Қайы Қаңлылардың Анадолы жеріне баруы туралы

Qayı Qañlılardıñ Anadolı jerine baruı turalı

| Apr 17, 2016

SWLTANNIÑ SWRAĞINA JAUAP
nemese Qayı Qañlılardıñ Anadolı jerine baruı turalı

Swltan Süleevtiñ “Ertwğrıl” fil'minde aytılatın Qayı ruı turalı swrağına jauap bere ketkendi jön kördim. Ondağı rudıñ atı “qaylı” emes – “Qayı”. Qayı – Qañlı taypasınıñ bir böligi (Şäkärim Qwdayberdiwlı). Qayı qañlılar 1280 jıldarı bügingi qazaq topırağınan auıp, qazirgi Türkmenstan arqılı jıljıp, Frat (Efrat) özeninen ötken. Özennen ötu kezinde Qayı Qañlılardıñ kösemi Süleymen suğa ketip, Dundar degen balası mwnı jaman ırımğa jorıp, 50 mıñ tütindi ertip keri qaytıp ketken. Al Ertwğrıl Hayım anasınıñ qoldauımen 440 tütin qañlılardı bastap jorıq jolın jalğastırğan. Maqsat – qañlılardıñ aldıñğı legi seljükter barıp ornıqqan Anadolı jerine jetu bolğan.

Anadolığa jetkende qattı şayqastıñ üstinen tüsedi. “Ne istesek boladı? Kimge kömektesemiz?” degen swraq tuğanda Hayım ana “Qay jaq jeñilip jatsa – soğan kömektesiñder!”,-deydi. Ertwğrıldıñ qolı jeñip bara jatqan qoldıñ tu sırtınan tiisip bıt-şıtın şığaradı. Söytse – qan maydanğa tüsip jatqan seljükter men monğol äskeri eken. Qayı qañlılardıñ arqasında seljükter jeñip, oğan qattı riza bolğan patşası Alaeddin Keyquat Qayı qañlılarğa Domaniş degen jerdi – jaylau, Sögüt degen jerdi – qıstau etip beripti.

Qañlılar wzaq jorıqtan toqtağan jerinde qañlı palauın jasap “Jorıq merekesin” (türikşe Ioruk bayramı) toy ötkizipti. Sol mereke jıl sayın qırküyek ayınıñ ekinşi jeksenbisinde Türkiyanıñ Sögüt qalasında äli künge ötkiziledi. (2012 jılı arnayı şaqırumen barıp sonday bir merekesine qatısqanım bar).
Ertwğrıl halqın ornalastırıp, aymağına qosımşa jer qosıp biligin keñeytedi. Grektermen kezekti soğısta seljükter talqandalıp Ertwğrıl bölek padişahqa aynaladı. Ol dünieden ötken soñ 1299 jılı bilikke onıñ wlı Ospan (Osman) keledi. Osman padişah üş qwrlıqqa, älemniñ 57 memleketine jeti ğasırday biligi jürgen äygili Osmanlı imperiyasınıñ negizin qalaydı. Qayı qañlılardıñ qısqaşa tarihı osınday!
P.S.Tolığıraq derekterdi meniñ jeke paraqşamnan ötken jılı jariyalanğan posttardıñ birinen tabuğa boladı.

Marat Tokaşbaevtıñ facebook paraqşasınan alındı.

ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

kerey.kz

Mämi bi Jwrtbaywlınıñ şejiresinde aytıluınşa Kerey wlısınıñ arğı tegi – Şep, Sep, Baylau, Qoylau, Eldey, Köldey, Izen, Jusan sekildi taypalardan taraladı eken. Atalğan taypalardıñ birazı eski tarih betterinen kezdesse, endi bir bölimi qazirge deyin Kerey ruındağı atalardıñ esimi retinde atalıp keledi. Mwnıñ bir sebebin arğı tarihtağı atalardıñ atı öşpesin dep keyingi wrpaqtarınıñ atalar atın qayta jañğırtıp qoyğan dästürinen qarau kerek. Abaq atauına kelsek, arıda Kerey hanzadaları men hanışalarınıñ arasında Abaq, Abaqberdi, Abahan, Abaqtay, Abaqay, Abaq bike sındı esimder bolğan. Sol ata-apalarınıñ jolın jalğağan, tozıp ketken Kerey eliniñ basın qosıp, oğan äz ana bolğan Abaq esimdi qasietti ana ömirde bolğan adam. Qazaq tarihında ru atına aynalğan äz analar az bolmağan. Körnekti jazuşı,
Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

kerey.kz

Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz
TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ MENŞİGİNDE

kerey.kz

Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep. Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.
Stalin ajal auzına tastağan qazaqtıñ attı äskeri

kerey.kz

Osı uaqıtqa deyin qwpiya saqtalıp kelgen 106-qazaq attı äsker diviziyasınıñ derekteri endi belgili bola bastadı. 1942 jılı diviziya Aqmolada jasaqtalıptı. Äskeri şala dayındıqpen jasaqtalğan diviziya 1942 jıldıñ mamırında, Har'kov tübindegi qorşaudı bwzıp şığuğa bwyrıq berer aldında, 4091 sarbazğa 71mıltıq, yağni 7 adamğa bir mıltıq jäne bärine 3100 jarılğış oq –däri bärilipti. Qazaq bozdaqtarın qarusız jalañ qılışpen ölimge jwmsauı – «Gitlermen salıstırğanda Stalin soldattardı ölimge 8 ese köp jwmsadınıñ» ayğağı (Mihail Gareev, Äskeri akademiyadan.2005 jıl). “Törtinşi bilik» gazetiniñ 2016 – jılğı mamırdıñ 28-jwldızındağı sanında şeteldik arhivterden alınğan videosyujettegi 106-attı äsker diviziyası jönindegi nemis oficeriniñ aytqanı: «Ne degen qırğız (qazaq) degen jan keşti batır halıq, atqa minip, ajalğa qaymıqpay jalañ qılışpen tankterge
ŞOQAN UÄLIHANWLI DEGEN EKEN..

kerey.kz

El auzında qazaq oqımıstıları ayttı degen sözder az emes. Belgili ğalım, etnograf A. Seydimbek qwrastırğan tarihi twlğa, asqan oqımıstı Şoqan babamızdıñ tapqır sözderin nazarlarıñızğa wsınamız. * * * Ombığa oquğa jürer aldında bala Şoqan äkesiniñ el işi mäselesin şeşudegi keybir öktem, ojar qılıqtarına köñili tolmay, «oquğa barmaymın» dep qiğılıq salsa kerek. Tipten könbey bara jatqan balasın qatal Şıñğıs järdemşi jigitterine baylatıp almaqqa ıñğaylanıp: «Şıqpasa köterip äkeliñder, arbağa tañıp alamız!» − deydi. Sonda därmeni tausılğan Şoqan äkesine: «Baylatpa! Abılay twqımınan baylanğandar men aydalğandar jeterlik bolğan!» − dep til qatadı. Bala da bolsa aqiqat sözdi aytıp twrğan balasınan tosılğan äke dereu Şoqandı bosattırıp jiberedi. * * * Peterburgte Sırtqı İster ministrliginiñ bir