Qazaqstan siyaqtı “täueldi” memlekettiñ prezident «saylauınıñ» nätijeleri köbinese şeteldik astanalarda anıqtaladı. Äzirşe, söz jüzindegi derbes elimiz is jüzinde Resey qolşoqparlarınıñ qatarınan orın aluda. Bizdiñ sauda-sattıq tärtibimiz äyel işki kiiminen bastap, jeñil avtokölikterge deyin Mäskeudiñ bwyrığı boyınşa orındaladı. Teledidarımız orıs äskerilerin men tıñşıların madaqtaumen şwğıldanuda. Äue keñistigimiz Reseydiñ tikeley baqılauında. Sondıqtan, jaqın bolaşaqtağı prezident «saylauınıñ» scenariyi negizinen Kreml'diñ şeşimi boyınşa qalıptaspaq.

Soltüstik «dostarımız» üşin ömirbayan men jeke qabiletteri boyınşa prezidenttigine eñ tiimdi ümitkeri – QR prezidentiniñ kömekşisi jäne Qauipsizdik keñesiniñ hatşısı Nwrlan Ermekbaev. Al, mäskeulikter üşin prem'er-ministrligine eñ qolaylı ümitkeri – Qazaq ükimetiniñ birinşi vice-prem'eri Baqıtjan Sağıntaev. Qay sebepten Kreml' üşin däl osı sayasatkerlerdiñ ornı bölek? N. Ermekbaev – täjiribesi mol äskeri tıñşı, KSRO Qorğanıs ministrligi Genştabınıñ atışulı GRU (Bas barlau basqarmasınıñ) oficeri. KSRO, al odan soñ Resey üşin N. Ermekbaev öte senimdi äriptes bolıp tabıladı. 1984 jılı, 21 jasar N. Ermekbaev portugal tiliniñ äskeri audarmaşısı retinde Respublika Angolağa bir jıldıq issaparğa attanadı. Esiñizde bolsa, Odaq twsında şetel tıñşılarınıñ arasında qazaqtardıñ sanı joqtıñ qası bolğan edi. Wltşıl mäskeulikter osınday maylı şelpek «jwmısına» qazekeñderdi jolatpauğa tırıstı. Demek, auızınan uızı arılmağan Nwrekeñniñ mwnday qwrmetti qızmetine kirisui – Kreml' aldındağı erekşe seniminiñ belgisi emey nemene? Tıñşı mansabınıñ osınday keremet bastaluı KGB-FSB-GRU eñ tañdaulı qızmetkerleriniñ ömirbayanın elestetude.

Mısalı, Reseydiñ bwrınğı prem'er-ministri, RF Sırtqı barlau qızmetiniñ (SVR) qazirgi jetekşisi Mihail Fradkov: 1973 jılı, 23 jasar M. Fradkov Ündistandağı KSRO elşiliginde injener-audarmaşı retinde tıñşı qızmetin atqardı. Öytkeni, bozbala Mişa KGB ağılşın kurstarın tämamdap, tehnikalıq audarmaşınıñ diplomın ielendi. Reseydiñ şın jetekşileriniñ biri, «Rosneft'» memlekettik mwnay kompaniyasınıñ prezidenti Igor' Seçin: 1982 jılı, 22 jasar Igorek portugal tiliniñ äskeri audarmaşısı retinde Mozambikke eki jıldıq issaparğa jiberiledi. Ol da GRU oficerleriniñ biri. RF prezidenti äkimşiliginiñ basşısı, FSB general-polkovnigi Sergey Ivanov: 1974 jılı, 21 jasar Sereja ağılşın tilin zertteu üşin Wlıbritaniyadağı Iling tehnikalıq kolledjine bir jıldıq kursına attanadı. FSB ügit pen nasihat generalitetiniñ müşesi, telejurnalist Sergey Dorenko: 1982 jıldıñ mausımınan bastap, 1984 jıldıñ mausımına deyin äskeri wşqıştıñ wlı, Qırımnıñ tuması Sereja Respublika Angolada portugal tiliniñ audarmaşısı retinde tıñşı qızmetin atqarğan bolatın.

Kördiñiz be, Mäskeu men Leningradtıñ azulı twrğındardıñ arasında da şımkenttik N. Ermekbaev aldıñğı qatardan jarq etip körindi. Demek, sekseninşi jıldardan bastap KSRO arnayı qızmetteri onı qoldap, jauaptı jwmısqa dayarladı. Nege Nwrekeñdi jıraqtağı Angolağa jiberdi? Qazaqstanğa osı ekzotikalıq eldiñ qanday qatısı bar? Jer köleminen Ukrainadan eki ese ülken, halqınıñ sanı jiırma bes million twrğındarğa juıq Angola – mwnayğa bay memleket. Alayda, bwqara qauımnıñ basım köpşiligi kedeyşilikte ömir sürip, tabiğat baylıqtarınıñ qızığın körmeydi. 1979 jıldan bastap, KSRO demeuşiligimen qwrılğan «Angolanı bosatu üşin halıq qozğalısı – Eñbek partiyasınıñ» (Movimento Popular de Libertação de Angola — Partido do Trabalho) jetekşisi Joze Eduardu duş Santuş Angolanıñ prezidenti bolıp tabıladı. Otız altı jıl boyı iri memlekettiñ baylıqtarına kenedey jabısqan diktator 1942 jılı tuğan. Onıñ qızı, Izabel' duş Santuş, Angolanıñ eñ bay adamdardıñ biri, Afrikadağı twñğış milliarder-äyel. Demek, Angolanıñ sayasi men ekonomikalıq jağdayı Qazaqstannıñ tiisti jäytterine äbden wqsas. Sonımen, Astanalıqtar afrikandıq memleketpen özara tiimdi täjiribe almasuın ötkize almaq.

Kreml'degi bayırğı ağalarımen qatar, Tyan'an'men'degi ağa äriptesterin de este saqtağan jön. Osı jağınan da, N. Ermekbaev jarap twr. 1999-2001 jıldarı, Pekindegi «Halıq bankiniñ» ökili bop jwmıs istedi. 2001-2003 jıldarı, Qıtaydağı QR elşiliginiñ keñesşisi retinde qızmet etti. 2003-2004 jıldarı, Singapurdağı QR ökiletti ökili qızmetin atqardı. 2012-2014 jıldarı, Qıtaydağı QR elşisi qızmetin atqardı. Ärine, Kärim Mäsimov pen Qasımjomart Toqaev Nwrekege qarağanda äldeqayda auqattı iskerler, täjiribesi mol sayasatkerleri. Olardıñ Resey men Qıtay aldındağı siñgen eñbegi de orasan zor. Biraq, K. Mäsimov – wyğırdıñ balası. Oğan qarsı neşe türli kompromat jariyalanğan. Q. Toqaev – ınjıqtau diplomat. Ol qaharlı jigerdi talap etetin prezident lauazımına jaramsızdau ümitkeri. «Prezident önimi» Imanğali Tasmağambetov tipti janjalına belşesinen batqan: «Naurız banki» dau-damayı, Şañıraq qaqtığısı, «Almatıjer» paraqor jäytteri… Sonımen qatar, aldın-ala jarnamalaytın ümitkerlerdiñ jolı ädettegidey bolıñqıramaydı. Mısalı, Resey ükimetiniñ birinşi vice-prem'eri Boris Nemcov pen Sarıtau aymağınıñ äkimi Dmitriy Ayackov prezident Boris El'cinniñ mwragerleri retinde talqığa tüsip, aqırında saqal sipap qaldı. Al, bwqaralıq aqparat qwraldarında eşbir janjaldıñ keyipkeri bolıp ülgermegen N. Ermekbaev «saylauşılardıñ» payımdauınşa jibi tüzu qazekeñ bolmaq. Nwrekeñniñ tağı bir jaqsı jeri: ol oñtüstik öñiriniñ tuması. Soñğı jartı ğasırdıñ barısında, nwrlı dästür qalıptasqan. Kreml'den tağayındalatın Qazaqstan jetekşileriniñ bäri derlik oñtüstik öñiriniñ tumaları: Ismail YUsupov, Dinmwhammed Qonaev pen Nwrswltan Nazarbaev. «Täuelsizdigimizdi» alğannan soñ, joğarı sot törağası, wlttıq qauipsizdik komitetiniñ törağası jäne prezident küzetiniñ bastığı tärizdes asa mañızdı lauazımdarına da oñtüstik öñiriniñ tumaları tağayındalğan.

Batıstağı adaylar, soltüstiktegi arğındar men şığıstağı naymandar osınday teñsizdikke ökpelemesin. Ol ruşıldıqtıñ kesiri emes, «aq patşanıñ» danalığı ğoy. Kezinde, añqaulau bol'şevikter lenindik internacionalizmdi tu etip Qazaqstandağı joğarı lauazımdardı qalay bolsa solay ülestirip jiberdi. Nätijesinde, Aqmola aymağınıñ tuması Jwmabek Täşenev siyaqtı wltjandı bäzbireuler bilik tizginin wstap, keyde Mäskeudiñ ozbır sayasatına toytarıs beretin. Euraziyalıq integraciyasınıñ män-jayın tüsinbeytin jaña Jwmabek Täşenevtiñ kelmeuine kim kepil?! Sondıqtan, buırqanıp ketetin qızba bireulerdiñ ornına sıpayı, ımıraşıl oñtüstik saudagerlerdi tağayındalğanı jön. Ärine, N. Ermekbaev qanşa mıqtı bolsa da, qosımşa ümitkerler de barşılıq.  2012 jıldıñ 12 jeltoqsanında Resey ğılım akademiyasınıñ Sociologiya institutınıñ ğılımi qızmetkeri Irina Atayan (armyan erkegine tigen balt-slavyan äyeli) Almatı qalasınıñ twrğındarı arasında saualnamasın jürgizdi. Atalğan şaranıñ soñında, I. Atayan beytanıstau sayasatkerdiñ ülkeytilgen fotosuretin körsetip, ol jöninde swraqtarın qoydı. Ärine, almatılıqtardıñ köbisi sol kezdegi kädimgi atqaminer Baqıtjan Sağıntaev turalı onşa bilmedi. Reseylik sociolog ta bizdiñ sayasi keyipkerlerimizdi jaqsılap tanımasa da, älgi Sağıntaev jayında ğana qızığuşılığın tanıttı. Mäskeulik kelinşek «B. Sağıntaev senimdi adamğa wqsay ma?» jergilikti jwrttan swradı. Oğan jauaptı jwmıstı jükteuge bola ma? Älbette, beymälimdeu kisi jöninde olar naqtı jauabın qaytara almadı. Tek qana Jambıl aymağı Talas audanınıñ tumasına qaray birşama kümäni payda bolğan: «Bälkim, oñtüstik öñirinen şıqqan kezekti saudager»))) Eger sociolog ornında reseylik resmi ökilderi bwnday saualnamanı jürgizse, mınaday şara bizdiñ işki isterimizge bas swqqanımen teñ esepteler edi. Alayda, reseylik biliktiñ tapsırısı boyınşa qimıldaytın ğalımsımağına däl osınday ayıbın tağa almaysız.

Saualnamasına qatısqan jwrt beyqam köñil-küyinde tarastı. Biraq, sälden soñ sociologtıñ teoretikalı swraqtarı praktikalıq türde düniege keldi. 2012 jıldıñ 25 jeltoqsanda euraziyalıq odağınıñ jolındağı kedergi bop sanalatın bizdiñ şekara qızmetiniñ basşıları äue apatında qırılğan. Al, jaña jıl merekesin tamaşa ötkizgen Baqıtjan Sağıntaev 2013 jıldıñ 16 qañtarda birinşi vice-prem'er bop tağayındalğan. Prezident lauazımına eki ğana qadam qaldı. Aytpaqşı, B. Sağıntaev ta bwqaralıq aqparat qwraldarındağı janjal maqalalarınıñ keyipkeri bolıp ülgermegen. Reseymen «Proton» apattarınan Qazaqstanğa keltirgen zalalı boyınşa kelissözderi barısında da B. Sağıntaev mäskeulikter üşin ıñğaylı äriptes bolıp, ötkir mäselelerdi qozğamadı. Ärine, N. Ermekbaevqa qarağanda, mäskeulikterdiñ aldında B. Sağıntaevtıñ siñirgen eñbegi auız toltırarlıqtay emes. Sondıqtan, Kreml' üşin jergilikti biliktiñ mınaday ülestirui qolaylı: prezident – N. Ermekbaev, prem'er-ministr – B. Sağıntaev. Biraq, orısşıl küşterdiñ bolaşağı kömeskileu. Öz josparların jüzege asıru üşin – asıqqanı jön. 2014 jıldıñ 24 qaraşasında, tili aşı orıs blogeri Andrey Knyazev (oldfisher_mk.livejournal.com) ataqtı hokkey bapkeri Viktor Tihonovtıñ ajalına qatıstı bılay jazıptı: «Nu, Viktor Vasil'eviç, proşay, jizn' tı projil nemalen'kuyu i oçen' interesnuyu… Tı videl mnogo epoh v SSSR, a uşel pered samım okonçatel'nım krahom uje sovsem drugoy stranı, pered krahom rusiyanii…»Auzıña may, Andrey!

Daniyar NAURIZ

Abai.kz