Жүгіртпелер
 |  |  | 

Суреттер сөйлейді Тарих

Суретте 1956 жылғы Үрімжі қазақтары

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Dec 11, 2022
Тарихи сурет
Орны: Үрімжі
Уақыты: 1956.ж
Түсірген: Том Хатчинс (фотожурналист)317999968_2507948089368763_773851040671069586_n
Түсініктеме: Жаңа Зеландияық фотожурналист Т.Хатчинс (туған жері Австралия) Қытай сапары кезінде қазақтар біршама шоғырлы қоныстанған аймақтарды назардан тыс қалдырмады. Сол кезде қытайға рұқсат етілген санаулы фотожурналистің бірі болған ол коммунистік режимнің алғашқы кезеңіндегі қытайды фото тілімен сәтті көрсете алды. Суретте 1956 жылғы Үрімжі қазақтарының тұрмыс-тіршілігі көрсетілген.
Өкінішке қарай Үрімжі қазақтарының саяси, әлеуметтік тарихы еш зерттелмей келе жатыр. Үрімжі өлкенің саяси кіндігі болғандығы себепті ондағы қазақтардың саяси, мәдени һәм әлеуметтік істерге араласуы ерте басталды. 1922 жылы қала орталығында қазақ-моңғол мектебі шаңырақ көтерді. 1935 жылы қалада қазақ-қырғыз мәлени, ағарту ұйымы құрылды. Сол жылы қалада “Тяньшан”, “Шынжаң” газеттерінің қазақша бөлімдері құрылды сонымен бірге қала орталығында өлкелік қазақ театры ашылды. Институт пен педагогикалық училищеге түсіп оқитын қазақ балаларының саны күрт өсті.
1935 жылдан кейін қала қазақтары біртіндеп ұлттық кәсіпорын құра бастады. Шағын тұрпаттағы жүн және тері заводтарын ашып шикзат өңдеп мәнерлеп оны өлкенің сауда кенттерінен тыс совет олағына экспорттады. Өлкелік қазақ-қырғыз ұйымы ұлттық қорды қамтамасыз ету мақсатында қазақ кәсіпорындарын көп қолдады.
1944-46 жж. қаладағы қазақтар екі түрлі саяси жікке бөлінді. Бірі Құлжада құрылған тәуелсіз уақытша үкіметті қолдады. Бірақ келесі бір топ уақытша үкіметтің совет факторын ескере отырып коммунистік саяси ықпалдастықтың артуынан алаңдады. Уақытша үкіметті қолдайтын топ Манас өзені шекарасынан өтіп батысқа жол тартты. Ал оған қарсылар Үрімжідегі астыртын саяси ағартушылық іс-қимылын жалғастыра берді.
1947 жж Үрімжі қазақтарының саяси қарбаластығы біршама артқан жыл болды. Қалада мыңдаған азаматтардың митингі көбейді. Арасында кісі өлімі де болды… Үрімжіге жақын аудандардың азаматтары түпқопарылып Үрімжіге қарай көшті. 1949 жылға қарай Үрімжі қазақтары саяси тұлғалардың жиы басқосу жасап келелі кеңес өткізетін саяси майданына айналды. Қаладағы АҚШ, Ұлыбритания консулдығының назары манағы саяси құрылтайларға көп ауды. Соңында Үрімжі және көрші қазақ аудандары анти-коммунистік ортақ іс-қимыл жасады, бірақ бұлқыныс сәтсіз аяқталды. Соның кесірінен Манас, Құтыби, Санжы және Үрімжі қазақтары “сенімсіз зонаға” кірді. Қазақтардың осы аймақтағы ықпалы ескерілмеді, есесіне қақпайлау саясаты жүргізілді. 1954-55 жж ұлттық автономиялы аумақтарды межелеу кезінде “саяси қылмыс зонасы” атанған қазақ аудандары мүлде ескерілмеді. Керісінше бөлу, бөлшектеу саясаты жүргізілді.
Ең қызығы 1946-47 жж Гоминьдан үкіметі аймақтағы қазақ санының көптігін ескере отырып тұрғылықты қазақтардың әкімшілік, саяси һәм әлеуметтік істерге араласуына мүмкіндіктер жаратқан еді. Соның ықпалымен Үрімжіде анти-коммунистік көңіл жақсы күй қалыптасты. Бірақ 1951 жылдан кейінгі саяси һәм әкімшілік тағдырлары өте қиын болды.
Елдес ОРДА
07.12.2022
ЕСКЕРТУ:
Үрімжі деген атау тек қала орталығымен шектелмейді. Қалаға қарасты барлық елді-мекендер қарастырылады. Қалада арнайы қазақтар тұратын шағын райондар болудан тыс қаланың айналасындағы елде-мекендердердің бәрінде кілең қазақтар тұрған.318620267_2507947702702135_6261867396450333512_n 318531599_2507948266035412_766137538318300572_n 318487693_2507948012702104_1187623161933590484_n 318212579_2507948336035405_1128915993783752310_n 317999968_2507948089368763_773851040671069586_n 317834328_2507948076035431_8992700920804590383_n 317725195_2507948209368751_5042983465853377694_n

Related Articles

  • ОА қорғанысқа қаржыны не себепті арттырды? Каспийден Украинаға зымыран ұшырған Ресей суды ластап жатыр ма?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Елнұр ӘЛІМОВА Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Әзербайжан әскері бірігіп өткізген «Бірлестік-2024» жаттығуы. Маңғыстау облысы, шілде 2024 жыл. Қазақстан қорғаныс министрлігі таратқан сурет.  Орталық Азия елдері қорғаныс шығынын арттырды, мұның астарында не жатыр? «Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін екі есе көп өндіруді жоспарлап отыр, алайда үкімет бұл салада жұмыс күшінің азайғанын есепке алмаған». «Каспий теңізінен Украинаға зымыран ұшырып жатқан Ресей теңіздің экологиялық ахуалын ушықтырып жатыр». Батыс басылымдары бұл аптада осы тақырыптарға кеңірек тоқталды. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚОРҒАНЫС ШЫҒЫНЫН АРТТЫРДЫ. МҰНЫҢ АСТАРЫНДА НЕ ЖАТЫР? АҚШ-тағы «Америка дауысы» сайты Украинадағы соғыс тәрізді аймақтағы қақтығыстар күшейген тұста Орталық Азия елдері қорғаныс саласына жұмсайтын ақшаны арттырғанына назар аударды. Бірақ сарапшылар мұндай шығын тұрақтылыққа септесетініне күмән келтірді. Стокгольмдегі бейбітшілікті

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: