PARLAMENTTE NE JAÑALIQ, ŞER-AĞA?
kerey.kz
SAUALI MEN JAUABI
Jerdi satu mäselesine qatıstı osıdan 15 jıl bwrın «Egemen Qazaqstan» gazetiniñ birinşi betinde «Parlamentte ne jañalıq, Şer-ağa?» dep, aşıq saual tastağan edim. Oğan sol kezdegi Parlament basşılığı nazar audarıp, öz müşesi, Halıq jazuşısı äri qalaulısı Şerhan Mwrtaza ağağa jauap jazudı mindettepti. Bir jolıqqanda Şer-ağamız öleñ sözge qara sözben qalay jauap bererin bilmey, qinalıp jürgenin aytıp qalğan edi. Jauabı birşama uaqıt ötkende sol ağa basılımnıñ betinde jarıq kördi. Sol saual men jauaptı bügingi oqırmandarğa da wsınıp qoysam artıq bolmas.
PARLAMENTTE NE JAÑALIQ, ŞER-AĞA?
Şerhan Mwrtazağa
Parlamentte ne jañalıq, Şer-ağa?
Satılmay ma masqara bop Jer-ana?
Bwl ğasırda jaña tuğan şarana,
Öz jerine özi qoja bola ma?
Ağın suday ağıp jatqan baylıqtan
Bwqarağa birer tamşı tama ma?
Parlamentte ne jañalıq Şer-ağa?
Pora-pora altı ayrıqtan ter ağa,
Deputattar den qoydı ma dodağa?
Aş ayuday qısqı wyqıdan oyanğan,
Aunap-qunap älde jür me dalada?
Qazaqtardıñ qayğı-mwñın kim tıñdar
Qap arqalap qañğıp qalğan qalada?
Parlamentte ne jañalıq, Şer-ağa?
Qazaq tili qayğı jwtıp qala ma?
Özge tilder örge jüzip bara ma?
Toyğandar men toñğandardıñ arasın
Jalğaytwğın jaña bir til bola ma?
Qayran dalam qırıq dinge jautañdap,
Hramdar men şirkeulerge tola ma?
Parlamentte ne jañalıq,Şer-ağa?
Wyat öldi, ar qoyıldı molağa,
Insapsız köz keler me endi tobağa?
Baylıq deydi,
Körmegenge köseu — tañ,
Kösemderden elge köseu qala ma?
Es kiretin kez jetti me degende,
Şoşqa üretin şaq keldi me qorada?
Parlamentte ne jañalıq, Şer-ağa?
Zañ degeniñ — örmekşiniñ torı ma,
Jaralğan tek şıbın-şirkey sorına?
Iri jırtqış iline me ol torğa,
Qırıq jerden qwrsañ dağı jolına?
Älde äldiler pısqırmaytın bolğan ba,
Ädilettiñ barı menen joğına?
Parlamentte ne jañalıq, Şer-ağa?
Sözi menen isi ketip kereğar,
Biliktiler minbelerden söz alar.
Öristerge şegirtkeni örgizip,
Qañıraydı qoydı añsağan qoralar.
Aq nietti qorğaytwğın zañ qayda,
Auzıñdı aşsañ jan-jüregiñ tonalar.
Parlamentte ne jañalıq, Şer-ağa?
«Egemen Qazaqstan» gazeti, 31 qazan, 2000 jıl
QIIN SWRAQ — QWRAQ JAUAP
(Aqın Wlıqbek Esdäuletke hat)
Asa talanttı inim Wlıqbek! Osı jılğı 31-qazanda «Egemen Qazaqstanda» mağan öleñmen jazılğan hatıñdı oqıdım. Jauaptı keşigiñkirep qaytarıp otırmın. Sebebi: jwmısbastı bolıp kettik. Däl qazir Parlamenttiñ siñbiruge qolı timeydi. Jıl ayağına tayanğanda zañ jobaları degen basıp qaldı. «Jer turalı», «Qarjı turalı», «Jergilikti bilik turalı», «Salıq kodeksi», nesin aytasıñ, tolıp jatır.
Meniñ tağı bir qinalıp qalğanım: öleñmen jazğan hatıña öleñmen jauap bere almaymın. Bayağı-bayağı bozbala şağımda «Terezeñniñ aldınan künde ötemin» degen siyaqtı öleñder jazıp körip edim. Birli-jarımı jas aqındar jinağına da ilingen. Ilingeni bar bolsın: Zeynolla Serikqaliev degen sınşı soyıp salıp, sodan beri öleñ jazğandı qoyğanmın.
Poeziya äleminde aramşöp basqan tanaptar äli köp. Bir qızı-
ğı: Zeynolla sınşı solarmen qazir kürespeydi. Küresse öleñ ölkesi birşama tazarar ma edi…
Qazir öleñ jazsam, Äkim Tarazi, Käribay Ahmetbekov, Uälihan Qalijan siyaqtı zamandastarğa, inilerime arnağan äzil-bädik öleñder ğana jazamın. Biraq olardı jariyalauğa bolmaydı.
Sondıqtan, Wlıqbek bauırım, qara sözben jazğan hatımdı qanağat twtarsıñ.
«Satılmay ma masqara bop Jer-Ana?» — dep swrapsıñ. Jer satılsa masqara bolatını ras. Biraq qorıqpa. Auıl şaruaşılığına tiesili jer satılmaydı.
Jerdiñ jırı sonau toqsanınşı jıldardıñ basınan bastalıp, mine, osı uaqıtqa deyin sozıldı. Ol kezde Parlament joq, Joğarğı Keñes bar edi. Çernışev degen deputat boldı: Jerdi sat. Taudı sat. Tastı sat, halıqtı asıra degen talap qoyğanı esimde.
Men jäne marqwm Balğabek Qıdırbekwlı bwğan ölermendik-
pen qarsı boldıq.
Jer satılğan joq. Biraq köp jer at töbelindey küştilerdiñ şeñgeline tüsip ketti. Mına jaña zañ jobası talay talqığa tüsti. Biılğı mausım ayındağı talqılauda men wsınıs jasadım: — Zañdı birinşi oqılımında dauısqa qoyğanda atı-jöni ayqın dauıs, yağni «poimennoe golosovanie» berilsin jäne sol tizim baspasözde jariyalansın, — dep edim. — Zañ jobası birinşi oqılımında basım dauıspen qabıldansa, sol joba baspasözde jariyalansın, — dedim. 58 adam qostap, 8 adam qarsı bolıp, osı wsınıs qabıldandı.
Jaña joba gazette jariyalandı. Bükilhalıqtıq talqığa tüsti. Ükimet wsınğan bwrınğı jobadan tam-twm qaldı. Köpşiliktiñ wsınısı, deputattardıñ wsınısı engizilip, alğaşqı nwsqadan mülde özgeşe sipat aldı. Halıqtıñ qauiptengeni — jerdiñ satıluı edi.
— Jer satılmaydı!
Jer — memleket menşigi. Jerdi qwrmettep, kütip-baptap, jemisin köremin degenderge, är aymaqtıñ jer kölemine qaray şarualarğa jalğa beriledi. Qırıq toğız jılğa.
Satılsa, qalalıq aumaqta üy jäne öndiris orındarı salınatın jer satıladı.
Deputattar arasındağı aytıs: kimge qanşa jer bwyıradı — Parlamenttegi kökpar osı töñirekte boldı. Öytkeni, jerdi rabaysız kölemde bwrın iemdenip qoyğandar bar. Mısalı, «Otan» partiyasınıñ kösemi Tereşenko mırza siyaqtılar. Mwnı gazet betinde sol Tereşenkonıñ özi maqtanıp ayttı. Mwnday monopolister, latifundister Parlament deputattarınıñ arasında da otır ma dep seziktenemin.
Jerdi sonda ädil böletin kim? Äkim be, joq halıq saylağan mäslihat pa? Osı tartıs talayğa sozıldı. Aqırı zañ Mäjiliste qabıldanıp, Senat qwzırına tapsırıldı.
Meniñ bwl zañdı qoldaytın da, qoldamaytın da jağım bar.
Endigi mäsele: Ükimettiñ auıl şaruaşılığın meylinşe qoldauı. Auıl şaruaşılığı ekonomikalıq barlıq salanıñ köşbası ekenin tüsinetin uaqıt jetti. Memleketti eñ aldımen auıl asıraydı. Osını wmıtpağan Ükimet wtadı.
«Ağın suday ağıp jatqan baylıqtan bwqarağa tamşı tama ma?» — dep swraysıñ.
Esiñde bolsa, sonau 1996-97 jıldardıñ özinde biz ağañ Kamal Smayılov ekeumiz «Egemen Qazaqstan» gazetiniñ betinde osı swraq töñireginde köp hat jazısqanbız. Keyin bwl hattar «Elim, sağan aytam, Elbası, sen de tıñda» degen atpen kitap bolıp şıqtı. Bwl hattarğa qalıñ bwqara süysingenimen, halıqtıñ qanın sorğan alpauıttar, jemqorlar, wrı-qarılar tiksinip qaldı. «Satılmağan ne qaldı?» dep jazdıq biz sonda. «Jekeşelendiru» degendi jeleu qılıp, jebirler eldiñ nesibesin qomağaylana jep jiberdi. Äli jetken äli jep jatır. Tosqauıl bola ma dep Jarlıq ta şıqtı. Zañ da şıqtı. Näpsisi toyımsızdar äli tıyılar emes. Prezident prokuraturanı, miliciyanı, sottı toqpaqtap-aq jatadı. Wrılar wrğan sayın semiredi. Joğarı lauazımdı wrılardıñ talayı şet elge qaşıp ketti. Bireui wstalğan joq. Eñ soñğısı Kutovoy degen mädeniettiñ aqşasın jep ol ketti. Soraqısı sol, zañ qızmetkerleri onıñ qılmısın bile twra, köz jwmdı.
Söytip, öziñ aytqan iri jırtqıştar torğa ilinbey twr. Zañ qorğauşılardıñ qolındağı qaruı bayağı bıtıralı mıltıq. Bıtıralı mıltıqpen tek torğaylardı, qırğauıldı, kekilikti, üyrekti ğana ata alasıñ. Ayularğa, qasqırlarğa bıtıra batpaydı.
«Qazaq tili qayğı jwtıp qala ma?» degen swrağıñ keudesinde janı bar, tamırında bir tamşı qazaqi qanı bar, namısı bar adamnıñ qabırğasın qayıstıratın swraq.
Bwğan ne deyin, şırağım. Til turalı ayta-ayta jağımız qarısıp qaldı. Bwl jöninde jazılmağan zañ, qabıldanbağan qaulı qalğan joq. Qaulısı orındalmağan ükimet qauqarsız.
Men birdeñe bilsem, qazaq tiliniñ jauı özgelerden göri, öz qazağımızdıñ arasınan köbirek şığıp twr.
Memlekettik til turalı zañ qabıldağan Parlament. Parlament memlekettegi biliktiñ üş tarmağınıñ bir tarmağı. Özi şığarğan zañğa öziniñ biligi jürmegen Parlament äyteuir aman bolsın. Qazirgi Parlamenttiñ «Mäjilis» degen palatasında 77 adam barmız. Sonıñ toqsan payızına juığı qazaqtar. Al, mäjiliste qazaqşa söyleytin jalğız-jarım, toqtı-torım. Işterinde qazaqşa taza söyley alatındarı bar-aq. Biraq orısşa söyleydi. Äueli bir-eki sözdi qazaqşa bastap alıp, sodan soñ: «bärine tüsinikti bolu üşin» deydi de, orısşa göy-göyine basadı. Audarmaşı bar. Qazaqşa söyleseñ lezde sözbe-söz tärjimelep otır. Joq, orısşa soğadı. «Bärine tüsinikti bolu üşin». Bwl – naşaqorlıq siyaqtı ayığuı qiın dert.
Sonda ol öziniñ ana tilin qorlap twrğanın sezbeydi. «Bärine tüsinikti bolu üşin»!
Zañ jürmegennen keyin, Konstituciyanıñ babı is jüzine aspağannan keyin, osıdan on şaqtı jıl bwrın beti beri qarağan qazaq balaların qaytadan orıs mektebine qaray süyrey bastadı.
Basqa-basqa, Astanada qazir 3-aq qazaq mektebi bar!!! Namıstan jarılıp kete jazdaysıñ.
2001-jıldıñ byudjetinde memlekettik tildi jäne özge tilderdi damıtu üşin bwrınğığa qosımşa bir tiın da qosılğan joq. Bwl turalı Senatpen birlesken otırıstağı meniñ ayqayım aydalada qaldı.
Wlıqbek bauırım! Bwl — bwl ma? Eñ soraqısı, qazir wlt tağdırın şeşpekşi bolğan «teoretikter» şığa bastadı. Olardıñ qasında atı äygili Masanov dalada qaladı. Jaqında men «Saf Sana» degen kitapşanı oqıp şıqtım. Anıqtamasına qarağanda, avtorı «asa körnekti» («vıdayuşiysya») ğalım Marat Telemtaev. Onıñ tapqan «ideyası» — «mnogonacional'nıy narod Kazahstana — edinaya naciya… V takoy Kazahstanskoy nacii lyudi svobodno i nepredvzyato obşayutsya mejdu soboy».
«Kazahstanskiy narod» degendi Konstituciyağa da kirgizdik. Al, endi «birtwtas Qazaqstan wltı» degen şıqtı. Qazaq wltı emes, tatar, wyğır, dungan, korey, äzirbayjan, özbek, orıs wltı emes, Qazaqstan wltı!
Bir-aq wlt. Qwdaydıñ qalamağanın biz jasaymız! Bayağı sovet däuirindegi: «Tabiğattıñ bermegenin tartıp alamız!» degen imansız wrannan nesi kem?!
Al, sen bolsañ, Wlıqbek, «qazaq tili qayğı jwtıp qala ma?» deysiñ. «Qazaqstan wltı» bolsa, onıñ tili qanday boladı? Bir-aq wlt bolğan soñ onıñ tili de bireu-aq bolmay ma? Sonda ol qanday til? Sonda seniñ qazaq tiliñ qayğı ğana emes, qan jwtıp qaladı.
Filosof ğalım Amangeldi Aytalı öziniñ «Wlttanu» attı kitabında: «Şındıqqa tura qarasaq, qazaq etnosınıñ öz Otanında özine layıqtı orın ala almay, wlttıq dästürlik pen mädenietine qolı jetuden qaşıq ekeni anıq», — deydi. Batıs äleumettanu ğılımınıñ terminderine tağı süyensek, bwl jağdaydı «işki otarşıldıq» («vnutrenniy kolonializm») deydi.
Biz qazir otarşıldıqtan qwtıldıq, täuelsiz memleket boldıq dep mäzbiz. Söytsek, işki otarşıldıq degen bar eken. Mınau «Saf Sana» sonıñ ayqın körinisi.
Bizdiñ wlttıq nigilister, öz wltın mensinbeytinder, özbekterşe aytqanda: «qara ivandar» – öz işimizde jürgen otarşıldar. Tap-taza, saf sana uağızdauşılar emes, wlttıq sananı ulauşılar.
Bwl – öz işimizdegi kolonizatorlar. Al, sırttağılar şe? Olar qarap jatqan joq. Wlttıq sanamızdı jaulap jatır. Qaptap ketken televiziyalıq kanaldardan ne körip jürsiñ, Wlıqbek? Batıstıñ basqınşılığın körip jürsiñ. Mädeni, ruhani basqınşılıq. A.Aytalı tilimen aytqanda, «samopal» mädeniet basqınşılığı. Al, samopal araqtan adamdar bauırı irip-şirip bauday tüsip jatqanın körip jürsiñ. Samopal mädeniet sanañdı sansıratadı. Wlttıq bet-beyneñdi ayğızdap jırtıp, adam tanımastay qwbıjıq etedi. Bizdiñ Qwdaydan tilegenimiz osı ma edi?!
Al imanı bar-au degen birli-jarım teledidar kanaldarı qa-
zaqşanı äyteuir közboyau üşin ğana tam-twm körsetedi. «Qazaqstan-1» kanalı ğana wltına büyregi bwradı. Biraq tırıli kedey. Qarjısı soqır közdiñ jasınday ğana.
Til turalı zañda aytılğan «elu de elu» degen bap aydalada qañğırıp qaldı. Onı qadağalap otırğan Ükimet te, Parlament te, Prokuratura da joq. Parlament zañ şığaradı. Ol zañ kökektiñ balapanı siyaqtı: bağusız qaladı. Parlament, bälkim, öz balapanın bağar edi. Biraq Konstituciya tıyım salğan. Zañnıñ orındaluın iske asıruşı atqaruşı ökimettiñ uaqıtı joq, basqa şarualarmen bası qatıp jatır. Al, zañnıñ orındaluın baqılauşı prokuratura därmensiz.
Osı qatarğa Wlttıq Qauipsizdik Komitetin de qosuğa boladı. Osı mekemeniñ şaqıruımen men Astanada bizdiñ «çekistermen» kezdestim. Mäsele til turalı boldı. Obalı ne kerek, bwl mekeme memlekettik tildi öz ayasında qadirlep, is qağazdarın qazaq tilinde jürgizip, qazaq tilin öz qızmetkerlerine üyretu jolında köp jwmıs jürgizip jatır. Bwl tek öz keñsesiniñ ayasında. Al, jalpı respublikadağı til, mädeniet, ruhaniyat sayasatın bwl komitet bizdiñ mindetimiz emes dep esepteytin siyaqtı.
Meniñşe, bwl – jañsaqtıq. Sen wlttıñ qauipsizdigin qorğaydı ekensiñ, wlt sana-sezimin de jaulaudan, ulanudan qorğa. Korrupciyamen küres, nieti bwzıqtarmen, şpiondarmen küres — onıñ dwrıs. Biraq adamdardıñ janı jüdep, ruhı qirap, mädeniet samopalımen aqıl-esten ayırılıp jatsa, wlttı qauipsizdendirgeniñ qayda? Aqıl-esten ayırıp, dauasız dertke wşıratatın tek naşaqorlıq qana emes. Aramza, basqınşı mädeniet naşaqorlıqtan da jaman.
Wlıqbek! Wlttıq sana-sezim torqaday tozğan jerdegi wlttıq patriotizm de jetimsireydi. Otanınıñ patriotı tek öz qaraqan basınıñ qamın ğana, qu qwlqınnıñ qamın ğana oylamay, halıq qamın müddelese — sol el baqıttı.
Sorlatqanda, bizde qu qwlqın qamın, toyımsız qarın qamın oylauşılar köp. Äytpese osınşama bay Qazaqstanda halıq jüdep-jaday ma? Jastar äleumettik qasiret saldarınan äljuaz, qauqarsız ösip jatsa, ol äskerge jaray ma? Odan patriot şığa ma?
Patriotizm mäselesi qazirgi narıqtıq kezeñde de bayqaladı eken. Mısalı, bay Qazaqstan şet elderge tek şikizat qana sata aladı. Onıñ paydasın köbinese kim jep jatqanın öziñ de şamalaysıñ. Al, şikizattı: mwnaydı, mıstı, kömirdi, temirdi, eñ qımbat hromdı, vol'framdı, titandı, altındı, t.b. Qwday özi jaratqan. Olar — adamdar ter tögip jaratqan önimder emes. Qwday bizdi ölmesin dep jaratqan.
Sonıñ özin wqsata almasaq, közin tauıp tiimdi etip sata almasaq, kimge ökpeleymiz? Sonau soyqan soğıstan kül-talqanı şığıp qirap qalğan Germaniya nege tez arada bayıp ketti?
Filosof A.Aytalı aytadı: — «patriotizmniñ irgetasın ekonomikalıq közqarastar qwraydı» — deydi. Söytip, nemis-german patriotizminiñ mınaday ösietterin keltiredi.
— Tipti wsaq-tüyek şığın şığarğanda da Otannıñ jäne el azamattarınıñ müddelerimen eseptes.
— Şet eldiñ bir teñgege twratın tauarın satıp alğanda, öz eliñe bir teñge ziyan keltiretiniñdi wmıtpa.
— Seniñ aqşañ tek nemis saudagerleri men jwmısşılarına payda äkelui kerek.
— Şet elden kelgen mäşine men qwral-saymandardı qoldanıp, nemis jerin, nemis şañırağın, nemis şeberhanasın qorlama.
— Dastarhanıña şet eldiñ etin, mayın, t.b. qoyma, sebebi ol nemis et öndirisi men otandıq mal şaruaşılığına ziyan keltiredi.
— Är uaqıtta nemis qağazına nemis siyasına malıp, nemis qalamımen jaz da, nemis sorğışımen sorğız.
— Nemis igiligine tek nemistiñ wnı, nemistiñ jemisi, nemistiñ eti jaraydı.
— Tek nemis matasınan tigilgen sırt kiim men nemis qolınan şıqqan bas kiimderdi ki (A.Aytalı. «Wlttanu» kitabı).
Mine, nemis patriotizminiñ wranı.
Al, biz ne qıldıq? Qajıgeldin degen bas uäzir kelip:
— Maldı qwrt. Şığın köp. Etti, sütti, maydı şet elden arzan-
ğa satıp alamız, — dedi.
Bas terisi kelisken bastıq osılay ayta ma? Esi dwrıs el Qazaqstanday bayırğı mal ösiretin jerden etti, sütti, maydı qayta özi satpay ma şet elderge?!
Qazaqstandı şet eldik jaramdı-jaramsız tauarlar topan suınday qaptadı. Azamattardıñ aqşası öz qazınamızdı toltırudıñ ornına şet eldikterdi bayıtıp jatır.
Wlıqbek! Bizdegi patriotizmniñ siqı osınday. Sen bolsañ «Öristerge şegirtkeni örgizip, qañıraydı qoydı añsağan qoralar» deysiñ.
Al, el basqarıp otırğan belsendilerdiñ köbi – ğılım doktorları, azuın ayğa bilegen ekonomister, sayasatkerler. Qayda sonda olardıñ biik bilimi? Olardı öz eliniñ patriottarı dep kim aytadı?
Wlıqbek bauırım! Elin süygen, halqın süygen Ükimet, minis-
trler, äkimder joqtan bar jasamay-aq qoysın. (Joqtan bar jasaytın memleketter de bar). Bizdiñ atqaminerler tım bolmasa Qwdaydıñ özi Qazaqstanğa bwyırtqan baylığın talan-tarajğa salmay, köldeneñnen kelgen kökattığa jem qılmay, közin tauıp, wqsata bilip, halqınıñ igiligine jarata alsa ğoy.
Biz mwnayğa bay on memlekettiñ qatarında ekenbiz. Sol mwnaydı şet eldikterdiñ sauulı siırına aynaldırdıq. Olardan alatın salıq kölemin azayttıq. Ne degen mırzalıq! Kädimgi daraqı kedeydiñ mırzalığı.
Biz halıqaralıq rınokta qalıptasqan jüye boyınşa talap etsek, osı mwnaydı öndiruşi, onıñ qızığı men şıjığın meylinşe köruşi şeteldikterden qosımşa 100 milliard teñge öz byudjetimizge tüsiruge boladı eken. Mwnı däleldegen keşegi ministr (qazir ne isteytinin bilmeymin) Mwhtar Äbilyazov degen azamat. Osınday bilimdiler şetqaqpay qalatını tüsiniksiz.
Qazir ğoy Ükimet pen Parlament 2001-jıldıñ byudjetin köpke deyin bekite almay, byudjettiñ jırtığı men tesigin bitey almay bastarı qazanday boldı. Qısqa körpe basına tartsa ayağına jetpeydi, ayağına tartsa basına jetpeydi. Al qwjattalmağan milliardtar aydalağa ketip jatır. Jalaqını, zeynetaqını, järdemaqını imandılau etip ösiruge qarjı jetpeydi. Tauar bağası osqırına ösip baradı. Indeksaciya joq.
Endigi bir şemen tüyin: bwqaralıq aqparat qwraldarınıñ qızmeti. BAQ turalı Zañğa özgerister men tolıqtırular engizu retinde Parlamentke jaña joba kelip tüsti. Sol-sol eken, täuelsiz elektrondı qwraldar ieleri baybalam sala bastadı: — Demokratiya qayda? Bostandıq qayda? — dep daurığadı.
Demokratiya — jügensizdik emes. Bostandıq — jüyesizdik emes.
Zañğa özgeristiñ bar bolğanı: eger şeteldik bwqaralıq aqparat qwraldarınıñ önimderi bizdiñ Konstituciyamızğa, zañdarımızğa qayşı keletin bolsa, onda mwnday önimderin taratuğa sot arqılı tıyım salınadı.
Şeteldik tele-radio habarların taratu tele-radio jelile-
rinen taratılatın habarlardıñ jalpı köleminiñ 20 payızınan aspau kerek.
Bwl özgerister men tolıqtırular da qabıldanar-au. Biraq orındaluı qalay boladı? Zañda BAQ-tan taratılatın habarlardıñ teñ jarımı memlekettik tilde jürgizilsin degen söz — bos söz bolıp qalğan joq pa?!
Orındalmağan zañ memlekettiñ bedelin tüsiredi. Zañğa degen halıq senimi joğaladı.
Wlıqbek! Bizdiñ ruhaniyattıñ bir kenen bwlağı — ana tilimizdegi gazetter men jurnaldar edi ğoy. Beldi, belgili degen gazetterimizdiñ tirajı kürt azaydı. Qazaqtardıñ köbi orısşağa auıp ketti. Bizdiñ wlttıq patriotizmniñ kelbet-kepieti osınday. Wlttıq namıs üşin bolsa da jazılmay ma? Ras, köpşilikte aqşa az. Audandağı äkimder jergilikti byudjet jartımsız bolsa da, amaldap, käri-qwrtañğa, köp balalı otbasılarına, kemtarlarğa septesip, gazet-jurnal-
darğa jazıluğa kömek körsetse, eldiktiñ o da bir belgisi bolar edi. Ol üşin Qwdayım äkimderge biik sana, parasat bergey.
Tirajdıñ qwldırauı baspasöz qızmetşilerine de sın. Gazeti ötkir bolsa, şınşıl bolsa, ömirdegi özekti mäselelerdi köterip jatsa, jemqorlardıñ masqarasın şığarıp jatsa, baspasöz mereyi üstem bolar ma edi degen qiyal ğoy bizdiki.
Wlıqbek! Ükimet pen Parlament kökpar tartısıp jürip beki-
tilgen 2001-jıldıñ byudjetin bireuler «Damu byudjeti» dep atauğa äues körinedi. Damısa keybir «tañdaulı» mekemelerdiñ byudjetten alar ülesi damıdı. Äsirese şeneunikterdiñ «qarnı juan» keñseleri.
Al, biıl «qoldau jılı» qwrmetine ie bolğan mädeniet salası byudjetiniñ damığanı sezilmeydi. Öskeni soqırdıñ köz jasınday bir tamşı ğana. Mädeniet 2000-jılı jalpı byudjettiñ 1,01 payızın qanağat twtsa, 2001-jılı beriletini 1,02 payız ğana.
Kitabı, gazet-jurnalı qırqılğan, memlekettik tili kesilgen qoğam — mılqau qoğam. Mwnday qoğamdı Batıstıñ «samopal mädenieti» ulap, jaulap alıp, wlttıq beynemizdi adam tanımastay twrpayılandıradı.
Mäseleni qojıratpay, tüyinin aytqanda: Qazaqstan keremettey bay. Baylığı öz halqına jete bwyırmay, aydalağa ağıp ketip jatqan el. Bwrın da jazıp edim: qazannan qaqpaq ketse, itten wyat ketedi. Bay qazanğa mıqtı qaqpaq kerek!
Auıl şaruaşılığı alğa jıljımay, öndiris eñsesin kötermey, örkendeu joq.
Mına qıstıñ qaharlı kezeñinde el jıludan qorlıq körip qaldı. Äsirese, oñtüstik oblıstar özbekterge täueldimiz. Gaz satıp alamız. Özekeñ bilgenin isteydi. Bizdiñ halıq japa şegedi. Al, osı tığırıqtan qwtıludıñ jolı bar. Bwl jöninde talay aytıp, talay jazdıq.
Ol — Talas gazı. Osı mäsele boyınşa men Prem'er-minis-
trdiñ qabıldauında eki ret boldım. Obalı ne kerek, Qasımjomart Toqaev biik mädenietti adam retinde söziñdi ıqılaspen tıñdap, ıjdağatpen qabıldaydı. Tüsinedi. Qoldaydı. Tek tegeurin kerek. Eki tizgin, bir şılbırdı berik wstasa, şeşilmeytin mäsele joq.
Talas gazı jwmıssızdarğa jwmıs beredi.
Qisayıp jatqan öndiristi köteredi.
Jaurağandardı jılıtadı.
Denesi jılığan adamnıñ jüregi de jılidı.
Jüregi jılığan jan meyirimdi boladı.
Bizdiñ qoğamğa jetpey jürgeni — meyirim.
Meyirimdi qoğam imanğa jaqın boladı.
Imansız dünie — qorlıqtıñ mekeni.
Meniñ poeziyam osı, Wlıqbek. Riza bol.
Şerhan MWRTAZA,
Qazaqstannıñ halıq jazuşısı, QR Parlamenti deputatı
«Egemen Qazaqstan» gazeti, 15 jeltoqsan, 2000 jıl.
Pikir qaldıru