Qarağandı oblısına qarastı Bwqar jırau audanınıñ ortalığı ornalasqan  Botaqara kenti jäne auıldıñ batıs jağındağı Botaqara tau silemderi men Botaqara köli, Botaqara attı qws ferması, bwlardan alıs emes jerde, yağni taudıñ şığıs-oñtüstik jağınan qaptalday ağıp jatqan Nwra özeni boyındağı Botaqara temirjol beketi bar. Osındağı «Botağara»atauınıñ toponimiyalıq mañızı jaylı onomastikatanuşılar men geografiyalıq territoriya jüyesin zertteuşiler birauızdan bwl oronim (atau) antroponimge (adam esimine) qatıstı deydi. (Ortalıq Qazaqstan aymaqtıq toponimiyasınıñ özekti mäseleleri, Almatı. 2009 j. 125-b).

Demek bwl atau adam esimine qatıstı bolsa Orta jüz on eki ata Abaq kerey taypasınıñ bir tarmağı  Jäntekey atalığınıñ qwramına kiretin «Botaqara» attı ruğa nemese Botaqara Qojamjarwlıattı batırğa qatıstı boluı mümkin be? Ataqtı Dospanbet jıraudıñ, «saqalına sarı şirkey wyalap, qazaqtıñ bası qayda qalmağan» degenindey, erte ğasırlarda şığısı sonau Kerulennen, batısı Dunayğa deyin sozılıp jatqan apaytös dalada erkin jaylağan atalarımız qayda barmadı, qayda qonbadı.

Endeşe joğarıdağı swraqqa jauap izdep körelik. Äueli aytarmız: Kerey ruı jaylı jazba derekter orta ğasırlıq tarihi qwjattarda köp kezdesedi. Äsirese, Şıñğıs han irgesin qalğan Moñğol imperiyasınıñ alğaşqı qalıptasu kezeñderinde, Orta Aziyanı mekendegen köşpendi taypalar arasında Kereyler şoqtığı biik wlıs retinde sipattaladı. Moñğoldar men odaq qwrıp, tatar-merkitterdiñ ıqpalın azaytıp, olardı bağındıru jolındağı tartısta Kerey taypasınıñ mısı basım retinde suretteledi. 1204 jılı moñğoldardan oysıray jeñilgen kereyler tarih sahnasınan tüsip qaldı. Köbi moñğol qosındarınıñ qwramına kirip Şıñğıstıñ wlı jorıqtarına qatıssa, qalğan böligi nayman, merkitterge ilesip, qazirgi qazaq dalasına qonıs audarğan.

Ülken jazuşı, keñestik qazaq ädebiettiñ iri ökili Ğabit Müsirepov öziniñ jeke kündeliginde öte ertede ömir sürgen kerey Teke jıraudan qalğan mına bir şağın şumaqtı keltiredi:

Ua, dariğa-ay, dariğa-ay,

Bayqalğa barıp qwyatın,

Selengini jaylağan,

Kerey degen el edik,

Twğırıl degen hanı bar,

Zarlauımnıñ mäni bar,

Qaraqorım qalasın,

Tartıp alıp Şıñğıshan,

Qatındarın hanımnıñ,

Bölisip aldı moñğoldar,

Bıtıray qaştı qayran el,

Adıra qaldı tuğan jer,

Atımızdan ayırılıp,

Qısıq köz moñğol atandıq,

Ua, dariğa-ay, dariğa-ay! –deydi.

Bwl köne jırdan biz ötken tarih sorabın añğarğanday bolamız. Jırda aytılğanday ejelgi kerey taypası 1200 jıldıñ basında ıdırauğa wşırağan. Twğırıl hannıñ ordası qazirgi Moñğol eliniñ astanası Wlan-batırdan 30 şaqırım jerde ornalasqan. Aspalı şıñday asqaq Boğda tauınıñ eteginde. 1204 jılı Kerey handığı qwlağannan soñ Şıñğıs qağannıñ osında orda qwruına baylanıstı  tarihta «Şıñğıstıñ İİİ ordası» dep te ataladı. Boğda tauı büginge deyin Twğırıl hannıñ qwrmetine «Han tauı» dep  ataladı.

Monğol imperiyasınıñ tarihın zertteuşiler: Şıñğıs qağannıñ  alğaş adam bolıp, at jalın tartıp minip, küyzelgen elin bütindep, küyregen jwrtın  jinağanda dem berip, demeu bolğan osı Twğırıl han deydi. Ataqtı kerey Kökeş baqsınıñ han Şıñğısqa qaratıp aytatın:

Täñirden suat aldıñ,

Twğırıldan quat aldıñ,

Naymannan hatşı aldıñ,

Kereyden baqsı aldıñ,

Qoñırattan aqıl aldıñ,

Jalayırdan batır aldıñ,

Merkitten qatın aldıñ, – deytin tolğauında düyim tarihtıñ sırı jatır. Öytkeni, 1190 jılı Twğırıl han, Temüjin, Jamuqa üştigi atqa qonıp tatar-merkitti tınıştandıradı. Osı jorıqta Jamuqa men Temüjin barlıq  bwqarasın sarqıp jürip 20 mıñ äsker äreñ şığarğanda, Twğırıl han qinalmay-aq  bir özi 20 mıñ qoldı bastap kelgen. Osı jolı Altın eliniñ imperatorı Twğırılğa «Uañ han» degen ataq beredi. Bwl ataq artınan  hannıñ esimine aynalıp ketken jayı bar. Tegi italyan jihanger Marko Polo: «Älemge attı äygili, äsirese europalıqtar qattı äserlenetin şığıstağı «Ioan pop»  degenimiz osı «Uañ han»» dep jazadı. Orıs jılnamalarında «Van han» degen atpen belgili.

Zaman öte kele Twğırıl han joğarıdağı Teke jırau aytqanday Şıñğıspen şayqasıp jeñiledi. Jan sauğalap batıstağı Nayman handığına bara jatqanda şekara küzetinde twrğan qarauıldar qolınan qaza tabadı. Öli bastıñ ataqtı kerey Twğırıl hannıñ mürdesi ekenin tanığan naymannıñ Dayın hanı onı kümispen küptetip, öziniñ altın tağınıñ üstine qoyıp aza twtadı. Bwl 1204 jılı bolğan oqiğa. Sol sätten büginge jetken joqtau bar. Onda:

Ua, Twğırıl, Twğırıl,

Aybattı alıp han ediñ,

Dañqıñ ketken älemge,

Atağı zor jan ediñ,

Qwtlıq äje ösirgen,

Bwyrıqtan tuğan dana ediñ…, – degen jır joldarı bar. Twğırıldıñ inisi Jaqa batırdıñ (Jaqa Qambı) asqan swlu tört qızı bolğan. Osınıñ üşinşi qızı Swrtoqtığa Şıñğıs kişi wlı Töle üylenedi. Swrtoqtıdan ataqtı handar Mönke, Qwbılay, Qwlağu, Arıq-bwqa törteui tuğan.

Uaqıt öte kele Şıñğıs hannıñ bwqarasına aynalğan Jaqa Qambı bastağan kereyler tolıq moñğoldanıp ülgerdi de, Şıñğısqa bağınbay batısqa qaray auıp ketken kereyler äueli Qarlıq handığınıñ qwramında bolıp, ol ıdırağan soñ  Altın Orda   memleketiniñ irgesin qalasıp, HV ğasırdıñ basında qwdiretti Al­tın Orda ıdırap, kişigirim altı-jeti handıqqa bölingen twsta kereyler – Noğay wlısı, Kök Orda, Qazaq wlısı, Sibir handığı siyaqtı kişi handıqtardıñ qwramına bölinip ketti.

Degenmen deni 1550-şi jıldarı şañıraq kötergen Sibir handığınıñ qwramına ötip ketti. Tarihşı Amanjol Kereybaev: «Sibir handığınıñ halqı, negizinen, qıpşaq, arğın, kerey, nayman, jalayırdan qwralğanın edi», deydi. («Türki halıqtarınıñ tarihı» Almatı, 1999 j. 10-b). Sol siyaqtı orıstıñ geografiyalıq Qoğamınıñ negizin qalauşılardıñ biri belgili ğalım A.Lepşin 1832 jılı jarıq körgen «Tarihi habarlar» attı eñbeginde Sibir handığınıñ negizin qalağan orta jüzdiñ kerey ruları ekenin de aytıp ötedi. Ataqtı Köşim hannıñ twsında taqqa talasqan kerey Seydaq bekti ğwlama jazuşı-tarihşı Mwhtar Magauin ataqtı Twğırıl hannıñ wrpağı edi deydi.

Osı kezde qattı küşeygen orıstar 1591-1595 jıldar aralığında Sibir handığın tolıq bağındıradı. Qısqa merzimde işinde Resey patşası  basıp alğan ölkelerge 22 jerge qala (bekinis) salıp ülgerdi. Atap aytqanda, 1586 jılı Şım-Twra qalasınıñ ornına Tümen bekinisi, 1587 jılı Tobıl, 1594 jılı Tara, 1604 jılı Tomsk boy köterdi. Osı twsta keybir tarihi derekterge süyensek kereyler batısında Or özeniniñ boyınan bastap, şığısında Ertiske deyingi öñirde bıtıray qonıs tepken körinedi.

Batıstan orıs otarşıları qusırıp, qısqan sayın qazaq rularınıñ deni eriksiz şığısqa qaray qonıs audarıp, naqtıraq aytqanda qazirgi Qazaqstannıñ ortalıq öñiri – Torğay dalasına, odan da beri ötip, Teñiz köli alqabı men Esil öñirine ığısqan. Bwl 1600-şı jıldardıñ şamasında orın alğan oqiğa. Osı öñirge qonıstanğan kereyler 1740-jıldarğa deyin twraqtı qonıstanıp twrğanğa wqsaydı. Öytkeni, osı ölkedegi Kerey atı köl, Kerey attı özen, Jäntekey jäne Jädik attı auıldar, Jänibek attı şalqar-köl, t.b. ataular tegin qoyılğan joq.

Jänibek batırdıñ wrpağı Aqın Baybosınwlı jazıp qaldırğan mına bir derekte: «…kereyler orıstıñ Or bekinisin orıstarmen qaqtığısıp, örtep jiberip, şığısqa qaray aua köşedi. Esil-Nwra boyına kelip mekendeydi. Osı şamada arğındar da Sır boyınan köşip kele bastaydı. Osılay jer tarlıq etken soñ Jabay batır bastağan kereydiñ bir böligi Esil-Atbasar öñirinde jäne aşamaylı kereyler Esildi örlep köşip ketti de, Abaq kereyler joñğardan endi bosağan,  Köksala, Baqanas, Ayaköz, Narın öñirine qonıstanadı. 1752 jılı Jonğar hanı Dayaşı 40 mıñ qolmen Alatau auızı arqılı qazaqtarğa jorıq bastağanda, kereyler qaytadan soltüstikke qaray ığısıp, Şıñğıs tauı, Qalba, Kökbekti, Jaysañ, Mañıraq qatarlı jerlerge barıp irge tebebi » deydi. («Jänibek batır», Semey 2009 j. 266-b)

Däl osınday derekti, yağni kereylerdiñ ortalıq Qazaqstan jerine köşip kelip, qonıstanğanı jaylı orıstıñ zertteuşisi Balkaşinniñ de jazıp ketkenin, qazaqstandıq tarihşı-ölketanuşı  J.Omaridıñ da  eñbeginen kezdestire alamız. («Qaz dauıstı Qazıbek» Astana, Foliant, 2000. 174-175 b.)

Sonday-aq Abaq kereyler tarihına qatıstı derektik mälimetterdi  ataqtı batır Berdäuletwlı Jänibekke qatıstı jır-dastandardıñ ärtürli nwsqalarınan köptep kezdestiremiz. Mısalı, «Jänibek batır» jırınıñ Qwmar Serikbaywlı tapsırğan nwsqasında:

Kereyler Orğa köşti elin bastap,

Ösken jer Qaratau men Sırdı tastap,

Aqjol degen at aldı beti qaytpay,

Qaptağan qalıñ jaudı qoydı jasqap,

Onan soñ Torğay, Tobıl, Esil keldi,

Abılay oñ tizeden orın berdi.., – dep, jırlasa,  ülken şayır Aqıt Ülimjiwlınıñ özi jazğan Jänibek batır jaylı jırında:

Qazaqqa Qap tauınday qorğan boldıñ,

Jauıña jasıl töser zordan boldıñ,

Şayqasta tizeñdi imey, jauğa bermey,

Eliñdi Altay bastap, Ordan keldiñ… – deydi emes pe. Bwl jerde basın aşalap aytatın dünie kereyler Ordan köşkende Jänibek batır tumağan tws. Biraq tarihi jırlarda, el basına tüsken tarihi oqiğalardı eldiñ süyiktisine aynalğan Jänekeñ siyaqtı batır twlğalarğa telip jiberu bayağıdan bar dünie. Jänibek batır kerey jwrtı Ordan qonıs audarıp, Esil-Nwra öñirine kelgen soñ 1710-şı jıldar şamasında qazirgi Qorğaljın  audanı jerinde dünie kelgen siyaqtı. Öytkeni, däl osı audan ortalığınan şığısqa qaray 30 şaqırım jerde, «Jänibek  şalqar» deytin köl jäne osı aradan bastau alatın Kerey attı özen bar. Sonday-aq osı jerden alıs emes, yağni Astana-Qorğaljın tas jolınıñ boyında ornalasqan «Jäntekey» attı auıldıñ twrğanı, bayırğı kereyler köşinen qalğan toponomikalıq derekter dep aytuğa tolıq negiz bar.

Jalpı  kereylerdiñ Or öñirinde qonıstanı jaylı jazuşı Şämis Qwmarwlı, «Altay qalasında twratın ruı – Şaqabay, Qoske degen kisiniñ üyinen 1960 jıldarı Ordıñ qara ağaşınan alınğan tabaldırıq, mañdayşanıñ saqtaulı twrğanın körgen aqsaqaldar bar» dese, şejiresi Qılışbay Nwrdıbaywlı, Ordıñ qara ağaşınan  jasalğan bwyımdar (baqan, tayanış, şiderdiñ tiegi, t.b)  Altay kereyleriniñ işinde äli künge deyin saqtalğan, onıñ sınıq tamtığın täbärek retinde sandıqqa salıp, teñge buıp saqtauda, deydi. («Er Jänibek», Semey, 2009 j. 254-b).

*****

Endi äuel basta maqsat etip qoyğan Botaqara batır Qojamjarwlınıñ ömir tarihına qatıstı mälimetterge qayta oralsaq: Semeylik zetteuşi-ğalım Twrdıqwl Şañbay mırzanıñ redaktorlığımen Qazaqstanda jarıq körgen wjımjıq jinaqtan Botaqara batır Qojamjarwlı jaylı derekti kezdestiremiz. Onda bılay delingen: «Jäntekeydiñ Süyindiginiñ kenje balası Altınnıñ aulın jau şauıp, erjetken wldarın qırğındap, toğız jasar Ernazar deytin balası oljalap alıp ketedi. Jäntekeydiñ nemeresi Baraq batır birde öziniñ ağası Qojamjardıñ wlı Botaqara batırdı ertip, bir qanşa adammen qalmaqtar oljalap ketken Esnazardı izdep şığadı. Swrastıra kelgende, Esnazardıñ «Tabılğan» degen atpen otarda qoy bağıp jürgendigi anıqtaladı. Esnazardı tauıp alsa, oljalağandar «özimizdiñ balamız» dep bermeydi. Baraq batır: «Ernazardıñ tuğanda arqasında barmaqtay qalı bolğan» dep, uäj aytadı. Rasında qal bar bop şığıp Baraq pen Botaqara jauğa qoldı bolğan bauırların alıp qaytadı» deydi.

Bwl Botaqara Qojamjarwlınıñ tarihta bolğanı jaylı naqtı derek.

Joğarıda biz Qorğaljın jalasında «Kerey» attı köl jäne özen bar degendi ayttıq. Köldiñ aumağı 63 şarşımetr. Ortalıq Qazaqstannıñ batıs böliginde ornalasqan.  Kerey özeni Jeldiadır tauınan bastalıp, Kerey köline qwyadı. Wzındığı – 100 km. Däl özenniñ boyında Arıqtı auılınıñ batıs jağında ornalasqan şağın köldiñ atı – Jänibek şalqar ekenin de ayttıq. Osı Jänibek şalqardıñ soltüstik-şığısına taman şamamen 40 şaqırımday jerde Jantekey atı ülken auıl bar dedik…  Joğarıdağı Jänibek şalqardıñ şığıs jağında tağı bir «Baraq» attı köl bar. Bwl atau Jäntekeydiñ nemeresi  Baraq  batırdıñ esimi boluı äbden mümkin. Bwl köl qazir Nwra audanınıñ jerine qaraydı. Osı silemmen jalğasıp otırıp, tura şığısqa qaray tüzu tartsañız 250-300 şaqırımnan soñ Botaqara şoqısına barıp tirelesiz. Ülken şoqınıñ biiktigi – 669 m. Şoqı Botaqara köliniñ oñtüstik-batısında 3 wsaq şoqıdan twradı. Taudıñ jalpı wzındığı batıstan şığısqa qaray 3 km, eni 1 km. Kelesi bir şoqı – Şeşenqara dep ataladı.

Jergilikti adamdar aytatın añızğa qarağanda. Şeşenqara qalmaqtıñ qızı eken. Botağara batırdı el-jwrtı «Narbota» dep de atağan. Sebebi, nar deneli, twlğalı adam eken-mıs. Künderdiñ küninde kezekti qazaq-qalmaq soğısında Botaqara batırmen qalmaqtıñ jas batırı jekpe-jekke şığadı. Jekpe-jek qızğan kezde qalmaq batırınıñ basındağı duılğası wşıp ketedi. Qarasa, soğısıp jürgen qalmaq batırı jigit emes, jap-jas qız eken. Älgi qalmaq qız  şaşı beline tögilip: «Ey, Bota batır, meni tanımadıñ ba, men Şolay Cecenmin ğoy» deydi. Qalmaqtıñ qızı Botaqara batırğa altın jambı wsınadı. Bwl süyispenşiliktiñ belgisi-mıs. Sol sätte qızğanğan qalmaqtar qızdı da, qazaq batırı Botaqaranı da atıp qwlatadı. Söytip, halıq eki ğaşıqtı eki şoqınıñ basına jerlepti-mıs.(«Ortalıq  Qazaqstan aymaqtıq toponimiyasınıñ özekti mäseleleri» Almatı, 2009 j. 123-b.)

Al, şındığında eki ğaşıq eki şoqınıñ basına jerlengen joq. Joğarıdağı añızdı zerttey otırıp, eñbek jazğan ğalım Jambıl Omari, Şeşenqaranı  Oçirtu Cecen degen qalmaq noyanınıñ qızı edi deydi. Jäne naqtı derekterge süyene otırıp,  Botaqara batır ölgen soñ, Nwranıñ wzın aqqan boyınan alıs emes Jılandı tauı mañında jılımşıp ağıp jatqan Ötkelsiz özenniñ boyında jerlengenin aytadı. YAğni Botaqara batırdıñ beyitiniñ eski sorabı  äli de bar. Kezinde jılqınıñ qılın, eşkiniñ mayına qosıp, sarı topıraqqa ilegen beyittiñ qorğanı mwjilip eskirgenimen, ornı saqtalğan. («Bwqar jırau», Qarağandı, 1994 j. 228-b).

Endi mına bir derekke  nazar audarsaq, jergilikti jerdegi taudıñ, köldiñ Botaqara atanuı, joğarıdağı Botaqara batırdıñ osı jerde qaza bolıp, süyegi osı jerge jerlenuine baylanıstı «Botaqara» atauı berilgen. Kereylerdiñ osı Jılandı tauı mañına (Botaqara tauınıñ bwrınğı atı) qonıstanuı 16-şı ğasırdıñ birinşi şireginde orın alğan.

Orıs zerteuşisi N.N.Balkaşinnıñ  1882 jılı jarıq körgen «Izvestiya imperatorskogo russkogo geografiçeskogo obşestva» attı eñbeginde: «HVİ ğasırdıñ ortasında Qaratau jaqtan şwbıra köşken arğındar Wlıtau taularına qaray bet tüzedi. Olardıñ qatarında: atığay, bağıs, qanjığalı, sarıjetim-şaqşaq, basentiın, qarauıl ruları boldı. Keyin kele tabıkwlı men basentiın ruları  Bayanauılğa qonıs audardı. Olarmen birge qalqaman, ağıs, qarpıq, temeş rularıda boldı. Bwl rular Sarısu, Nwra özenderin jağalay qonıs tepti. Quandıq ruınan keyin kele Qaraqisaq ruı qosılıp Balqaş tauın qonıstandı. Uaqıt öte kele arğındardın işinde qanıpezer atanğan ru süyindikter kelip momındardı Bayanauıldan Ertiske deyin ığıstırıp tastadı» deydi. Däl osınday derekti Mäşhür-Jüsip Köpeywlınıñ jazbalarınan da kezdestiremiz. Mäşekeñniñ mälimetine jüginsek: Qarataudı qalmaqtar basıp alğandıqtan orta jüz ruları oñtüstikten Arqa jerine qaray aua köşken, deydi.

Mwndağı orıs zertteuşisi Balkaşin men qazaq şejiresi Maşhür-Jüsiptiñ deregi joğarıdağı Jänibek batırdıñ wrpağı Aqın Baybosınwlı jazap qaldırğan mına bir derekpen däl kep twrğan joq pa.

Osı orayda Botaqara batırmen soğısıp, tarihta atı qalğan qalmaq qızı Şeşenqara qazaq jeriniñ top ortasında qaydan jür, deytin swraq tuındaydı. Bwl swraqqa jauap beru üşin biz ötken tarihi derekterge jüginuge twra keledi. Aldımen biz mınanı biluimiz kerek. Osı kezde qazaqtar nege Qaratauğa barıp, odan Sır boyına köşip, 16-ğasırdıñ ayağı, 17-ğasırdıñ basında Arqağa qaray ne sebepten qonıs audarıp jür. Sebebi, bireu-aq. 1600-jıldıñ basında qazaqtıñ şığısında köşpeli Oyrattardıñ izin basıp payda bolğan Joñğarlar küşeyip ketkendikten qazaqtar osılay qonıs audaruğa mäjbür bolğan. Sol kezde qazaq-joñğar şekarasın Balqaş köli bölip jatsa, keyin tipti işkerley tüskeni bayqaladı. Joğarıdağı küşeygen joñğarlar öz işinen bülinip,  1607 jılı Qoo örlik degen noyan özine qarastı 50 mıñ otbası 250 mıñ adam torğauıttarın bastap Tarbağataydan batısqa qaray köşken. Olar 1610- jıldar şamasında däl biz söz etip otırğan Ortalıq Qazaqstan jeri Esil-Nwra boyına köşip kelip. qazaqtarmen birge qonıs tepken. Osında, yağni qazirgi Botaqara tauı mañında  25-30 jılday twrıp, 1636 jılı qazirgi otırğan mekeni Edilge barıp twraqtaydı.  Osı Qoo örlik köşken izben 1640 jılı qoşut taypasınıñ noyanı Wbaş qwntayjı özine qarastı 3 mıñ şañırağın bastap,  barıp qosılğan.

Joğarıda qazaqstandıq  ğalım Jambıl Omari atap ötken  Şeşenqara qızdıñ äkesi  Oçirtu Cecen deytin adam Qoo örliktiñ saray keñesşisi bolğan adam. Bwl jaylı Moñğoliya da jarıq körgen «Tört Oyrat tarihı» attı kitapta aytıladı. Sonımen 1610-şı jıldarı torğauıttar Nwra boyına kelip, qonıstanğan twsta Botaqara batır Qojamjarwlı jas jigit dep eseptesek, bwl adam sonda 1590-şı jıldarı şamasında tuğan dep negizdeuge boladı. Al, añızğa aynalıp bizge jetken Şeşenqara men  Botaqaranıñ jekpe-jegi 1615-1620 jıldar arasında ötui mümkin degen boljamğa süyenemiz. Öytkeni, barlıq auızşa şejire derekterde Botaqara batırdıñ jastay ölgeni jaylı aytıladı. Osı derekterge süyene otırıp biz, Botaqara batırdı 25-30 jıl ömir sürip, dünieden ötti dep, negizdeuge boladı.

Sözimizdi tüyindey otırıp, aytsaq «Botaqara» atauınıñ naqtı qağaz betine tüsui, 1896-1900 jıldarı külli qazaq dalasın aralap, barlıq ölkesin kartağa tüsirgen A.F.Şerbinniñ ekspediciyasınıñ jazbasında bar eken.  Onda qazirgi Botaqara jerin «Spaskiy» bolıstığında qarastı etip körsetken. Ondağı mälimetterge köz salsaq «Jılandı» tauı turalı (keybir jerlik tarihşılar qızğanışı sebepti, Botaqara tauı bolmağan onıñ atı «Jılandı» edi dep jür) eşqanday derek joq, tek «Botaqara» degen at ğana jazılıptı.

Osındağı ekspediciya dereginde: «Botaqara Aqmola qalasınan 200 verst qaşıqta ornalasqan, onda Täşima Bek degen aqsaqaldıñ qıstauı bar» dep kartağa tañbalanğan eken. 1898 jıldan osı Botaqarağa sonau Reseyden alıp kelip, orıstıñ qara şaruaların qonıstandıru bastalğan.  1901 jılı 11 mamırda «Stepnoy kray» gazetinde: «Botaqara auılı twsında Krasnoperov deytin orıstı mal aydap bara jatqan jerinen 4 qarulı adam tonap ketti»  degen maqala jariyalanıptı.  1902 jılı Botaqarağa özin özi basqaratın auıl statusı beriledi. 1905 jılı 10 mausımda Ombıdan gubernator M.YA.Romanov basqarğan kommisiya kelip tekseru jwmıstarın jürgizdi. Komissiya qwjattarında auılda 124 otbası twratındığı aytılğan. 412 ki (jer ölşemi) jer öndelip, 630 ki jer jañadan qonıs audarıp keletinderge arnalıp saqtap otırğandığı körsetilgen eken.  Sabannan meşit üyin twrğızıp, 40 bala bilim alatın mektep aşılğanı jaylı derek bar.

Ataqtı aqın, sal-seri, äri baluan, qayratker twlğa Imanjüsip Qwtpanwlı 1920 jıldarı orıstıñ quğınında jürip:

Qısıraqtıñ üyiri jiren ala,
Orıs-qazaq bayları japtı jala.
Tuğan elge bet alıp şıqqanımda,
Aldımen körinuşi eñ Botaqara.
Botaqara –jolımda qalasıñ ba,
Ereymen men Bayannıñ arasında… – dep jırlağan eken.

2001 jılı Bwqar jırau audanınıñ ortalığı Botaqara kentiniñ irge tepkenine 100 jıl bolıp, 8 köşege qazaqşa atau berildi. YAğni, 1901 jılı bwl jerge alğaş ret qonıs-qıstaq boy köterip, ol auıl Botaqara dep atanğan. 1905 jılı «Botaqara» atauın orıstar özgertip, kezinde Aqmola oblısınıñ general-gubernatorı bolğan, qazaqtıñ dalasın orıstarğa tartıp alıp beru jwmısına zor eñbek siñirgen Sannikovtıñ qwrmetine auıldı «Sannikovskoe» dep  atağan. Odan keyin sovet ükimetiniñ ornauına baylanıstı patşa şeneuniginiñ atın 1920 jılı özgertip, auılğa «Trockoe» dep at bergen. Bwl attı 1929 jılı tağı da özgertilip, 1931 jılğa deyin auıl «Vozrojdenie» dep atalğan.  Odan keyin, yağni 1931-1961 jıldar aralığında auıldıñ atı jäne özgerip «Kolhoznoe» dep atalğan. 1961 jıldan bastap, bwl auıl «Ul'yanovskoe» degen atqa ie bolıp, kelip  2001 jılı qaytadan bwrınğıday «Botaqara»  atanıp, öziniñ tarihi atauına ie boldı.

Botaqara kentin ortalıq etken Bwqar jırau audanı şığısında-Qarqaralı, tüstiginde-Abay, teriskeyinde-Osakarov, şığıs-soltüstiginde Bayanauıl audandarımen şektesip jatır. Jer kölemi 14 576 şaqırım. Halıq sanı-61 mıñ adam, onıñ 60 payızı qazaqtar. Audanda 68 bilim oşağı bar. Tarihi-mädeni 28 eskertkiş bar. Bwqar jırau kesenesi men Alşınbay mwnarası memleket qamqorlığında. Bwl audannan – Doskey Älimbaev, Köşen Eleuov, Qabıl Boranbaev, Ğabiden Mwstafin sındı aqın-jazuşılar, Qılış Babaev, Arıqtay Qayıpov, Düysetay Şaymwhanov siyaqtı ğalımdar tuıp şıqqan.

Berdihan Qwsayınov, zertteuşi