwtılam  degeniñ  ğoy – dep  daulasıp  jatır.  Qajıbay arğı  bettiñ  amandığın  swrap, Sartay  özi  ketkenşe  körgen  bilgenin  aytıp,   üşeui  tağı biraz  äñgimelesken  soñ, qwşaqtasıp  qoştastı.  Tirkemeniñ  üstinde  Janjigit  su jağasında   jalğız  qalıp  bara jatqan  Sartay  körinbey  ketkenşe  wzaq   qaradı,  jüregi  sazıp,  köñili  qwlazıdı…

Qalıñ   oydıñ   qwrsauınan   traktor  auılğa   kirgende   äreñ  bosağan  Janjigit  tirkemeden  sülelenip  zorğa  tüsti.  Suıq  sordı  ma,  oy  qajıdı  ma,  joq,  araqtıñ  qızuı  bitti  me  belgisiz…

…Biıl  köktem   erte  şıqtı  da  nauqandıq  qarbalas  äzirliksiz  kürt  bastalıp  ketti.  Eginşiler  kisisin,  tehnikasın  jetkize  almay  jatqanda,  qoy  töldey  bastap,  bölimşe  basşılarınıñ   bastarı  şaraday  boldı,  olar,  tiisinşe,  özderiniñ   brigadirleri  men  mamandarın  bidayday  quırdı,  brigadirler  birin-biri  tütip  jey  jazdadı, qol astındağılarına  büyidey  tiip,  tasqayaqtay  qağıstırdı.  Qaşanda  sorlığa  şoqpar  bwrın  tietini  belgili,  zardaptıñ  ülkenin  ädettegidey  Janjigit  siyaqtı  «qara  jwmısşılar»  şekti.  Bügin  traktordıñ  tirkemeli  soqasında  otırsa,  erteñ  şöp  tiep  jatadı,  bürsigüni  jas  tölderdi  böletin  şarbaq  taratıp  jüredi  qıstaularğa, odan  arğı  küni, osılay  jartı  ayday  sandalğan  onı,   aqırı,  bölimşeniñ  eñ  qiırında  otırğan  Maqtaydıñ  otarına   saqmanğa   jiberip  tınıştaldı-au  bastıqtar.  Äldebir  dualı  auızdan  şığıp  elge  «Kolıma» atı  taralıp  ketken  bwl  qıstau  şalğaylığına   qosa  ortalıq  joldan  köp  qiıs  ta  edi. Mwnda  jiberilgen  jan  jwmıs  tolıq  bitpey  oralmaytın-dı.  Sonan  da  bastıqtarğa  «Kolımağa»  kisi  jiberu,  jay  adamğa  «Kolımadan»  qaytıp  oralu  azaptıñ  azabı  bolatın.  Janjigit  mwnda  kelgen  künnen  qarbalastıñ  işine  kirdi  de ketti.  Kündiz  öristegi  otardan  tuğan  qoylardı  qozısımen  arbağa   tiep qıstauğa  tasidı,  arasında  irgedegi  mayanı  bwzıp  tuğan  saulıqtarğa  şöp  şaşadı,  motordı  tamızıp,  wzın  beton  naualardı  suğa  toltıradı,  odan  qaytadan  öriske  şabadı… Osınday   sürginmen  jürgende  bir  küni  Janaq   «Kolımağa»  bir  tirkeme  jem  men  twz  äkeldi. Oğan  qosa  bir  jaysız  habar  äkeldi. – Äues  üş  jılğa  aydalıp  ketipti. Janjigitke  töbesinen  jay  tüskendey  boldı  bwl jamanat.  Esi  şıqqanı  sonşa,  Janaqtıñ  sözin  tıñdamay  «Nege, ne  üşin…» – dey  berdi  qayta-qayta.  Janaq  neşe  qaytalağanda  wqqanı,  jağday  bılay  bolıptı…

…Nayman  Aqtaylaq  bi: «Är  auıldıñ  kemi bir  batırı,  bir  aqını,  bir töresi, bir  moldası  bolsın. Olardıñ  şığını –  auıldıñ  esebinen» – dep  kesim  aytqan  deydi.  Bwl söz  qanşalıqtı  ras,  onı  bir  Alla   biledi,  biraq, bayqasañız  osı  atalğan  «twlğalar»  büginge deyin  är  auılda  bar  siyaqtı.  Mısalı, bir  üyge  basqa  jaqtan  qwda  kep  tüsti  deyik,  älgi  üy  mäjiliske  mindetti  türde  söz  wstaytın  auıldıñ  belgili   bir  adamın  ädeyilep şaqıradı. Ol  wtımdı  söylep,  kelissözdi  bastan-ayaq  jürgizuge  mindetti. Bwl  – auıldıñ  aqını  dep  qoyıñız.  Onıñ  basqa  da  tolıp  jatqan  mindetterin  tizudi  uaqıt  kötermeydi.  Sol  siyaqtı  töreniñ de, molda  men  batırdıñ  da   öz  orındarı  bar. Osınday  bir  auıldıñ  qos  «batırı»   şetten  keler  jau  joq,  auıldastarına   qıspaq   körsetumen  jüredi  talay  uaqıt. Qıspaqtıñ  bas  maqsatı – araq  alğızu,  odan  keyin  özderiniñ  kim  ekenin  basqalardıñ  esine  wdayı  salıp  otıru.  «El  işinde  bir  tentek …» –dep  qanşa  jauırdı  jaba  toqığanımen,  köpşilik  qaji  bastağan  kezde,  osı  köktemde  auılğa  arıq  tazalauşılar  keledi.  Bwlar  özi – bul'dozeri, ekskavatorı,  skreperi  bar,  süyretpeli  twrğın  vagonı  bar  nedäuir  qosın  auıldıñ   şetine  jayğasadı. Bäriniñ  aldında     üydey  jalğız  tildi  soqa  süyretken   S -  100   degen  alıp   traktormen  Äues  jüredi.  Bas  arıqtardı  tazalau   jıl aralatıp  erte köktemde  atqarılatın  auqımdı  şarua.  Arıq  tabanınıñ  ösip  ketken  qabatın  qıru, arnasın  keñeytu,  jiegin  qomdau  jwmıstarı  su  salğanşa  bitui  kerek.  Bwl  jaqta  egistik  tügel  suarmalı  bolğandıqtan,  mwnday  şaralarğa  basa  nazar  audarıladı  ılğida.  Brigada  osı  auıldan  qarama- qarsı  eki  jaqqa  on  şaqırımnan  tazalauı  tiis  eken.  Äuesti  bwl   aymaqta  tanımaytın  kemde-kem.  Mwnda  da  onı  kelgen  künnen  kezek-kezek   şayğa  şaqıradı. Eki-üş  üyde  äñgime  osı  auıldıñ  «qos  batırına»  auıp  ketip  otıradı.  Äues  ündemey  işine tüye  beredi.  Aqırındap  swrastırıp  bwlardıñ  erlikterine  qanıq  bolğan  soñ,   işterindegi   jastau  jigitti jwmsap,  älgi  ekeuine  jwmıs  ayağında  özderiniñ  qosınına  keludi  tapsıradı.  Bwlar  Äues  kelgeli  beri  taysaqtap,  onıñ  közine  tüspeuge  tırısıp  jürgen-di, endi  amalsız  aldına  baruğa  tura  keledi. Biri  mal  qarağan  bop,  biri  brigadada  bälendey  şaruası  bolğan  siyaqtı  tağı  tört-bes  adam   jinalıp  qaladı  sol  twsqa.. Äues  soqanı  ağıtıp  jatır eken,  sälden  keyin   onısın  qaldırıp,  traktorımen  bwlardıñ  qasına  kep  toqtap,  özi  tüsip  bärimen  qol  berip  amandasadı.  Brigadanıñ  daladan  oralğan  jwmısşıları  alıstan  baqılap jüredi. Äues   özi  şaqırtqan  ekeuge  jaqın  kep  «Ülkenderdi   nege  renjitesiñder»  –  dep  alğaşında  ädeppen  swraydı.  Ana  ekeui  bir  jağınan  Äues,  bir  jağınan  auıldıñ  kisileri  qarap  twr,  ündemey  qabaqtarınıñ   astınan  sızdana  qarap,  doñaybat  jasap  twra  beredi.  Äuestiñ  sıpayılığı  osığan  ğana jetedi,  ekeuin  jağadan  şap  berip  wstaydı  da   üyire  süyrep   qwlaşın  jazıp  qalğanda,  analar  onıñ  qatarına  qalay  kelip  qalğanın  sezbey  de  qaladı. Äues  eki  qolındağı  ekeuge  kezek  qarap  aladı  da,  joyqın  şapşañdıqpen   ortağa  jwla  tartıp   silkip  qalğanda,  analar   bir-birine baspen  oñbay  soğıladı,    düñk  etken  saqau dıbıs  şığadı.  Körip  twrğandardıñ  bireui  keyin  aytıptı  «analardıñ  mıyı  auızdarına  tüsti-au  dep  oyladım». Qoşqarlar  şeginip  barıp-barıp, odan  keyin  atıla  şauıp  kep  süziskende  müyizderinen  ot  şıqqanday  bolatın  da  edäuir  uaqıt  mäñgip  bastarın  şayqap  twrıp  qalatın  emes  pe,  tura  söytip  twrğan  mına  ekeuin  Äues  jelkelep  kürkildep  istep  twrğan  traktordıñ   artına   aparadı  da,  jaña  ğana   dımqıl  jerge  battiıp  tüsken  şınjır  tabannıñ  iziniñ   üstine    şalqalap  jatuğa  bwyıradı,  ana  ekeui  şarasız  bir- birine  töbelerin  tüyistirip  izdiñ  üstine  wzınınan  wzaq   jatqan  ğoy  aspanğa  qarap.  «Ölgileriñ  kelmese,  tırp  etpeñder»  –  dep  şegelegen  Äues   jıldam    barıp  traktorğa   otıradı.  Säl   alğa  jıljıp  barıp,  ornında  şırq  üyirilgen  alıp traktor  endi  jatqandarğa   qaray  selkildep  betteydi.   Sol  betinde   toqtalmastan  älgilerdiñ  üstinen  öte  bastağanda   qarap  twrğandar  şıdamay  teris  aynaladı.  Qazir  traktordıñ  astınan  qan- qan,  mılja-mılja   deneler  şığatınday  körinedi.  Älden  uaqıtta   şıdamay  bwrılıp  qarağandarında   anaday  jerde   kürkildep  S- 100  twr,   tırp  etpey   ana  ekeui  jatır, jürekteri  jarılıp  ketpese, aman  siyaqtı,  solarğa  qaray  Äues  kele  jatır. …Ol ekeuin  de  jwlıp  twrğızadı   da  «Eskertken  degen  osı, keleside  menen  jaqsılıq   kütpeñder,  endi  joğalıñdar»  –  deydi, özi traktorın  soqanı  tirkeuge  aparadı.  Ana   ekeui  esterin  jiya  almay  äli  biraz  deldiip  twrıp-twrıp,  aqırında   sülelenip  auılğa   betteydi,  jinalğandar  da  ünsiz  taraydı.  Bwdan  keyin  oqiğa  jedel  örbidi,  älgi  ekeui  şamalı  esteri  kirgen  soñ ,  tura  tartıp  auıldıq   keñestiñ  deputatınıñ  üyine baradı,  deputat- ol  ökimet  adamı,  halıqtıñ  sengen  ökili,  öz  saylauşılarınıñ  ötiniş-şağımına  nemqwraylı  qaray  almaydı, şwğıl  şeşuge  kirisedi, japa  şeguşilerden,  kuälerden  arız, tüsinikterdi  alıp  ap,  üş  ayaqtı  motociklimen  audan  ortalığına  bir-aq  tartadı,  öytkeni,  auıldıq  keñes – ortalıqta,  miliciya  – ortalıqta,  bäri  ortalıqta.  Qısqası,  tün  ortasında  qoğamdıq  tärtip  saqşıları  Äuesti  alıp  ketedi,  tergeu  de  tez,  sot  ta  tez,  öytpegende  şe,  barlıq, ayıp  däleldengen,  ayıpker  özi de moyındaydı,  jäbirlenuşiler  men  kuälerdiñ  de  sözderi  dwrıs.  Endeşe,  qılmısker  jazalanuı  tiis.  Tağılğan  ayıp-sovet  azamattarınıñ   ömirine  qauip  töndirgen. Olardıñ  moral'dıq  qwqın  ayaqqa  basqan,  zorlıqqa  bağınuğa  mäjbürlegen… Qısqası,  bas-ayağı  jiırma   şaqtı   künnen  soñ  Äukeñ   aydalıp  kete  bardı  ğoy sabaz ,  ne  dersiñ?..

… Janjigit  osıdan   keyin  köpke  deyin  özine-özi  kele  almadı.  Kündiz  jwmısta – sülesoq, tünde-wyqısı  jaysız.  Bir  ret  tüsinde  Äues  mwnı  traktormen  taptağalı  keledi.   Bastırılığıp  jatqanda  körşisi  jwlqılap  oyatıp  jiberdi. Äuesti   alla   tağala   tumısınan  baluan  ğıp  jaratqan  edi,  onıñ   ornı   auılda  ärtürli  jwmıs  istep,  küşin  qayda  jibererin  bilmey  jüru  emes,  ülken  qalada  kürestiñ  jolın  quu  edi,  amal  qanşa, aqırı  mınanday  boldı, biri  kem  dünie.  Kim  kinäli – özi  me,  ortası  ma,  joq, mınau  zaman  ba ?..  «Asqın  qayrat   boyğa  qor»  –  dep  jii  eskertuşi  edi  Bwlanbay  ağası  bwlarğa,  mümkin  sonday  sözi  jüretin  ülken  bolmadı  ma   Äueske,  äyteuir,  bir  jerden  qiıs  ketkeni  anıq   jäne  ol  qisıq   bügin  emes, keşe  emes,  bayağıda  ketken  siyaqtı… Osı  şım-şıtırıq   oylar  şırmap,  bir  jağınan  Äues  üşin  eş   qayran  jasay  almağanına  nalıp  Janjigit  jünjip  ketti.  Sırt  qarağan   beytanıs  adamğa  osı  wzın  boylı,  jalpaq  jauırındı  eñkişteu  sida  jigittiñ  ayağın  süyretken  sılbır  jürisi,  arbiıp  atqa  mingeni,  arbanıñ  ortasında   töbedey  bop  wyqılı-oyau  otırğanı  söleket  köriner  edi. Östip  jürgende  saqman  da  ayaqtalıp,  Maqtaydıñ  üy  işine  hoş  aytıp,  Janjigit  «Kolımadan» qayttı. May  meyramı  da  tayap  qalğan…

Üyde  eki-üş  kün  demalğannan   keyin  bwlardı,  Samay, Jänibek  üşeuin  Aqtwmağa  qırıqtıqqa  orın  dayındauğa  jiberdi.  Jayılmanıñ  jağasında  ornalasqan  bwl  qıstaqta   qısta   boydaq   qoydı  wstaydı  da,  erte  köktemnen  olardı  qırğa  quadı.  Jazda  mwnda  qırıqtıq   punkti  ornalasadı.  Bwlardıñ  jwmısı  qoranıñ  qiın   oyıp  şığaru,  odan  keyin   keşe  äkep  tögip  ketken  taqtaylardan  wzınnan  wzaq   qırqatın  qoydı  jatqızatın  säki  şegeleu,  qısqası  şarua  şaş – etekten.  Osınday  künderdiñ  birinde  qıstaqqa  ağızıp  otırıp  GAZ-69  keldi. Bwl  jaqta  nege  ekeni  belgisiz «Villis»  dep  ataytın  bwl mäşinmen  sovhoz  direktorı,  odan  joğarı  basşılar  ğana  jüredi. Bwl  kelgender  de  audannıñ  mıqtıları  eken.  Janjigittiñ  tanığanı – özderiniñ  ferma  bastığı, tegi,  mınalarğa  şaruaşılıqtı  körsetip  jürgen  siyaqtı,  odan  keyin – Nazarbek,  kädimgi  kürestiñ  oquın  bitirgen  Nazarbek,  eki  jıldan  asıp  ketti,  onı  auıldan  audan  ortalığına  qızmetin  ösirip  alıp  ketken.  Sodan  beri  körip  twrğanı  osı. Bäri  Janjigittermen  sıpayı  ğana  qol  berisip  amandastı  da  toptalıp, wzındau  kelgen  qaraswr  jigit  ağasınıñ, tegi  osılardıñ  işindegi  mıqtısı  sol  boluı  kerek,  soñınan  ilesip  jür. Ol  ananı-mınanı  swrap,  ferma  basşısınıñ  küyisin  ketirip  jür.  Janjigitter  qabırşaq  qara  qıydı  üşeulep  audarıp  jatqan,  jwmıstarın  jalğastıra  berdi. Bir  kezde  Nazarbek  toptan  bölinip  beri  şıqtı  da  dauıstap  mwnı  şaqırdı,  özi  sırtqa  bettedi,  Janjigit  te  dalağa  ere  şıqtı.  – Al,  Jako,   Nazarbek  te mwnı Bekqazı  siyaqtı  osılay  ataytın  uaqıt  tığız –  dedi qısqa  amandıq-saulıqtan  keyin.  Ana   kisige,  audannıñ  ekinşi  hatşısına  özim  swranıp  erip  şıqtım,  sondağı  şaruam  sağan  jolığu,  eki  jwmadan  keyin ortalıqta   ülken  küres  boladı,  tört  audannıñ  tek  tüye  baluandarı  ğana  qatısatın  osı  jarısqa  ekeudiñ  bireuine  seni  qostım,  ekinşisin  izdestiruim  kerek, Äues bolğanda   ekeuiñdi  şığarar  edim de  eş  qinalmas  edim,  kördiñ  be  jağdaydıñ  qalay  özgergenin. Nazarbektiñ  türinde  bir  ökiniş  bar  edi.   Qalğan  äñgime keyin,  jarıstı  bastıqtarıña  habarlaymın, solar  aytadı  öziñe.  Al, Nazarbek  bwnı  qwşaqtap iığınan  qaqtı da   artına  bwrılıp  Samaylarğa  qolın  köterdi, söytti  de jedel  basıp,  qoradan  şığıp  maşinağa  bettep  bara  jatqan  hatşınıñ  tobına  jetuge  asıqtı.  Janjigit  del-sal  bop  twrıp  qaldı.  Bir jağınan   Nazarbektiñ  özin  ädeyi  izdep  kelgenine  quandı,  şınında  Äues  ananday  bolğan  soñ, bwl  jarıstan  küderin  üzgen-di,  ekinşi,  tört  audannıñ  mıqtısı  jiılğanda, özinde  dayındıq  joq. Bwndayda  Bwlanbay  ağası  bärin  jiıp  ap  qara  jarıs  jasaytın,  jügirtip,  tas  kötertip,  bir-birimen  alıstırıp  aram  terlerin  şığaratın. Sodan  keyin  ğana    küreske  salatın…. –  Ey,  nemene,  Nazarbek  basıñdı  dualap  ketti  me,  aylanba  qoyday  mäñgirip  twrasıñ  ba  osılay  bastıqtardıñ  soñınan  telmirip,  barıp   şäy  qoya  ber,  biz  mına  bwrıştı  audarıp  tastayıq  –  Samaydıñ  ayğayınan  selk  etip  barıp  qarasa,  kün  tüske  tarmasıp  qalıptı,  Janjigit  qosqa  bettedi…  Kelesi  jwmada  tañerteñ  jwmısqa  barğalı  twrğan  jerinen  uprav – fermanıñ  bastığın  bwnda  osılay  ataydı  şaqırttı.  Upravtıñ  özin  ädeyilep bir  şaqırğanı  osı  bolar, äytpese,  brigadir bar,  esepşi  bar, basqaları  bar  bwyrıq  beretin,  bwl  siyaqtı  «qara  jwmısşılar»  solardıñ  aytqanımen-aq   jüre  beretin  de  ferma   bastıqtıñ  aldın,  tek  özderiniñ  keyde  ğana  bir  arız-ötinişterine  qol  qoyğızğanda  bolmasa, körmeytin.  «Tegi  Nazarbekten  kelgen  şığar  bir   dümpu» – dep  Janjigit  kabinetke  jasqana   kirdi.  –  Ä-ä,  Baluan  Jäkö,  amansıñ  ba,  üy-işi  tegis  sau  ma?  Uprav. Ornınan  twrıp  mwnıñ  wsınğan  qolın  aldı. – Öziñdi  ükilep  ülken  jarısqa  qosayın  dep  şaqırdım,  ağañnıñ  saqaldı  basın  wyatqa  qaldırmay  bärin  qirata  jeñip  bas jüldeni  bizge  alıp  kel,  audanda  ajarlı  jüreyik.  Ötkende  Nazarbek  aytqan  şığar  öziñe,  onda  sen  bügin  dem  al,  monşağa tüsip  degen  siyaqtı.  Erteñ  ortalıqqa  tart  ta,    Nazarbekti  tauıp  al,  qalğanın  sol  şeşedi. Al,  jarıs  bitkenşe  seni  jwmıstan  bosattım,  qazir  balşıqtan  bala  jasay  almay  otırğanımdı  öziñ  körip  jürsiñ,  endeşe  osınımdı  aqta,  ägärki  jeñip  kelseñ, bir  oklad  premiya,  bir qoy  berem,  sözim  söz.  Al,  alısqanıñdı  alıp  jıq,  şalıp  jıq,  qaytseñ  de  jıq, jolıñ  bolsın,  äumin. – Uprav  betin  sipadı  da  qolın  berdi,  bwl  «rahmet, rahmet»  –  dep  küñgirlep onıñ  qolın  qıstı  da  şığıp  jüre  berdi. Eluden  endi  asqan  osı  kisini  adamdı  jadılaydı  dep  söz  qılatın sırtınan  qol  astındağılar. Öytkeni, bwl  kisimen  qanday  qızılköz  päle  degeniñ  özi  wrsısa  almaytın. Qanday  körsetkiş   bwnıñ  üstinen  jaza  almaytın. Ne  sıyqırı  barın  eşkim  tap  basa  almaydı, biraq, bäri  aytqanına  könedi, aydağanına jüredi.  Solay  bolğan  soñ  ferması  da  audanda  üzdikter  qatarında.  Janjigit  sırtqa  şıqan  soñ  ğana   öziniñ  auzınıñ  jigin  aşpağanın  esine  tüsirdi, kirgende  amandasıptı, keterde  rahmet  depti, basqa  dıbıs  şığarmaptı. Mümkin, bwl  kisiniñ sıyqırı  da  basqanıñ oyındağısın  tap  basıp, odan  bwrın  şeşip  tastaytınında  şığar.  Äyteuir,  Janjigit  Upravtan  riza  bop  şıqtı.  Soğısta   bastan-ayaq   bolğan, odan  beride   auıldıñ  tirligin  ögizdey  örge  tartıp  kele  jatqan  bwl  kisiniñ   ömirden  körgeni  köp,  köñilge  tüygeni  köp,  mäsele –  sonıñ  bärin  kädege jarata  alğanında  bolu   kerek.  Onıñ  özin  Baluan  Jäkö  degenine  külkisi  keldi.  O  basta  Bekqazınıñ  dualı  auzınan  şıqqan  Jako  keyin  özgeriske  wşırap  Jäköge  aynalğalı   da  biraz  jıl  bolıp qalğan,  onıñ  üstine bwl  auılda  Janaq  ta  Jäkö,  Jänibek  te  Jäkö, Jarasbay  da  Jäkö,  bwlardı  bir-birinen  ayıru  üşin  Sarı,  Qara, Jalaq,  Suayt  Jäkö  dep  en  tağıp qoyğan. Endi  osılarğa   Baluan  Jäkö  ğıp   Janjigitti  qosqan.   Qazir  sonı  özi  aldın  neşe  jıl  körmegen   Uprav  aytıp  otır.

Janjigit  kirgende   tar  kabinetti  toltırıp   tört-bes  kesek  jigit  otır  eken,  Nazarbek  mwnı  tosqan  sıñaylı,  bwl  kelgen soñ,  köp  sozbay  bärin  köşeniñ  qarsı  betindegi  eki  qabattı  jaña  üyge  bastap  alıp  bardı.  Astıñğı  qabattağı   biik  te  keñ  bölmeniñ  şetin  ala  edenge  ülken  kilem  jayılıptı.  İrili-wsaqtı  jiırma  şaqtı  bala   sonıñ  üstinde,  ayağında  bılğarı   mäsi,  üstinde  jağa- jeñinde  aq  jolağı  bar  kök  jün  keudeşe  men  sonday  şalbar  kigen  alasa  boylı  qara  jigittiñ  nwsqauımen  neşe  türli  jattığular  jasap  jatır. Janjigittiñ  közi  şıraday  jandı,  mine,  balalardı  baulu  dep  osını  ayt,  qanday  jağdaydıñ  bäri  jasalğan,  nege  kürespeske,  nege  üyrenbeske, bizdiñ  kezimizde  bolğanda  ğoy.   Oyı  şaşırap  san  saqqa  jügirdi.  Mına  balalarğa  qızığuşılıq   basım  edi, tipti  eptegen  qızğanış  ta  oyanğan  sekildi. Qara  jigit  moynında    tağulı  ısqırığın  auzına  salıp   şırıldatsa,  balalar  toqtay  qaladı,  anau ortağa  şığıp  bir  qimıldardı  özi  körsetedi  de  balalar  qaytalaydı. Osılay  jalğasa   beredi. Nazarbek  kilemniñ  şetine  barıp  ana  jigitke  birdeñe  dedi,  anau ısqırıp  balalardı  toqtattı  da  jattığu  ayaqtaldı  dep  edi,  olar  ulap-şulap  tükpirdegi  keñ  esikke  kirip  joğaldı.  Nazarbek  bwlardı  ertip  büyirdegi  bölmege  kirdi  de  keudeni  jalañaştap,  şalbardıñ  balağın  tizege  deyin  türip, ayaqkiimdi  şeşip,  şwlıqşañ  qaluğa   bwyırdı.  Qabırğadağı  twtas  tizilgen  şkaftardıñ  birinen  ülken  sömkeni  suırıp  aldı  da, özi  qara  jigittiki  siyaqtı  mäsi  men  şalbar  kidi, keudesi  jalañaş. Bwlar  saylanıp  bolğan soñ,  bärin  ertip  jañağı  zalğa  qayta  şıqtı  da   qara  jigitke   iek  qaqtı,  ol  bwlar  bes  jigit,  Nazarbekpen  altau,  sapqa  tizdi  de,  özi  aldığa  tüsip  jügire  jöneldi,  bwlar  ilesti,  osılay  keñ  zaldı  eki- üş  aynalğanda- aq   Janjigit  sır  berip  qaldı,  ol  ğana  emes  Nazarbekten  basqalardıñ  bäri  demige  bastadı.  Qara  jigit  bwlardı  ayañğa  köşirip,  özi  ortağa  şıqtı  da,  qaytalañdar  dep  buındardı  sozatın  qimıldardı  körsete  bastadı.  Bwlar  da  kelsin-kelmesin, äyteuir,  nobaylap  qaytalağan  bop  jür. Osınıñ  özin  auırlap, bwzılğan  tınıstarın  qalpına  keltire  almay  jürgende,  bärin  kilemge  şığardı.  Odan  bärine,  aldın  ala  dayındap  qoyğan  bolar,  jağa-jeñi  men  öñirin  neşe  qaytara  sırıp  kenepten  tikken şolaq  jeñ    tizege  jetpeytin  qısqa  şapan  tarattı,  jalpaqtığı  eki  eli  jiñişke  belbeui  birge  jür.  Janjigitke  eñ  ülken  degen  şapannıñ  özi   tar  bop  şıqtı.  –  Äzirge  jaraydı,  sonsoñ  köremiz – dedi  Nazarbek.  Qara  jigit –  atı  Serjan  eken,  bir ädisti  körsetpek  edi,  onı   kerek  emes  dep  toqtattı,  odan  da   ärkim  özi  biletin  ädisterin  wştasın,  äytpese,  qalğan  tört-bes  künde  jaña  eşteñe  üyrenip  ülgermeydi – dedi. Jigitter  üş  jwp  bop  biraz  alıstı,  sonıñ  özine  toq  küyinde  şapqan  attay  demigip  qaldı.  Endi  bilikti  Nazarbek özi  qolına  aldı.  Janjigit  pen  bir  jigitti  ortağa  şaqırdı,  qalğandarına  baqılatıp  qoydı, özi   sekundomerge  qarap,  «bir  minut  küresesiñder,  bastañdar» – dedi. Janjigit  özine  wmtılğan jigitti  bir  qolımen  qoltıqtan,  bir  qolımen  jağadan  wstay berdi  de  jwla  tartıp bwrıla  berip  oñ  ayağın aldına  qoya  qoyıp  edi, jigit  ekpinin  toqtata  almağan  küyi  bwnıñ  ayağına  şalınıp  omaqasa  qwladı. «Jiırma  bes  sekund,  taza  jeñis,  kelesi  jwp»  Nazarbek  osılay  jwptardı  auıstırıp  otırıp  bärin  birneşe  ret  kürestirdi. Jigitterdiñ  deni  qaljırap  qaldı, Janjigittiñ  bir  bayqağanı  bwl  jigitter   ısılmağan, jay  qızıq  üşin  kürese  salatındardan  siyaqtı. Nazarbek  Janjigitten  basqasın  qoya  berdi. –  Mınalardı  sen  säl  de  bolsa   küresetindey  küyge  tüssin  dep şaqırdım,  äytpese, işinde  şın  baluan  joq  ekenin  öziñ  de  bayqadıñ.  Al,  jan-jaqtan  keletinderdiñ  arasında  kürestiñ  tür-türimen  şın  aynalısqandar  boladı. Endi,  entigiñdi  bassañ,  ekeuimiz  alısıp  köreyik, – dep  kilemniñ  ortasına  bettedi.  Janjigit  üyrenşikti  ädetpen  oñ  qolın  alğa  soza  bergen, kenet  bir tereñ  şwñqırğa  oqısta  tüsip  bara  jatqanday  boldı, sätte  äuede  aynalıp  barıp  şalqasınan  tüsti. Nazarbek   mwnı  qolınan  tartıp  twrğızdı  da   «kel  qaytadan» – dedi,  bwl  özi  de  bir  bwrauğa  kelmey  jalp  ete  tüskenine  şamırqanıp  äreñ  twrğan,  tap  berdi,  Nazarbek  bwnıñ  qolın  qağıp  tastadı  da ,  artqa  şeginip  ketti,  entelep  wmtılğan  Janjigittiñ  oñ  büyirine  jalt  berip  şığa  bere  onıñ  oñ qolın  bilezigi  men  men  iığınan  qos  qolımen  şap berip  wstadı  da  sekrip  audarıla berip  sol  ayaqpen  keudeden,  oñ  ayaqpen  qos  qıltadan  wrğanda,  Janjigit  büktetilip  barıp  tağı    da  jauırınımen  tüsti.  Nazarbek  bwratıla  sol  jambastay  qwladı.  Janjigittiñ  üşinşi  ret  küresuge  zauqı  bolmadı.   Ekeui  entikterin  basıp  qabırğadağı  ensiz  wzın  orındıqta  biraz  ünsiz  otırdı.  «Qalay  tüsip  qaldım,  mınanıñ  ädisteri  ne degen»  –  özine  ıza  bop,  qarsılasına  tañ  qap  otırğan  Janjigittiñ  arqasınan  qaqqan  Nazarbek: –  Qalay  jığıldım  mınadan – dep  otırsıñ  ğoy, iä, – dep  küldi.  Janjigit  te  qısıla  ırjiıp. –  Şınında  eki  ayağımnıñ   qalay  kökten  kelgenin  wqpay  qaldım – dedi.  Onıñ  küresti  wstanğalı  on-on bes  jıldıñ  köleminde  birinşi  jığılğanı  bolatın.  –  Oğan  qinalmay-aq  qoy, men  sağan  böten  kürestiñ  ädisin  jasadım.  Taza  qazaqşa  küressek  aldırmaytınıñdı  bilem  ğoy,  ondağım  erteñgi  jarısta  men  siyaqtılar  boluı  äbden  mümkin, sen  qapı  qalmasın, saq jürudi  wmıtpasın  degenim.  Janjigit  qasındağı  Nazarbekke  köziniñ  qiığın  saldı.  Özinen  äldeqayda  alasa,  salmağı  da  köp  jeñil  siyaqtı,  biraq ,  qimıl-qozğalısında  bir  erkindik,  nığızdıq  bar, öte  ikemdi, küşi  qanşa  ekenin  bağamday  almadı,  al,  şapşañdığı  swmdıq. Bwnıñ  özi  de  qarsılasınıñ  añısın  aldın  ala  añdap, qarsı  ädisti  bwrın  jasap  jiberetin, bügin  eki  rette  de  jauırınımen  tüskenin  bir-aq  bildi, Janjigt  öziniñ  dertedey  ayaqtarı  kökten salaqtap  qwlap  kele jatqanın  közine  elestetkende  qısılğannan  ornında  qozğalaqtap  ketkenin  bayqamadı.  –  Sen  saspa – dedi. Nazarbek  tağı  da bile  bilseñ  qazaq  küresi  tek  qazaqtar  üşin,  basqalarğa  köp  kürestiñ  biri  ğana,  är  eldiñ  öz  küresi bar, bireuleri  mindetti  türde  belbeuden  wstasıp  küresse,  bireuler  erkin  küresedi,  tipti, ayaqtan  aladı. Olardıñ  erejeleri  de  är  türli,  bireulerde jauırın  tigizu  şart  bolsa,  bireulerde  tizerletseñ  jeñis  seniki, endi   bireulerdi  sızıp  qoyğan  şeñberden  iterip  şığarsañ  jetip  jatır… Kezinde  Harlampiev  degen  orıs  bapkeri  on bes  odaqtas  elderdi  tügel  aralap,  SSSR- dağı  barlıq  küres  türlerin, işinde  bizdiki  de  bar, jinağan,  solardağı  ädisterdi  toptap,  jaña  täsilder  qosıp  kürestiñ  bir  jaña  türin  engizgen. Onıñ  atı –  sambo.  Meniñ  sağan  jasağanım, sol sambonıñ  ädisteri.  –  Sonda  jañağı  aytqanıñ   keremet  adam  bolğan-au, tegi –  Janjigit  tañdanğanın  jasıra  almadı.  –  Bir  adam   bütindey  bir  küresti  oylap  tauıp,  onı  bükil  elge  taratu  oñay  şarua  bolmağan- aq  şığar…  –  Ärine,  Harlampievtiñ  eñbegi  orasan,  onısı  bağalandı  da,  biraq,  sambo  da  Odaq  köleminde  ğana,  al,  dünie  jüzinde  erkin  küres,  klassikalıq  küres  jäne  dzyudo   degen  üş  küres  zañdı  dep  tanılğan.  Bükil  jer  betiniñ  baluandarı  osı  türlerden  älemdik  jarıstarğa  qatısadı,  eñ  ülken   tört  jılda  bir  ötetin  Olimpiadadağı  sport  türleriniñ  işine  de  osı  üşeui  enedi. –  Onda  küresip  jürgen  bizdiñ  jigitter  bar  ma? –  Janjigitke  äñgime  wnağanı  sonşa,  bütindey  eñserilip  Nazarbektiñ  auzın baqtı.  –  Joq,   sol ökinişti,  biraq,  äli  künge  jalğız  Qajımwqan  atamızdan  basqa  auızğa  alar  er  bolmay  jürgeni  anıq. –  Nazarbektiñ  tüsi  bwzılıp  ketti,  Odaqta   jüldegerler  bar,  odan  asqandar  joq.  – Nege,  ne  sebep?  –  Janjigit  taqımdap  qoymadı.  –  Sebep  köp,  eñ  negizgisi,  qalalarda  qazaqtar  az,  auıldarda  küres  mektebi  joqtıñ  qası,  bala  küresti  jetik  meñgeru  üşin  segiz-on  jastan  bastap  üzbey  aynalısuı  kerek,  sonda  ğana  on jeti – on segizge  kelgende  ol  ädis-täsildi  tolıq  igeredi,  jarıstarğa  qatısıp  täjiribe  jinaydı,  qısqası,  ülken  sayıstarğa  dayın  boladı, auıldıñ  balasınıñ  ileude  bireui     sol  jasta  oquğa  tüsse  ğana   kürestiñ  älipbiin  bastaydı, odan  arğısı  belgili. Al, bizde  öziñ  qara,  bir  audanğa  bir  mektep  aşılğalı  eki-aq   jıl boldı.  Basqalarda  ol  da  joq,   sonda  qaytpek  kerek. … Nazarbek  te  köpten  işine  jinap  jürgen  şerin  tögip  wzaq  kösildi. Janjigit  te  selt  etpey  tıñdadı.

– Sonda  bizdiki  bos  dalbasa  bolğanı  ma? – dedi  älden  uaqıtta.

–  Neni  aytıp  otırsıñ? – Nazarbek  wqpay  añtarıldı. –  Bizdiñ  küresti  aytam, qazaq  küresin…

–  Qalay  deuge  boladı,  wlttıq  sport  türine  engen, erejesi  bekitilgen,  biraq, arnayı  aynalısatındar  az, köbinde  jarısqa  basqa  kürestiñ   baluandarı   baradı  komanda  üşin, ataq  üşin. Şınına kelsek,  qazaqtıñ  taza  baluandarınıñ  soñı  özderiñ  bolar  ma  ekensiñder,  bilmeymin… – Nazarbek  talay  ünsiz  otırdı  da – Salmağıñ  qanşa? Jür,  ölşeyik –  Janjigitti  şağın  tarazığa  twrğızıp  tastarın  qozğap  kördi,  odan  tiginen  qoyılğan  taqtayğa  aparıp  boyın  ölşedi. –  «Tyaj» ot  Boga  –  dedi  özine-özi. Sodan  keyin  añtarılıp  twrğan  bwğan  qarap:  salmağıñ – 99,  boyıñ –  196,  jaqsılap  aynalısqanda  auır  salmaqta  küreser  ediñ … –  Onday  attı  kün  qayda    depti  bir  kempir?..  –  Janjigit  kürsindi. –  Jaraydı, onıñ  bäri –  lirika,   bügin, erteñ  jaqsılap  dem  al,  bürsigüni  dayın  twr – Nazarbek  bwnıñ  köñiliniñ  päs  ekenin  añdap  bwyıra  söyledi…

Wlı  Oktyabr'  revolyuciyasınıñ  jartı  ğasırlıq   mereytoyına  da  birneşe  ğana  ay  qalğan,  onı  atauğa  arnalğan  şaralar  jıl  basınan  beri  üzdiksiz  jürgizilip  jatqan, solardıñ  işinde  äydigi  bügin  bastalatın  sporttıq  mereke  şığar  bizdiñ  audan  üşin. Sebebi,  birneşe  jıl  ötkizilmegen  bäyge,  küres, kökpar  siyaqtı  qazaqtıñ  oyındarı  osı jolı  ayrıqşa  märtebege  ie  bolıptı.  Oblıs  basşıları  Ertistiñ  oñ  jağalauındağı   körşiles  tört  audannıñ   kil mıqtıların  bizdiñ  audannıñ  ortalığına  jiıp,  bwrın-soñdı  bwl  öñirde bolmağan  wlı  jiñgir  alaman  sayıs  ötkizbekke  şeşipti. Audan  basşısı  bwğan  jauaptılardı  eki  ay  boyı  bel  şeşkizbey  zır  jügirtip, äzirlik  jwmıstarın keşe  ğana  ayaqtatıptı.  Auıldıñ  küngey  betinde   aynalımı  bes  şaqırımdıq  taqtayday  bäyge  jolı,  onıñ  bergi  betinde  kisi  boyı  topıraq  üyip,  şetin  jap-jasıl  şımmen   kömkergen  küres  alañı,  odan  äri  bäyge  şeñberiniñ  işinde  kökpar  tartatın  orın,  jügiretin,  sekiretin,  dop  oynaytın   ülken  qalaşıq   bügin  jarıstı  kütip  jarqırap  twr.   Tört  audannıñ  sayıpqırandarı  sapqa  twrıp,  basşılar  qwttıqtau  aytıp, sättilik  tilegennen  keyin  köpten  kütken  mereke  bastalıp  ta  ketti.  … Auır  salmaqta  är  audan  eki  baluannan  äkelipti. Bas  töreşi  Nazarbek   är  audannan   bir  ümitkerdi  şaqırıp, jerebe  tartqızıp  qarsıla sın  anıqtattı. Janjigit  körşi  Narın  audanınıñ  mıqtısımen   üşinşi  jwpta  beldesetin  boldı.   Birinşi  bolıp   Qarağaylı  audanınıñ  ökilimen  Marqadan  kelgen  Sartay  şıqtı.  Onı  keşe  köre  sap,  Janjigit  jata  jabısıp   sportşılar  tüsken  qonaq  üyge  jatqızbay  auılğa  alıp  ketken.  Ekeui  tüni  boyı  äñgime  soğıp,  tañ  aldında  ğana  wyqığa  jatsa  da   bügin  sergek  twrıp,  mwnda  erte  kelgen.  Janjigit  ädetinde  küreser  aldında   basqalarğa  qaramay  özimen- özi  bop  oqşau  jüretin.  Qazir  küres  alañınan  kete  almadı.  … Qarağaylınıñ  alıbı  da  osal  emes  eken,  bir  säti  kelgende   Sartaydıñ  sol  ayağın  işten  orap  ap  jwla   köterdi,  söytti de  jauırınğa  tastamaqqa  qayqayıp  oñ  büyirge  bwrala bergende,  Sartay  oñ  ayaqtıñ  basımen  onıñ  sol  ayağınıñ  ökşesin  işten  ilip  ülgerdi. Ana  jigit Sartaydı  kötere  bergen  öziniñ denesin  igere almay  şalqasınan  tüsti. Janjigit  quanğanı  sonşa,  qayda  otırğanın  wmıtıp  ayğayğa  basıp  jatqan,  bireu  iığınan  qattı  jwlqılağanda  artına  qarasa,  ana  jolğı  bapker  alasa  qara  jigit  eken.  – Qayda  jürsiñ,  äreñ  taptım  ğoy,  mä,  tez  kiin,  şığatın   uaqıtıñ   bop  qaldı  –  dep  bir  dorbanı   wstattı  da,  jetelep  oñaşa  alıp  şıqtı.   Ayağına   Nazarbekter  «borcovka »  deytin  bılğarı  mäsi,  üstine  jağa-jeñi  kökpen  ädiptelgen  aq  sür  kenep  şapan,  bwtına  sonday  qısqa  dambal  kigen  Janjigit  jwtınıp  şığa  keldi.  Bäri  özine  qwyıp  qoyğanday, asılı,  oğan  kiim  däl  kelui  qiın  bolatın. «Nazarbek-au  osınıñ  bärin  istep   jürgen» –  dep  oyladı  riza  köñilmen. Osınday  köteriñki  küyde  ortağa  şıqqan  ol  birden  qarsılasın  işten  şalıp  aldı  da  äuelete  köterip bir-aq  tastadı,  qarsılası  tipti  ne  bolğanın  wqpay  qalğan  boluı kerek, ornınan  atıp  twrıp,  ayağında  twrğan  Janjigitke  qayta  wmtıldı.  Töreşi  ısqırıp, ekeuiniñ  arasına  kirip  äreñ  toqtattı.  Soñğı  jwpta  beldesken  bizdiñ  ekinşi  baluan  da  sätte  jığılıp  qaldı.  Endi   jeñiske  jetken  tört  jigit  eki  jwp  qwrap  küresetin  boldı. Jarıstıñ  erejesine  qanıq  bolğan Janjigit  däl  qazir  Sartaymen  jolıqtırmasa  eken  dep  tilep  edi, qwday  bergende  oñınan  berip, ekeui  basqalarmen  şıqtı,  şıqtı  da  ekeui  de   jıqtı.  Basqa  salmaqtağılar  küresip  jatqanda,  bwlar  aqtıq  sayıs  aldında  tınıstap  eki  jaqta  arı-beri  jürgen. Janjigit  Sartaymen  aqtıq  beldesude  jolıqqanına   quandı  da  qısıldı.  Quanışı – tüsinikti,  qısılğanı,  Sartay – eski  dos,  Sartay-qonaq, Dörbiljiñde   bwdan  wtılğanı  tağı  bar,  bile  bilse  bügingi  jol – Sartaydiki,  biraq … Bireu  iığına  qol  salğanda,   oyı  üzilip  ketken  Janjigit  artına  qarasa,  Sartay eken.  –  Jaqan, –  dedi  ol  bwnıñ  arğı  bettegi  ekinşi  atın  atap  –  Bwlanbay  ağamız  «adal  küresiñder,  küreske  qiyanat  jasauğa  bolmaydı»  – degeni  esiñde  me.  Bwl  ünsiz  bas  izedi. – Endeşe,  bılay  keliselik,  kim  jığılsa, sol  bir  aydıñ  işinde jıqqannıñ  üyine  qonaqqa  keletin  bolsın.  Jay  emes,  üy-işimen,  bala-şağasımen …Janjigit  quana  kelisti,  öytkeni  bwlar  alğaş  jağada  köriskeli  beri,  keşegini  sanamağanda  bir-biriniñ  üyin  körgen  joq,  bireulerden  sälem  aytqandarı  bolmasa, özderiniñ  de  jolıqqanı keşeden  beri  ğana, ekeui  de  iştey  özi  barğannan  dosınıñ  bwrın  kelgenin  köp  qalaytın  sıñaylı…

Olar  wzaq  añdıstı, jastarı  da,  küş-qayrattarı  da  şamalas  bwlar  üşin  eñ  ülken  qiındıq  –  ekeuin  de  kezinde  bir  adam,  Bwlanbay  ağaları  baptağan,  ekeui  de  ayla-täsilge  jetik,  biriniñ  jasamaq  ädisin  biri  sätte  tanıp, qarsı  amal  jasap  ülgeredi.  Osılay  uaqıttıñ  jartısı  nätijesiz  bitti.  Tüye  baluandı  anıqtaytın  bwl  sayısqa   özi  törelik  etip  jürgen  Nazarbek  ısqırıp,  ekeuin  eki  bwrışqa  säl  tınıstauğa  jiberdi.  Janjigit  öziniñ  qattı  şarşağanın  jaña sezdi,  eki-üş  ret  ışqına  aua  qarmağan  oğan  kürestiñ  ayağına  deyin  şaması  jetpeytindey  körindi. Jantalasa  jwmıs  istep  jatqan    mıyında  anada   bapker  qara  jigittiñ  balalarğa  körsetip  jatqan  ädisi  bir  sätte  jarq   etip  joq  bop  ketti.  Onı  Janjigit  birinşi   ret  sol  jolı  kördi,  özi  bwrın  jasamaq   tügili,  müldem  bilmegen  täsil,  endeşe,  Sartay  da  odan  habarsız  boluı  äbden  mümkin,  biraq, bwl  bir  degende  jasap kete  alar  ma  eken?..  Ne  bolsa  da,  täuekel …  Nazarbek  ısqırıp  ortağa  şaqırğan  soñ,  Janjigit  birden  sol  qolımen  Sartaydıñ  oñ  qoltığınan  tas  qıp  wstadı  da,  solğa  aynala  berip  oñ  qolımen  Sartaydıñ  moynın  jelkesinen  qıspaqqa  äreket  jasadı.  Ol, ärine,  bwğa  qalıp,  moynınan  wstatpadı. Janjigittiñ  oñ  qolı  aua  qarmap   qapı   ketkendey,  sol aynalğan  küyinde  Sartaydıñ  oñ  qarın  topşığa   jaqın  twstan  qoltıqqa  qıstı  da, sol  sätte   onıñ  oñ  ayağın  qırqay  şala   oñ  büyirge  bwralıp  qwladı,  Sartay  jauırınımen  tüsti …Küres  ayaqtalğan  soñ  Nazarbek   bärin  jiıp  ap,  eşqayda  taramaudı   tapsırdı.  Mına  merekeniñ  soñğı  sayısı-alaman  bäyge  bitken  soñ,   jarıstıñ  jabılu  saltanatı  ötedi  eken,  onıñ  aldında  jüldeler  tapsırıladı.  Janjigit  küres  kiimderin  şeşip,  Nazarbekke  äkep  edi,  ol  « Bwl seniki, keyin  küresseñ,  forma  izdemeysiñ» –  dedi. «Endi  küresken  qayda, tipti  mınau  sayıs  ta  seniñ  arqañ  ğoy,  äytpese  bügin  qırıqtıq  basında  jürer  edim  ğoy» – dep  öziniñ  işki  razılığın  jetkizgen  bwnı  Nazarbek  tüsindi, ärine,  sonda  da  bolsa,  «Kürespeseñ  üyde  saqtap  qoy,  keyin  şal  bolğanda  kiip  ap,  balalarğa  «atalarıñ  zamanında   mınanday  bolğan» – dep  ertegi   aytasıñ» –  dep  küldi  de  jarıs basşıları  jinalıp  jatqan  üyşikke  asığıs  ketip  qaldı.  Keşke  taman  Janjigit  bir  kilem,  bir  maqtau  qağaz  alıp,  Sartayğa  maqtau  qağaz  ben  magnitola  tiip,  Sartay  kelesi  aydıñ  basında  üy-işimen  qonaqqa  keletin  bolıp,  onı avtobustarına  otırğızıp,  Janjigit  keştete  üyge qayttı…

Onıñ  bwl  erligi  auılğa  bir  jwma  jır  boldı.  Köbi  jarıstı  ädeyilep  kelip  körgen,  özara  daurığa  taldap,  körmegenderge  tört  audannıñ  tüye  baluanı  özderi  bolğanday  äsireley  äñgimelep,  talaydan  ayızdarı  bir  qanğanı  osı  şığar-aq. Uprav  aytqanında  twrdı,  erteñinde-aq   kassir  üyge  özi  kep,  qağazına  qol   qoydırdı  da,  jetpis  somdı  qolına  wstattı,  onıñ  erteñinde  Janaq   tayınşaday  isekti  «sağan  berip  jiberdi» – dep  traktorınan  tüsirip  ketti.  Eki  kün (Upravtıñ  aytuımen)  dem  alğan   Janjigit  särsenbide  qırıqtıqqa  şıqtı. Qoy  ösiretin  bölimşe  üşin  qırıqtıq  –  asa  jauaptı  nauqan,  ol künniñ  qattı  ısıp,  qoydıñ  jüni  şayırlanğan  kezine  döp  kelui  kerek, odan  keyin  maldıñ  küyin  ketirmey  nauqandı  tez  ayaqtap  otarlardı  jaylauğa  aydau  mindeti  twradı.  Sondıqtan  da mwnda  basqa  jwmıstarda  jürgen  mıqtı  qırıqtıqşılardı  tügel  jinaydı. Adamdar  da  bwl  iske  ıntamen  keledi, sebebi, eñbekaqınıñ  üstine  sıyaqı  tölenedi,  odan  basqa, jıl  köleminde bir  jerge  eñ  köp  adam  jinalatın  jwmıstıñ  türi de –  osı  qırıqtıq.  Köptiñ  ortası,  qiındıq  ta,  qızıq  ta  osında.  Janjigitti  mwnda  da   köpşilik  han  köterdi.  Al,  azşılıq…

Ol  turalı  äñgimeni  taratıp  aytu  kerek  şığar. Osı  Janjigit  eñ  alğaş  Kiikbaydı  jıqqannan  bastap,  onıñ  qay  jeñisin  bolsın,  kezdeysoqtıqqa sayatındar   köptiñ  işinde  bolğan  jäne  solar  uaqıt  ötken  sayın  qatarın  köbeytip  kele  jatqan.  Oğan  sebep – Janjigittiñ  keudesine  nan  pispeytin  salmaqtılığı,  köptiñ  arasında  közge  wrmauğa  tırısatın  wyañdığı,    özi  arğı  betten  kelgen  jalğız ilikti  jigit. Jaqtırmaytındarğa   onıñ  wyañdığı – ezdik,   salmaqtılığı6  aramzalıq,  jalğızbastılığı –  şamasına  qaramay  ösken  atanıñ  wldarına   topıraq   şaşatın  eserlik  bolıp  köringen. Endeşe,  özi – ez,  özi – aramza,  özi  qañğıp  kelgen  bir  «qıtaydı»   nege  töbemizge  oynatamız,  qaşanğı oynatamız?  Sonıñ   kesiri  emes  pe, onıñ  tört  audannıñ  tüye  baluanı  bop  otırğanı. Onıñ  ornında  bizdiñ  anau,  bizdiñ  mınau,   bizdiñ  basqa  jigitter  sol  ataqtı  almas  pa  edi,  alar  edi, eger…  Onıñ  osılardan  boyı  demeseñ,  nesi  artıq, küşi  artıq  pa,  ädisi  artıq pa,  älde  oquı  artıq  pa?!  Olay  bolsa, Onı  ornına  qoyu  kerek,  qoyğanda  da  esinen  ketpeytindey  qıp qoyu  kerek  ayağın  añdap  basıp  jürui  üşin. Qalay  qoyamız,  ol  jağın  aqıldasıp  şeşemiz  jäne  köp  keşiktirmey,  tek  qana  ol   şeşimdi   uaqıtı  kelgenşe,  ol  estimesin,  auızdarıña  berik  bolıñdar…

…Qırıqtıq  ta  bel  ortadan  audı.  Jıldağıday  bwl  bäsekede   Samay  men  Janaq  tağı suırılıp  alğa  şıqtı.   Osı  şapatı   deneli  jigitterdiñ  qimılına  qaraday   qızığasıñ. Olar  qoramen  irgeles  aşıq  şarbaqta  qamaulı  twrğan  köp  qoydıñ  bireuin  artqı  ayağınan  ap  süyrey  jönelgende,  qoy  da   sonı  kütip  twrğanday,  üş ayaqtap  artımen  dedektey  eredi. Sol  betinde  beluardan  keletin  jalpaq  säkige  älgi  qoydı  dik  etkizip  şığaradı  da   it  siyaqtı  qwyrığına  şoqitıp  otırğıza  qoyadı, sodan  keyin  qoydıñ  basın  eki  ayağınıñ  arasına  qısıp  alğan  jigitter  elektr  qayşıların  josılta   jöneledi. Aldımen  tamaqtan  bastap  sırıldatıp  tıqır  bauır  jündi  tüsiredi.  Odan  qalıñ  jündi  jelkesinen  qwyrığına deyin  audarıp  otırıp  bir-aq  sıpıradı  da  qoydı  säkiden süyrep tüsirip  esik  jaqqa  basın  bwrsa  boldı,  januar  basın  şayqap  ap  birer mekirenip  sırtqa  özi  bettey  jöneledi.  Janjigit  osığan  qayran  qaladı,  bwnıñ,  bwnıñ  ğana  emes  köbiniñ  qoyı  süyrese  jatıp  aladı,  säkige  jatqızsa  tıpırlap  boy  bermeydi, tipti,  qırıqqan  qoyı  aydasa  aynala  qaşıp  qoradan  şıqpay  qoyadı.  Al,  qoydı  otırğızıp  qırqu  bwlardıñ  tüsine  de  kirmeytin  şeberliktiñ  şıñı.  Degenmen,  qara  jwmısqa  pisip-qatqan,  qarulı  jigitter  men  äyelder  bwl  şaruanı  da  bel  jazbay  istep,  jiırmadan  astam  otardı  qırqıp,  jaylauğa  attandırıp  jiberdi.  Qırqılğan  jündi  buıp,  taylaytındar  da  zır  jügirip,  küni  boyı  dem  almaydı.  Qısqası,  jwmıs  zar  küyine  kelip,  qarqın  – künine  eki  otardı  şığaruğa   jetken  kez.

Köregen  Uprav   basşılarğa   däleldep  jürip, qırıqtıq   punktin   bwrınğı  ornınan  osı   «Aqtwma»  qıstağına   köşirgendegi   köp  esebiniñ  biri  –  jwmıstıñ  ekpinin  üdetip,   qırıqtıq   merzimin  qısqartu  bolğanına    osı   soñğı  üş   jıl   eldiñ  közin  tügel  jetkizdi. Bwrın  punkt   auıldıñ   janında  bolğanda   adamdar  jayaulap  üzdik- sozdıq    barıp,  erte  qaytuğa   asığıp  twratın. Istıq  künde  şuaş  iisi  buıp  twrğan  qorada  pısınağan  qoymen  alısqan  kisiniñ  qandayı  bolsın  tüsten  keyin  qaljırap  qalatın  da,  jwmıs  önbeytin,  nätijesinde  qırıqtıq  nauqanı   qırıq  künge  deyin   sozılıp,  maldıñ  da, eldiñ  de  berekesi  bek  ketetin. Qazir  kisiler  bir  uaqıtta   maşinağa  otıradı,  on  bes-jiırma  minutta  «Aqtwmağa»  jetedi  de  jwmıstı  bastap  ketedi,  uprav  tüski  üziliske  eki sağat  bergeni  de  bap  boldı.  Tüski ıstıqta  terlep qaljırağan  kisiler  irgedegi  jayılmağa  bir  süñgip  şıqqanda,  wyqısı  qanıp  jaña oyanğanday  sergip  şığa  keledi. Sodan  bäri  wzın  qalqanıñ  astındağı   wzın  üstelge   qarama-qarsı  jayğasıp  ap,  birin-biri  irep  soyıp,  duıldasa  otırıp  tüstenedi,  odan  keyin  bireuleri  säl  mızğıp  aluğa  jatsa, köbi  jayılmağa  barıp  suda  jüzedi. Osılay  tınıstağan  jwrt  tüsten  keyin  tıñ  küşpen  kirisip  kün  batqanşa  jwmıstı  japırıp  jiberedi.  Är  adamdı  özindey   sezinetin  Upravtıñ   osı  köregendigi   biıl  da  qırıqtıqtı   aynalası  jiırma-jiırma  bes  künde   bitiretin  jağdaydı  tuğızıp  otırğanday.

Bügin  de   tüski  astan  keyin  qara  şäydi  terlep-tepşip  asıqpay  siltep  otırğan  jwrt  ädettegişe  Maskbişti  aynaldıra  bastadı. Oğan  sebep –  Maskbiştiñ  jwrt  jinalğan  jerde   ılği  kösemsip   birinşi  bop  söz  bastauğa  äuestigi.  Bügin  de   äñkildey  söylep:  – Ay,  osı  kinonı  jas  ta, käri  de  köredi,  sonı  oylağanda,   kinodağılardıñ  aşıqtan-aşıq  süyiskenderi  dwrıs  emes  tipti… –  dep  keñinen  tolğap  kele  jatır  edi, qwrdası  Mardan.  –  Sonda,  seniñ  sañırau  qatınğa  süyispey  barğanıñ  dwrıs  pa ? –  dep  bölip  jiberdi, mına  jaqtan  jastau  bireu: –  Mäke-au,  onday  da  öneriñiz  bar  ma  edi,  estimeppiz-au –  dep  montanısıdı.  Maskbiştiñ  köşeliligi  osımen  bitti  de,  Mardanğa  –  Şatıp …  şaynap,  qırıqqa  kelgenşe…  bala  otır,  şağa  otır,  mıy  kirmegen  jarmes –  dep şüylige  bergende,  tağı bireu:  – Mäke,  aşulanbañızşı,  ne  bolsa da  qayırımen  bolsın – dedi. Estip  otırğandar  tügel  qauqıldasıp   duılday  jöneldi.   Al,  osıdan  keyin  aqtığıñdı  däleldep  körşi,  käne…  Biraq,  tez  dızıldap,  tez  qaytatın  Maskbiş  sälden keyin qayta  eleurep  şıqtı… –  Ay,  osı  Maskbanı  bes  jıl  taptağanda  Kökeñniñ  közi  jetkeni –  jwmıstıñ   jaqsısı – äpeserdiki.  Kiim  tegin,  tamaq  tegin,  üyiñ  dayın, soldattarğa  bwyrıq  berip  qoyadı  da  jata  beredi.  Osı  sender,  jastar,  äpeserdiñ   oquına  nege  barmaysıñdar,  osı, –  dep  jün  taylap  jürgen  balalarğa  şüyildi.  Bwl    äñgimeni  äri  quzauğa   eşkimniñ zauqı  bolmadı.  Maskbiş –  Äpeser  bolu  üşin  jigit  qarulı,  mıqtı  boluı  kerek,  sender  bir  ayaq  köjeni  tauısa  almaysıñdar,  teginde  küş –  tamaqta,  bizdiñ  besinşi atamız  qwdıqqa  qwlağan  atan  ögizdi  müyizinen  süyrep  şığarğan,  sol kisi   bästesip  bir  taydı  jep  qoyıptı,  äne  küş  qaydan  keledi, bildiñder me?  – dep  jön  ayta  bastap  edi. Tağı  Mardan:  – Onı  kim  köripti  – dedi.  –  Neni?  – Seniñ   besinşi  atañdı   aytam… Maskbiş   müdirip  qaldı,  mına  jaqtan  Samay: –  Mäke,  «Qasqa  ayğırdıñ  balası  qasqa  şıqpasa  da  töbel  şığadı»  – deydi,  öziñizde  atañızdan  bir  jwğın   bar  şığar,  –  dep  köpşikti   tastap  jiberip edi,  basqalar  bwl  tegin  emesin  sezip  eleñdey  qaldı  da,  Maskbiş  wqpay  jayılıp  tüsti. –  E,  qwday  bergen  boyda   bir  kisige  qaptal  jetetin qaru  bar.  Bayağıda   Maskbanı  bes  jı… –  Qaruıñızdı  körip  jürmiz,  atañız  tay  jegende…  degenim  ğoy.   …Öy,  mınau  qoy  jeyd  dep  twrsıñ  ba,  bwl  köbik  auızdıki   änşeyin  söz  emes  pe  – dep  Mardan  tağı  tiisti –  mınağan  bir  jwmırdı  asatşı,  sonda  köresiñ  äuselesin.    –  Ey,  tazşa,  meniñ  jınıma  tiseñ,  bir  emes  on jwmırıñ   jwmırıma  jwq  bolmaydı, sonda  bäsine  ne beresiñ, ä… –  köpşiliktiñ  nazarı  özine  auğanın  sezgen  Maskbiş  tipti ayqwlaqtanıp  ketti.  –  Eki  jartı –  dedi,  Samay  Mardannan  bwrın –  bireuin  Mardan  ağam, bireuin men  tiktim. –  Estidiñder  ğoy, –  Maskbiş  aynala  qarap  şıqtı  –  onda,  ne mayıñ,  ne  arağıñ  joq,  nemeneñe  şirep  bästespeksiñ  –  dep  bağanadan  öziniñ  esesi  ketip  otırğan  Mardanğa  tüyildi. – Jey  almasañ   eki  jartını  sen  qoyasıñ, kelistik pe, –  Mardan  artına  bwrılıp  iek  qağıp  edi,  Samay  lıp  etip bardı  da, äskeri  jorıq  qazandığınıñ  qalqasınan  beti  aq  şüberekpen  jabılğan  däu  tegeneni  erneuin işine  tirey  qos qoldap alıp  keldi  de   Maskbiştiñ aldına  üstelge  dürs etkizip qoya  saldı. Mardan  qaydan şığarğanı belgisiz, jasıl  bötelkeni  tegeneniñ  qatarına  twrğızdı. Eşkim  ündemedi.  –  Babam, qolday  kör Maskbiş  betin  sipadı  da tegenege  jabılğan  şüberekti  sıpırdı, odan  bötelkeni  üsteldiñ  qırına  tigize berip  tığının  jwlıp  aldı  da  Mardanğa, sen  qarap otırmay  ıstıq sorpa äkep  twr – dedi. «Jol  salsın» – dep jartı  staqan  araqtı öndirşegin  salqıldatıp  jwta  saldı da   üyeme  tegene  maydan  uısın  toltırıp  qorq-qorq  etip  jwttı. Kelesi  uıstağanda  uildirik  şarbı  may ilinip  edi, onı  oñ  alaqanına  toltırıp  aldı da   sol  qolımen  eselep  bileginiñ  jartısına  deyin  jaldap  üydi, sodan  keyin  şetine  auzın  tösep  sılpıldatıp  sora  bastadı.  Asqa  ömiri  swğınbaytın  Janjigit  bwdan  äri  Maskbişke  qarauğa  şıdamay   dalağa  şığıp  ketti. Osı  bäleniñ  bärin  oylastırıp  jürgen  Samay  ekenin  ol  biletin.

Bwl  jaqta  qırıqtıqqa  qoy äkelgen  qoyşı  bir  qoyın soyıp,   arağın  qwyıp  qırıqtıqşılardı  kütetini  bayağıdan  kele  jatqan  zañdılıq, qalay  oylasañ  öziñ  bil.   Keşe  Joldıbektiñ otarı  jay  kelip, bitpey  qalğan, osı  Samay  oğan  qoydı da  soydırmay  qoyğan. Bügin  tüske deyin  Joldıbek bir qoy,  otarın  tañerteñ  äkelgen  Jwmağwl  bir  qoydı  soyıp  tastağan, ortaq  qazanğa tüsetin  kündelikti  et  öz  aldına.  Janaq pen Samay  «jwrt  etten  şıqtı» – dep  ar jaqqa qwrğan  aularınan  döñkigen  on  şaqtı  qara  sazandı  äkep  aspaz  apayğa jäne  bergen  jwmıstıñ  aldında.

Jüni  biyazı  dep  ösiretin  osı  aq  qoydıñ  bir  erekşeligi – tez  semirip,  tez  aritındığında. Qazir  qırdıñ  wşı qatpağan  seleuine  jayılğan  bwl  januardıñ äbden  şaylağan  kezi.  Tañdamay-aq  soya ber,  etinen  qarakesek  tappaysıñ.  Samay  qu osınıñ  bärin  eseptep  Mardandı  Maskbişke  qarsı   şığarğan  ğoy…  Janjigit  jayılmağa   suğa  tüsti. Jağada  jan  joq,  bäri  Maskbiştiñ  önerin  tamaşalap  otırğan  şığar-aq…  Tüsten  keyin  keletin  otar  da  keşeuildep  jatır.  Janjigit  beluarına  deyin  keşip  keldi  de  artına  qaray  şalqalay qwlap  ayağımen  jer tirep  wzaq   qimılsız  jattı.  Jıp-jılı  suda  özin  qañbaq  tay  jeñil  sezindi.  Ol   beluarınan  äri tereñge  ömiri  jaldamaydı.  Qırıqtıq  osında  köşken  alğaşqı jılı  ğoy,  bwl  tağı  da östip  twrğan,  ananday  jerde   moyındarına  deyin  boylap  Janaq   pen  Samay  qastarına  şaqırğan  soñ,  solarğa  qaray  jıljıp  kele jatır  edi,  bir sätte  şım  batıp   ketipti  özi  de  wqpay  ayaq-qolın  jantalasa  sermep  sudıñ  betine  şığıp  edi,  qayta   battı.  Wzın  qoldarımen sudı  şalpıldata  soğıp,  bir  batıp, bir  şığıp  jürgen bwnı  ana  ekeui tayazğa  demep  şığardı.  Ayağına  jer  tigende  ğana  esin jiğan  Janjigitte  es-tüs  joq,  su  da  jwtıp  jibergen  be,  jüregi  aynidı. Janaq  pen  Samay  mwnı  arqadan  şapalaqtap  külkilerin  tiya  almay  jür. – Ey,  mınau  qwlaştağanda  bar  ğoy,  tura  eskekti  qayıq  siyaqtı,  eki  qoldı  qatar  sermeydi. –  Al,  jüzgende  alğa  emes,  şım  tereñge  zulaydı  eken…  – dep  birin-biri  qostap, mwnı  ilip – şaluda.  Söytse, su  jağasında  ösken  bwl  qular  kisi  boylamaytın  tereñde  qozğalmay  twra  beredi  eken  ğoy.  Jayılmanıñ  oylı-qırlı  tabanınan  şwñğımanı  tauıp ap, mwnı  şaqırğan… Janjigittiñ  bwl  öner  mıyına  kirmedi. – Qalay  jasaysıñdar – dese,  analar oy, bwl ne,  bwrın  auılda  bir  aqsaqal  boldı,  soğısta  bizdiñ  äsker  şeginip  Volgağa  tirelgende    köktemde   tasıp  jatqan  özennen  jüzip  ötken ğoy  älgi  kisi,   sodan  bergi  jağada    qızıl  jağalılar,  esinen  tanıp  jatqan  jerinen  tauıp ap sottamay  ma,  ştrafbatta  bolğan,  qwday  saqtap  aman  qaytqan. Bwl – zamandastarınıñ  aytqanı, özi soğıs  turalı jaq  aşpaytın.   Sol kisimen  balıq  aulauğa  köldiñ  ortasına  şığıp  jürdik  bertinde. Sonda  deymiz-au,  aqsaqal   qayıqtan  tüsedi  de,  sudıñ  üstine  maldas  qwrıp  beluarınan  şığıp  otıradı,  sosın asıqpay  qwlağına, mwrnına  su jügirtip, basın sulap   kädimgidey  däret  aladı  ğoy, biz  qanşa  istep  körmek  boldıq, tük şıqpaydı.  Tañ  qap  basın  şayqağan  Janjigitke senbeysiñ  be, sol  kezde  seni  aparsa  ğoy  janına,  körseter  ediñ  qwlaştağannıñ  kökesin – deydi  Samay…

Ol  jağağa  şıqqanda  kisiler  daurığa söylesip  beri  bettegen  eken.  Samay  mwnıñ  qaqsına  kep şeşinip  jatıp:  – Alla-ay,  mınauıñ  tura  jalmauız  eken,  işinde  jılanqwrtı  bar  şığar, äytpese,  qayda  siyadı  ana  qwrşa  may.  Basqa  bireu  aytsa  senbes  em,  özim  apay  ekeuimiz  kirge  ölşep  saldıq  qoy  eki  şını  şelekti  tolttırıp,  tura   on  bir  keli  şıqqan – dep  basın  şayqadı. – Bağanağı   üyeme  tegeneni  tauısıp  qoydı  ma? –  Senbey  betine  ürke  qarağan  Janjigitke, tauısqanda  tura  taqır-taza  qıldı,  eşe,  Mardan  ağama, «köziñdi  satıp  otırsıñ  ğoy,  özi  jep  otırıp  bir  uıs  asatpadı dep  körmey  ketersiñ   mä,  jüregiñdi  jalğa,  keyin  Kökeñniñ  qolınan et asap   edim – dep   maqtanıp  jüresiñ» – dep  tegeneniñ  tübinde  qalğanın sıpırıp-sıyırıp   alaqanın  toltırıp, alaqanı  qanday  käpirdiñ tura   kürek,  wsına  berip  qayta  tartıp aldı.  – Qoy, pälege  qalarmın  seni  toydıram – dep,  erteñ  elge  jayarsıñ, Kökeñ  tauısa  almay  mağan  jegizdi – dep. Al, qara,  meniñ  auzım  oynağanda  seniñ  köziñ  oynasın – dedi  de  älgi  uısındağını  asıqpay  auzına  nığap  maljañdap  jep  tauıstı,   tegeneni  Mardan  ağamnıñ  aldına  töñkerip  tastadı. – Ağañ   qaytti?  – Qaytuşi  edi,  «mınau  taza  tajal  eken» – dedi,  basqa  ne  deydi.  – Qazir  özi  qayda?  – Qara   şaydı  simirip  öziniñ  Moskvanı  bes  jıl  taptağanın   tağı  ezip  otır. –  Onı  kim  tıñdap  otır?  –  Mardan  ağam,  endi  jeñilip  qaldı  ğoy,  amalsız  otır,  apay,  tağı bir-eki  ülkender.

Maskbiştiñ  şın  atı –  Kökbalaq ,  özi  äbden  küş-qayratı  tolısqan  bürkitti   osılay  ataydı  dep  maqtanadı,  kim  bilsin,  bwl  jaqta  bürkitşi  degen  ömiri  bolğan  emes  – deydi  ülkender.   «Mına  Kökeñ» – dep özi  ğana  özin  kötermelegeni  bolmasa, basqa  jwrt  tügel  Maskbiş  deydi. Äskeri mindetin  Moskvanıñ tübinde  atqarıp,  endi  elge  qaytqalı  jürgende,  Karib  dağdarısı  bastalıp,  tağı bir  jıldan  asa  äskerde  qalğan, sodan  Kökeñ  «Maskbanı  bes  jıl  taptap» oraladı  ğoy.   Al  Maskbişti  şığarıp  jürgen  Bekqazı  eken.  Ol  Kökbalaq   kömirge  barğanda,  bayağı  «menimen  küresip  bayqasañ  qaytedisin»  – aytqan  ğoy,  bwl  da  öziniñ «Maskbanı  bes  jıl  taptağan  Kökeñ  bala-şağa  qwsap   topıraqqa  aunap  alısıp  jatpaydı» – üyrenşikti  jauabın  bergen.  Sonda  Bekqazı  «O-o, konstatiruem  fakt,  moskviç  borot'sya  otkazalsya» – deydi  janındağılarğa, söytedi  de  kezekşilik  kitabına  ayı-küni,  sağatına  deyin  jazıp  qoyadı, odan keyin  kelgen-ketkenderdiñ  bärine  bwl  jazudı  oqımasa  ol  Beka  bola  ma. Bertin  jwrttıñ  bäri  Bekqazı  qoyğan  attı  özimizge  bwrıp  Maskbiş  atap  ketken  Kökeñdi. Maskbiştiñ  qaruın  Janjigit  bıltır  körgen.   Osı  qırıqtıqtan  keyin  traktorına  qayta  otırğan  Janaqtıñ  tirkemesine  jaylauğa  aparatın  kiiz  üydiñ  jabdığın  tau-töbe  qıp  üyipti  de,  endi  sonıñ  üstine  arbanıñ  döñgelekterin  tieu  kerek  eken. Tiep  jürgender – eki  jas  jigit  pen  Maskbiş. Eki  kisi  boyınday  jüktiñ  üstine   onşaqtı temir  şendi  ülken  döñgelekterdi   tieu  oñay  şarua  emes  eken. Jigitter  bireui  jerden, bireui  tirkemeniñ  bortına  twrıp   jüktiñ  üstine  üşinşi kisini  şığarıp, soğan  äperemiz – dep  edi, Maskbiş.  – Äy,  öytip  nayqalıp  jüremiz  be,  bireuiñ  üstine  şığıp,  bayqastap  twrıñdar, döñgelek  sırğıp  ketpesin,  ekeuimiz  jerden  laqtıramız, –  Jigitter  kelispegendey  ray tanıttı,  öytkeni,  anau  biikke  mınanday  döñgelekti  laqtırıp jetkize  almaytındarı  kämil  edi. – Äytpese, ekeuiñ  de  üstine  şığıñdar  –  dep  bolmay  otırıp  aytqanın  istetti. Söytti  de  özi   bir  döñgelekti  şeninen  eki  qolın  alşaq  wstap  jerden tik  kötergen  küyinde  qwlaştay  şırqap  edi, onısı aynalğan  küyi  barıp  üyilgen  kiizdiñ  töbesine  jabısa  qaldı.  Janjigitter  anaday jerde  ekinşi  tirkemege  kesek  twz  tiep  jatqan.  Mınanı bayqap  qalğan  ol añtarıla  qaradı.  Maskbiş  ekinşi,  üşinşi  döñgelekti  de  solay  şırqadı, özi  auzın  jappay  sampıldap  analarğa  birdeñeni  aytıp  jür.  Olar döñgelekterdi  jüktiñ  üstine  jayıp  şenderinen  matap baylap  jatır.  Mınanday  swrapıl  qimılğa  qanşa  küş  kerek  ekeni  basqa-basqa, Janjigitke  tüsinikti   edi.  Bir  sät  özin  sınap  laqtırıp  körgisi  keldi, biraq,  jetkize almasam  wyat  qoy  degen küdik  jibermedi. Sol jolı bwl  Maskbiştiñ  qaruına   dän  riza  bolğan-dı. Al, Maskbiş  özi  küres  turalı  söylegende  ağın  sudı  teris  ağızadı.  Küreste  bwnıñ  biletini – küş…  Ädis-ayla, şapşañdıq,  ikemdilikti  küşi  joqtardıñ  amalı  dep  tüsindiredi. Adamdardı  da  eki-aq  topqa  böledi,  bireuler-qarulı,  qalğandarı öziniñ  aytuınşa,  «slabilau».  Aytuınşa,  Äues pen Janjigitten  bastap  osı  mañaydağılardıñ  bärin  jığuğa  boladı, öytkeni,  bwlardıñ  bäri – «slabilau», biraq, jeme-jemge  kelgende   Maskbiştiñ  ne  beli  şoyırılıp  twradı, ne  siñiri  janşılğan  bop şığadı. Sonan da  eşkim  onıñ  küreskenin  estigen de,  körgen  de  emes. Bügin  sol   Maskbiş basqa  qırınan  erlep  otır, şınında  da   biılğı  qırıqtıqtıñ  aytulı  oqiğası  osı  bolar,  äli  neşe  qırıqtıqta  bwl  erlik  san  qaytara  aytılar,  mine,  «Er  esimi – el  esinde» – degen  atalı  söz  osındaydan  şıqqan   bolar, sirä…

… Jantalaspen  ötken  biılğı  qırıqtıq  ta   ayaqtaldı-au  bügin.  Soñğı  otardı  tüske  jetkizbey  qırqıp  tastağan  köpşilik  Mwqalidıñ  qoyın  jedi,  arağınan  auız  tidi, oğan  «Jol  bolsın,  jaylau  şüygin bolsın» –  aytıp  otarımen  qosa  şığarıp  saldı  da,  kündelikti  tınıs aluğa  köşti. Tüsten  keyin  basşılar  kelip  jinalıs  ötkizbek. Kün besinge  tayağanda,  qırıqtıq  basın  şañdatıp  maşinalar  jüytkip  kep  toqtap  jattı. Saltanattı  jinalıstı  Uprav  aşıp  sözdi  raykomnıñ  kisisine  berdi,  ol biılğı  jıldıñ  erekşe  ekenin,  Oktyabrdiñ  elu  jıldığın  külli  sovet  halqı  eren  eñbekpen  qarsı  aluda  ekenin,  sonıñ  bir  ayğağı – mına özderiñiz… – dep  köpşilikti  ayranday  wyıtıp  wzaq  söyledi, odan keyin söz alğan sovhoz  direktorı – eñbek   sizderdiki,  abıroy – bölimşeniki,  odan  sovhozdiki – dedi. Käsipodaq   ta,  komsomol  da  jalındı  sözder  ayttı.  Soñınan  marapattau  bastaldı. Samay  men  Janaqtıñ  iıqtarına  qızıl  lenta  tağıp  bir-bir  fotoapparat  berdi.  Maskbiş, Mardan,  Janjigitterge  de  maqtau  qağaz ben  saqal  qırğış  tidi.  Avtoklubpen  kelgen  Tülekter  koncert  qoydı. Basşılar  onı  tospay  qaytıp  ketti.  Uprav  eş  şu  şıqpauın,  avtodükendi  tez  qaytarudı,  qızıp  alğan  kisilerdi  suğa  jibermey  auılğa  qaytarudı  punkt  bastığına şegelep tapsırdı  da   basşılarmen  birge  ketti.  Qırıqtıq  basında  mas bolu, közge  tüsip  araq  işu  qatañ  jazalanadı, bılayşa  aytqanda – «suhoy zakon». Avtodüken  iesi  Qıdırmolda  qırıqtıqşılardıñ  tizimin alıp, üş  kisige  bir  jartıdan  tığıp  berdi. Narau  bolğandarğa  «Meniñ  basım   ekeu  emes,  bala-şağa   mende  de bar» – dep  zarlandı. Ärine,  üş  kisige  bir  jartı  – özderinşe  aytqanda, «auız  şayuğa»  ğana. Toydıñ  endigi  qızığın  auılda jalğastıruğa  asıqqan  jwrt  maşinağa  tielip  otıra  bastadı. Janjigit  te  bolmaşı  jügi  salınğan  dorbasın  alıp  kölikke  bettep  kele  jatqan-dı,  Mırza   jeñinen  tartıp  «Sen  qala  twr»  – dedi. Bwl  onıñ  betine  añtarılıp  edi,  «ündeme,  küres  boladı»  – dep  sıbırladı  da, ananday  jerde  kisilerdi   toltırıp  ap  jürgeli  twrğan  maşina  jaqqa,  – bara  beriñder,  biz  özimiz  jetemiz –dep  barıldadı. Sälden  keyin  qırıqtıq  basında  jım-jırt  tınıştıq  ornadı. Punkttiñ  aldında  Janaq  pen  Samay  üş  ayaqtı  «IJ-di»  şwqılap  jatır.  Jağağa  tayau  avtodüken  men  kino  qoyatın  avtoklub  twr. Artister  bağana  basqasımen  ketip  qalğan.

– Jür,  – dedi  Mırza.  Janjigit  öziniñ  Mırzanıñ  sözine  köne  qap, maşinadan qalıp  qoyğanına   ıza  bop  twrğan:

– Sen  mağan  qaşannan  beri  bwyıratın  bolğansıñ  –  dep  ilinise  ketti.

–  Üy-y,  men  bwyırıppın  ba,  ana  jaqta  jigitter  küresemiz –dep  jatır, seni  ädeyilep  şaqır,  – degen  soñ  ğoy meniki…

– Kim  kürespekşi?

–  Öy,  jürşi, bara  köresiñ  ğoy,  bäri  özimiz,  böten  eşkim joq.  Solay  bettey  bergen  bwlardı  art  jaqtan  Samay  ayqaylap  toqtattı  da jügire  jetip:

–  Ey,  nemene  bölektenip,  tıqqandarıñ  bar  ma,  biz  de  ortaqtasayıq  –  dep  sampılday  söylep   qatar jürdi.  Mırza  onıñ  ileskenin  jaqtırmasa  da  ündemedi.  Maşinalardıñ  ar  jağında  ülken  qwmdauıt   alañqayda   onşaqtı  kisi  otır  eken.

–  Oy,  Jäkö,  kelgeniñ  jaqsı  boldı,  sensiz  qızıq  bolmas  edi,  küreseyik  dep  jatırmız, – dep  duıldap  basıldı.

– Kim  kimmen  kürespek  –  mına  jaqtan  Samay  kilige  ketti.  –  Ne  tigesiñder  bäske ?

– Ne,  sen  de  küreseyin –  dep  eñ, eki  jartıñdı  qoy  da   şıq  ortağa – Kiikbay  jaqtırmay  sızdana  qaradı. – Joq  men  eñ  mıqtımen  küresem   küressem,  aldımen  «slabilaularıñ»  şıqsın – dedi  Samay  Maskbişke  qarap.

– Jä,  bos  sözdi  qoyayıq,  aldımen  Qıdırmoldadan  bäriñ  eki  jartıdan  alıñdar. Kim  jığıladı, sol  mına  jäşikke  eki  jartısın  öz  qolımen  saladı, tolı  jäşik eñ soñğı  jıqqandiki, öytkeni,  küresetin  kisi  tausılğanşa  wstasamız –  Mırza  barıldap  erejeni  tüsindirdi.  Janjigit  onşa  wqqan  joq  eşteñeni,  basqalarına  tüsinikti  siyaqtı, ündemeydi, öytkeni,  bwl  jerge  Samay  ekeuinen  basqası  saylanıp  kelgen.  Olar  aldında  biz  aytqan  Azşılıq  toptıñ  ökilderi  edi…  Bäri Mırzanıñ  aytqanın  istep,  aqşasın  tölep  araqtarın  aldı.  Sodan  keyin  ortağa   şınaşaqtay  Däuletbaq  atıp  şıqtı  da.

– Wrısta   twrıs  joq.  Jäkö,  qorıqpasañ  şıq  ortağa,  qorıqsañ  sal  ana  jäşikke  salatınıñdı –  dep  wrandadı,  qwddı,  jekpe-jekke  şaqırğan  bwrınğınıñ   batırı  dersiñ.  Janjigit  sasqalaqtap  qaldı,  ol  küresse  öz  şamalastarı  Maskbiş,   Kiikbaylarmen   şığarmız  dep  oylağan. Endi  mınau,  boyı  mwnıñ   beluarınan  säl  asatın   Däuletbaqtıñ  tepsinip  twrğanı.  Köpşilik  te  şıq  şıqtıñ  astına  alğan  soñ,  ortağa  amalsız  bettep  edi,  Däuletbaq  mwnı  belden  şap  berip  wstasa  ketti.  Janjigit  basında   alımsınbap  edi,  kişkeneniñ  mıskenesi   eken  Däuletbaq, onıñ  üstine  tım  qısqa  kisimen  şındap  küresudiñ  özi  bir  qiyamet  körinedi. Däuletbaqtı  äskerde  bokser  boptı,  äskeri  bölimniñ  çempionı,  birinşi  razryadqa  säl  jetpey  qaptı,  qanday  mıqtıñ  bir  wrğanınan  qalmaydı  eken  dep  jwrt  jır  qıladı.  Beker  emes  siyaqtı,  kiiktiñ  asığınday  şağın  jigittiñ  süyegi  sırtınan siñirmen  örip  qoyğanday,  sıp-sıp  etip  qoldı- ayaqqa  twrmaydı. Bwl   jerden  jwlıp  almaq  bolsa,  anau  iığın  bwnıñ  eki  ayağınıñ  arasına  tirey   qoyıp,  qos  qoldap  sanınan tas  qıp  qwşaqtap  aladı.  Al,  jwlıp  kör mıqtı  bolsañ. Däuletbaqtıñ  ädis  jasamaq   äreketi  balanıñ  oyını  siyaqtı. Janjigit  onıñ  qos  qarınan   sığımdap  wstadı   da  özinen  ajıratıp,  alıstatıp  aldı,  söytti  de  jwlqa  tartıp  qalıp edi,  Däuletbaq    sürinip  ekpettey  qwlay  berdi,  Janjigit onı  sol wstağan  küyi  bwrap  qap  jauırınına  tüsirdi  de  şamalı  süyrep  qoya  berdi. Boyın  jaza  bergeni  sol  edi, endi  Jarılqas  kep  wstasa  ketti.  Janjigit  özine  ıza  bola  bastadı.  «Mırzanıñ  aytqanına  ere  ketkenim  ne,  mınanday  küres  kimge  kerek».  Sol  şirıqqan  betinde  özi  de  añdamay,  Jarılqastı  jwla  köterip  jambasqa  salıp  bir-aq   wrıp  edi, anau  edäuir jatıp, ornınan  süyretilip  äreñ  twrdı. Biraq,  onı  kerek  qıp  jatqan  eşkim   bolmadı, mine,  Mämi  aldına  şığa  kelipti. Janjigit  Mämidi  de,  odan keyingi  boyları  alasa  üşeuin  de   bir ädispen,  oñ  ayaqpen  sırttan  şalıp  qwlattı.  Altı  kisimen  bir  demde  alısu  oñayğa  tüspegen  eken,  tınıs  jetpey  ışqına  dem  alıp  edi,  öñeşi  uday  aşıdı,  ayaq-qolında   bir  jaysız  diril  basılmay  qoydı. Jetinşi  bop  şıqqan  mınau  iri  deneli  jastau  jigitti  Janjigit onşa   tanımaydı. Ol  auılda  sirek  boladı,  köbinde  emdik  şöp  jiıp,  matı  basıp,  jaldanıp  üy  köterip  basqa  jaqta  sayaq jüredi.  Biıl  da  qırıqtıqta  ğana osında  boldı. Ekeui  biraz  alıstı.  Janjigittiñ   wqqanı,  mınau  tegin  emes,  kezinde  Nazarbek  siyaqtı  kürestiñ  basqa  türimen  aynalısqanday  sıñayı  bar.  Janjigittiñ  bosañsi  qalğan  bir  sätin  paydalanıp  lıp  etip  artqa  şıqtı  da   belden  qapsıra  qwşaqtap,  şalqaya  köterdi.  Janjigit  te  janwşırıp  eki  ayaqpen  birdey  ananıñ  ayaqtarın  orap   aldı  da  qayqaya  qaldı.  Eki  ayağı  birdey  matalıp  tirekten  ayrılıp  qalğan  ana  jigit  Janjigitti  kötere  şalqayğan  qalpında  säl  twrdı  da  sol  wstasqan küyi  şalqasınan  tüsti. Janjigit  wyqılı-oyau  bir  küyge  tüskendey,  äyteuir,  öziniñ  jıqqanın  biledi,  odan  keyin  Qıdırmoldamen  alıstı, onı  anada  Sartayğa  jasağan  ädiske  salıp  qwlattı. Endigi  qarsılası  Kiikbay  eken,  onımen  Orınbasardıñ  toyınan  keyin  de  eki-üş  ret  küresip  jıqqan.  Biraq, bwl  qazir  ayağınan  zorğa  basıp  twr,  Kiikbay  bolsa-tıñ,  amalsız  tağı  beldesti.  Kiikbay  jaña  bäle  bastadı.  Janjigittiñ  belbeuinen   sop  qolı  şığıp  ketkendey  qimıl  jasadı  da,  bwnı  oñ  qabırğanıñ   astınan  ilip  ap  joğarı  tarttı.  Janjigittke  oñ  jaq  büyiri  tügel  sögilip  bara  jatqanday  körindi, köz  aldınan  Bwlanbay  ağası  jalt  berip  ötkendey  boldı.  «Adal  küresiñder,  aram  ädiske  tüsip  qalmañdar,  äsirese,  qarsılastarıñnıñ  qolın  añdıp  üyreniñder,  äytpese,  moyınnan  wstağan  bop  bilekpen  şıqşıttan  salıp  jiberetinder,  iıqtan  qolı  şığıp  ketken  bop  bwğana  süyekti  ile  tartıp  sındırıp  jiberetin,  bolmasa  bauırdı  mıtıp,  qabırğanı  mayıstıratın  aramza lar  kezdesip  qaluı  bek  mümkin. Ondaylarğa – mınanday  amaldar –  dep  birneşe  qarsı  ädisterdi  körsetken.  –  Biraq, bwnı  tek  özderiñdi  mertiguden  saqtau  üşin  jasaytındarıñdı  esten  eş  şığarmañdar»  – dep  şegelegen.  Ärine,  bwnıñ  bärin  eske  tüsirip,  saraptap  jatatın  Janjigitte  jay  da  mwrşa  da  joq  ekeni  belgili  edi, tek  sanasında  äldene  şıñ  etip,  köz  aldınan  jañağı  elester  jalt  etkeni  bolmasa. Janjigit  bwğan  deyin  ömiri  istemegen  ädiske  köşti. Kiikbay  qabırğadan  alğanda  bwnıñ  oñ  büyirine  qosa,   kozğalsa   qoltığına  deyin  şanışqılap  kötertpey  qalğan    oñ  qolın   zordıñ  küşimen  köndirip,  Kiikbaydıñ  sol  böksesin  şeñbektey  mıtıp tömen   bastı  da   oñ  böksesin  sol  qolımen  joğarı  qaray  şirene  tarttı.  Janjigit   Kiikbaydıñ   ayaq-qolı  bılqıldap  qalğanın  sezdi. Bwlanbay  ağası  bwl  ädis  adamnıñ  jwlıntwtasına   tiip,  denesin  qozğalıstan  ayıradı  dep  tüsindirgen.  Kiikbaydıñ  tizesi  bügile  bergende,  Janjigit  qolın  qoya  berip edi,  anau  büktetile  şalqalay  qwlap, salmağımen  Janjigitti  de  tartıp  äketti. Ekeui  de  orındarınan  siırşılap  äreñ   twrğan  soñ,  Kiikbay  kireleñdep  äri  ketti  de  Janjigit  büyirin  basıp,  entigin  basa  almay  ornında   twrıp  qaldı.  Oñ  jağına  wzın  biz qadap  qoyğanday  tügel  şanşıp  sızdaydı.  Osı  qalpında  Maskbişpen  wstastı.  Onıñ  qarulı  ekenin  de,  köp  jağdayda  qarulı  adamnıñ  tez  bwrlığatının  da  Janjigit  biledi,  sonan  da  asıqpauğa  tırıstı.  Maskbiş  wstasqan  bette  jwlqılauğa  köşti.  Şalıp  ta  kördi,  jambasqa  da  salmaq  boldı, biraq,  Janjigit  sozılıp  jürip  bwl  ädisterden  sıtılıp  şığa  berdi. Maskbiş  endi  küşke  saldı.  Oñ  qolımen  işten  tirep,  sol  qolımen   belden  alıp  şirene  kötergende  Janjigit  ayağınıñ  wşımen  jer  sızdı. Bwl  jerde  de  onı  boyınıñ   tım  wzındığı  qwtqardı,  özi  şamalas  bireu  bolğanda  Maskbiş  mınanday  düley  küşpen  jwlıp  alar  edi. Maskbiştiñ  Janjigitten  salmağı  da  azdau  eken.  Endeşe,  öz  ädisin  özine  jasap  körse,  biraq,  qabırğası  jibermey  twr  emes  pe,  sonda  da   bayqasaq…  Janjigit  oñ  qolına küş  sap  kördi,  bükpey  jaylap  tartuğa  bolatın  siyaqtı,  täuekel. Oñ  qolımen belden  aldı, sol qolın  şıntağınan  bügip  tura  kindikten  tirep   bar  salmaqtı  sol  jağına  salıp şirene   kötergende,  Maskbiştiñ  ayağı  jerden  bir  şıntaqtay  ajırap  auada  ilinip  qaldı,  sol  betinde  bwrınğı  maşıqpen  qosqoldap  bwrap  qalğanda  oñ  büyirin  ötkir  şanşu  tilip  ötti  de  bwl  şıday  almay  qwlay ketti.  Auada  aynalıp  ketken  Maskbiş  eki  ayağı  kökten  kelgen  qalpı  bwnıñ  astına  tüsken  edi…  Janjigit  twra  berip  qaytadan  qwyrığına  otıra  ketti.  Basın  tizesine  qoyıp  şökelegen  qalpı  talay  otırdı. Bir  auırlıq  öneboyın  ezip  qozğaluğa  şaması  qalmağanın  jaña  bildi.

–  Kim  bar  endi  şığatın – dep  ayqaylağan  Samaydıñ  dauısın  estigende  ğana  basın  köterip  jan-jağına  qarasa,  eşkim  taramaptı,  ananday  jerde  wylığıp  otır  bäri.

–  Onda  –  dedi  Samay  eşkim  ündemegen  soñ. – Onda  men  şığam    Janjigittiñ  aldına  kep  qos  mıqının  tayanıp  şirene  qalıp  edi. «Men  kürespey  berdim  sağan  bäygeni» – dedi  Janjigit  öziniñ  dauısınıñ  jarıqşaqtanıp  qırıldap  qalğanına  tañ  qap.

– Estidiñder  ğoy – Samay  qayta  ayqayladı.  Tağı  eşkim  ün  qatqan  joq.  Osı  kezde  punkt  jaqtan  motociklin  darıldatıp  Janay  jetti  de  onısın  öşirmegen  qalpı:

– Ey, Samay, Janjigit  bolıñdar  tez,   ülken  arıqtan   Mwqalidıñ  köp  qozısı  ötpey  bölinip  qaptı  ber  jaqta,  ar  jaqta   qoyları  bıtırap  ketipti…

–  Onı  kim  ayttı?  –  degen  Samayğa.

– Öy,  bolıñdarşı-ey,  ana  jezdeñ  qarañğıda  malınan  ayrıladı, –  dep  Janaq  küyip-pisti. Mınanı estigen  soñ  Janjigit  sozalañdap  twrıp  motociklge  bettedi.  Samay  bwl  eki  arada   bir  jäşik  araqtı  aparıp  tastap,  qayta  jügirip  kep  jerde  jatqan   kürtkeni  jazdı  da  işinen  eki  bötelkeni  suırıp  aldı.  Bwl  bağanağı  Janjigittiñ  küreske  qatısu  «jarnası»  bolatın.

–  Mınau  senderge,  meniñ  jeñisimdi  juğanım  –  dep  ana  toptıñ  aldına  ekeuin  de  domalata  sap,  jügirip  kep  lyul'kağa  otıra  ketti  de:

–  Äper  tez –  dep  iegimen  jerdegi  jäşikti  nwsqap  Janjigitke   ämir berdi, jäşikti   aldına  jayğastırğan  soñ.

–  Ne  qıp  twrsıñ, otır  bol – dedi  zirkildep,  Janjigit onsız  da   artqı  orındıqqa  otıra  bergen,  motocikl  ışqınıp  ala  jöneldi.

Şañı  bwrqırağan  qara  jolda  zulağan  «IJ»  jer  apşısın  quırıp  keledi. Qırıqtıq  közden  tasa  bolğalı  edäuir  uaqıt.  Janaq   joldan  kilt  bwrıldı  da   ananday  jerdegi  jasıl  alañqayğa  kep  toqtadı.  Samay  Janjigitke

– Tüs  te  mınanı  al –  dep  aldındağı  jäşikti  meñzedi.

– Öy,  nege  toqtadıq,  Mwqali  qayda,  qoy  qayda? – degen  Janjigitke

–  Manevr  bez  boya,  bolşı, ey,  sender  üşin  ayağım  taldı –  Samay  jäşikti  qozğay  berdi.  Janjigit  tüsken  soñ  ğana  sezdi, öne  boyı  siresip  saldırap  qaptı,  zorğa  ikemge  keledi. Janaq  jerge  brezent  jayıp  üstine  bir  jartı  qoyıp,  motocikldiñ  artqı  qaqpağın  aşıp, äldebir  tüyinşekterdi  äkelip  jayğastırıp  jür.  Samay  anaday  jerdegi  arıqtıñ  jiegine  barıp  şeşinip  jatıp,  bwlardı  şaqırdı.

–  Bir-bir  süñgip  şıqsaq  közimiz  şıraday  aşıladı,  Jäkö,  qorıqpa,  ağıp  bara  jatsañ,  wyalmay  ayğayla,  ekeulep  qwtqararmız  seni – dep,  kibirtiktep  twrğan  bwğan  tiisti.  Su  şınında  da  rahat  eken,  tizeden  keletin  tereñge  wzınınan  jata  ketip, basımen  qosa   batqanda,  öne  boyınan  aşı  ter,  küni  boyğı  ıstıq,  qolañsa  iis  qolqanı  qauıp  müñk  ete  tüsti  de, sätte  ağın  su  sonıñ bärin  sıpırıp  äketip  tazarıp  şıqqanday  boldı. Bwlar  qoldarımen  arıqtıñ  tabanın  tirep,  ayaqtarımen  su  şalpıldatıp,  şalqalap  jatıp,  qayta-qayta  süñgip  wzaq  tüsti.

–  Davay,  endi  Jäköni  suğa  batırayıq –  dep  Samay   ayqaylağanda,  ekeuiniñ  oyınınan  zärezäp  bolğan  Janjigit, şınında  da   sekemdenip  edi,  Janaq:

–  Qoy-ey,  bwl  düleydiñ  jüregi  wşıp  ketse,  mına  tayaz  suda ekeuimizdi  arıqtıñ   eki  jieginen  asırıp  laqtıradı,  süyegimiz  şaşılıp  qalar,  onan  da   amanımızda  şığayıq –degen  soñ  barıp  köñili  jaylandı. «Su  jarıqtıq,  şınında  da  qasietti  ğoy» – dep  oyladı  ol,  öziniñ  sergip- qunap  qalğanına  tañ  qap,  büyiriniñ  de  şıdatpay   şanışqılağanı  basılğanday,  tek  sızdağanı  bolmasa.  Üşeui brezenttiñ  üstine  jayğasqan  soñ,  Janaq  tüyinşekti  şeşip  işinen  et,  nan,  sarımsaq  şığarıp,  Samay  qalayı  krujkanı  qwtımen  jaña  äkep  qoyğan  suğa  şaydı  da, bötelkeni  aşıp, krujkanı ortalay  qwyıp,  Janjigitke  wsınıp:

– Al,  davay,  işip  qoy,  şarşağanıñdı  sıpırıp  aladı – degende,  üşeui  birdey  küldi.  … Bwl  jaqta   basqalar  qwsap  tilek  aytıp, tost  köterip  jatpaydı. «Al, davay» – dese  jetedi,  bärine  bäri  tüsinikti, qısqa  da  nwsqa.  Sonı  qıjırtıp  ağaş  şeberi  bop  isteytin  auıldağı  jalğız  orıs – Efim   Fominniñ  aytqanı  mätel  bop  ketken.  Onıñ   apayı  Evdokiya   Bekdayınğa   twrmısqa  şıqqan,  sodan  «Men  qız  berip  otırğan  jaqtan   jalğız  qwdamın,   jolım  ülken. Sender  bar  qazaq   meni  kütuge  mindettisiñder» – dep  jüredi.   Bekdayın  ana  bir  jıldarı  jügerini  jaqsı  ösirgeni  üşin  Bükilodaqtıq  körmeniñ  qola  medalin  alıp,  onı  jumay  ma.  Erteñinde  jwmıstağılar  Efimnen  jezdesiniñ  toyı  qalay  ötkenin  swrasa,  ol: «…Vsyu  noç' pili  za  kakogo-to  Aldabaya. YA  taki    niçego  ne  ponyal, sluşay, – dep  alıp  äri  qaray  qazaqşa  zaulaptı. –  Men  bilmeytindey  jezdemniñ  onday  tuısqanı  bar  ma  edi,  älde,  Bekdayınğa  medal'di  Aldabay  degen   bireu  äpergen  be?»  Söz  bärine  tiip  twrğan  soñ,  estigender  ündey  almay  qalıptı. Keyin  «Efim  ayttı» –  degen  osı  äñgime elge  tarap  ketti.  Jwrt   wyalğanın  külip  japqansidı,  biraq   «al,  davay» şığa  beredi.  – Jaraydı,  Aldabay  üşin  alıp  qoyayın –  dep    Janjigit  ıdıstı  sızdıqtatıp  wzaq  işti. Ol tıjırınıp  krujkanı  qayta  wsınğanda,

–Tüüh,  osı    tüyeşe  soraptaytınıñ-ay,  sen  tauısqanşa  meniñ  jüykem  de  qwrıp  bitetin  boldı auzıña  qarap. – Samaydıñ  üyrenşikti   sözin  qalğan  ekeui  eleñ  qılmadı.  Janaq  jambastıñ   suıq   etin  qidalay  turap,  qalıñdığı   eki  elidey  mayı  bar   bir  japıraqtı  Janjigitke  wsındı. Onıñ  ürke  qarağan  türine  qarap:

–  Je,  jegiñ  kelmese  de  öziñdi  zorlap  je,  äytpese,   qanjilik  bop  ketesiñ.  Bwrın  bäygeden  şarşap  jetken  attarğa  ülkender   qwyrıq  jwtqızıp  jatqanın  körgem  –  dedi.

–  Onda  anıq  aqjilik  eki  şelek  may  jegen  Maskbiş  eken,  biraq, erte  jep  qoyıp  sarköbeñ  küyin  joğaltıp  aldı  ma,  eki  ayağı  kökten  keldi  ğoy  bağana – degen  Samaydı.

–  Endi  böskendi  qoyatın  şığar,  äy,  qaydam,  onıñ  ne  närsege  sıltauı  dayın  emes  pe – dep  Janaq  qostadı.

–  Qalay  deseñ  de  qaruı  mığım,  meni  jerden  jwlıp  ala  jazdadı  ğoy,  ayağımnıñ  wzındığı  ğana  saqtap  qaldı,  äytpese,  – dey  bergen  Janjigitti.

– Äytpese  ne,  bir  jäşik  araqtı  Maskbiş  wtıp  ap,  auzımızdı  qu  şöppen  sürtip  otıratın  edik  qazir  demeksiñ  ğoy – dep  Samay  tağı  böldi.  –  Qalay  maqtasañ  da  Maskbiş  senimen  tirese  almaytını – fakt.

– Sol  onıñ  işindegi  mıqtısı   Maskbiş  qoy,  qalğandarıniki  ne  sonda? –  Janjigittiñ  bwl  swrağına   Janaq  ünsiz  mwrtınan  külip  tömen  qaradı  da,  Samay  eleurep  ketti:

–  Kak  ne?  Sen  bilesiñ  be  olardıñ  işine  qan  qatqalı  qanşa  bolğanın. Vo,  bilmeysiñ,  öytkeni  sen küresesiñ,  basqa  uaqıtta  wyıqtap  jüresiñ.

–  Öy,  Jäkö  körmeydi   deymisiñ,  jay  nazar   audarmaydı ğoy – Janaq  Samaydıñ  tizginin  tarta  söyledi. – Olar   bir  bäleni   oylastırğanın  osı  qırıqtıq  bastalğalı  bölektenip  jürgenderinen-aq  bärimiz  de  bayqadıq  emes  pe.  Al,  Maskbişti  bwlar  eñ  soñında   qosqan  siyaqtı.  Öytkeni,  ne  deseñ  de,  onıñ   aramdığı  joq   jäne  auzında  söz  twrmaytını   da  ras,  odan   keyin – maqtanşaq,  men  bilsem,   analar  ürlep- ürlep   onı  da  Jäkö  siyaqtı,  tura  küreserdiñ  aldında  şığarğan bolar .

– Joq, onı  qoyşı,  sen mınanı  aytsañşı, –  Samay   Janjigitti  iegimen  nwsqadı. –  Men  bayqap  otırdım Mırza   kep  kübir  etip  edi,  emizik  körgen  bwzauday  ere  jönelgenin   aytsañşı  ananıñ  soñınan.

– Sonda  ne,  «kürespeymin» – deuim  kerek pe edi?

–  Janjigit  oğan  añtarıla  qaradı. –  Men  bilgem  joq  qoy,  ananday  küres  bolatının.

–  Joq,  sen  nege  bireu  aytsa ere  jönelesiñ ä, –  Samay  auız  aştırmaydı  tipti –  Mına  ekeuimiz,  Janaqtı  nwsqap  bolmasaq, ne  boların  oyladıñ ba?!

– Ne   boluşı  edi?

–  Jaraydı,  bärin  jıqtıñ  deyik,  sonda  analar  seni  jayıña  jiberip  qoya  beredi  deysiñ  be  bir  jäşik  arağıñmen.  Joq, olar  seniñ  arağıñdı  işedi, öziñe  de  işkizedi,  sodan  keyin  araq  pen  kürestiñ  ayağı – töbeles,  olar – on,  sen – jalğız.  Küresken  jeriñde  süyegiñ  qalar  edi…

– Sonda  mağan  ne  qılmadıñ   deydi?

– Tüühh,  mınanı-ay,  tı  na  samom   dele  durak  ili  prikidıvaeşsya.  Ey,  mınağan  sen  wqtırşı, äytpese  meniñ  sözim  tausıldı.  – Samay  Janaqqa  bwrıldı.

– İştarlıq  degen  bizden  qalmaytın  auru,  Janaq  tömen  qarap  ap,  är  sözdi  şege  suırğanday  bir-birlep  asıqpay  söyledi.  –  Sen, Jäkö, basqa  jaqtiki   bolşı, mısalğa   mına   irgedegi Marqadan  delik  tipti. Onda  seniñ  tört  audannıñ  tüye  baluanı  bolğanıñdı  jañağılar  jır  qılıp  aytar  edi, ösirip-öñdep  aytadı  aytqanda, öytkeni,  olar  seni  tanımaydı,  sodan  da   qızğanış  joq.  Tanımaytındı  maqtau – bwl  siyaqtılarğa  özderi  maqtanu   üşin  kerek.  Al, özimizdiñ  işimizde jürgenge,  atamañız,  jaqsı  lepesti  ölşemey aytuğa  bolmaydı.  Öytkeni,  onıñ  atı   ozsa,  bizdiñ  itimiz  qırın  jügiredi. Nege  ol  alda   jüredi,  qatarda  jürsin, qatardı  bwzbasın, bolmaydı  eken,  onı  artta  jürgizemiz.  Öyte  almasaq   erligimizge  sın,  eldigimizge  sın.  Mine, bar  sayasat – osı.

– Uay, deseñşi, – Samay  mına  jaqtan  tağı  şıdamay  Janaqqa  tiisti  –  sen  osı  Aqtaylaq  bidiñ  jieni   emessiñ  be,  sluçayno.  Şirkin,  zamanıñnan  keş  tuıp  traktorist  bop  jürsiñ  ğoy, äytpese,  maldastı  qwrıp,  qamşını  tayanıp  bilik  aytıp  otırar  ediñ.

–  Mine,  onı  da  köre  almaydı – Janaq  Janjigitke  iegimen  Samaydı  nwsqadı – Jañağı  sözimniñ  mısalı.

Üşeui  birdey  küldi.

–  E-e,  seniñ  «mağan  kim  şığad»  – dep wrandağanıñ,  Janaq   aytqan  Mwqalidıñ  qoyı, bärin  jaña  wqtım  –  dedi  älden  uaqıtta  Janjigit  dostarınıñ  mwnıñ  sırtınan jasap  jürgen  qamqorlıqtarına  şın  köñilden  riza   bop:

– Bes  sağatta  jetti-au  äne-e-eu-u  basqa – Sanaq  Janjigittiñ  töbesinen  asa  qaradı. –  Oğan  da  täuba.  Bäri  tağı  küldi.

–  Al,  jigitter,  atqa  qonalıq… Qarañğı  tüspey  jağağa  jeteyik,  audı  qaraymız. – Janaq  dastarhandı  jiıstırıp  söylep  jür. – Sodan  keyin  uhanı  pisirip  qoyıp   äñgimeni  asıqpay  jalğastıramız,  bwyırsa, tün  bizdiki.

–  Sonda  dalağa  tüneymiz  be,  üydegiler  alañdamay  ma? – degen  Janjigitke.

– Dauısıñ  jaman  şıqtı  ğoy,  kelinşegiñ  bir  tünge  şıdar,  alañdamaydı,  bağana  balalardan  aytıp  jibergemiz, bol  jinal,  –  dedi  Samay.

Motocikldiñ  artqı  orındığında  şayqalıp  kele  jatqan  Janjigit  eki  jağında   zırılday  aynalıp  qalıp  jatqan  şi,  qarağanğa  qaray  otırıp   oyğa  şomdı. «Dos  bolsa  osılarday-aq  bolsın – dep  oyladı  ol. –   Men  üşin  bastarına  bäle  izdep,  dalağa  tünep  jürgenderin  aytsañşı.  Analar  tüni  boyı  auıldan  bwnı  izdeytinin  bilip  otır,  sonan  da  uha  pisirip  jatpaqşı,  onı  mağan  bildirmegen  türleri,   özderinşe…».

…Bwlar  erteñinde  asıqpay  auların  tağı  qarap,  auılğa  säske  tüste  jetti.  Birden   Bayjüsip  aqsaqaldıkine  toqtap,  Janjigitti  süyregendey  qıp  sınıqşınıñ  aldına  äkeldi. Qart  onıñ  arqasın  qazdıñ  mayımen  sılap,  aqırın  basıp  otırıp,  özine  ğana  tüsinikti  bir  qimıldar  jasap,  janın  äbden  qinadı.  Bir  uaqta  «sübe  qabırğañ  mayısıp,  kök  etke  tirelipti,  omırtqağa  bekitin  twsında  da  zaqım  bar,  äli  üş-tört  kün  kelesiñ» – dep  qoya  berdi. Janjigit  bir  jwmaday  del-sal  bop  jürdi.  Aqsaqaldıñ  qolı  şipalı  eken,   aytqan  uaqıtta   büyiriniñ  şağıp  sızdağanı  basıldı,  tek  oqısta  şalt  qimıl  jasap  qalsa    şanışqanı  bolmasa. Biraq,  sanasında  äldene  sınğanday.  Alğaş  ret  özin  özi  jek  kördi,  küresti  jek  kördi,  özimen  küreskenderdi  jek  kördi. «Bwlanbay  ağa,  senimiñizdi  aqtay  almadım,  qazaqtıñ  küres  degen  öneri  özderiñizben  bitip,  biz  üşin  töbelestiñ  bası  bop  qaldı,  Siz  bizge  börin  üyretip  ediñiz,  biz  üyretpek  tügili,  üyretkeniñizdi  wstana   almadıq».  Neşe  kün  sülesoqtanıp  jürgende  osı  oylardan  arıla  almadı.  Düysenbide  mwnı  Upravtıñ  özi  şaqırtıptı.

–  Baluan  Jäkö,  amanbısıñ,  qalay  qırıqtıqtan  keyin  demiñdi  aldıñ  ba?  Üy- işiniñ  jağdayı  jaqsı  ma?   Qajet  kömek  bolsa, ayt –  dep  aldımen  adamnıñ  jağdayın  swraytın  ädetimen. –  Olay  bolsa,  Jäkö,  meni  tıñda,  otızdı  ortaladıñ,  qısı-jazı  qualandı  jwmısta  şapqılay  bermey,  bir  şaruanıñ  basın  wstaytın  keziñ  jetti.  Küzde  bir  otar  wrğaşı  toqtı  bersem  deymin  sağan,  qalay  oylaysıñ,  körmegen  malıñ  emes. –  Janjigittiñ  tosılıp  qalğanın  kördi  de  – Onda,  kelistik,  qolıñnan  keletinine  senem – dep  bastırmalattı. –  Al,  qazir  şaqırğanım,  anau  Räbildi  bilesiñ,  qalada  asqazanına  operaciya  jasatıptı,  äyelimen  söylestim,  jağdayı  täuir  deydi.  Biraq,  pışaqqa   tüsken  oñay  deysiñ  be,  eki-üş  aysız  jwmısqa  jaramas.  Sen  sonıñ  ornına  LSP * ğa  bara  twrsañ,  endi  küzge  de  qanşa  qaldı.  Janjigit  özi  de  mına  sürgin tirlikten  keyde  qajıp,  «bir  otardıñ  soñında  öz  qotırımdı  özim  qasısam…»  – dep  oylaytın, biraq,  bäri  mwnşa  tez  şeşilgende  abdırap  qaldı.  Birtalaydan  keyin  «barsam  barayın»  – dep  küñgirledi.  – Al,  onda  jaqsı, öziñdi  şaqırğanda  aytpağım  osı  edi, qalğanın  brigadirler  aytar,  Uprav  qolın  wsındı.  Bwl  esikke  barıp  qalğanda –  Janjigit,  –   dep  dauıstap  qayta  toqtattı,  mwnıñ  janına  jaqındap  keldi de.  Öziñ  bilesiñ,  baluandığıña bek  riza  ağalarıñnıñ  bireui – menmin. Äneuküni  auıldıñ,  auıldıñ  emes- au  audannıñ  abıroyın  asqaqtatqanıñda   bükil  auıl,  bası  men  bop  qalay  ayqwlaqtandıq. Onıñ  – erlik,  onday  ataq  äperetin  sınğa  tüsip  jatsañ  qwba-qwp.  Şataq  äkeletin  alıs-jwlıstan  aulaq  jür  der edim,  bwl  meniñ  ağalıq  aqılım  tıñdasañ, al,  jaqsı  jolıñnan  qaldırmayın.  «Estigen  eken  ğoy,  wyat  boldı,  bwl  kisi  mwnı  aytar  demep  edim».

… Janjigit  sol  ketkennen  mol  ketti.  Jwrt  onı  jılına  bir  ret  qırıqtıqqa  qoyın  aydap  kelgende  ğana  köretin  boldı. Bireuler –  baluan  Jäkö  on kisini  bir  demde  jeñip sodan  kökjwlın  bop  ketipti – dedi,  bireuler – qabırğasın  mayıp  qıp,  qattı-qayırımğa  kelmeytin  boldı –  dedi. Maskbiş –  küresti  wstay  almağandı  kürestiñ  kiesi  wradı,  sodan  onıñ  küşi  qayttı – dep  danışpansıdı. Jwrttıñ  aytqanınıñ  biri  de  şındıqqa  kelmeytin,  Bayjüsip  aqsaqal  qabırğasın  da  ornına   keltirip  bergen,  qazir  bilinbeydi  de,  küşi  de  qalpında.  Bar  bäle – mwnıñ  işinde,  biraq, ol  turalı  eşkimge  tis   jarmaydı  Janjigit…

…Sol  siır  tabının  bağıp  jürgende  körgenimnen  keyin  de  üş-tört  jıl  ötip  ketipti. Ortalıqtıñ  şetki  köşeleriniñ  birinde  alasa  şağın  üyde  twratının  biletinmin. Şalqasınan  aşıq  sırtqı  esikten  kirgende  dombıranıñ  küñgirlegen  qoñır  dauısı  estildi. Auız  üyde esikke  arqasın  berip, tömen  qarap  közin  şala  jwmıp,   baluan  Jäkö  mülgip  otır.  Qolındağı  bir  twtam  qalaq  dombırağa  anaday  sausaqtar  qalay  siyadı – dep  tañ  qaldım.  Men  özi  önerden  enşi  almağandardıñ  qatarınanmın, sonan  da  dombıra,  sırnay  degenderdi  wğa  da,  tıñday  da  bilmeymin.  Biraq, bwl  jerde  meni  äuenniñ  tım-tım  jaqındığı,  tım  jılılığı  toqtattı.  Aqırın  basıp  art  jağınan  kep  tize büktim.  Küy  meni  besikte  äldilegendey,  endi, mine  şıbıq  minip  şapqılağandaymın.  Mine,  köp  bala  özenge  qaray  wşıp  baramız…  Kenet   tätti  qiyal  şort  üzildi. Basımdı  kötersem,  ol  artına  bwrılıp mağan  qarap  otır  eken.  Qos  qolımdı  wsınıp  sälem  berdim. Mağan  tosırqay  qarağanınan  tanımağanın  añdadım.  Meni  tañ  qaldırğanı- bılay  da  salalı  jiñişke  köringen  sausaqtarı   wstağanda  qalıñ  süyekti  terimen   ğana  qaptap  qoyğanday  seziledi  eken,  alaqanı  da  solay,  etsiz  juan süyek.  Jwrtşılıq   mwnday  poşımdı  jandı  «süyegi  auır»  –deydi  ädette.  Äkemdi  aytqan  soñ   barıp  tanıdı.  –  Jañağı  tartqanıñız  kimniñ  küyi? –  dedim  küyden  birdeñe  wğatınday, äñgimeni  sozbaq  nietpen. – E-e,  Qojıkeniñ sarını  ğoy,  bala  künnen  qwlaqqa  siñisti  bolğan.  Auılda  birer  şal  şertetin,  solardan estigenim  de  ana  jaqta  – iegimen  bir bağıttı  nwsqadı   «Tüsinikti» – dep  oyladım. Elektr  şäynekke  şelekten  baqırmen  alıp  su  toltırıp  tokqa  qostı,  dastarhan  jasauğa  kiristi.  Men  aqırın  üydiñ  işin  şolıp  otırmın. Könentoz  zattar  taza,  şaşılğan  dünie  joq,  biraq  bärinde  bir  üylesim  jetispeytin  siyaqtı.  Sonı  añdağanday  eki  jıldan  astı  kempirim  qaytqalı,  jalğız  wl  äskeri  qızmette,  kontraktnik  deydi.  Qolıma  kel – dep  bolmağan  soñ, bıltır  qızmet  atqaratın  jeri –  Atırau  jaqqa  barıp  keldim  köreyin  dep. Eki  balamen  eki  kişkentay  bölmede  twradı  eken,  ne  asüyine   sıymay, ne  tösegine   sıymay   bek  qolaysızdandım   bir  jwma  jatqanda. Kelin  ekeui  de  jwmısta,  balalar  baqşada.  Sırtqa  şıqsam   bir  tanıs  joq,  bäri  äskeri, bäri   asığıs  jwrt,  özim  şamalas  jan  körmedim. Wlğa   ayttım,  şamam  barda  sağan  salmaq  salmayın,  özim   de  qısılmay  öz  jerimde  jüreyin   dedim  de  qayttım. Auılda  bir  tuğanday  bite  qaynasıp  kettik  qoy  Şayğa   kel –  dedi  sözin  üzip.  Pisken  süttiñ  qaymağın  ezip  qosqan  qoyu  küreñ  şaydıñ  dämi  erekşe  eken.  Bauırsaq, qwrt,  sarı  may  salğan  dastarhan  da   jalğız  adamnıñ  tirligine  kemşin  tüsip  twrğan   joq…

–   … Tipti,  bir  Maskbiştiñ  özi  nege  twradı,  qazir  ol  da  zeynette,  menen  eki  jılday  bwrın  şıqqan.  Jwmısı –  tañerteñnen  tüske   deyin  auıldı  bir  aralap  şığadı,  tüsten  keyin  sol  jañalığın  özin  tıñdaytın  biz  siyaqtı  şaldarğa   jetkizedi. Minez  özgermeydi  eken   ğoy,  sol  bayağı  qalpı –  öziniñ  bwl  öñirde  jauırını  jerge  timegen  baluan  bolğanın  aytadı  jäne  onı  mağan  aytadı.  Ne  dersiñ,  külesiñ  de  qoyasıñ.  Biren-saran   eski  közderdiñ  biri  de  osındağı.  Twrğılastardıñ  köbi  jan-jaqqa  ketti  balalarınıñ  soñınan.  Samay   men   Janaq   ta  köşti  osı  köktemde. «Köş  baysaldı» aytıp  jük  tiesken  bop  uaqıttı  özimizşe  sozğanmen  bola  ma,  qoştasatın  kez  de  keldi. «Jäkö,  amandıqpen  körisuge  jazsın,  artıq – auısım   bolsa  keş» – dep  Samay  jılamsırap  kelip  qwşaqtağanda   men  de  eki  közime  erik  berdim  ğoy,  jartı  aydan  keyin  Janaqtı  da  solay  şığarıp  saldım.  Ekeuine  de  auılğa  ädeyilep  barğam.  Men  kempir  auıra  bergen  soñ audan  ortalığına   zeynetke  şığısımen    keldim  ğoy. Orındarın  äli  ögeysip  jürmin ,  olarğa   tipti  qiın  şığar, biz  eldiñ  işindemiz  ğoy. –  Bağanadan  sambırlap  qattı  söylep  otırğan  dauısına  diril  aralasıp   qojırap  ketti. –  Tağı  bir  şını  iş. Men  kesemdi  qayta  wsındım.

–  Anda-sanda   Bekqazı  soğıp  ketedi.  Ol  zeynetke  şıqqan  soñ  tağı  bir  öner  bastap  saqal  qoya  bergen.  Keyde  bir  jiındarda   tösin  japqan  aq   saqalın  taramdap  töbedey  bop  otırğanda,  tanımağan   adam   onı  saliqalı  qariya  eken  dep  qalatın  şığar –  Janjigit  keñkildep  küldi. –  Ötken  qısta   jüzge  tayap  barıp  bir  apamız  dünieden  qayttı, şöbere  tügili,  şöpşek  köripti,  armanı  joq.  Jan-jaqtağı  wrpaqtarınıñ  kelip  jetkenin  tosıp,  süyekti  şığarmay  tüs  auğanşa  ayaldattı.  Kün  suıq, toña  bastadıq…  «Apamızdıñ  saparı – toy  ğoy» – dep   jwrt  birazdan  keyin  qaljıñ, qağıtpa  ayta  bastadı.  Sonda  ğoy,  Bekqazı: –  Ey,  Jako, – dep  ayqay  salğanı.  Bäri  kürektey  saqalı  tösin  japqan  eñgezerdey  şalğa  qaradı.  Anau  onı  kerek  qılğan  joq. –  Pomniş' sen  meni  bayağıda   bir  ret  sborol.  Sonıñ  otvetin  beru  kerek,  davay  şıq  ortağa,  wstasıp  köreyik  –  dep  kürkirep  twr.  Al,  ne  deysiñ?..  E-e, bwnıñ  bäri  bir  küngi  tirliktegi  qızıq  qoy – dep  kürsinip  barıp  toqtadı.  Qwlağı  tosañ estitinderdiñ  ädetinşe,  bağanadan  sambırlap  qattı  söylegen  Jäkö  ündemey  qalğanda,  üydiñ  işin  bir  meñireu  tınıştıq  bastı. Men  qabırğağa  süyeuli  twrğan  dombıranı  alıp  qaray  bastadım…  Moyını   eki  qarıstan  säl  asatın  şauıp  jasağan, şanağın  qaşaumen  oyıp,  betine  jwqa  taqtay  şegelegen  eski  dombıra   uaqıttan  qaraqoñır  tartıptı.  Pernesi  de  sirek  baylanğan,  işegi  tım  juan  siyaqtı  köringen.

–  Sağıntay  bergen. «Äkeydiñ  közi  dep  saqtağanım  bolmasa,  bizdiñ  üyde  mwnı  wstaytın  jan  joq.  Sen  al,  bir  kädege  jarasın   tekke  qañsıp  jatqanşa»  – dep.  Mınau  magazinniñ  dombırasına  üyrene  almaymın.  Dauısı  da  qattı,  dıbısında  da  biyazılıq  joq  siyaqtı.  Bwl  şirkin   adamğa  serik  qoy,  qajısañ  sergitedi,  qinalsañ  oylandıradı,  jalğızdığıñdı  jasıradı. – Jäkeñ  tağı  ündemey  qalğan.  Men  dombıranı  qolğa  alsa  eken  dep  aynaldırıp  otırğam,  bettemeytin  türin  tanığan  soñ  ornına  süyey  saldım.

– E-e,  allanıñ  bergen  ölşeuli  ğwmırın  el  qatarlı  keşip  kelemiz, öz  öremizde  öz  tirligimizdi  jasadıq,  etken  eñbegimiz  eskerusiz  qalğan  joq. maqtauın  da  aldıq, medalin  de  taqtıq, qazir  mine,  ökimet  beynettiñ  zeynetin  berip  otır.  Şükir,  qanağat  bolsa  bwyırğan  rizıq  jetedi  ğoy.  Tek  qinalatınım – topırağı  torqa  bolğır,  Bwlanbay  ağamnıñ  aytqanın  orınday  almağanım.  «Küreske  qızmet  etiñder, sonda  ğana   ol  da   bar  öner  siyaqtı,  senderge  oñ   qaraydı » – dep  edi. Sol  ağam  arbamen  auıldardı  aralap  jürip  qanşa  balanı  küreske  tarttı,  maqsat-küresti  joğaltpau. Al,  biz  Äues,  Sartay,  Bekqazı, men – bärimiz  jabılıp  bir  balanı   şığarğamız  joq,  jaraydı,  özimizdiñ  öremiz  onı  bauluğa  jetpesin,  qwrığanda   bir  balanı  nege  Nazarbektiñ  qolına  tabıstamadıq.  Ekinşi,  osında  kelgeli  bir- aq  ret  ülken  dodağa  qatısıppın. Nege  özim  şındap  kürestiñ  soñına  tüspedim?  Osı  eki  şaruanıñ  birin  jerine  jetkizgenimde,  meniñ  küreske  qızmet  etkenim  sol  bolar  edi-au. Qaytersiñ,  qayratıñ  tolğanda  aqılıñ  tolmay,  aqılıñ  kirgende  küşiñ  qaytqan,  ökinişi  köp,  biri  kem  dünie..  –  Talaydan  keyin  barıp,  özine  özi aytqanday, kübirge  tayau  ünmen –  Baluannıñ  oquına  tüse  almadım –  dedi  de  wzaq  ünsiz  qaldı.  Men  maldas  qwrıp  otırğanda   meniñ  beluarımday  wzın  boylı,  eñkiş  jauırındı  şaldıñ  qwnısqan  jalpaq  iığına,  tömen  salğan  aq  basına   eleusiz  köz  tastap  äñgimeniñ  endi  qiıspaytının  wqtım.  Bir  tüsiniksiz  auırlıqtan  qaşıp  sırtqa   şığuğa  asıqtım.  Ol  «aman  jür» – dep  qolımdı  aldı  da   sol  twnjırağan  .

kerey.kz