|  |  | 

كوز قاراس سۇحباتتار

دارحان ابدىك: «اباي قازاقتى ەمەس، رەسەيدىڭ وتارلىق ساياساتىن سىناۋى كەرەك ەدى»

 

ماقپال مەيىربەكقىزى: وزدەرىن «تاۋەلسىزبىز» دەپ ەسەپتەيتىن ارىپتەستەر مەملەكەتتىك ارناداعى جۋرناليستەرگە سىن ايتىپ جۇرگەنىن بىلەسىز. بىلمەيتىنىم كوپ بولعاندىقتان رەاليست جۋرناليست رەتىندە سىزدەن سۇراعىم كەلەدى. مەملەكەتتىك ارنالارداعى ەركىندىك قاي دەڭگەيدە؟

دارحان ابدىك:  ءبىزدىڭ ەلدە  تولىق ەركىندىك، ءسوز بوستاندىعى ءالى قالىپتاسقان جوق. ويتكەنى بيلىك باق -تى ءوزىنىڭ قاراۋىنداعى، وزىنە باعىنىشتى ينستيتۋت دەپ ەسەپتەيدى. تولىق ءسوز ەركىندىگى بولۋى ءۇشىن تەلەارنالار قاي جاعىنان الساڭىز دا  تاۋەلسىز بولۋى كەرەك. اسىرەسە، قارجىلىق جاعىنان. تسەنزۋرا بولماۋى كەرەك. ال بىزدە ول قالاي دەسە دە بار.

ماقپال مەيىربەكقىزى: بىزدە تسەنزۋرادان گورى «ساموتسەنزۋرا» باسىم ەمەس پە؟ اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ قىزمەتىنە تاعايىندالعان جىلى باتىل مالىمدەمە جاساپتى. «ءبىز سوڭعى ون بەس جىلدا جۋرناليستەردىڭ باسىنان ۇرىپ-ۇرىپ، تورعا كىرگىزىپ تاستادىق. ەندى ولارعا سىرتقا شىعىڭدار دەپ توردىڭ ەسىگىن نۇسقاساق، ەشكىم شىققىسى كەلمەيدى» دەگەن ەكەن. مۇمكىن شىنىمەن ەسىك اشىق شىعار؟

دارحان ابدىك: قازىر  قانداي دا ءبىر جىلىمىق بار سياقتى. اقپارات ءمينيسترى باسقا باسشىلارعا قاراعاندا ليبەرال بولۋى مۇمكىن. بىراق جالپى جۇيە وزگەرگەن جوق. جۇيە وزگەرمەگەننەن كەيىن ءسوز بوستاندىعى قالىپتاسپايدى. نەگىزگى پرينتسيپتەر وزگەرىپ، جۋرناليستەر قۋدالانباۋى كەرەك. ۇكىمەتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنەن تاپسىرما تۇسپەۋى ءتيىس. جالپى، «انانى ايت، مىنانى ايتپا» دەگەن نۇسقاۋلاردىڭ بولماعانى دۇرىس. ماسەلە سوندا. ارينە، جۋرناليستەردىڭ ىشىندە  مانساپ قۋعان الاياق  كوپ.  ۇكىمەتكە، بيلىككە جاعىمپازدانىپ ،  تاپسىرماسىن ورىنداپ، باسشى بوپ وتىرعانداردى كورىپ وتىرمىز. بىراق ول ادامنىڭ جەكە باسىنا قاتىستى ماسەلە. بىرەۋ مينيستر الدە اكىممەن اقپارات الىپ، ونى حالىققا جەتكىزۋ ءۇشىن  سۇحباتتاسادى.  ەكىنشى ءجۋرناليستىڭ سۇحباتى قالاي وتەتىنىندە  جۇمىسى جوق. بار ويى الگى مانساپتى اداممەن  تانىسىپ، مايلى سوزىمەن ماقتاپ، جاقىنداپ الۋ.  پرينتسيپ تۇرعىسىنان ايتقان كەزدە، ءجۋرناليستىڭ مىندەتى قوعامعا تولىق اقپارات بەرۋ عوي. ال بىزدە اقپاراتتى جاسىرۋ دەگەن بار. جارتى جىل بويى جاڭاوزەندە ميتينگ بولىپ جاتقاندا بىردە- ءبىر ارنا سول تۋرالى ءتىس جارعان جوق. سول كەزدە توردىڭ ەسىگى اشىق بولدى ما؟  ماسەلە سوندا.

ماقپال مەيىربەكقىزى: بەس -التى جىل بۇرىن «ك+» ارناسىنا ءجيى سۇحبات بەرىپ تۇراتىنسىز. ولار ءسىزدى تيترعا  «تاۋەلسىز جۋرناليست» دەپ جازىپ قويۋشى ەدى.  قازىر دە سولاي جازۋعا بولا ما؟

دارحان ابدىك: بولادى. مەن قازىر دە ءجۇز پايىز تاۋەلسىزبىن. كەلىسىم شارتپەن جۇمىس ىستەيمىن. حابارىم جابىلىپ قالسا، باسقا سالاعا كەتۋگە تۋرا كەلەدى.

ماقپال مەيىربەكقىزى: بىر كەزدەرى «استانا» ارناسىندا  «باس تاقىرىپ» باعدارلاماسىن ەكى تىلدە جۇرگىزدىڭىز.  نەگە جابىلىپ قالدى؟

دارحان ابدىك: ول كەزدە «استانا» ارناسىنىڭ باسشىسى ارمانجان بايتاسوۆ بولعان. ول ءوز كۇشىمەن ءبىر ارنانى كوتەرگەن ەلدەگى ەڭ تالانتتى مەديامەنەدجەرلەردىڭ ءبىرى عوي.  ارمان «استانا» ارناسىن ەركىن ويلار ايتىلاتىن الاڭعا اينالدىرعىسى كەلدى.  سول ماقساتپەن «باس تاقىرىپ» اشىلدى. ول جەرگە مەنى شاقىرعان بەلگىلى جۋرناليست دانا رىسمۇحامەتوۆا. ال ارنانىڭ ديرەكتورى ەرجان بارمانقۇلوۆ بولدى. ولار ماعان ەركىندىك بەردى. كەيدە وزدەرىنە دە قاۋىپ  تونەتىندەرىن سەزسە دە كاسىبي ادالدىقتارىن ساقتاۋعا تىرىستى. كەيىن ۇشەۋىنىڭ دە قىزمەتى اۋىسقاننان كەيىن…

ماقپال مەيىربەكقىزى: تۇسىنىكتى…

دارحان ابدىك: جاڭا باسشىلار كەلگەن سوڭ مەنىڭ حابارىم جابىلدى. سەبەبىن ەشكىم ايتپادى.  ەركىندىگىم ۇنامادى ما؟  شەنەۋنىكتەر نارازىلىق ءبىلدىردى مە؟ بىلمەيمىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: ءجۋرناليستىڭ ەركىندىگىنىڭ ارتىندا قاۋىپ تۇرادى عوي. ءسىز بۇرىن بەرگەن سۇحباتىڭىزدا «كوكەيدەگى كوپ نارسەنى ايتا العان جوقپىز. مەنىڭ دە قويا الماعان سۇراقتارىم جەتەدى. ءبىر جاعىنان، ونداي كەزدە ءوزىڭنىڭ جالعىز ەمەس، ۇلكەن كوماندامەن بىرگە جۇمىس جاسايتىنىڭدى تۇسىنەسىڭ. ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى سەنىڭ موينىڭدا. ءوزىڭ قورىقپاعانمەن، جانىڭداعى ادامداردىڭ تاعدىرىن ويلايسىڭ. كەيدە تالاي دۇنيە ايتىلماي، تالاي ماسەلە كوتەرىلمەي، سىرت قالىپ جاتتى» دەپسىز.

دارحان ابدىك: دەدىم.

ماقپال مەيىربەكقىزى: مىنانداي سيتۋاتسيانى ەلەستەتىپ كورەيىكشى. ءسىز تىكەلەي ەفيردە ساياسي باعدارلامانىڭ تىزگىنىن ۇستادىڭىز. قارسى الدىڭىزدا ءوزىڭىز شىن مانىندە سىيلايتىن لاۋازىمدى تۇلعا وتىر. قولىڭىزعا حالىقتىڭ تاعدىرىنا قاتىستى وتە وتكىر ماتەريال ءتۇستى. ونى ايتساڭىز، الگى ءسىز سىيلايتىن تۇلعاعا دا، جۇمىسقا شاقىرعان باسشىڭىزعا دا، ارتىڭىزداعى كومانداعا دا زيىنى ءتيۋى مۇمكىن. ايتپاساڭىز، جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە قالادى. ەشنارسە وزگەرمەيدى. نە ىستەيسىز؟  

دارحان ابدىك: اقش-تىڭ وتىز جەتىنشى پرەزيدەنتى ريچارد نيكسوننىڭ  تۇسىندا مىنانداي  ءبىر وقيعا بولعان. بەلگىلى ءبىر باسىلىمدا ىستەيتىن ءجۋرناليستىڭ قولىنا  ەشكىم بىلمەيتىن ماتەريال تۇسەدى. وندا  امەريكانىڭ   وتىرىك اقپاراتتى پايدالانىپ ۆەتنامدا سوعىس باستاعانى تۋرالى جازىلعان. جۋرناليست نە ىستەيدى؟ ونىڭ الدىندا ەكى ديلەمما بولدى. ەگەر ول سول ماتەريالدى جاريالاسا وندا اقش-تىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلى تۇسەدى. ال  جاريالاماسا شىندىقتى جاسىرىپ قالادى. جۋرناليست ۇزاق ويلانىپ، سول اقپاراتتى جاريالايدى.

ماقپال مەيىربەكقىزى: قىزمەتىنەن كەتكەن شىعار.

دارحان ابدىك: ماتەريال جاريالانعاننان كەيىن جۋرناليست ەمەس نيكسون قىزمەتىنەن كەتىپتى. ەگەر سونداي دارەجەدەگى حالىقتىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ماتەريال بولسا مەن دە جاريالايتىن ەدىم. ال ەگەر ءبىر ادامنىڭ باسىنا قاتىستى بولسا وندا…

ماقپال مەيىربەكقىزى: وندا؟

دارحان ابدىك: ويلاناتىن ەدىم.

ماقپال مەيىربەكقىزى: مەديا سالاسىندا ءسىزدىڭ كاسىبيلىگىڭىزدى مويىندامايتىن ادام جوق. «باس تاقىرىپ» جابىلعاننان كەيىن نەگە ۇزاق جىل ەفيرگە شىقپادىڭىز؟ بىردە -ءبىر ارنا باسشىسى جۇمىس ۇسىنبادى ما؟  

دارحان ابدىك: بۇل ماعان قوياتىن سۇراق ەمەس.

ماقپال مەيىربەكقىزى:  سىزدىڭ مەملەكەتتىك ارناعا كەلۋىڭىزدى ارىپتەستەرىڭىز جوعارىدا ايتقان جىلىمىقپەن بايلانىستىرىپ ءجۇر.

دارحان ابدىك: مەنى «قازاقستان» تەلەارناسىنا كەمەلبەك ويشىباەۆ شاقىرعان. ول ادامي قاسيەتتەرىمەن ەرەكشەلەنەتىن تالانتتى مەنەدجەر. جاڭاشا ويلايتىن مامان. جۇمىسقا شاقىردى دا كوپ ۇزاماي ءوزى كەتىپ قالدى. مەن نە ىستەرىمدى بىلمەي، ەكى ورتادا قالىپ قويدىم.

ماقپال مەيىربەكقىزى: سول كەزدە  «استانا» ارناسىنداعى سيتۋاتسيا قايتالانادى دەپ ويلاعان شىعارسىز…

دارحان ابدىك: باعىما وراي ارنانىڭ باسشىلىعىنا ەرلان قارين تاعايىندالدى. ول دا جاڭا زاماننىڭ ازاماتى. دەموكراتيالىق، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ پرينتسيپتەرىنە ساي ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن، جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن ازامات. «پاراسات مايدانىنىڭ» ەفيردە ءجۇرۋى ءجۇز پايىز ەرلاننىڭ ارقاسى.

ماقپال مەيىربەكقىزى: سوندا دا، بەس- التى جىل ارناعا شىقپاۋىڭىزدىڭ سەبەبىن نەمەن بايلانىستىراسىز؟ سول كەزدەگى باسشىلاردىڭ ءسىزدى شاقىرۋعا باتىلدىعى جەتپەدى مە؟ الدە رەجيم سونداي بولدى ما؟

دارحان ابدىك: بىلمەيمىن. قوعامداعى جاعداي ول كەزدەگىدەن قاتتى وزگەردى دەپ ايتا المايمىن. جەكە ادامدارعا بايلانىستى شىعار. شىنى كەرەك، ءدال ءسىز ايتقانداي مەنى ەشكىم كاسىبي جۋرناليست دەپ مويىنداپ تا جاتقان جوق. بالكىم مەنىمەن ىستەسكىسى كەلمەگەن شىعار. مۇمكىن ادام رەتىندە ۇناماعان شىعارمىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: انشى، ارتىستەر اپتاسىنا بەس رەت پرايم- تايم ۋاقىتتا باعدارلاما جۇرگىزىپ جاتقاندا ءسىز ۇزاق جىل  ەفيرگە شىعا الماي ءجۇردىڭىز… ىشتەي رەنىش بولعان شىعار. شىنىمدى ايتسام، ءسىز ءۇشىن مەنىڭ رەنجىگىم كەلىپ تۇر.

دارحان ابدىك: ەگەر مەن  رەنجىپ جۇرسەم، مەنى مۇقاتقىسى، مۇڭايتقىسى كەلەتىندەر راحاتتانادى،  قۋانادى. ولاردىڭ ءبارىبىر ماعان جانى اشىمايدى. سوندىقتان مەن ەشتەڭەگە قاراماستان جىگەرلى، كوڭىلدى ءومىر سۇرۋگە مىندەتتىمىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: جۇمىسسىز جۇرگەندە نەمەن اينالىستىڭىز؟

دارحان ابدىك: اقشا تاباتىن ءارتۇرلى جۇمىس ىستەدىم. بالا -شاعانى اسىرۋ كەرەك قوي.

ماقپال مەيىربەكقىزى: ءبىر سۇحباتىڭىزدا «…الەۋمەتتىك ماسەلەسى شەشىلمەگەن جۋرناليستكە جۇمىستان شىعۋ ولىممەن تەڭ» دەپسىز.  بىراق ءسىزدىڭ جۇمىسسىز جۇرسەڭىز دە پرينتسيپىڭىزدەن اينىماۋعا جىگەرىڭىز جەتكەن سياقتى…

دارحان ابدىك: بىزدە قالادا تۋىپ وسكەن قازاق ءتىلدى جۋرناليستەر جوقتىڭ قاسى. كوبى اۋىلدان كەلەدى. اۋىلدان كەلگەننەن كەيىن الەۋمەتتىك ماسەلەسىن شەشە المايدى. رەسەي مەن ءبىزدىڭ جۋرناليستەردىڭ جالاقىسىن سالىستىرىپ كورىڭىز. جەر مەن كوكتەي. ءالى كۇنگە دەيىن ارىپتەستەرىمىز  الەۋمەتتىك جاعىنان قورعانسىز. قازاقتىلدى ازاماتتار قالاعا كەلىپ،  پاتەر الىپ، قورىقپاي جۇمىس ىستەيتىن جاعدايعا جەتكەنشە تىعىرىققا تىرەلە بەرەدى. توردان شىقپايدى دەگەننىڭ ءبىر سەبەبى وسى. وتە تاۋەلدى. ويتكەنى ءبىر جۇمىستان كەتسە، ەكىنشى جۇمىستى  تابۋ وتە قيىن. ويتكەنى نارىق تار.

ماقپال مەيىربەكقىزى: مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىمدە ەكى مىڭىنشى جىلدارى بولسا كەرەك،  وتاندىق تەلەارنالاردا ەكى -ءۇش مىقتى جۋرناليست بولعان. وزدەرى جاپ- جاس. كوزدەرىندە وتى بار. ال تۇرلەرى سۇستى، سوزدەرى ءمىر وعىنداي وتكىر  ەدى.   سول كەزىندەگى جۇقا دەنەلى، جۇپىنى كيىمدە جۇرگەن جۋرناليستەردىڭ بۇگىندە الەۋمەتتىك جاعدايى تولىق شەشىلگەن. بىرەۋى ءبىر مەكەمەگە باسشى. ەكىنشىسى بيزنەسمەن. ماراپاتتالىپ، ماقتالىپ ءجۇر.  بىراق بۇرىنعىداي تىكەلەي ەفيردە ساياسي باعدارلامالار جۇرگىزىپ جۇرگەن جوق.  مەملەكەتتەن پاتەر الىپ، كەۋدەسىنە وردەن تاققان  جۋرناليستتىڭ ەركىن بولۋى قيىن سياقتى…

دارحان ابدىك: ول ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى شىعار. كەز- كەلگەن جاعدايدا الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋى (پاتەر، جالاقى)  كەرىسىنشە ادامعا ەركىندىك بەرەدى. بىزدە مىسالى مەن بىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ادامداردىڭ كوبىن باستىقتارى قۇل سەكىلدى جۇمساپ وتىر. ويتكەنى ولاردىڭ ەشقايدا كەتە المايتىنىن بىلەدى. قىزمەتتىك پاتەرگە، يپوتەكاعا بايلانعان. جۇمىسسىز قالامىز دەپ قورقادى. ادامنىڭ  شىن مانىندە تاۋەلسىز بولۋى ءۇشىن جان-دۇنيەسى ەركىن بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دەڭگەيى ءالى كۇنگە دەيىن تومەن. بۇل جەردە جەكەلەگەن بايلاردى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. ماسەلە ۇلتتىڭ ءال- اۋقاتىندا. وركەنيەتتى ەلدىڭ دامىماعان ەلدەن ايىرماشىلىعى بىرەۋ- اق. ول مەملەكەتتىڭ ۇلىلىعى، قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۋاتى، وتكەن تاريحىنىڭ ونەگەلى ەكەندىگىندە ەمەس. ول قاراپايىم ازاماتتاردىڭ باقۋاتىلىعى، حاقى مەن قۇقىعىندا. مەملەكەتتىڭ دامىعان، دامىماعانى وسىمەنەن ولشەنەدى.

ءتۇسىنىڭىز،  بىز ادامدى ەمەس قوعامدى سىناۋىمىز كەرەك. ادامدى سىناۋ ابايدان قالعان ءداستۇر. ونىڭ ولەڭدەرىن وقىساڭ، بارلىعىنا قازاقتىڭ ءوزى كىنالى سەكىلدى. ادامدى سىناۋ وڭاي.  ال قوعامدى سىناۋ بۇل كۇرەسكە ءتۇسۋ دەگەن ءسوز.

ماقپال مەيىربەكقىزى: اباي كىمدى سىناۋ كەرەك ەدى؟

دارحان ابدىك: اباي قازاقتى ەمەس، رەسەيدىڭ وتارلىق ساياساتىن سىناۋى كەرەك ەدى. قازاقتاردىڭ قانداي مۇشكىل جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانى… قازاقتىڭ اۋىلدارىن وزەننىڭ بويىنا قوندىرماعانى… ماحامبەتتەردىڭ كوتەرىلىسى نە ءۇشىن باستالدى؟ جايىلىمنىڭ تارىلۋى… شوقان، ىبىراي التىنساريندار وسى ماسەلەنى سىناپ ماقالا جازدى. وتارلاۋ ساياساتى سول كەزدەگى قازاق حالقىنىڭ ءوز مۇمكىندىگىن تولىققاندى تانۋعا كەدەرگى بولدى. شەكتەدى. ماسەلە سوندا. سول سياقتى قازىر دە جۋرناليستەردى ەمەس، قوعامدى سىناۋ كەرەك. ال قوعامداعى احۋالعا كىم جاۋاپ بەرەدى؟ ارينە، بيلىك.

ماقپال مەيىربەكقىزى: ءوزىڭىز  كىمدى سىناپ ءجۇرسىز؟

دارحان ابدىك: قوعامنىڭ، جۇيەنىڭ كەمشىلىكتەرىن ايتامىن.  جەكە ادامنىڭ باسىنا، ونىڭ ناسىلىنە، ۇلتىنا تيىسپەيمىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: «استانا» ارناسىندا ساياسي توك- شوۋ جۇرگىزگەن كەزدە لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەردىڭ تۇسىرىلىمگە كەلمەيتىنىن ايتىپسىز. «…اسىرەسە، اتقارۋشى بيلىكتىڭ ادامدارى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى دا حابارعا كەلۋگە قاشقاقتايتىن. كەلسە دە، «سۇراقتارىمىزدى الدىن الا كەلىسىپ الايىق» دەيتىندەرى كوپ ەدى. جالپى، بيلىكتە جۇرگەندەردىڭ اراسىنان كەلىپ، شىندىقتى ايتا الاتىندار از، وكىنىشكە قاراي. ءبىر جاعىنان ولاردى دا تۇسىنۋگە بولادى. پەندەلىك. قىزمەت… مۇمكىن، شىن مانىندە «باسى» كەتەتىن شىعار. قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرايتىن بولار. ونى ناقتى ايتا المايمىن. تۋراسىنا كوشسەك، بىزدە باعدارلاماعا قاتىسىپ، اشىق پىكىرىن ءبىلدىرىپ، سىن ايتا الاتىن ازاماتتار وتە سيرەك».   «پاراسات مايدانىنا» مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى شاقىرماۋىڭىزدىڭ سەبەبى وسى ما؟

دارحان ابدىك: ماعان ولاردى شاقىرۋ قىزىق ەمەس. مەن حابارىما جاڭا سپيكەرلەردى، جاڭا تۇلعالاردى تابۋعا تىرىسامىن. باستىعىنان رۇقسات سۇرامايتىن، ءوزىنىڭ پىكىرىن تاۋەلسىز ايتا الاتىن ازاماتتاردى شاقىرامىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: ولار كوپ پە؟

دارحان ابدىك: تابۋعا تىرىسىپ ءجۇرمىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: ەكى اپتا بۇرىن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا پرەزيدەنت ۇكىمەت باسشىسىنىڭ   ەسەبىن ەستىپ بولعان سوڭ ، وعان سىني پىكىر جەتىسپەيدى دەپ ەسكەرتۋ جاسادى. دەمەك، مەملەكەت باسشىسى دا  سىني پىكىر ەستىگىسى كەلەدى. سولاي ما؟  

دارحان ابدىك: بۇل جەردە ماسەلە «ساموكريتيكادا» ەمەس. قوعامدا تاۋەلسىز ينستيتۋتتار قالىپتاسۋى كەرەك. مىسالى سوت جۇيەسى مەملەكەت باسشىسىنا تاۋەلسىز بولۋى كەرەك. ويتكەنى ولار پرەزيدەن پەن ۇكىمەتكە باعىنباي، تاۋەلسىز شەشىم قابىلداۋى كەرەك.  سول سەكىلدى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا تاۋەلسىز بولۋى كەرەك. بۇل جەردە ۇكىمەت ءوز- ءوزىن سىناماۋى كەرەك. كەرىسىنشە، قوعام ۇكىمەتتى سىناپ، ولاردى قاداعالاپ وتىرۋى كەرەك. ماسەلە سوندا. ۇكىمەتتەگىلەر ءوزىن- ءوزى سىناعاننان ءمۇيىز شىقپايدى. قوعامدى وزگەرتۋ ءۇشىن سول ۇكىمەتتى سىنايتىن ينستيتۋت بولۋى كەرەك. ونىڭ اتى باق.

ماقپال مەيىربەكقىزى: «پاراسات مايدانى» ساياسي باعدارلاما ما؟

دارحان ابدىك: جوق، بۇل ساياسي باعدارلاما ەمەس. بۇل پىكىر الماسۋ كلۋبى.

ماقپال مەيىربەكقىزى: سىزگە تولىق ەركىندىك بەرىلگەن بە؟

دارحان ابدىك: «ءيا» دەپ ايتا الامىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: «الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرمايمىن» دەپ ايتىپ قالدىڭىز. بىراق جۋرناليستەرگە اۋاداي قاجەت ەركىندىك سول ينتەرنەتتە ەمەس پە؟ باعدارلاماڭىز  ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر جابىلادى.  سول كەزدە الەۋمەتتىك جەلىگە اۋىسۋ ويىڭىزدا جوق پا؟ مەنىڭشە، «ينتەرنەت» دەيتىن ۇلكەن رەسۋرس باردا  تالانتتى جۋرناليستەر تاسادا جۇرمەۋى كەرەك سياقتى…

دارحان ابدىك: ەڭ العاش رەت ول جاققا «پاراسات مايدانى» پاراقشاسىمەن تىركەلدىم. ونىڭ وزىندە مەنىڭ اككاۋنتىمدى اشىپ بەرگەن ەرلان قاريننىڭ ءوزى. ەندى ۇيرەنىپ كەلە جاتىرمىن. بارلىعىن ءتۇسىنىپ، يگەرىپ بولعان سوڭ الەۋمەتتىك جەلىدە دە جۇمىس ىستەسەم بولادى. تۇبىندە قوعامدى ازات ەتەتىن  ەركىن ويلى، پروگرەسسيۆتى توپتاردى قالىپتاستىراتىن وسى الەۋمەتتىك جەلى بولادى. قازىر ينتەرنەتتە  وتىراتىن جىگىتتەرمەن اڭگىمەلەسسەڭ ولاردىڭ ويى الدەقايدا ەركىن ەكەنىن تۇسىنەسىز.

جالپى، قازاقستانداعى جۋرناليستيكانىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ كەرەك. باسەكە بولۋى كەرەك. جۋرناليستەر ءوزىنىڭ كاسىبىن جاقسى كورىپ ىستەۋى كەرەك. مەن جۋرناليستيكاعا كەلگەن جىلدارى ارنالاردىڭ ورتاسىندا باسەكە بولاتىن ەدى. ءبىر وقيعانى كتك، «31»، «قازاقستان» قالاي بەردى دەپ قاراپ وتىراتىن ەدىك. سولاردان كەم تۇسپەۋگە تىرىساتىنبىز. قازىر باسەكە ازايعان سياقتى. باسشىلار جۋرناليستەردى ءوزىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرمايتىن تۇسىرىلىمدەرگە جىبەرەدى. دەمەك جۋرناليستەر ءوزىنىڭ كاسىبىنە ەنجار قارايدى. وتكىر سيۋجەتتەر از جاسالادى. بۇرىنعىداي  ورتا قالىپتاستىرساق باسەكە پايدا بولاتىن ەدى. ال باسەكەگە بولعان سوڭ ساپاسىز جۋرناليستەر كەتىپ، ولاردىڭ ورنىن تالانتتى، دارىندى، كاسىبي جۋرناليستەر باسادى. ولار وسەدى. ورتا سولاي قالىپتاسادى عوي. باسقا جولىن كورىپ تۇرعان جوقپىن. ەكىنشى جاعىن ايتاتىن بولساق،تەلەارنالاردىڭ ءوزىنىڭ ىشىندەگى كوررۋپتسيانى قۇرتۋ كەرەك. تانىستىقپەن، تۋىستىقپەن جۇمىسقا الۋدى توقتاتۋ كەرەك.

ماقپال مەيىربەكقىزى: بۇرىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن باستاپ، پرەمەر-ءمينيستردىڭ، ءماجىلىستىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىندە  ىستەپسىز. بۇل جۇمىستار ۇنامادى ما؟

دارحان ابدىك: ۇناعان جوق.

ماقپال مەيىربەكقىزى: نەسى ۇنامادى؟

دارحان ابدىك: ەكى جىلداي ىستەپپىن. ەش جەرى ۇناعان جوق.

ماقپال مەيىربەكقىزى: دارحان اعا، تولىعىراق جاۋاپ بەرىڭىزشى.

دارحان ابدىك: جۇمىس ىستەۋ پرينتسيپتەرى، جالاقىسى ۇناعان جوق. كادر ءبولىمىنىڭ ادامنىڭ سوڭىنان اڭدىپ، تىمىسكىلەپ جۇرەتىنى ۇناعان جوق. جۇمىستىڭ ساپاسىنا ەمەس، جۇمىسقا نەشەدە كەلىپ، نەشەدە كەتەتىنىڭىزدى باعالايتىنى ۇناعان جوق. باستىعىڭنىڭ الدىندا ءوزىڭنىڭ پىكىرىڭدى ايتپاي قۇلشىلىق ەتىپ تۇرۋ مىندەتى ۇناعان جوق. ادامداردى ءبىرىن -ءبىرى سىيلامايتىنى ۇناعان جوق. «يا ناچالنيك، تى دۋراك» دەگەن تۇسىنىكپەن جۇمىس ىستەيتىندەرى ۇناعان جوق.

ماقپال مەيىربەكقىزى: پرەزيدەنتپەن وسى كۇنگە دەيىن قانشاما جۋرناليست كەزدەستى. بىراق حالىققا قاتىستى وتكىر سۇراقتار قويىلمايدى. نەگە؟ وسى سۇراقتى وركەن كەنجەبەككە ارناعان ەدىم. ول كىسى جاۋاپسىز قالدىردى.

دارحان ابدىك: وز باسىم، پرەزيدەنتپەن سۇحباتتاسىپ كورگەن جوقپىن. سول جۋرناليستەردەن سۇراۋ كەرەك شىعار.

ماقپال مەيىربەكقىزى: مەملەكەت باسشىسى بىرنەشە جىل بۇرىن نۇرلان قويانباەۆتىڭ باعدارلاماسىنا كەلگەنىن بىلەسىز.  ەگەر «پاراسات مايدانىنا»  قاتىسۋعا كەلىسىمىن بەرسە، ءسىز قانداي تاقىرىپ كوتەرەتىن ەدىڭىز؟ قانداي سۇراق قويار ەدىڭىز؟

دارحان ابدىك: بىلمەيمىن، ويلانىپ كورگەن جوقپىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: جاۋابىڭىز قىزىق بولىپ تۇر. ويلانىڭىزشى…

دارحان ابدىك: مەن جوسپالاعان قوناقتاردىڭ اياسىندا ول ادام جوق. سوندىقتان  ول كىسىمەن قانداي تاقىرىپتا سويلەسەتىنىمدى بىلمەيمىن.

ماقپال مەيىربەكقىزى: پرەزيدەنتكە قوياتىن سۇراعىڭىز جوق پا؟

دارحان ابدىك: جوق. ماعان ءبارى تۇسىنىكتى.

ماقپال مەيىربەكقىزى: راحمەت!

arasha.kz

Related Articles

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

  • “گەوساياسات يلەۋىنە ءتۇسىپ قالۋىمىز مۇمكىن”. قازاقستاندا اەس سالۋعا قاتىستى ساراپشى پىكىرى

    ەلەنا ۆەبەر اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ جانە پايدالانۋ ەكولوگيالىق قاتەر جانە توتەنشە جاعدايدا ادام دەنساۋلىعىنا قاۋىپتى عانا ەمەس، وعان قوسا سوعىس بارىسىندا ۋكراينانىڭ زاپوروجە اەس-ىندەگى بولعان وقيعا سياقتى بوپسالاۋ قۇرالى دەيدى الەۋمەتتىك-ەكولوگيالىق قوردىڭ باسشىسى قايشا اتاحانوۆا. ول مۇنىڭ ارتىندا كوپتەگەن پروبلەما تۇرعانىن، قازاقستاندىقتارعا اەس سالۋ جونىندەگى رەفەرەندۋم قارساڭىندا بىرجاقتى اقپارات بەرىلىپ، وندا تەك پايدالى جاعى ءسوز بولىپ جاتقانىن ايتادى. ساراپشى اەس-ءتىڭ قاۋپى مەن سالدارى قانداي بولاتىنى جايىندا اقپارات وتە از دەپ ەسەپتەيدى. گولدمان اتىنداعى حالىقارالىق ەكولوگيالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، بيولوگ قايشا اتاحانوۆا – رادياتسيانىڭ ادامدارعا جانە قورشاعان ورتاعا اسەرىن شيرەك عاسىردان استام زەرتتەپ ءجۇر. ول بۇرىنعى سەمەي پوليگونىندا جانە وعان ىرگەلەس جاتقان اۋدانداردا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ گەنەتيكا كافەدراسىندا وقىتۋشى بولعان.

  • ءۇش انىق

    ءۇش انىق: ءبىرىنشى، الەۋمەتتىك جەلىدە پوست جازۋ بىرەۋ ءۇشىن ەرمەك نەمەسە ۋاقىت وتكىزۋ قۇرالى بولۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ورتاسى، شاقىراتىن قوناعى، اڭگىمەسى دە بولەك دەگەندەي. ادامدار الەۋمەتتىك جەلىنى مادەني ورتاعا اينالدىرۋى مىندەتتى ەمەس. كەيبىر ازاماتتار ءۇشىن الەۋمەتتىك جەلى پىكىر الماسۋ ورتاسى، ءبىلىم وشاعى، اقپارات الۋ الماسۋ ورىنى. الەۋمەتتىك جەلىدە ساپالى كونتەنت ۇسىنۋ، مادەني ورتا قالىپتاستىرۋ، ادەپتى پىكىر-تالاس وتكىزۋ تۇلعالىق دامۋىڭا قوسىمشا اسەر ەتەدى. كەيدە ءتۇرلى ورتانىڭ ادامدارى ساپىرىلىسىپ ارالاسىپ جاتادى. سەنىڭ ۇلتقا، مەملەكەتكە دەگەن شىنايى كۇيىنىشىڭنەن تۋعان دۇنيەڭدى ەرمەككە اينالدىرعىسى كەلەدى. ولارعا دا ەشكىم قوي دەمەيدى، سونداي ەركىن. ءبىر قاراساڭ جاقسى، ءبىر قاراساڭ شىنىمەن ىڭعايسىز. ءوز باسىم كوبىنىڭ ءوز ويىن ايتۋىنا ەرىك بەرۋگە تىرىسامىن، اۋزىن قاقپايمىن. ويتكەنى ول دا وسى ەلدىڭ

  • “قازاقستان دۇرىس باعىتتا”. دەكولونيزاتسيا، ۋكرايناداعى سوعىس جانە قاڭتار. بالتىق ەلشىلەرىمەن سۇحبات

    دارحان ومىربەك بالتىق مەملەكەتتەرىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلەرى (سولدان وڭعا قاراي): يرينا مانگۋلە (لاتۆيا), ەگيديۋس ناۆيكاس (ليتۆا ) جانە تووماس تيرس. سوۆەت وداعى ىدىراي باستاعاندا ونىڭ قۇرامىنان ءبىرىنشى بولىپ بالتىق ەلدەرى شىققان ەدى. ءوزارا ەرەكشەلىكتەرى بار بولعانىمەن، سىرتقى ساياساتتا بىرلىگى مىقتى لاتۆيا، ليتۆا جانە ەستونيا مەملەكەتتەرى ناتو-عا دا، ەۋرووداققا دا مۇشە بولىپ، قازىر كوپتەگەن ولشەم بويىنشا الەمنىڭ ەڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ قاتارىندا تۇر. رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەندە كيەۆتى بار كۇشىمەن قولداپ، تاباندىلىق تانىتقان دا وسى ءۇش ەل. سوعىس باستالعانىنا ەكى جىل تولار قارساڭدا ازاتتىق بالتىق ەلدەرىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلەرىمەن سويلەسىپ، ەكىجاقتى ساۋدا، ورتاق تاريح، رەسەي ساياساتى جانە ادام قۇقىعى تاقىرىبىن تالقىلادى. سۇحبات 8 اقپان كۇنى الىندى. “بىزدە قازاقستاندى دۇرىس بىلمەيدى” ازاتتىق: سۇحباتىمىزدى بالتىق ەلدەرى مەن قازاقستان اراسىنداعى ساۋدا قاتىناسى

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: