KEREYDİÑ SARBAS-QARAQAS RUI
kerey.kz
QARAQAS
Qaraqas degen qws kölder men teñizderdi meken etken jırtqış qws. ol jayında qanatı tolqındardı japırıp, sol ırğaq tigen üstiñgi tolqındağı balıqtar sığımdalıp öledi degen añız bar. qws ğılımı jağınan balıqşılar tobına jatadı. Qazaq ölkelerinde köl-teñizderde(Kaspi, Bayqal), Ertis, Öp, Enesay, Siliñgi, Esil özen alqaptarında jasaydı. tağı da biraz mekenderi bar boluı mümkin. derekterde 11ğasırda Tayğada Qaraqas degen atpen atalğan Türki tildes bir taypanıñ jasağanın aytadı, bwl taipa bügin de Resey aumağına ornıqqan. tarihtı boylay kelip endi bergi betterdi asır-jasır audarıp kep jibersek, Qazaq Kerey arısınıñ Qaraqas degen bir kişi taipası bar ekeni ottay alaurap körinedi. sebebi, Ospan batır bastağan wlt-azattıq köterilisi jasağan Qaraqas-Molqı ruları edi.keyin mañına basqa ru-taptar şoğırlandı… Abılay han zamanınan keyin Qazaqtardıñ twñğış ret bolıp Bayanölgey mañına(Teriskey Altay) ayaq basuı Arqalıq degen batırğa tän. Qıtay, Moñğoliya, Türkiya qazaqtarınıñ arasında <<Arqalıq batır>> eposı keñ tarağan. ol eposta Dörbit, Wranhay(Toba, Tva) taypalarımen alısqan halıq batırı jäne sol kezdegi Abaq Kerey eliniñ Cin imperiyası bekitken hanı atalğan Ajı törege ädiletsiz äreketi üşin şoq tañba basqan ädilet süygiş retinde bayandaydı. bwl Arqalıq osı Qaraqas eliniñ batırı. Altay tauları men Tiyan-Şan' taularında bir mwnşa üñgirler Torğaytı üñgiri dep ataladı. Altayda osı attas jaylau da bar. Tiyan-Şandada Torğaytı degen şağın qala bar. bwl da osı Qaraqas eliniñ Şañ ruınan şıqqan Torğaytı degen äulieniñ qaldırğan izderimen baylanısadı. Ospan batırdıñ baluanı atalğan Dälelqan baluan, Babaqwmar baluandar osı elden. Qıtaydağı mektep oqulıqtarına engen qamşigerlik önerdiñ bahadüri eseptelgen Qareke degen twlğa da osı elge jatadı. Mwhtar Mağauinnıñ <<Kesik bas – Tiri twlıp>> tarihi hikaiyatınıñ bas keyipkeri bolğan yağni, Aqımbek atamız da Qaraqas. Qaraqas eliniñ wranı – Qaptağay. tañbası : Taraq tañba. Altay wlt-azattıq qozğalısınıñ aqılşı bii Aqteke bi, Halel täyji. Sardarlardan : Qabi batır, Qwrman batır, Sayıp batır, Rahat batır, Zeynel ükirday, Bürkitbay batır, Abdolla batır qatarlılar osı Qaraqastan. Ospan batırdıñ on mıñ attı jasağınıñ tört mıñı osı Qaraqas ruınan wyımdasqan. bwl künde İle, Altay, Tarbağatay aymaqtarınıñ basın qosqan İle avtonomiyasınıñ äkimi Mänen Zeynelwlı osı Qaraqastan. kezinde Bayan-Ölgeydiñ köp jıl äkimi bolğan Mizamqan Küntuğanwlı da osı Qaraqastan. Bayan-Ölgey jerinde ötken tanımal halıq aqını Meşel aqın Qaraqas elinen bolıp tabıladı. Erlan Nwrdıqanwlı degen aqın osı künderdegi dünie jüzi qazaqtarı poeziyasında eñ aldıñğı lektegi azamattıñ bireui, Ännas Bağdat esimdi jas dramaturg bar… osılar da osı atalardıñ zäuzatı. älem qazağı boyınşa eñ soñğı rulıq kösemniñ twyağı bolğan, Qaraqas eliniñ täyjisi Uaqit Halelwlı ötken jılı dünieden ozdı…
Qaraqas eliniñ negizgi mekenderi : Altay aymağınıñ Altay qalası men Köktoğay audanı, Erenqabırğa aymağınıñ Mori, Şonjı-Bäytik, Jemsarı, Qwtıbi, Manas audandarı men Böken, Sanjı qalaları, Urumçi qalasınıñ barlıq atırabı(Qaratau-Nansan audanı), Qwmıl aymağınıñ Barköl, Aratürik audandarı men Qwmıl qalası, bwdan sırt, Tasırqay(Şıhızı) qalası, Küytün qalası, Qaramaylı qalası, Maytau qalası(Qaramaylıdan bölek otau kötergen qala) Tarbağatay aymağınıñ Tolı, Sauan(Qızılözen) audandarı men Kölqarasu(Şihu) qalası, Buratal oblısınıñ Jıñğıldı audanı, Bayınğol(Qaraşäri) oblısınıñ Jwldız(Hı-jiñ) audanı, Aqsu aymağınıñ Aral qalası, Keñsu provinciyasınıñ Aqsay audanı, Cinhay(Kökköl) provinciyasınıñ Altınşoqı audanı(bwl jer Tibet üstirti) , Moñğoliyanıñ Bayan-Ölgey aymağı, Qobda aymağı; Türkiya jäne Europanıñ Franciya, Germaniya, Avstriya, Gollandiya(Daniya dep te ataladı), Angliya, Norvegiya, Şveycariya qatarlı elderi.
SARBAS
Wlanbaytaq dalada Sarbas degen qws bar. ülkendi-kişili eki türge bölinedi. ülkeniniñ qanatın jayğan kezindegi är eki qanatınıñ wşınıñ aralığı 201santimetrge jetedi, al kişisiniki 190santimetr. Sarbas – qwstar ğılımı jağınan qwmaylar tobına jatatın alıp jırtqış qws. analıq Sarbas jılına nemese eki jılda bir jwmırtqa ğana basıp şığaradı. sondıqtan är balapan olar üşin öte mañızdı. Oñtüstik Afrikanıñ Dürban şaharında qümaydıñ keptirilgen jäne ıstalğan miınıñ bolaşaqtı boljau qasieti bar dep eseptep köp mölşerde satıluda.
ayta keterlik bir jäyt, Sarbas degen atpen atalğan Qazaqta da(Kerey) bir ülken ru bar. wranı: Sartoqay!
Sarbas ruınıñ eñ şoğırlı mekenderi: QHR- Keñsu provinciyasınıñ Aqsay qazaq avtonomiyalıq audanı jäne Şığıs Türkistandağı Altay aymağınıñ Köktoğay, Şiñgil audandarı, Qwmıl aymağınıñ Barköl audanı, Erenqabırğa aymağınıñ Mori, Şonjı-Bäytik, Jemsarı audandarı, Urumçi qalasınıñ töñirekteri(Qaratau-Nansan audanı); Moñğoliyadağı Bayan-Ölgeyde de bir mwnşa Sarbas äuletteri ornalasqan.
Mekke qalasına on jılğa tayau äkimdik etken, Saud-Arabiya eliniñ oñ qol uäziri bolğan qazaq bauırımız Äbdolla qajı Sarıwlı(1927~2000), däulesker küyşi Näubel Irımbaywlı(<<Näubeldiñ terisqaqpayı>>, <<Tört jayau>>, <<Eki eldiñ ayırılısuı>> küyleri bar)… osı rudan taraydı.
Kökböri Mübarak (Äl-Farabi atındağı Qazaq Wlttıq Universiteti Tarih, Etnogrfiya jäne Arheologiya fakul'teti)
kerey.kz
Pikir qaldıru