|  |  |  |  | 

Көз қарас Мәдениет Руханият Әлеумет

Қазақ тілі тек кедейлерге керек…  

afd5b52e179b70d2232d1632953dc5ab_XL
    Еліміздегі жалпы  отбасының саны 2,3 млн-нан астам деседі.Жарияланған деректерге сүйенсек олардың  сексенге таяуы  әлемдік бахуатты байлармен теңесе  алатын шамалы  екен.Жалпы ұлттық буржуйлардың  негізі қаланған тәрізді.Екінші жағынан кедейлер де оларға сай, қалыспай өсіпті.Білікті уәлидің  сөзіне қарағанда әлеуметтік жағынан аз қам-тылған отбасы- 600 мыңға таяу көрінеді.Оларды тақыр кедейге санайтындар да бар екен.
Қазақ қоғамының өткен тарихына  көз жүгіртсеңіз,өлкемізде,жалпы аумақта, тыныштық орнап,адамдар алаңсыз өмір сүріп, тірлік кешкен, «қой үстіне боз торғай жұмыртқалаған да», аштықтан қырылып-жойылып,тентіреп безіп,ауып-көшіп,зар еңіреген заман  да болыпты. Бірақ,қай-қайсысы да ұзаққа созылмапты.Елбасына жақсылықты орнатып,басын біріктіріп,мемлекет  құрып,халықтың әл-ауқатын қалпына келтіруде, хандардың,билердің,сұлтандардың,батырлардың,ойшыл-ғұлама ақылмандардың , күрес-керлердің,қайраткерлердің салихалы саясаты шешуші рөл атқарыпты.Ал,қырылып жойылу,тентіреп безу,басқаның қол астына еніп,бодандыққа айналу жауларымыздың жымысқы саясаты,ұлы державалық шовинистік пиғылы арқылы жүзеге асқан.Оның
өзі қазақ халқының қажырлы күресі,ұлтжандылық рухының отбұрқақтай атылған тегеуіріне тап болып,ұзаққа бара алмаған,қанша қиын болса да,әжептәуір уақытқа созылса да,әйтеуір арнасына түсіп,тәуелсіздік еріксіз ел қолына тиген.Қазақ халқы тәуелсіздік үшін бір сәт те бос отырып,уақыт өткізбеген.Қалыпты тірлік жасау үшін еш уақыт та күрессіз қарап жатпаған. Осыған сай қазақ қоғамында,бай да,кедей де ғұмыр кешкен-ді.Қазақ байларын:аталы бай,арқалы бай,сасық бай,сараң-қарау бай,жаңа бай  -деп,ажыратқан.  Ал,кедейлерді:кеуделі кедей,кемшін кедей,тақыр  кедей-деп бөлген.Бүгінгі таңда,қазақтың жоғарыда аталғакн байларының бірі де жоқ,тек жаңа байлар ғана бар.Кәзіргі жаңа байлар:
жылпос байлар,жымқырғыш байлар,жантық  байлар-деп аталып жүр. Ата-бабасынан қалған дәулетті капитал  болдырып, оны нарыққа салып,өсірген,табысын дорбалап отаны-мызға тасып ырыс жинаған бірі де жоқ.Қазақтың байлығын меншіктеп алып, оны өндіріп,өңдеп      сатып,осы негізде пайда тапқандар.Кейбірі халық дәулетін өте жасырын жолмен жымқырғандар.Қалғаны аға-көкесі,тамыр-танысы арқылы,кредитке қолы жетіп,  шамалы болса да ісмерлікке,іскерлікке төселгендер..Қазақтың атымтай жомарттары жоталы байлар мен кеуделі кедейлерде көп болған.Бүгінгі жомарттар атымтайлығынан гөрі ауыз басарлығы артықтау болып барады.Егер жалпақ жұрт олардың «дәулетіне» барлығы бірігіп таласа қалса, айырлып қалатынын біледі,әрине.Ырыстық ахуалы осындай денгейдегі қоғамда,бүгінгі жағдайда, отбасына кедейшіліктің орнауына  мүмкіндік туған.Кедейшілік орнауының басты себебі-қазақ отбасының көбінің дәулеті сарқылып,ырысы суалған. Қарапайым отбасы-не жер байлығына,не мал байлығына,өзен-көл,өндіріс-цех,завод-фабр-икаға, қалада да,ауылда да ие емес. Жанын жеп,екі қолға бір күрек таба алмай кейбірі иелік етпек тұр ғой « меншік  иелерінен» жұмыс сұрап,жалынып,қолы жеткені ғана жалданып жүр. Кедейлік отбасынан асып,кедей ауылдар пайда болған.Бір кезде ондай  ауыл-дарды,келешегі жоқ ауыл атап,жан-жақты көмек беруді жоспарлап,бағдармалар құрған,  соңында ұмыт қалған.Бірерін көшіріп те жіберген(Осыған дейін 97 ауылды жойған.).Бүгінгі күндері осындай  ауыл саны 400-ден асады.Олар,кәзіргі шақта толық жойылуға жоспар-ланып отыр.Осы ауылдардың балалары мен жастарының оқып білім алуы,дамып жетілуі айтпаса да түсінікті.Ауылды айтпағанның өзін де қалала да кедей отбасы  саны күннен күнге қосылып келеді.Ерлі- байлы екеуі де,тырманып еңбек істеп,жұмыс жасаса да,тапқан табысы отбасын асырап-бағып,киіндіріріп- ішіндіруге жетпейтін болған. Айталық; А.Жүнісов бұлай дейді: «Мен коммуналдық шаруашылықта сантехник слесарь болып істеймін,Әйелім,больницада санитарка.Үйленгелі он жеті жыл болды. Үш балам бар. Үшеуі  де мектепте оқиды.Басымда баспана жоқ,пәтер жалдап тұрамын.Баспана кезегіне тұрғалы 14 жыл болды.Әзірге, баспана сатып алатын жағдай жоқ.Әлеуметтік  немесе  атаулы көмекке ешқашан іліккен емеспін. Жалақымен үпі-тәпі,оны созып жүріп  әреңдеп күн көремін.Қымбатшылық пен тарифтердің ұлғаюына сай,кейде баспананың жалдау  ақысын төлей алмай қаламын.Баланың үлкені ұл.Ол үйленем десе не істей екенмін –деп  ұайымдаймын.Балалар, ЖОО –ны тұрғой коллеждің өзін  төлеммен оқитын жағдай туса  қайтемін?» Бұл жалғыз  ғана адамның  уайым-қайғысы емес. Бүгінгі қарапайым қазақ отбасына ортақ тауқымет.Баспананың жоқтығы,мектепті балалары төлеп оқуы,жалақының мардымсыз болуы,дәулетінің сарқылуы,ырыстың халық қолынан  кетіп,ат төбеліндей азғана адамдарға тиесілі болуы,кедейліктің кең етек алуына мүмкіндік туғызған.Осының бәрін көзімен көріп,біліп отырған ауылдық,аудандық басшылардың,дәрменсіздігі,  сылбырлығы кедейлікті өте ұлғайтып жіберген.Жалпы кедейліктің кең  етек алып,олардың обалын мойнына алатын басты тұлғалардың,билікткгілердің,басшылардың ар алдында,заң алдында,халық алдында есеп беретін күні де тым алыс емес шығар!Бұл жолғы келей-шілік,сыртқы ықпалдың әсерінен емес,нақты өзіміздің,саясатымыздың салғыртығынан болды.
Қолында жиырмадай ұсағы ,екі сиыры бар,ауыл тұрғыны не бір тоқтысын,не танасын еркін сатып,бала-шағасын кез-келген уақытта киіндіре алу мүмкіндігі кәзір жоқ болған.Малын талай өткелектен өткізіп,оның жарты құнын жұмсап жүріп әзер  сата алатын болған.Жұмыстағылардың жалақысы, әсіресе, мектеп,балабақшалардың техникалық  персеналдары республикадағы ең төменгі жалақы алып келген. Мәселен бір министрдің жалақысы –мектептің сыпырушылары мен тазалаушыларының 100-іне жетеді,бір депудаттың айлық жалақысын 10 мұғалім бөліп алады.Жалпы Республикада еңбек қақы , жалған ақыға айналып, шенді-шекпенділер бюджеттің  аумақты бөлігін иеленетін жалақы алатын дәрежеге жеткен.Жалпы биджеттен жалақы алып,оған жармаспайтын шенеуник, басшы,лауазымды тұлға жоқ.Саяси партиядан бастап,әлеуметтік –азаматтық ұйымдардың барлығы соған тәуелді,жалақыларын содан алады.Мұндай жағдайда әділдік,теңдік туралы айтудың өзі даурықпа насихатқа айналып,қарапайым халықтың мұң мұқтажы жоқтаусыз қалып,олардың  хал ахуалы күннен күнге төмендеген.Мұның бәрі бүгіндері билікке де,жалпы жұртқа да,ашық-айқын болған,айтылып,жазылып,толық расталған дәйектер. Менің айтарым:осы кедейшіліктің бір кесірі туралы.Отбасының қоғам алдында атқаратын көп міндеттерінің бастысы –ұрпақ тәрбиелеу.Кедейшілік орнаған отбасылар осы міндетін орындауға дәрменсіз қалып,жалпы жастардың тәрбиесі жұрт уысынан шығып кеткен. Басқаның бәрін қайтейін,менің керең қалғыр құлағым, өмірімде бұрын-соңды естімеген жамандықты естіп,қолыма қалам ұстатты.Әке-шешенің тіршілікте тапқан табысы балалардың оқып білім алуына,дамып жетілуіне жетіп тұру деген кімге болса да,қашан да үлкен мәртебе,нақ ғанибет қой!
Үйден шығып,қарттар үйіне келе  жатып,жолдан адасып қалып,отырған балалардан:-Осы маңдағы қарттар үйіне қалай барамын.Жол сілтеп, жіберіңдер,-дедім. Отырған оншақты баладан біреуі де ештеме деп тіл қатпады.Қабат үйлардің оң жақ бұрышының шетінен шыға келген,сұңғақ бойлы жас өспірім, қасыма жетіп келіп,сәлем беріп:-Мына отырғандар біздің қаланың, бахуатты,ағайлардың балалары. Олар,әрқашан,өз ара шет ел тілінде сөйлеседі. Қытайша,ағылшынша,орысша, арабша,   жапонша бәрі зу, ағып тұр.Қазақша дұрыстап сөйлей білмейді.Сіздің айтқаныңызды олар түсінген жоқ. Жүріңіз,ата,өзім жетелеп,айтқан жеріңізге жеткіземін…-деп,мені солға бұрып жетелей жөнелді.Топ балалардың ортасынан тұра келген, тығыршықтай сары ұл:
-Ей,ауылбай! Аташкаға  бізді не деп жамандап барасың?Көзі ашық,жанқалтасында ақшасы бар бақытты ұрпақтар,ел-жер аралап, мәдениетке жеткен адам,біздің заманда,қазақша сөйлемейді. Қазақ тілі кедей қазақтардың,ауылдың тілі екенін  білгенің дұрыс,шибұтым!! Сендердің шет тілін оқып үйренуге,қаражаттарың,  дәулеттерің, шамаларың жетпейді. Бәрі ду күлді.
 « …Тағы бір байқағаным осы қазақ тілі байларға қажет емес сияқты. Қазақ тілі тек қана кедейлерге керек сияқты болып көрінеді.» (Г.Бельгер) Айтқаның айнымай келді-ау!
Менің құлағым шуылдап,көзім қарауытып,басым айналып,белгісіз бір өксік көкірегіме тығылып, жүрегім аттай тулап,аузым көбіктеніп ,тіссіз қызыл иегімді қисақтатып шайнап, орындыққа келіп отыра кеттім…Қорғаушы періштем,құлыным менің,бірер сағаттан соң үйіме жеткізіп салды. Қарттар үйіне жете алмадым.
Қобдабай   Қабдыразақұлы                      06.07.2019

Kerey.kz

Related Articles

  • Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?

    Азаттық радиосы Саясаттанушы Досым Сәтпаев ҰҚК төрағасының бұрынғы бірінші орынбасары, экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інісі Самат Әбішке шыққан үкім “Қазақстандағы режим болашақты ойламайтынын көрсетті” дейді қазақстандық саясаттанушы Досым Сәтпаев. Сарапшының пайымдауынша, билеуші “элита” жеке істерімен және тасадағыкелісімдермен әуре болып жатқанда елде тағы бір жаңа әлеуметтік жарылысқа әкелуі мүмкін факторлар күшейіп келеді. СаясаттанушыРесей өзінің экономикалық мүдделері мен геосаяси жоспарларын кеңінен жүзеге асыру үшін Қазақстанның ішкі саясатына тікелей әсер етуге тырысып жатуы мүмкін деп те топшылайды. ПУТИН “ҚАУІПСІЗДІК КЕПІЛІ” МЕ? Азаттық: Сонымен ұзақ демалыс алдында осындай үлкен жаңалық жарияланды. Мейрам алдында, 19 наурызда қазақстандықтар мәжіліс депутатының постынан Самат Әбішке шыққан үкім жайлы білді. Мұның бәрінің байланысы бар ма әлде кездейсоқтық па? Досым Сәтпаев: Әңгімені бұл істің құпия

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Демографиялық сараптама

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • …ойы бөлек болғанымен ол да осы елдің тумасы, біздің отандасымыз.

    Әлеуметтік желіде осы отандасымызды қызу талқылап жатыр екен. Көбі сын айтып жатыр. Видео жазбаның толық нұсқасы жоқ, пікір-талас тудырған бөлігі ғана тарап жатыр екен. Соған байланысты өз ойымды айта кетпекшімін: Бірінші, отандасымыздың видеосы, фотосы әлеуметтік желіде желдей есіп тарап жатыр. Ол азаматтың (азаматшаның) жеке құпиясы саналатын фотосы, видео жазбасы кімнің рұқсатымен тарап жатыр екен? Өз басым осы постты жазу үшін ол азаматтың (азаматшаның) видеодағы бейнесін қара бояумен өшіріп тастауды жөн көрдім. Және рұқсатынсыз фото бейнесін жеке парақшама салғаным үшін одан кешірім сұраймын. Діни ұстанымы, ойы бөлек болғанымен ол да осы елдің тумасы, біздің отандасымыз. Екінші, отандасымыздың діни ұстанымына байланысты айтқан сөздері қоғамда қатты пікір тудырған екен. Тіпті оны “ұлт дұшпаны”

  • Үш анық

    Үш анық: Бірінші, әлеуметтік желіде пост жазу біреу үшін ермек немесе уақыт өткізу құралы болуы мүмкін. Олардың ортасы, шақыратын қонағы, әңгімесі де бөлек дегендей. Адамдар әлеуметтік желіні мәдени ортаға айналдыруы міндетті емес. Кейбір азаматтар үшін әлеуметтік желі пікір алмасу ортасы, білім ошағы, ақпарат алу алмасу орыны. Әлеуметтік желіде сапалы контент ұсыну, мәдени орта қалыптастыру, әдепті пікір-талас өткізу тұлғалық дамуыңа қосымша әсер етеді. Кейде түрлі ортаның адамдары сапырылысып араласып жатады. Сенің ұлтқа, мемлекетке деген шынайы күйінішіңнен туған дүниеңді ермекке айналдырғысы келеді. Оларға да ешкім қой демейді, сондай еркін. Бір қарасаң жақсы, бір қарасаң шынымен ыңғайсыз. Өз басым көбінің өз ойын айтуына ерік беруге тырысамын, аузын қақпаймын. Өйткені ол да осы елдің

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: