Орыстар неге Қазақстаннан кетіп жатыр? Не болып қалды?

Orıstar nege Qazaqstannan ketip jatır? Ne bolıp qaldı?

| Aug 24, 2016

Esiñizde me, 90-şı jıldarı qazaqtıñ ruhı erekşe asqaqtap twrğan. Sol twstarı wlttıq mäsele — eldegi ötkir, özekti taqırıptardıñ biri edi.

Şirek ğasır ötkesin bwl dünie säl sayabırsıdı. Ärine, birinşi kezekte Prezidenttiñ arqasında. Qazaq pen qazaqtıñ jerin meken etken özge wlttardı bir jwdırıqqa jwmıldıra alğan Nwrswltan Nazarbaev is jüzinde tatulığı men twraqtılığı saqtalğan memleket qwrdı.

Däl qazir Qazaqstan elimizdegi köptegen wlt ökilderi üşin «qoy üstine boztorğay jwmırtqalağan el». Endi şe, öziñiz alıp qarañız, Qazaqstanda qazaq mektepterimen qatar özbek, wyğır, ukrain mektepteri bar. Är wlt öz aldına wlttıq-mädeni ortalığın qwrıp alğan.

Bwl neni bildiredi? Bwl elimizdegi ärbir azamat teñ qwqılı degen söz. Elimizdegi eşbir wlt ökilderi eşnärseden kemistik körip otırğan joq. Solay.

Soğan qaramay, eldegi orıstildi qauım Qazaqstannan köşip jatır. Nege? Ne boldı eken?

Ärine, ärbir otbasınıñ elden köşken kezdegi öz sebebi barı tüsinikti. Biraq, tereñine üñilsek orıstildilerge Qazaqstannan köşuge eki närse türtki bolıp otır. Siz tıñdañız. Biz aytayıq.

Alğaşqısı. Qoğamda qazaq tilinniñ röli artıp keledi. Qazaqşalap aytsaq, mısı basıp baradı. Til ğana emes,

osı eldiñ, osı jerdiñ qojayını sanalatın qazaqtıñ sanı ösude.

Qazirdiñ özinde qazaqtardıñ sanı 70 payızğa jaqındap qaldı. Täuelsizdiktiñ eleñ-alañında bwl körsetkiş 50 payızğa da jetpeytin.

Bwl neni bildiredi? Orıstildi qauımğa jaqpasa da aytayıq,

Qazaqstan wlttıq memleketke aynalıp kele jatır. Bir ğana wlt twratın, bir ğana wlt meken etetin…

Ärine, alañdatadı. Elimizdegi orıstildi azamattar alañdaydı bwğan. Sebebi, osı uaqıtqa deyin memlekettik tildi meñgermegen olar. Osı sebepti erteñin oylaydı. Öziniñ ğana emes, balalarınıñ da… putin-vladimir-lenin-stalin-matreshka-rl-usmanov

Mäsele nede? Wlttıq memleketke aynalıp kele jatqan Qazaqstanda orıstildi qauımğa tek eki jol bar.

Biri – qazaqpen siñisu, onıñ tilin meñgeru, dilin tüsinu. Ekinşisi – köşu.

Bwdan keyingi sebep – Ukrainadağı oqiğalar. Onıñ işinde Donbass.

Elimizdegi orıstildi qauım Resey Ukrainadağı äreketin qaytalap, öziniñ «orıs älemin» ideyasın Qazaqstanğa tıqpalar bolsa, «eki tüyeniñ ortasında şıbın ölediniñ» tağdırın qaytalaudan qattı qorqadı.

Sebebi, olar Donbasstağı jağdaydı estip, bilip otır. Olardıñ eki ottıñ ortasında qalğısı joq.

Qazaqstanda qalu nemese Reseyge köşu. Olarğa soñğısın tañdağan tiimdi.

Serik Mäleev, «Altın-Orda» gazeti

365info.kz

Qazirgi zañnama ayasında memlekettik tildi qalay damıtuğa boladı?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Qazaqstan biligi memlekettik tildi damıtu üşin qatañ şeşimderge barğısı kelmeydi deyik. Biraq qazirgi zañnama ayasında memlekettik tildi qalay damıtuğa boladı? Sonı oylanıp köreyik. Qazaq tilin damıtu jayın aytqan kezde Qazaqstan biligi qoğamdı ekige böledi. Biri – tildi damıtudıñ radikal şeşimderin wstanadı, ekinşi jağı – qazirgi status-kvonı saqtağısı keledi, yağni eşteñe özgertpey-aq qoyayıq deydi. Biraq eki joldı da tañdamay, ortasımen jürudi wsınıp körsek qaytedi!? Batıl qadamdarğa barayıq, biraq ol radikal jol bolmasın. Qazaq tilin küşpen emes, ortanı damıtu arqılı küşeytsek boladı. YAğni adamdar tildi üyrenip äure bolmay-aq, halıq jay ğana qazaq tili ayasında ömir sürudi üyrensin. Negizgi oy osı. Biz osı uaqıtqa deyin adamdar ortanı
Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

kerey.kz

Foto aşıq derekközderden alında Ötken aptada Türkiyanıñ wlttıq bilim ministrligi mektep bağdarlamasına «Türkistan» degen termindi engizgen edi. Şetel basılımdarınıñ jazuınşa, bwl atau endi «Ortalıq Aziya» wğımınıñ ornına qoldanılmaq. Bilim ministri YUsuf Tekin jaña atau türki äleminiñ birligin qamtamasız etuge bağıttalğanın aytadı. Onıñ sözinşe, ükimet oqu bağdarlamasınan imperiyalıq mağınası bar geografiyalıq ataulardı alıp tastamaqşı. Eñ qızığı, «Türkistan» aumağına Qazaqstannan bölek, Qırğızstan, Özbekstan, Türkimenstan men Täjikstan jatadı eken. Sonday-aq keybir basılımdar bwl terminniñ Qıtaydıñ batısında ornalasqan Şıñjan ölkesine qatısı barın da atap ötti. Keybir ğalımdar «Ortalıq Aziya» termini kolonializmnen qalğanın jii atap jür. HH ğasırdağı älemdik akademiyalıq ğılımdı sol kezdegi iri imperiyalar qalıptastırğandıqtan, büginde mwnday terminder men ataular halıq sanasına äbden siñip
ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

kerey.kz

Mämi bi Jwrtbaywlınıñ şejiresinde aytıluınşa Kerey wlısınıñ arğı tegi – Şep, Sep, Baylau, Qoylau, Eldey, Köldey, Izen, Jusan sekildi taypalardan taraladı eken. Atalğan taypalardıñ birazı eski tarih betterinen kezdesse, endi bir bölimi qazirge deyin Kerey ruındağı atalardıñ esimi retinde atalıp keledi. Mwnıñ bir sebebin arğı tarihtağı atalardıñ atı öşpesin dep keyingi wrpaqtarınıñ atalar atın qayta jañğırtıp qoyğan dästürinen qarau kerek. Abaq atauına kelsek, arıda Kerey hanzadaları men hanışalarınıñ arasında Abaq, Abaqberdi, Abahan, Abaqtay, Abaqay, Abaq bike sındı esimder bolğan. Sol ata-apalarınıñ jolın jalğağan, tozıp ketken Kerey eliniñ basın qosıp, oğan äz ana bolğan Abaq esimdi qasietti ana ömirde bolğan adam. Qazaq tarihında ru atına aynalğan äz analar az bolmağan. Körnekti jazuşı,
Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

kerey.kz

Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz
Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

kerey.kz

Rey FERLONG Andrey Ermak (sol jaqta) pen Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy (oñ jaqta). 2019 jıl. Andrey Ermak wşaqtan tüse sala öziniñ bastığın qwşaqtadı. 2019 jılı qırküyekte prezident Zelenskiymen jılı jüzdesu jañadan bastalıp kele jatqan sayasi seriktestiktiñ bası edi. Bwl – Ermaktıñ Resey türmesinde otırğan 35 ukrainalıqtı Mäskeuden alıp kelgen säti. Al 2020 jılı Ermak Zelenskiy äkimşiliginiñ basşısı boldı. Biraq Ukrainadağı jemqorlıq şuınan keyin onıñ qızmetine jwrttıñ nazarı audı. Sebebi Ermak Ukraina energetikalıq infraqwrılımına bölingen qarjı jımqırılğan korrupciya shemasında negizgi rölde bolğan degen aqparat tarağan. Biraq tergeuşiler bwl jayttıñ jay-japsarın tolıq aşqan joq. Ermaktıñ özi Azattıqtıñ Ukraina qızmetiniñ resmi saualdarına jauap bergen joq. Sonımen Zelenskiydiñ keñsesin basqarıp otırğan Ermak kim? TELEVIDENIEDEN