|  | 

Мәдениет

Этнограф Терещенконың Жәңгір ханмен кездескені туралы естелігі

Jangir_khan

«Жәңгір ханның екі әйелі  болған. Біріншісі қарапайым қазақтың қызы, одан туған Сейіткерей мұрасыз қалды. Екіншісі Орынбор мүфтиінің қызы. Білімді еді. Туған тілінен бөлек орысша, немісше білген. Қоғамның арасында жүрген. Одан алты бала дүниеге келді: төрт ұл, екі қыз.  Үлкені Сақыпкерей әкесі қайтыс болғаннан кейін «Княз Шыңғыс» атана бастады. Өйткені атақты Шыңғыс ханның ұрпағы еді. Паж корпусын (Петербургтегі Императорлық корпур) бітірген ол 1847 жылы таққа отырды. Көп ұзамай қайтыс болды. Алдында лейб гвардиялық казак-орыс полкінің корнеті ретінде Орынбор әскери губернаторының қарамағына жүрген. Паж корпусында оның үш інісі тәрбие алуда. Үлкені Ыбрайым 18-де, ортаншысы Ахметкерей 14-те, кішісі Ғұбайлолла 13 жаста. Қыздарының үлкені Зұлқарнай Орынбор губерниясында тұрған полковник Тевкелевке тұрмысқа шыққан. Кішісі Хадиша Орынборда тәрбиеленуде (1851 жылдың қазан айындағы мәлімет бойынша). Екі қыздың да неміс ұлтынан қараушылары болған.

Олардың әкесі білімді болған еді. Тұрмысы да қалалыққа тән. Үйінің ішінде Петербордан арнайы алдырған орындықтар мен дивандар, отбасылық суреттері мен картиналар, жер шарының глобусы мен аспандағы планеталардың қозғалысын көрсететін карта сияқты көптеген заттар бар. Қазақтарды қабылдауға арналған арнайы бөлме де қызықты. Олармен бірге жеп-ішу үшін жерге кілем төселген. Әр ортаға сай бола білген: қарапайым халыққа тең сөйлесіп, ғалымдармен ғалымша сұхбаттасқан. Оның пікірлері мен әңгімелерін барлығы рахаттана тыңдаған. Жәңгір зерттеумен де айналысқан. Оның білімі мен көмегін үшін Қазан университеті өзінің «құрметті мүшесі» деген атақ берген. Бұл атаққа ерекше мақтанып, берілген патенті қонақ бөлмедегі алтын жиектемеге (рамка) салып іліп қойған.

Ол қару-жарақты жинауды ұнатқан. Арнайы бөлмесінде алтын мен күміс тастармен қапталған тапанша, қылыш, мылтық, наркескен, алдаспан, айбалтаның түр-түрі жиналған. Ішінде Анна, Елизавета, Екатерина патшайымдардың, Павел мен Александр императорлардың сыйлықтары да бар.

Марқұм хан маған өзі көптеген сирек заттардың иесі екенін мақтанып айтқан. Дегенмен қару-жарақтан өзгені көрмедім. Ол орыс шығармаларын оқып, арнайы «Солтүстік арасы» және «Оқуға арналған кітапхана» баспаларына айырықша құрметпен қараған. Бұлар жайында құрметпен айтып, баспагерлерді сыйлайтынын айтып өткен.

Біздің әскердің Хиуаға жорығындағы Жәңгірдің жасаған көмегі үшін, оған генерал-майор шенін тағып, медальмен марапатталды. Бұл уақытта өзіне жарасатын әскери мундирде жүретін. Түр сипаты әдемі, ұзын қара сақалы болған. Сипатына тіпті қыздар да қызығатын. Мінезі жұмсақ, жүрегі ашық еді. Қазақтардың әлі күнге дейін жоқтайды. Ол 1845 жылы, қателеспесем 45 жасында қайтыс болды. Зиратына барғанмын. Қазақтар жиналып өзі мен отбасы жерлерген орынын қоршап, жанына тал егіп қойған…»

А. Терещенко
«Дәшті Қыпшақ және Іші қырғыз-қайсақ ордасы» 1853 жыл
аударған Рүстем Нүркен
Namys.kz

Related Articles

  • …ойы бөлек болғанымен ол да осы елдің тумасы, біздің отандасымыз.

    Әлеуметтік желіде осы отандасымызды қызу талқылап жатыр екен. Көбі сын айтып жатыр. Видео жазбаның толық нұсқасы жоқ, пікір-талас тудырған бөлігі ғана тарап жатыр екен. Соған байланысты өз ойымды айта кетпекшімін: Бірінші, отандасымыздың видеосы, фотосы әлеуметтік желіде желдей есіп тарап жатыр. Ол азаматтың (азаматшаның) жеке құпиясы саналатын фотосы, видео жазбасы кімнің рұқсатымен тарап жатыр екен? Өз басым осы постты жазу үшін ол азаматтың (азаматшаның) видеодағы бейнесін қара бояумен өшіріп тастауды жөн көрдім. Және рұқсатынсыз фото бейнесін жеке парақшама салғаным үшін одан кешірім сұраймын. Діни ұстанымы, ойы бөлек болғанымен ол да осы елдің тумасы, біздің отандасымыз. Екінші, отандасымыздың діни ұстанымына байланысты айтқан сөздері қоғамда қатты пікір тудырған екен. Тіпті оны “ұлт дұшпаны”

  • ТӘҢІРІ ҚАЛАУЫ ТҮСКЕН ЖАН

    Мандоки Қоңырдың туғанына 80 жыл толуына орай «Тәңірі мені таңдады»  Мұхтар Мағауин Мандоки Қоңыр Иштван – отаны Мажарстан ғана емес, күллі түркі дүниесі қастерлейтін ұлық есімдер қатарындағы көрнекті тұлға. Шыңғыс жорығы тұсында Карпат қойнауындағы мадиярлар арасынан пана тапқан құман-қыпшақ жұртының тумасы Мандоки Қоңыр оннан аса тілді еркін меңгерген, бұған қоса зерттеушілік қарымы ерен, Тұран халықтарының фольклорлық-дүниетанымдық санасын бойына дарытқан ғалым. Ол түркология ғылымымен дендеп айналысып қана қоймай, ХХ ғасырдың төртінші ширегінде Шығыс пен Батыс­тың арасында алтын көпірге айналды, миллиондардың ықылас алқауына бөленді. Яки ол халықтар арасын жақындас­тырған мәмілегер, озықтарға ой салған көреген еді. Замана алға жылжыған сайын мерейтой иелері туралы айтылатын жайттар естелік пен өткен шақ еншісіне көшеді. Көзі тірі

  • Адамдардың сізді езіп тастауына жол бермеңіз

    Шебер бір суретшінің оқушысы өз оқуын тәмәмдапты. Оқуын тәмәмдаған оқушысына ұстазы былай депті: “Ең соңғы салған суретіңді қаланың ең көп адамдар жиналатын алаңына қойып қой. Суреттің қасына да бір қызыл түсті қалам қой. Адамдарға суреттің ұнамаған жерін сызып қойюын өтініп бір хат қалдыр”, депті ұстазы. Оқушы ұстазының айтқанындай жасап болып, бірнеше күннен кейін суретті көру үшін алаңға барады. Адамдар суретті қып қызыл сызып тастағанын көреді де адамдарға ренжіп ұстазының жанына жылап барады. Ұстазы оған ренжімей сурет салуды жалғастыруына кеңес береді. Оқушы тағы да сурет салыпты. Ұстазы тағыда адамдар көп жүретін алаңға апарып қоюын айтады. Бірақ бұл ретте суреттің жанына бір құты толған түрлі түсті қалам қоюын және ұнамаған жерлерін өздері

  • ҚҰНАНБАЙДЫҢ САПАРҒА АТТАНАР АЛДЫНДА ҰЛЖАНҒА АЙТҚАНЫ:

    Бәйбіше, үй серігім ғана емес, өмір серігім едің. Ұзақ кешкен тірлікте қай белдің астында жүрсем де, артымда отырған бір бел өзің едің. Өзіме тағдыр бақ берген жанмын деуші ем. Айтыспасақ та, жер танытып отыратын қабақ пен жүрек бар еді, соған сенуші ем де, кейде шәлкес, кейде қия да басып кете беруші ем. Бағыма масайып еркелегенім болса керек. Енді қай дөңнің басында қалармыз, кім біледі. Сенің айтар кінәң болса да, менің саған артар бір түйірдей назым жоқ. Адал жүрек, ақ бейілің үшін балаларыңның бағы ашылсын. Мен айтарды өзің айтыпсың. Менің арманымды өз арманың етіпсің. – деді Бұл – жүрер алдындағы Құнанбайдың Ұл­жанға айтқан сөзі. Қалың туыс, үйірлі ағайын, шоғырлы бала-шаға, дос-жаран,

  • Қапсәметұлы Өмер Мырза

    Қапсәметұлы Өмер Мырза: 1998 жылдары Нигде университетінің аспаптар кафедрасының оқытушысы болып тағайындалды. Ол осы жерден міндетін тоқтатып, Қазақстанға оралып Алматыда 10 жыл тұрып, 3 жылдай бұрын Ыстамбұлға келгенде дүниеден озды. Жастас болмасақ та құрдас болып кеткеміз. Әрі туысым болады. Суреттегі ұстап отырған домбыра маған Қазақстаннан сыйлыққа тартылған еді. Осы домбыра ілулі тұрған жерден жерге түсіп шағылып қалған да Өмер мырзаға осыны жөндеп беруін өтіндім. Ол маған асықпасаң әйтеуір өзіңе қайтып тапсырып берем деген еді. Сонымен Нигдедегі шеберханасына апарып қойды да 7 жылдан кейін қайта қалпына келтіріп әкеп берді. Сонда мен Өмермен әзілдесіп не деген ахырын адамсың дегенімде ол, “алдымен бір шертіп көрші, мен сенің шағып алған домбыраңның бөлшектерін күнге күйгізіп,

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: