Biz äñgime etkeli otırğan Janımhan 1888 jılı Altay aymağınıñ Särsümbe audanında Tileubaydıñ şañırağında dünie keldi. 23 jasına qarağan şağında äkesiniñ qaytıs boluınan soñ köpşilik tarapınan Tileubaydıñ ornına “Zalıñ” etilip belgilengen Janımqan, meyrimdiligi, parasattılığı jäne kişi peyildiligine baylanıstı halıqtıñ qwrmetine bölendi. Janımhan jastayınan ruhani qwndılıqtardı saqtau men bilim alu salasında qızmet körsetti. Osı orayda ol “Sarğwsın” auılında şamamen bir mıñ şarsı metrlik aumağı bir dini kompleks saldıradı. Onıñ qwramında bes uaqıt pen jwma namazı oqılatın 500 adamdıq meşit, 100 bala oqitın medrese, jataqhana jäne imam otıratın üy de bar edi. Oğan irgeles te bir zirat salınğan. Auıl, Ertis özeniniñ jağasına jaqın qalıñ toğayı bar bir audanda bolğanımen, meşit, tegistelgen bir töbede salınğan. Öytkeni, Ertistiñ azğın-tasqın suı key kezderi jan jaqtı jaypap ketetin. Meşit su apatınan aman bolu üşin solay istelingen. “Janımhan meşiti” dep atalğan bwl meşit köp jıldar qwlşılıq ğibadat isteuşilerge qızmet atqarıp kelgen.

1937 jılğı qajılıq sapar. 2 qatar ortadağı kisi Janımqan qajı
Bes uaqıt namazın qaza jibermey uaqtında oqıytın, kün sayın “Dälel Hayrat” zikir kitabın oqıp twratın, jılına 3 ay oraza wstaudı ädetke aynaldırğan Janımhan 1937-şı jılı, wldarınan 15 jasar Dälelhandı ertip bir top qazaqpen birge mwsılmandardıñ qasietti ornı Mekege islam diniñ bes parızınıñ birinen sanalatın qajılıq mindetin orındauğa attandı. Ol kezde qajılıqqa Qazaqstan, Ukraina, Türkiyanı keme jäne poyız arqılı köktey ötip bir jılğa sozılatın-dı. Janımhan qajımen qasındağılar Istambwlda Qaraköy keme portına jaqın mañda bir qonaq üyde jatıp sonda fotoğa tüsken eken. Janımhan qajınıñ wlı Dälelhan Janaltay 1969 jılı Istambwlğa barğanda, sol qonaq üydi tapqan. Sonda qonaq üydiñ qojayını wlına älgi fotonı amanattap ketipti, olardıñ wrpaqtarı bir kün Istambwlğa keledi, sonda fotonı ber dep. Bügin osı foto ülken mwra bolıp otır.

Janımqannıñ qolı qoyılğan aqşa
Parasattı Janımhan qajı tek din jolında ğana emes, sol qatarda zamanağa say sayasi isterge, äsirese oqu-ağartu isterine de erekşe könil bölgen. Osığan baylanıstı qıstauğa jaqın jerde wl jäne qızdarğa arnap eki bastauış mektebi saldırğan. Qızdar mektebi “Jaña Gül”, wldar mektebi de “Jaña Küş” dep atalğan. Araları jaqın bolğan mektepterdiñ irgesinde bir teatr zalı jäne mwğalimder jataqqanası bolğan. Josparlı türde salınğandıqtan mektepter äli künge deyin qzmet etude körinedi.
1911-şı jılğı töñkeristiñ nätijesinde Qıtayda patşalıq jüye qwlap respublikalıq jüye ornasa da, biraq Şıñjandağı Mançu handığınıñ zañ-jüyesi birşama uaqıtqa deyin saqtaldı. Soğan say Altay aymağında “Zalıñ”, “Ükirday” jäne “Täyjilik” märtebege deyin köterilgen Janımqan Tileubaywlı keyin wlttıq köterilister nätijesinde qwrılğan qazaq, wyğwr jäne qıtay aralas ükimette qarjı ministri qızmetin de atqardı.

Şınjañdı twnşıqtırıp qandı qolmen basqarğan Şıñ Şı Say twsındağı ädiletsiz, zorlıq-zombılıq sayasat-şaraları jergilikti halıqtardıñ aşu-ızaları men narazılıqtarın tudırumen birge köterilistik äreketterdiñ payda boluına sebep boldı. Mwnday alasapırandıq, twraqsız jağdaylardı beybit joldarımen şeşu jönindegi is-äreketterge, kelissözderge at salısqan Janımhan qajı aldımen 1940-şı Altay gubernatorı, keyin 1946-jılı Ürimşide qwrılğan “Şınjañ Aralas Ölkelik Ükimette” qarjı ministri etilip tağayındaldı. 1946-49 jıldarı şıqqan ölkelik qağaz aqşalarda qarjı ministri retinde qol tañbası orın aldı.

Qajılıq sapar kezinen. Artta twrğan balası Dälelqan
Ölkedegi şielenistikterdi bäseñdetip sayasi, şaruaşılıq jäne äleumettik jağdaylardı dwrıstau barısında şaralar jasalıp jatqanımen, biraq işki Qıtaydağı twraqsızdıq äsirese, 1949 jılğı Mao Cze Dun basşılığındağı kommunistik töñkeristik äreket wlğayıp Şınjañğa edäuir qauip-qater töndire bastadı. Mwnıñ aldın alu üşin Ürimşide “Kommunizim jäne kommunistterge qarsı qoğam” qwrıldı. Onıñ qwramında Altay gubernatorı Ospan batır men qarjı ministri Janımhan qajı da boldı. Qızıl armiya Ürimşige basıp kirip Bwrhan Şahidi ükimetin özine bağındırmas aldın bwl qozğalıs Barköl jaqqa oyıstı.
Biraq ökinişke oray Ospan batır jetekşiligindegi anti-kommunistik qozğalıstıñ äskeri küş-quatınıñ azdığı, dwşpan quatınıñ basımdılığı saldarınan Ospan batırdıñ sırtındağı basşılar “Azat Düniege” köşuge bel bayladı. Köş jolında 1950 jılı 1 şilde küni Bisan tauınıñ Daraqtı degen audanında Janımhan Tileubaywlı qızıl äskerler jağınan qolğa tüsiriledi. Birşama uaqıttan keyin Ospan batır da qolğa tüsedi. Ürimşige aparılıp tergelip sottalğan Janımhan Tileubaywlı men Ospan batır 1951 jıldıñ säuir ayında atıladı. Aqparat boyınşa, Janımqan qajı 1951 jıldıñ säuir ayınıñ törtinşi küni, al Ospan batır bolsa säuir ayınıñ 29-i küni atılıp şäyit boldı. Otanı üşin qırşın etken esil erlerdiñ jatqan jeri torqa, barğan jeri wjmaq bolğay!
Janımhan qajınıñ Önerhan, Seterhan, Hamit, Dälelhan, Mäjit jäne Şapağat attı altı wldarınan tarağan wrpaqtarı qazirgi tañda Şığıs Türkistan, Qazaqstan, Türkiya jäne Europa elderinde ömir sürude.
Älihan Janaltay Janımhanwrpağı
Myunhen – Germaniya