Jügirtpeler
 |  | 

Qazaq şejiresi

KEREYDİÑ SARBAS-QARAQAS RUI 

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Mar 6, 2016

Kerey.

QARAQAS

Qaraqas degen qws kölder men teñizderdi meken etken jırtqış qws. ol jayında qanatı tolqındardı japırıp, sol ırğaq tigen üstiñgi tolqındağı balıqtar sığımdalıp öledi degen añız bar. qws ğılımı jağınan balıqşılar tobına jatadı. Qazaq ölkelerinde köl-teñizderde(Kaspi, Bayqal), Ertis, Öp, Enesay, Siliñgi, Esil özen alqaptarında jasaydı. tağı da biraz mekenderi bar boluı mümkin. derekterde 11ğasırda Tayğada Qaraqas degen atpen atalğan Türki tildes bir taypanıñ jasağanın aytadı, bwl taipa bügin de Resey aumağına ornıqqan.  tarihtı boylay kelip endi bergi betterdi asır-jasır audarıp kep jibersek, Qazaq Kerey arısınıñ Qaraqas degen bir kişi taipası bar ekeni ottay alaurap körinedi. sebebi, Ospan batır bastağan wlt-azattıq köterilisi jasağan Qaraqas-Molqı ruları edi.keyin mañına basqa ru-taptar şoğırlandı… Abılay han zamanınan keyin Qazaqtardıñ twñğış ret bolıp Bayanölgey mañına(Teriskey Altay) ayaq basuı Arqalıq degen batırğa tän. Qıtay, Moñğoliya, Türkiya qazaqtarınıñ arasında  <<Arqalıq batır>> eposı keñ tarağan. ol eposta Dörbit, Wranhay(Toba, Tva) taypalarımen alısqan halıq batırı jäne sol kezdegi Abaq Kerey eliniñ Cin imperiyası bekitken hanı atalğan Ajı törege ädiletsiz äreketi üşin şoq tañba basqan ädilet süygiş retinde bayandaydı. bwl Arqalıq osı Qaraqas eliniñ batırı. Altay tauları men Tiyan-Şan' taularında bir mwnşa üñgirler Torğaytı üñgiri dep ataladı. Altayda osı attas jaylau da bar. Tiyan-Şandada Torğaytı degen şağın qala bar. bwl da osı Qaraqas eliniñ Şañ ruınan şıqqan Torğaytı degen äulieniñ qaldırğan izderimen baylanısadı. Ospan batırdıñ baluanı atalğan Dälelqan baluan, Babaqwmar baluandar osı elden. Qıtaydağı mektep oqulıqtarına engen qamşigerlik önerdiñ bahadüri eseptelgen Qareke degen twlğa da osı elge jatadı. Mwhtar Mağauinnıñ <<Kesik bas – Tiri twlıp>> tarihi hikaiyatınıñ bas keyipkeri bolğan yağni, Aqımbek atamız da Qaraqas. Qaraqas eliniñ wranı – Qaptağay. tañbası : Taraq tañba.  Altay wlt-azattıq qozğalısınıñ aqılşı bii Aqteke bi, Halel täyji. Sardarlardan : Qabi batır, Qwrman batır, Sayıp batır, Rahat batır, Zeynel ükirday, Bürkitbay batır, Abdolla batır qatarlılar osı Qaraqastan. Ospan batırdıñ on mıñ attı jasağınıñ tört mıñı osı Qaraqas ruınan wyımdasqan. bwl künde  İle, Altay, Tarbağatay aymaqtarınıñ basın qosqan İle avtonomiyasınıñ äkimi Mänen Zeynelwlı osı Qaraqastan. kezinde Bayan-Ölgeydiñ köp jıl äkimi bolğan Mizamqan Küntuğanwlı da osı Qaraqastan. Bayan-Ölgey jerinde ötken tanımal halıq aqını Meşel aqın Qaraqas elinen bolıp tabıladı. Erlan Nwrdıqanwlı degen aqın osı künderdegi dünie jüzi qazaqtarı poeziyasında eñ aldıñğı lektegi azamattıñ bireui, Ännas Bağdat esimdi jas dramaturg bar… osılar da osı atalardıñ zäuzatı. älem qazağı boyınşa eñ soñğı rulıq kösemniñ twyağı bolğan, Qaraqas eliniñ täyjisi Uaqit Halelwlı ötken jılı dünieden ozdı…

Qaraqas eliniñ negizgi mekenderi : Altay aymağınıñ Altay qalası men Köktoğay audanı, Erenqabırğa aymağınıñ Mori, Şonjı-Bäytik, Jemsarı, Qwtıbi, Manas audandarı men Böken, Sanjı qalaları, Urumçi qalasınıñ barlıq atırabı(Qaratau-Nansan audanı), Qwmıl aymağınıñ Barköl, Aratürik audandarı men Qwmıl qalası, bwdan sırt, Tasırqay(Şıhızı) qalası, Küytün qalası, Qaramaylı qalası, Maytau qalası(Qaramaylıdan bölek otau kötergen qala) Tarbağatay aymağınıñ Tolı, Sauan(Qızılözen) audandarı men Kölqarasu(Şihu) qalası, Buratal oblısınıñ Jıñğıldı audanı, Bayınğol(Qaraşäri) oblısınıñ Jwldız(Hı-jiñ) audanı, Aqsu aymağınıñ Aral qalası, Keñsu provinciyasınıñ Aqsay audanı, Cinhay(Kökköl) provinciyasınıñ Altınşoqı audanı(bwl jer Tibet üstirti) ,  Moñğoliyanıñ Bayan-Ölgey aymağı, Qobda aymağı; Türkiya jäne Europanıñ Franciya, Germaniya, Avstriya, Gollandiya(Daniya dep te ataladı), Angliya, Norvegiya, Şveycariya qatarlı elderi.

 

SARBAS

Wlanbaytaq dalada Sarbas degen qws bar. ülkendi-kişili eki türge bölinedi. ülkeniniñ qanatın jayğan kezindegi är eki qanatınıñ wşınıñ aralığı 201santimetrge jetedi, al kişisiniki 190santimetr. Sarbas – qwstar ğılımı jağınan qwmaylar tobına jatatın alıp jırtqış qws. analıq Sarbas jılına nemese eki jılda bir jwmırtqa ğana basıp şığaradı. sondıqtan är balapan olar üşin öte mañızdı. Oñtüstik Afrikanıñ Dürban şaharında qümaydıñ keptirilgen jäne ıstalğan miınıñ bolaşaqtı boljau qasieti bar dep eseptep köp mölşerde satıluda.

ayta keterlik bir jäyt, Sarbas degen atpen atalğan Qazaqta da(Kerey) bir ülken ru bar. wranı: Sartoqay!

Sarbas ruınıñ eñ şoğırlı mekenderi: QHR- Keñsu provinciyasınıñ Aqsay qazaq avtonomiyalıq audanı jäne Şığıs Türkistandağı Altay aymağınıñ Köktoğay, Şiñgil audandarı, Qwmıl aymağınıñ Barköl audanı, Erenqabırğa aymağınıñ Mori, Şonjı-Bäytik, Jemsarı audandarı, Urumçi qalasınıñ töñirekteri(Qaratau-Nansan audanı);  Moñğoliyadağı Bayan-Ölgeyde de bir mwnşa Sarbas äuletteri ornalasqan.

Mekke qalasına on jılğa tayau äkimdik etken, Saud-Arabiya eliniñ oñ qol uäziri bolğan qazaq bauırımız Äbdolla qajı Sarıwlı(1927~2000), däulesker küyşi Näubel Irımbaywlı(<<Näubeldiñ terisqaqpayı>>, <<Tört jayau>>, <<Eki eldiñ ayırılısuı>> küyleri bar)… osı rudan taraydı.

 

Kökböri Mübarak (Äl-Farabi atındağı Qazaq Wlttıq Universiteti Tarih, Etnogrfiya jäne Arheologiya fakul'teti)

kerey.kz

 

Tags

Related Articles

  • SARBAS RUI JÄNE SARTOQAY BATIR

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Tarihtı tügendeu, ötkenniñ şejiresin keyinge jalğau – atadan balağa jalğasqan ejelgi dästür. Şejire, wlt-ru, taypa tarihı – atanı bilu, arğı tarihtı bilu bolıp qalmastan wlttıñ wlt bolıp qalıptasuı jolındağı bastan keşken san qilı oqiğaları men auır tağdırınan da mol derek beredi. Şejire – twtas halıq tarihınıñ irgetası ğana emes, wlt pen wlıs tanudıñ älippesi  sanaladı. «Qazaq halqı 200-den asa rudan qwralsa da är rudıñ öz şejiresi bolğan. Şejireşiler jüz, taypa, ru, ata tarihın tereñ talday bilgen»(1). Patşalıq reseydiñ däureni ayaqtalar twsta qazaqtıñ memlekettigin qalpına keltirudi maqsat twtqan Alaş kösemi Älihan Bökeyhan (1866-1937) alğaşqı bolıp qazaq tarihınıñ qajettiligin alğa tartıp, başqwrttıñ äygili ğalımı Uälidi Toğanmen kezdesipti. Uälidi Toğan öziniñ esteliginde: «Men birneşe

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • Nwralı batırdıñ kesenesi  jöninde

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Keyingi kezde Nwralı batırdıñ kesenesi jöninde ärtürli äñgimeler şığıp jürgen körinedi. Onıñ biri Moñğoliyadan kelgen bir tuısqanımız basqa bir belgili jerlesimizdiñ Nwralı batırdıñ ziratı dep kigiz üy siyaqtı saman kirpişten qalanğan  ädemi zirattıñ janına barıp qwran oqığanına kuä bolğanın keltiripti. Ol jigittiñ  körgeni de, aytıp otırğanı da şıñdıq. Öytkeni 1982 jılğa deyin eldiñ köpşiligi, onıñ işinde  men de solay  oyladım. Äñgime tüsinikti bolu üşin men sol kezdegi oqiğadan bastap bayandayın. Men 1961 jılı Semeydiñ  mal därigerlik institutın bitirip keldim. Meni  sol kezdegi  S.M. Kirov atındağı  kolhozğa mal därigeri etip jiberdi. 1962 jılı bwl kolhoz «Gornıy» sovhozına aynaldı. Biz bala kezimizden: «Nwralı atamızdıñ ziratı S.M Kirov atındağı kolhozdıñ jerinde ornalasqan,   Babamız batır bolğan kisi, al onıñ janındağı qabırdıñ  wzındığı jeti kez, bizdiñ  babamızdan  da  asqan

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: