Mädeniet jäne sport ministri, soñğı kezderi birneşe azamat tarapınan jınıstıq bopsalau men jemqorlıqqa qatıstı ayıptalğan Arıstanbek Mwhamediwlı Azattıqqa swhbat berdi. Videokamera aldında söylesuden bas tartıp, äñgimeniñ tek audiojazbası men mätinin ğana jariyalauğa kelisken ministr özine qatıstı dau jaylı ayttı.

Azattıq: – Arıstanbek Mwhamediwlı, birneşe ay bwrın rejisser Talğat Jänibekov sizdi «kino tüsiru üşin menen aqşa swradı» dep ayıptadı. Odan soñ Temirbek Jürgenov atındağı öner akademiyasınıñ bwrınğı studenti Eñlik Sıdıqova siz turalı «jınıstıq bopsa jasadı, aqşa swradı, kezdesuge şaqırdı» dep mälimdedi. Osı jağdaylarğa baylanıstı qanday uäj aytasız?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Endi men keñirek aytsam, adamnıñ közqarasına, sana-sezimine kinonıñ äseri erekşe. Onı dünie jüzi biledi. Bir kino arqılı bükil bir wlttıñ tağdırın şeşuge boladı. Biz qazaq wltınıñ ruhani baylığın, jetken jetistikterin, dästürin bükil düniejüzine körsetuge tiispiz. Osınday maqsattardı sezingendikten, men birden kino salasına tübegeyli kiristim.

Azattıq: – Ministrlikke kelgen bette birden kino salasımen aynalıstıñız ğoy?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Iä, aldında vice-ministr bolğanda da aralastım. Biraq mınaday qattı mümkinşilik bolğan joq. Onıñ aldında öziñ bilesiñ, rektor boldım. Bizdegi ülken fakul'tet kino fakul'teti boldı. Kimniñ qanday mümkindigi bar ekenin bilemin. Men kele sala birden ülken jinalıs jasap, ayttım: «Jigitter, bizge bölinetin aqşa wlttıq fil'mderge ğana arnaladı. Sonı wstanuımız kerek. Biz elimizge, wltımızğa kerek, mağınası bar fil'mderdi şığaramız. Ärkimniñ közqarasındağı, oyındağı fil'mderdi şığarudı toqtatuımız kerek» dedim. Bwğan barlığı kelisti. Qarjı jağınan joğarı twrğan fil'mderge köñil audardıq. Onıñ işinde «Feniks» fil'mi bar. Byudjeti – 3,5 million dollar. Ülken aqşa. Onıñ 80 million teñgesi (100 million teñge boluı kerek, salığına wstaydı), bılayşa aytqanda 2014 jılğı kurspen 500 mıñ dollar aldın-ala tölengen. Sodan keyin mağan Talğat Mwsabaev «Kosmonavtar turalı fil'm («Feniks» fil'min aytadı – red.) tüsirilgeli jatır. Sen rejisserdi qabıldaşı» dedi. İşinde Twñğışbay [Jamanqwlov] ağamız bar.

Ministr Arıstanbek Mwhamediwlı (sol jaqta) jurnalist Qasım Amanjolğa swqbat berip otır. Almatı, 19 qaraşa 2016 jıl.

Azattıq: – Kosmonavt Talğat Mwsabaev pa?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Iä, kosmonavt Talğat Mwsabaev ağamız. Ol kezde ol kisi «Qazkosmostı» basqardı. Ekeumiz ükimettik jinalıstarda kezdesemiz. Twñğış ret kosmonavtar turalı fil'm tüsirilgeli jatqanına quanıp kettim. Sodan keyin rejisser Talğat Jänibekov keldi. «Rejisser kim?» dedim. «Rejisseri – özim» dedi. «Scenariy avtorı kim?». «Scenariy avtorı – özim». «Al, jaraydı. Bastı röldi kim oynaydı?» «Özim». Men birden: «Bwğan kelispeymin. Mümkin, jaqsı rejisser şığarsıñ. Biraq bwl – ülken byudjetti fil'm. Qasıña basqa bireudi qosımşa rejisser qılıp al, qazirgi uaqıtta oğan mümkinşilik köp. Reseyden şaqırasıñ ba, Ukrainadan şaqırasıñ ba» dedim. Ol ekinşi ret keldi de: «Scenarist bir jigitti aldım» dep. Ol da – belgisiz adam. Sodan keyin Twñğışbay ağamızben kezdestik.

Azattıq: – Twñğışbay Jamanqwlovtı wsınğan kim?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Rejisser men Twñğışbay Jamanqwlovtı Talğat Mwsabaev ayttı. Twñğışbay Jamanqwlovtı bwrınnan bilemin. Ol kisi de keldi. Men ol kisilerge birden: «Ötinişim – qastarıñızğa mıqtı şığarmaşılıq top alıñızdar» dedim. Odan keyin bir-eki aydan keyin Talğat Mwsabaev mağan: «Aynalayın, ana scenariydi oqıp şıqtım. Kosmosqa eşqanday qatısı joq» dedi. Sodan keyin men ol scenariydi özime aldırdım. Qarasam, kosmostıq fantaziya, eki raketa kosmosta kezdesedi…

Azattıq: – Fil'mniñ scenariyi scenarlıq kollegiyadan, eksperttik keñesten ötti me?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Onı «Qazaqfil'm» qabıldağan. 80 million teñgeni audarıp ta qoyğan. Sosın men mazasızdandım da, scenariydi alıp, tübegeyli anıqtap qaray bastadım. Eşteñe joq, qosımşa rejisser da almağan. «Bärin özim jasaymın, bäri keremet boladı» degendey. Sodan keyin men ayttım: «Sizder mına alğan aqşağa ne istediñizder, sonı äkelip körsetiñizder. Arı qaray bölinetin 3 million dollar – öte ülken aqşa. Oğan jauap beretin – menmin» dep. Olar istegen şarualarınıñ qwjattarın alıp keldi. Ol qwjattardan olardıñ eşteñe istemegeni birden körinip twrdı. Sosın men birden Twñğışbay ağağa: «Twqa, siz mına şaruağa aralaspay-aq qoyıñızşı. Basqa bir joba alıñız. Bwnıñ şikiligi öte köp siyaqtı» dedim. Biraq ol kezde Twñğışbay ağanıñ «Twran» firmasınıñ qwrıltayşısı ekenin bilgen joqpın. «Ol kisiniñ ataq-dañqı bar, sonısımen är kabinetke kiredi, jigitter sol üşin de ol kisini prodyuser qılıp alğan eken» dep oylağanmın.

Ministr Mwhamediwlı mwnı Twñğışbay Jamanqwlovtıñ «Twran» firmasınıñ qwrıltayşısı ekenin» körsetetin qwjat dep biledi.

Sosın jigitterge: «Bwlarıñız jaramaydı, sizder birinşi alğan aqşalarıñızdıñ qwjattarın beriñizder» dedim. Bir aptadan keyin ol jigitter qayta keldi. Eger biz olarğa qalğan aqşanı bersek, reseylik «Aldamisa rus» kompaniyası özderine tağı da 3 million dollar beretinin ayttı. Olar: «Iä, biz eki jaqtap tüsiremiz» dedi. Men: «Reseylikter aqşanı “Twran” kompaniyasına audarsın, «Qazaqfil'm» aqşanı sodan keyin audaradı» dedim. Olar kelisti. Sol kezde «Qazaqfil'mniñ» vice-prezidenti bolğan Arman Äsenov degen jigit: «Areke, olar «aqşa audarmaymız, tüsirilim Mäskeude bolğanda sol jaqtağı tehnikamen qamtamasız etemiz, aqşa sol şığınğa ketedi» dep ayttı» dedi. «Onı anıqtañdar» dedim. Biraz uaqıt ötkennen keyin bwlar tağı da: «Endi Reseyge tügel aqşa audaru kerek» dedi. Biz qwjattardı alıp, qarastıra bastadıq.

Ministr Mwhamediwlı bwl mälimet swqbatta aytılğan «Aldamisa rus» firması turalı ekenin aytadı.

Sosın bwl kisiler «ol – amerikalıq kompaniya» (Aldamisa Entertainment LLC kompaniyasın aytadı – red.) dey bastadı. Talğat Jänibekov birneşe ret «amerikalıq kompaniya» dedi. Biz ol amerikalıq kompaniya turalı bilsek, ol jwmısın toqtatqan eken.

Odan keyin ministrlik AQŞ-tıñ Qazaqstandağı elşisine osı aytılğan amerikalıq kompaniya men reseylik kompaniyanıñ qanday qatısı bar ekenin anıqtap beruin ötinip, hat jazdıq. Elşiniñ hatı bar. AQŞ elşisi jauabında: «K sojaleniyu, nam ne udalos' podtverdit' fakt vzaimootnoşeniy mejdu dannımi kompaniyami» deydi.

Ministr Mwhamediwlı “AQŞ-tağı Qazaqstan elşisiniñ hatı” retinde körsetken qwjat.

Osı kezde bwlardıñ bäri: «Biz amerikalıq kompaniyamen birlesip tüsirmek bolıp edik, ministr bizge jol bermedi» dep şulap jattı.

Sodan keyin AQŞ-tağı Qazaqstannıñ elşisine de hat jazdıq. Bäri «Qazaqfil'm» arqılı ğoy. Ol jaqtan da jauap keldi.

Azattıq: – Sonda Reseyde de, AQŞ-ta da mwnday kompaniya joq pa?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Reseydegi – uaqıtşa aşılğan kompaniya. Amerikada aşılğan kompaniya jwmıstarın eki-üş jıldan beri toqtatqan. Sosın bizge jañağı Aldamisa Entertainment kompaniyasınan hat keldi. Biz de olarğa aldında hat jazdıq qoy. «Podtverjdenie beriñizder, mına kompaniya sizderdiki me?» dep. Sosın bwlar bizge aşulanıp, hat jazğan. Qolı mınau. Jalğan elektrondı qoldı alıp qoya salğan. Tüpnwsqasın swrasaq, ol joq. Bwlardıñ bar qoqan-loqısı – meni qorqıtıp-ürkitip 3 million dollardı alıp ketu. «Mosfil'm» bolsa, bir jön, «Lenfil'm» bolsa bir jön – qaydağı birkündik kompaniyanı erteñ biz qay jaqtan izdeymiz» dedim.

Azattıq: – Sonımen aqşa bölu toqtatıldı deñiz. Al Twñğışbay Jamanqwlov «ministr meniñ fil'mime bölinui kerek qarajattı «Qazaq eli» kinosına swrap aldı» deydi. Ol kisimen aralarıñızda osınday äñgime boldı ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Bir ülken jinalıs ötkizgen kezde «Fenikske» belgilengen aqşanı basqa jobalarğa jwmsaymız» degen sözim bar. «Ol jinalıstıñ protokolına barlığıñız qol qoyıñızdar» dedim. Öytkeni ol jinalısta «Qay fil'm arı qaray jalğasadı, qaysısın biz uaqıtşa toqtatamız?» degen şeşimdi birge qabıldadıq. Men «Fenikstiñ» qwjattarınıñ dwrıs emes ekendigin, tağı da birneşe fil'mdiki bar ekenin, «Qazaq eliniñ» bastalğanın ayttım.

Azattıq: – «Feniks» fil'mine qatıstı bastalğan qarjılıq tekseru men Talğat Jänibekovtiñ sizdi ayıptauınıñ arasında qanday baylanıs bar?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Bükil qağazdarınıñ bäri anıqtala bastağan soñ ol jigitterdiñ is-äreketi aşılıp qaldı. «Sizder mwnday is-äreketteriñizben qalğan qarajattı alıp ketpek bolğandarıñız anıqtalıp qaldı» degen kezimde, ol azamattar özderi halıqqa jariya boludan qaşıp, meni negizsiz ayıptauğa köşti.

Azattıq: – Bwl – Talğat Jänibekovtiñ ayıptauı. Al Eñlik Sıdıqovanıñ ayıptauına ne aytasız? Sıdıqova men Jänibekovtiñ ayıptauların qalay baylanıstırıp otırsız?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Eñlik Sıdıqova beynejazbasınıñ ayağında: «YA vıstupayu v podderjku rejissera. YA trebuyu otstavku ministra» deydi. Baylanısı osıdan-aq körinip twr ğoy. Eñlik şıqqan kezde «Feniks» fil'mi töñiregindegi tekseris bastalğan. Men qarjı policiyasına olardıñ bopsalaumen 3 million dollardı alıp ketkisi keletinin, aldıñğı qarajattarınıñ qwjattarınıñ dwrıs emes ekendigin ayttım. Bizde Respublikalıq Esep komiteti tekseris jürgizedi. Olardıñ mindeti. «Qazaqfil'mdi» teksergen kezde «Fenikske» bölingen 80 million teñge qarajattıñ qayda jwmsalğanı jöninde eşqanday qwjatı joq, taza emes» dep solar ayttı.

Azattıq: – Bwl iske qatıstı qanşa adam ayıptalıp otır? Ol istiñ qazirgi jağdayı qalay?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Özderiñiz aqparattan körip otırsızdar. Bölingen 80 millionnıñ 69 millionına [qatıstı] eşqanday qwjattar joq.

Azattıq: – Onı kim alğan?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – «Twran» firması. Ol jerde atqaruşı direktor YUdina degen qız bolğan. Qwrıltayşısı – Twñğışbay ağamız. Rejisseri – Talğat Jänibekov. Men onıñ işki nyuanstarın naqtı bilmeymin. Biraq jañağı 80 millionnıñ 69 millionına qwjattarı joq. Onıñ 11 millionı – aylıq eñbekaqı. Onıñ özi küdikti. Egerde eşqanday jwmıs jürmese, kim ne üşin aylıq aldı?

Azattıq: – Osığan baylanıstı «Qazaqfil'mniñ» qarjı jönindegi bir qızmetkeri tergeude otır ğoy.

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Ol kisini otırğızğanı bılay. Är mekeme alğan qarjığa esep beredi. Eger ol esebi dwrıs bolmasa, aktimen ol esepti qabıldamauğa tiis. Ol kisi onı qabıldap alğan. Onda 35 millionğa müldem qwjat joq. Basqaları äyteuir jalğan birdeñelerdi alıp kelgen. Talğat Jänibekovke «Ne istediñ?» degende, «Tizer tüsirdim» degen. Ol tizerdi körip twrsıñ, anadan bir, mınadan bir alğan da montaj jasap istegen. Bar bitirgen şarua – osı.

Azattıq: – Twñğışbay Jamanqwlov mälimdemesinde özin sizdiñ qıspaqqa alğanıñızdı aytadı.

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Men ol kisini qalay qıspaqqa alamın? Ol – tergeu isiniñ jwmısı, men oğan qalay aralasa alamın? Men de bärin tek aqparattardan ğana bilip otırmın.

Azattıq: – Twñğışbay Jamanqwlov äueli wstaldı, sosın bosap şıqtı. Siz sol aralıqta «Twñğışbay Jamanqwlovtıñ bosap şığuına kepil beruge de dayınmın» dediñiz. Ol kisiniñ bosap şığuına sizdiñ qatısıñız bar ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Iä, bar. Men ötiniş aytıp, swradım.

Azattıq: – Kimnen ne swradıñız?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – «Bwl kisi – halıq ärtisi» dedim. Advokattarı, teatr salasında isteytin jigitter kömektesip jürdi janında. Men Astanada boldım. Ol kisi 5 million teñgeni moynına alıp otır. Sol qarajattı qwyu kerek dedi. Soğan at salısıp, birneşe azamat 5 milliondı jinap berdik.

Azattıq: – Qwpiya bolmasa, öziñiz kepilge qanşa qarajat berdiñiz?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Bir jarım million teñgedey.

Azattıq: – Endi Eñlik Sıdıqovanıñ jayına oralsaq. Siz Eñliktiñ bwl iske qatısın «rejisserdi qoldaymın» degen sözimen baylanıstırıp otırsız. Basqa dälelderiñiz bar ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Mısalı, men qazir şığıp, «Qasım Amanjoldı qoldaymın» desem, oğan bir sebep boluı kerek. Eñlik öziniñ ayıptauın aytıp jatıp qalay «rejisserdi qoldaymın, ministr otstavkağa ketsin» deydi. Eger sol kezde men otstavkağa ketsem, kim biledi, basqa ministr «Feniksti» ayağına deyin teksere me, teksermey me? Meniñ bwl jerdegi kinäm – jañağı 3 million dollardı olarğa jibertkizbegenim, ekinşi kinäm – tük jwmıs jasalmay jelinip ketken 80 million teñgeni qaytartıp jatqanım. Oğan nege közimdi jwmıp otıruım kerek?

Azattıq: – Siz Jürgenov atındağı öner akademiyasınıñ bwrınğı studenti Eñlik Sıdıqovanı tanisız ba? Ömirde onımen betpe-bet kezdesip kördiñiz be?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Mümkin, bir emtihanda, tıñdaularda kezdesken şığarmın. Al bılay naqtı ekeumiz kezdesip otırğanday betpe-bet kezdesken emespiz.

Azattıq: – Ol sizben kezdeskenin, sizdiñ odan aqşa talap etkeniñizdi, aqşa bere almasa basqa da qatınasqa şaqırğanıñızdı aytadı. Onday boldı ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Men sizge naqtı aytayın. Eger qanday da bir qatınas bolsa, ol qız körseter edi. «Bügin şildeniñ mınaday küni mınaday sağatta mınaday adam meni jolıqtırdı. Oğan kuä mınaday» der edi. Ol qız sol jılı akademiyağa tüspegen.

Azattıq: – «Tüse almağanımnıñ sebebi – rektordan osınday talap boldı» dedi emes pe?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Joq, ol qız aytıp jatır, «men tüsip oqıdım» deydi.

Azattıq: – Oquğa tüspegen bolsa, onda qalayşa oqudı bitirip şığadı?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Ol qız aytıp jatır: «2011 jılı oquğa tüstim» dedi. «Emtihanğa keşigip qaldım, biraq rektor mağan solay jasadı, biraq oqıdım» dedi. Mine, sağan qwjattar. Mine, mınau – [rejisser] Bolat Atabaevtıñ qolı. Eñlikti sızıp tastağan. Emtihanğa baru üşin bäri dopusk aladı. Ärkim öziniñ önerin körsetedi. Emtihanğa dopuskiden ötkender baradı. Mınau – soğan qatısqan 50 adam. Bolat Atabaevtıñ poçerki. İşinde Eñlik joq. Ol qızdı Bolat Atabaevtıñ özi ötkizbegen.

“Eñlik Sıdıqovanıñ 2011 jılı Jürgenov atındağı öner akademiyasına tüse almay qalğanına” ministrdiñ dälel retinde wsınğan qwjatı.

Azattıq: – Sonımen bwl neni däleldeydi?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Bwl qızdıñ sol jılı emtihanğa ötpegenin däleldeydi.

Azattıq: – YAğni sizder kezdesken joqsızdar ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Emtihannıñ aldında kelgen. Atabaevtıñ özi ötkizbegen. Ol qwjattarın alıp ketip qalğan. Akademiyadağı qwjattarda da barlığı bar. WBT siyaqtı test boladı. Onı bilim ministrliginiñ özi qabıldaydı. Ol jerde de ol qız joq, oquğa tüspegen. Eñ qızığı, sol jılı Eñlik Qızılordadağı «Bolaşaq» degen jekemenşik oqu ornına tüsken.

Ministr Mwhamediwlı “bwl qwjat – Eñlik Sıdıqovanıñ 2011 jılı Qızılordadağı «Bolaşaq» universitetine tüskeniniñ däleli” dep sipattaydı.

Azattıq: – Ol qay jıl?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – 2011 jılı.

Azattıq: – Sol oqu ornına tüskenin däleldeytin qwjat bar ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Iä, bar. Eñ bastısı, ol qız bir jıl Qızılordada oqığan.

Azattıq: – YAğni sizder Eñlik aytıp twrğan jılı kezdesken joqsızdar ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Ärine.

Azattıq: – Eñlik Sıdıqova ğana emes, prezident orkestriniñ bwrınğı bir muzıkantı da ertedegi oqiğanı eske alıp, sizdi «tiisti» deydi. Bwğan qatıstı ne aytasız?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Odan beri de 18 jıl ötti. Al nege sen ol qızdıñ özin şaqırıp swramaysıñ? Şaqırşı sol qızdı. Sodan keyin öziñ arı qaray bärin swraysıñ.

Azattıq: – Sizben swhbatımız jariya bolğan soñ bwl oqiğağa qatıstı atı-jönderi atalğan basqa azamattarmen de äñgimelesemiz. Jalpı, mwnday oqiğa boldı ma, bolmadı ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Men sağan aytayın. Onday oqiğa bolsa, ol qız da sol kezde aytar edi. Osınday küni, osınday sağatta, mınaday kuä bar der edi. Ol qızdıñ özinen swrañız. Eger Talğat Jänibekov «Menen 100 mıñ dollar aldı» dep halıqtıñ aldına şığıp jatsa, Twñğışbay ağam meniñ atımnan «bir adam keldi, qağazdı jırtıp tastadı» dedi. Eñlik şıqtı «Men ol kisilerdi qoldaymın» dep. Sol siyaqtı sen bireuge 100 dollar ber qazir, keledi dağı ayta saladı.

Azattıq: – Sonda bwl ayıptaular arnayı wyımdastırılğan degiñiz kele me?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Ärine. Eger sol qızdardıñ bireuimen suretke tüsip otırğanımdı, bi bilep jürgenimdi, telefonmen söyleskenimdi alıp kelse, jağday müldem basqaşa bolar edi.

Azattıq: – Rejisser Bolat Atabaev «Jürgenov akademiyasında sabaq berip jürgen kezimde meniñ kursıma sol kezdegi akademiya rektorı Arıstanbek Mwhamediwlı mas küyinde kirip, sabağıma kedergi keltirdi» dep jazdı. Mwnday oqiğalar boldı ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Bolat Atabaev «Eñlik mende 2011 jıldan bastap oqıdı» dedi. Özi Eñlikke emtihan tapsıruğa rwqsat bermegen. Sonda kimge senesiz? Bolat Atabaev bükil halıqtı «Eñlik mende oqıdı» dep aldap jatır. Men sol qwjattı körsetip jatırmın. Ol kisi öz sözine özi qarsı şığıp jatır. Endi mağan ıñğaysız. Men sağan ayttım: «Eger şındıq aytılsa, köp adamdar wyatqa qaladı» dep. Sonda sen kimge, nege senesiñ?

Ministr Mwhamediwlı bwl qwjattı “Eñlik Sıdıqovanıñ 2012 jılı Jürgenov atındağı öner akademiyasına auısuğa jazğan ötinişi” dep sipattaydı.

Azattıq: – Siz sonımen Eñlik Sıdıqovanı sotqa berdiñiz.

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Zañ boyınşa men bir aydıñ işinde sotqa beruim kerek. Men memlekettik qızmette bolğan soñ mindetti türde sotqa beruim kerek. Eger olardı sotqa bermesem, jañağı ayıptardı moyındağanım. Bwl – düniejüzindegi täsil.

Azattıq: – Sonda siz mäjbürli türde sotqa berdiñiz be?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Iä. Bir ay küttim. Twñğışbay ağamız «Meni Astanada kezdeskende qinadı, söytti, büytti» dedi. Men ol kezde Twñğışbay ağamızğa ayttım: «Keşirim swrañız. Birinşi, keşirimdi halıqtan swrañız. Ekinşi, Jürgenov akademiyasınan swrañız. Bükil akademiyanıñ atına kir keltirip, balağattadıñız. «Akademiyada sonday, bäri mwnday» dep. Üşinşiden, teatr qoğamınan keşirim swrañız. Eldiñ bäri kino salasında tek qana wrlaydı dep oylaytın boldı. Sodan keyin Eñlikten de keşirim swrañız. Siz nege ol qızdı oylağan joqsız. Keleşekte ol qızdıñ öz ömiri bar. Orısşa naşar biletin qız. Oğan orısşa tekst jazıp berdi. Kamera qoyıp, bılay söyle dep ayttı» dedim.

Azattıq: – Oğan teksti jazıp bergenine, kamera qoyıp jazğızğanına sizdiñ däleliñiz bar ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Jazğannan keyin mağan bir psiholog äyel keldi. Müldem tanımaymın. Men onı birinşi rette qabıldağan joqpın. «Qağazın qaldırıp ketsin» dedim. Müldem bölek adam. Jazğanında bäri bar, qalay adam aldap otırğanda oñ qolımen sol qwlağın wstaydı, ernin jalaydı, sözinen şatasadı. Bärin. Oqısañ, keremet.

Azattıq: – YAğni sol kisi Eñliktiñ siz jaylı jazğan videosına analiz jasadı ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Iä, iä. Ol kisi öziniñ jazğandarın alıp keldi. Men özim oqıp otırıp analiz jasay bastadım. Eñliktiñ teksti oqıp otırğanı körinip twr. Men şınımen bir ay küttim. Twñğışbay ağammen kezdeskende de ayttım. Ol kisiler meni bükil elge solay ayıptı qılıp jatır. «100 mıñ dollar aldı», «Bir adamdı mağan jiberdi, zapiskamen keldi, aqşa swraydı», «Studentter tüsken kezde mağan tizimdi berip, osılardı al dep ayttı» dep. Artınan Eñlik şıqtı: «Mağan osılay istegen» dep.

Ministri Mwhamediwlı mwnı “Eñlik Sıdıqovanıñ beynejazbasın taldağan psihologtıñ saraptaması” dep tüsindirdi.

Azattıq: – Änşi Jeñis Seydollawlına «Eñlikke ayt, aldıñğı beyne ayıptauın teristep, basqaşa beynejazba jazsın» dep ötiniş etkeniñiz jaylı da söz taradı.

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Jasıratınım joq, Jeñis Seydollawlı – jaqın dosım. Birge östik. Qızılordanıñ azamatı. Olar mağan alañdaydı. Seniñ jaqın dosıñdı bäri negizsiz ayıptap jatsa, sen de alañdaysıñ ğoy. Sodan ol ayttı: «Qızılordada meniñ dostarım bar. Olar onıñ äkesin biledi» dedi. Men sodan keyin oğan ayttım: «Jeñis, onıñ äkesine aytşı. Meniñ bir täuligim ğana qaldı. Bir täulikten keyin onı sotqa beruim kerek» dep. Bwl mäselede meniñ arım taza.

Azattıq: – Älemdik täjiribede şeneunikter siz siyaqtı parağa nemese seksual'dıq bopsalauğa qatıstı ayıptarğa wrınsa, qızmetinen ketedi de, sodan soñ ğana öziniñ reputaciyasın qorğaydı. Al siz ministr qızmetiñizde otırıp, qarapayım azamatpen sottasıp jatırsız. Reputaciyañızdı ministrlik qızmetten ketip, sodan keyin ğana nege qorğamadıñız?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Mende onday niet boldı.

Azattıq: – Onda nege otstavkağa swranbadıñız?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Men tünimen wyıqtamay uayımdadım «barlıq şındıq şıqsın» dep. Sodan soñ, jasıratını joq, otırıp aqıldastıq. Mağan barlıq qwjattardı alıp keldi. Eşqanday dälelsiz ayıptau. «Eger qolında zapisi nemese sureti bolsa, jağday basqaşa bolar edi. Öz sözine özi şatasıp otırğan qızdıñ ayıbın nege sen moyındauıñ kerek?» dep keñes berdi.

Azattıq: – Sottan soñ siz öz reputaciyañızdı tolıq aqtap şığa alamın dep oylaysız ba? Jwrt sizdi «qızmetin paydalanıp sotqa ıqpal etti» dep oylauı mümkin ğoy. Älde sizge qızmetti saqtap qalu mañızdı ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Öziñ qara, birinşi qwjattardı sağan berip jatırmın «oqımağan» dep. Eger ol qız şınımen de oquğa tüsse, oqığan bolsa, «mınanday-mınanday kezde kirdim» dese, sol kezde eki jaqta birdey tepe-teñdik bolu üşin men otstavkağa ketuim kerek. Öz sözinen özi şatasıp twrğan, oquğa tüspegen adam üşin qızmetten ketu dwrıs emes. Kim ayttı sot oñ şeşimin bermeydi dep? Qasında advokatı bar, sağan körsetip jatırmın. Bwnday jağdayda sotqa qanday ıqpal boladı? Eger jabıq sot bolsa, sen aytar ediñ «jabıq sot» dep. Men sağan bükil qwjattardı körsetip twrmın ğoy.

Azattıq: – Bwğan deyin osı jağdaydı aşıp aytpay, osınşa uaqıt aşıq swhbat bermeuiñizdiñ sebebi nede? Nege bwğan deyin şıqpadıñız? Sizdi jurnalister izdedi ğoy.

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Joq. Men jurnalisterge berdim.

Azattıq: – Däl osılay däleldeuge tırıstıñız ba?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Meniñ sen aytqanday kemşiligim bar. Men basında «halıq özi biledi ğoy, aq-qarasın ajıratıp, kimdiki qanday is ekenin anıqtaydı» dep oyladım. Eger men ömirimde osı sätke baylanıstı dwrıs qadam istemesem, qasımda jürgen jigitter aytar edi: «Sluşayte, vı, okazıvaetsya, svoloç'. Men senimen aralaspaymın» dep. Közi aşıq azamattar aytıp jatır «mwnı toqtatu kerek» dep.

Ministr Arıstanbek Mwhamediwlı (sol jaqta) jurnalist Qasım Amanjolğa qwjattardı körsetip twr. Almatı, 19 qaraşa 2016 jıl.

Azattıq: – Qızmettesteriñiz ben basşılığıñız bwl oqiğanı qalay qabıldadı? Astanadağı joğarğı bilik – Aqorda qalay qabıldadı?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Ol kisiler tolığımen zerttedi. Ekeumizden köp zerttedi.

Azattıq: – Qanday organ zerttedi? Prezident äkimşiligi me?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Biz ükimettiñ müşesi bolğandıqtan wlttıq qauipsizdik komiteti, wlttıq byuro, işki qauipsizdik qızmeti – bäri tekserdi. Olar mindetti türde tekseru kerek. Ministrge ayıp bolıp jatqan soñ ol kisiler mindetti türde tekseredi.

Azattıq: – Teksergen soñ ne boldı?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Tekserdi de «mına ayıptaulardıñ barlığı – eş negizsiz» dep körsetti.

Azattıq: – Al tikeley basşıñız – prem'er-ministrmen, prezident äkimşiligimen kezdesu boldı ma osı mäselege baylanıstı?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Iä. Barlığı aytıp jatır «şındıq üşin ayağına deyin küresu kerek» dep.

Azattıq: – YAğni sizdi qoldap otır ma bwl twrğıda?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Ärine. Bir kişkentay küdik bolsa, ol kisilerdiñ özi aytar edi «Mınauıñ ne? Ne masqaralap jatırsıñ?» dep. Elbasınıñ özi, bılayşa aytqanda, moynımdı jwlıp alar edi «Mınauıñ ne?» dep.

Azattıq: – Prezidentpen osı turalı äñgime boldı ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Joq.

Azattıq: – Eñlik Sıdıqovağa qatıstı is ayıptau bağıtına bwrılsa, onı sotta keşiruge dayınsız ba?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Mağan ülken ayıp tağılğan soñ, mende jañağı psihologtıñ qağazı bar, basqa da mamandardıñ qağazı bar, tiisti organdar onı mindetti türde tekseredi. Ol kisilerdiñ qağazdarı bar. Men aşığın aytayın – eger sot, tergeu ayağına deyin barsa, Bolat Atabaevtıñ ötirigi siyaqtı köptegen ötirikter aşıladı.

Azattıq: – Sot Eñlik Sıdıqovağa auır jaza kesip jatsa, sizdiñ äreketiñiz qalay boladı?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Qanday jaza kesetinin sot özi şeşedi.

Azattıq: – Al siz oğan qanday jaza swrap jatırsız?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Eñlik menen tek qana keşirim swrasın.

Azattıq: – Eşqanday moral'dıq, materialdıq şığın talap etpeysiz?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Joq.

Azattıq: – Türme jazasın swramaysız ba?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Joq, swramaymın. Talğat Jänibekovke 1 million kesti. Ol – mağan emes, ükimetke ketetin aqşa. Meniñ advokatım Talğat Jänibekovtiñ özine swrağanı äleumettik jwmıs bolatın. «Eldi aldap aqşa wrlağanşa, qolına kürek alıp jwmıs istesin» dep.

Azattıq: – Eñlik Sıdıqovamen bolatın sotqa öziñiz barasız ba, älde advokattarıñız qatısa ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Kerek bolsa, sotqa baramın. Onıñ nesi bar? Talğat Jänibekovpen oçnaya stavkağa bardım. Sol siyaqtı Eñlikpen bolatın oçnaya stavkağa da baramın.

Azattıq: – Eñlik osıdan birneşe kün bwrın jazbalar jariyaladı. «Meniñ esigimniñ aldına qarjı policiyasınan kelip, kölikter toruıldadı» dep fotolar jariyaladı. Bwl turalı ne aytasız? Onday küştik qwrılımdarmen baylanısıñız bar ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Mısalı, sen jurnalissiñ ğoy. Telefonıñmen maşinanıñ nomerin tüsirip, finansovıy policiyağa «mınanday-mınanday azamattar, mınanday kölikter jwmıs istey me» dep ötiniş jiberseñ boldı. Men arız bergennen keyin meni eki ret tergeuge şaqırdı. Men sol kezde swradım: «Nege sizdiñ azamattar barıp, Eñliktiñ esiginiñ aldında jür?» dep. Olar tañ qaldı. «Birinşi sizden tergeu alamız, ekinşi akademiyanıñ wstazdarınan tergeu alamız. Sodan keyin Eñlikten swraymız. Biz Eñlikke äli jetken joqpız» dedi.

Azattıq: – Olar kimder sonda?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Men qaydan bileyin. Sen de söyt. Eki maşinanı öz üyiniñ qasına qoyıp qoy da sosın ayt: «Mine, meniñ artımnan eki adam añdıp jatır» dep.

Azattıq: – Eñliktiñ advokattarı «bizdiñ qolımızda ministrdi äşkereleytin közir bar» dedi.

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Ol kisiler közirleri bar bolsa, bälkim, tağı da jala jauıp, bireudiñ betin jauıp şığaratın şığar. Olarda közir bolsa, nege bireudiñ betin jauıp şığaradı? Qazir-aq şığarar edi.

Azattıq: – Sotqa deyin Eñlikpen betpe-bet kezdesuge dayınsız ba?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Men sağan tağı da aytayın. Eş keregi joq, kezdeskim de kelmeydi onday adamdarmen. Eger mağan bir paraqqa teristeu jazıp berse, men sotqa jazğan arızımdı artqa qaytaruğa dayınmın. Aşıla bastağanda mına qızdıñ – birinşi ötirigi, ekinşi ötirigi tağı aşıladı. Sonda jağday müldem qiın boladı.

Azattıq: – Bwl daudıñ şığuına basqa da sayasi sebepter boldı ma? Älde bäri bir ğana fil'mniñ ayasında tuğan sebepter me? Sizdiñ dwşpandarıñız köp pe?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Ärine, bar. Jastayımnan qızmetke aralasqan adammın. Basşı qızmette istegen soñ bireudi jwmıstan şığarasıñ. Barlığına wnaymın, jağamın deseñ, jwmısqa äserin tigizedi. Keybir kezde işki dünieñ qaynap jatadı. Biraq amal joq, bireumen qoştasuıñ kerek. Nege deseñiz, qızmet istegen soñ onı alğa qaray jürgizuiñ kerek boladı. Sen aytşı, men osı eki jarım jıldan asa ministr boldım. Osı «Feniksten» basqa, kinodağı jas rejisserlerge «öz wltın masqaralaudı toqtatu kerek, onday fil'mderge biz «Qazaqfil'mnen aqşa bergizbeymiz» degenimnen basqa bir närse boldı ma? Ülken şaralar ötip jatır, zañdar qabıldanıp jatır, meniñ jwmısımda olqılıq bolğan joq. Teatrda dau bolıp nemese deputattardıñ aldına barıp zañımdı qorğay almay jatqan kezim bolğan joq. Eki jarım jıl ministr bolğanda osınday bir jetispeuşilik boldı ma? Aytşı. Mısalı, Qazaq handığınıñ 550 jıldığında «Äy, köke, mına istegeniñ wyat boldı, masqara» degendey.

Azattıq: – Qazaq handığınıñ 550 jıldığında dayın boluı kerek «Qazaq handığı» fil'mi uaqıtında şıqpay qalmadı ma?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – «Qazaq handığı» 16 jeltoqsanda şığadı. Sol kezde rahmet aytasıñdar sol fil'mdi ayağına jetkizip şığarğanımızğa. Aqan Sataevtıñ «Anağa aparar jol» fil'mi şıqtı, köpşilik raqmetin aytıp jatır. «Qazaq handığı» şığadı. «Amanat» şığıp jatır, Ämire Qaşaubaev turalı tüsirilip jatır, Baluan Şolaq jaylı tüsirilip jatır. Keşe «28 panfilovşı» körsetildi.

Azattıq: – Jalpı, osı oqiğalardıñ bärinen keyin otstavkağa ketu oyıñız bar ma? Joq bolsa, nege?

Arıstanbek Mwhamediwlı: – Siz mağan aytıñızşı «siz osınday keleñsiz jağday jasadıñız, otstavkağa ketuiñiz kerek» dep. Men ne üşin ketuim kerek? Şındıq üşin küreskenim üşin be? Wrlanğan aqşanı ornına qaytaruğa jwmıs istegenim üşin be? Ne üşin? Öziñ aytşı.

Azattıq: – Swhbatıñızğa rahmet.

Azattıq aldağı uaqıtta bwl oqiğağa qatıstı atı-jönderi atalğan basqa azamattarmen de äñgimelesedi.

Qasım AMANJOL

Azattıq  radiosı 

www.azattyq.org

Copyright (c) 2013. RFE/RL, Inc. Reprinted with the permission of Radio Free Europe/Radio Liberty, 1201 Connecticut Ave., N.W. Washington DC 20036.