Auılğa üş til biletin agronom qajet pe?
Qazaqstan mektepterinde jaratılıstanu-matematika ciklı pänderin ağılşın tilinde oqıta bastau josparlanğan. Key mwğalimder, ata-analar men ğalımdar bolaşaq reformanı sınaydı.
«AUIL JASTARI AĞILŞINŞA SÖYLEUİ TIİS»
Qazir eldegi mektepter pänderdi oqıtu tiline qaray qazaq, orıs jäne ağılşın mektebi dep üşke bölingen.
Jaña bilim ministri Erlan Sağadievtiñ mälimdeuinşe, qazaq mektepteri tülekteriniñ sapalı joğarı bilim alu mümkindigi şekteuli. «Biz jastardıñ, äsirese auılda twratın qız-jigitterdiñ Nazarbaev universiteti, KIMEP, QBTU (Qazaqstan menedjment, ekonomika jäne boljau institutı men Qazaqstan-Britan universiteti – Red.), İT universiteti siyaqtı elimizdiñ jetekşi, eñ jaña universitetterine, yağni sabaq ağılşın tilinde jüretin joğarı oqu orındarına tüsken kezde qinalatının körip jürmiz» deydi ministr.
Onıñ aytuınşa, bwğan qosa, sabaqtı orıs tilinde oqitın mektep oquşıları qazaq tilin naşar biledi, sondıqtan bilim jäne ğılım ministrligi (BĞM) bwl olqılıqtı joyudı közdeydi.
«Däl osı sebepti qazir bizdiñ bilim beru jüyemizde teñdik joq, teñ deñgeyde bilim aluğa jağday jasalmağan. Bizdiñ maqsatımız – mwnday alalaudı joyıp, jastarğa, onıñ işinde auılda twratın qız-jigitterge sapalı, qazirgi zamanğa say bilim beru» dep tüsindiredi Sağadiev.
BĞM esebinşe, pänderdi üş tilde sapalı oqıtudı qamtamasız etetin bir tekti mektep türine wmtılu qajet. Balalar üş tilde bir-birin tüsinetindey erkin söylep, älemdik deñgeyde ozıq bilim aluı tiis.
Naurızdıñ 9-ı küni bilim ministri retinde jasağan alğaşqı mälimdemesinde Sağadiev «Qazaqstandıq jastardı, äsirese auıl balaların ana tilimen qatar ağılşın tilin de jetik meñgeruge üyretu biz üşin eñ dwrıs şeşim boladı. Olar özderine qajet bilimdi jedel äri erkin meñgerip qana qoymay, olarğa elimizdiñ jäne älemniñ eñ üzdik universitetteriniñ esigi aşıladı» dedi.
«BASQA DIPLOM»
Bwl jospardı 12 jıldıq bilim beru bağdarlamasın engizgennen keyin iske asıru közdelgen. Biıl mwğalimderdi qayta dayarlau men olarğa ağılşın tilin üyretu bastaldı. Qazir mektepterde ağılşın tili kursınan ötetin mwğalimderdiñ tizimderi qwrılıp jatır. Mwğalimder öz pänin ağılşın tilinde qalay oqıtatının äzirşe bilmeydi – biliktilik kurstarında tüsindiretin şığar dep ümittenedi.
Aqmola oblısı audandarınıñ birindegi orta mekteptiñ biologiya päni mwğalimi Aygerim B. mektepte de, institutta da nemis tilin oqığan, biraq balalarğa «ağılşın tilinde sabaq beruge dayınmın» deydi.
- Ağılşın tilinde qalay sabaq jürgizetinimdi bilmeymin. Bizge mwnı institutta oqıtqan joq. Men biologiya päni mwğalimimin. Biraq ağılşın tilinde sabaq beruge tura keledi dep mülde oylamappız. Bizde äzirşe mwğalimderge arnalğan bağdarlamalar, oqulıqtar, oqu-ädistemelik qwraldarı joq. Ağılşın tilinde jazılğan biologiya oqulıqtarı qanday boladı, tipti bola ma, joq pa – belgisiz. Şınımdı aytsam, qazir kädimgi oqulıqtardıñ özi jetpey qinalıp jürmiz. Key oquşığa jetpey qaladı, köbiniñ satıp alatın şaması joq. Sondıqtan, oquşılarğa öz oqulığıñdı beruge tura keledi. Al endi biologiyanı ağılşın tilinde oqıtasıñdar dep jatır. Älde ğalımdar, akademikter mwnday oqulıqtı jazıp qoydı ma? – deydi ol.
Aygerimniñ aytuınşa, bwl jañalıqtı köbinese jas mwğalimder qwptap jatır. Olar memleket esebinen şet tilin üyrenip, ağılşın tilinde sabaq berip köruge qarsı emes.
Aljwmıs stajı köp key mwğalimder bwl jospardıñ iske asatınına senbeydi. Olar ağılşın tilin oquşılarğa sabaq beretindey deñgeyde qısqa merzim işinde üyrenu mümkin emes dep sanaydı. Onıñ üstine, key mwğalimderdiñ aytuınşa, auıl balalarınıñ köbi ağılşın tilin naşar biledi nemese mülde bilmeydi.
Asılbek M. 30 jıldan beri auıldağı qazaq mektebinde matematika päni mwğalimi bolıp jwmıs isteydi. Ol da ağılşın tilin üyrenuge dayın, biraq «trigonometriyanı balalarğa şet tilde bäribir tüsindire almaymın» deydi. Ol qazaq mektebinde matematika pänin nelikten ağılşın tilinde oqıtuı tiis ekenin äzirşe tüsinbeydi. Ol matematika tipti ana tilinde meñgerip ketu qiın pän bolğandıqtan, balalardıñ bilim sapası naşarlaydı dep boljaydı.
- Mektepte qarapayım mwğalim bolıp jwmıs isteymin, osı jıldarı talay reformanı bastan keştik. Biz basşılıqtıñ aytqanın isteymiz. Öz erkimiz joq, köp närsege erkimizden tıs mäjbürleydi. Eger «ağılşın tilinde oqıta almasañdar, testen öte almasañdar, biliktilik sanatınan ayırılasıñdar» dep eskertti. Mümkin, sağatımız azayatın şığar, auılda ülken bäsekelestik joq qoy. Biraq jwmısımızdan ayırılıp qalamız ba dep bäribir qorqamız. Al bizdi, eñbek etu qwqığımızdı qorğaytın eşkim joq, – deydi auıl mwğalimi.
12 jıldıq bilim beru jüyesine eseptelgen memlekettik jalpığa mindetti orta bilim berudiñ jaña standartına säykes, 2020-2021 oqu jılınan bastap Qazaqstan tarihı päni 6-şı sınıptan qazaq tilinde (oqıtu tiline qaramastan), düniejüzi tarihı päni orıs tilinde (oqıtu tiline qaramastan), al 2023-2024 oqu jılınan bastap 10-12 sınıptarda jaratılıstanu-matematika ciklı pänderi (fizika, himiya, biologiya, informatika) ağılşın tilinde oqıtıladı.
SABAQ SAPASINA QATISTI SWRAQTAR
Mektepke tayau jıldarı engizilui tiis özgeristerge narazı ata-analar da köp. Äliya Qwsayınova sabaq sapası naşarlaydı dep alañdaydı. «Üş tildi oqu engiziledi degendi estigende, quanıp qalıp edim. Biraq endi is jüzinde qalay bolar eken dep uayımdaymın. Mwğalimder tildi jetik bilmeytin balağa matematika men himiyanı ağılşın tilinde qalay oqıtpaq? Oquşılardıñ bilim sapası naşarlaytını anıq. Endi qısqa kurstan ötken mwğalimderdiñ balalarğa birdeñeni şala-şarpı tüsindiruine qarsımın» deydi ol.
Larisa Proskurina da balalar oqu materialın jat tilde meñgerip ketedi degenge şübälanadı. Tağı bir ata-ana Nwrjamal Mamıtbekova arnayı pännen arnayı leksikanı meñgerip, pändi sauattı oqıtu üşin şet tilderi institutın bitirgenderge eki aylıq kurs qajet dep sanaydı. «Al auıldıñ qarapayım mwğalimi ğana emes, özgelerdiñ de bwğan şaması jetpeydi – olar öz pänin oqıtudı qojıratıp aladı» deydi ol.
JAPON UNIVERSITETİ OQITUŞISINIÑ PİKİRİ
Filosofiya doktorı Quanış Tastanbekova Japoniyadağı pedagogika bilimi men ğılımi-pedagogikalıq zertteuler salasınıñ köşbasşısı Cukuba (University of Tsukuba) universitetinde oqıtuşı bolıp jwmıs isteydi. Ol Qazaqstannıñ jalpı bilim beretin qarapayım mektepterinde jaratılıstanu-matematika ciklı pänderin ağılşın tilinde oqıtuğa köşu qazirgi problemalardı uşıqtırmasa, şeşpeydi dep sanaydı.
- Qarapayım mektepterde sabaq beretin mwğalimderdi biliktilikti arttıru kurstarınan qanşa ötkizse de, olar ağılşın tilinde sabaq bermek tügili, erkin söylep kete almaydı. Pedagogikalıq joğarı oqu orındarında pedagog mamandardı dayarlau deñgeyi mülde naşar. Mwnı studenttermen jwmıs istep jürgen täjiribemnen bilemin, – deydi filosofiya doktorı Quanış Tastanbekova.
Onıñ aytuınşa, ağılşın tilin pändi oqıtu tili retinde paydalanu üşin kemi üş şart qajet – mwğalim de, oquşı da ağılşın tilinde söyley aluı jäne oqu materialı ağılşın tilinde boluı tiis.
- Mwğalim men oquşı bir-birin ğana emes, fizika pänin ağılşın tilinde tüsinui üşin fizika päninen tüsinik apparatı ekeuinde de osı tilde qalıptasuı, kommunikativtik qabileti boluı tiis. YAğni mwğalim men oquşı fizikanıñ ağılşın terminderin jazbaşa ğana emes, auızşa da qoldana bilui tiis. Äytpese mwğalim ağılşın tilinde jazılğan mätindi qazaqşa nemese orısşa tüsindiretin boladı. Onda bwl «ağılşın tilinde sabaq oqıtu» emes, «ağılşın tilindegi ädebietti paydalanu arqılı orısşa nemese qazaqşa sabaq beru» bolıp şığadı, – deydi Quanış Tastanbekova.
Cukuba universitetine qarastı bilim institutınıñ oqıtuşısı bilim beru jüyesin äldebir halıqaralıq standarttarğa säykestendiru üşin pänderdi üş tilde oqıtu şart emes dep sanaydı.
- Bilim beru jüyesi qazirgi jäne osı eldiñ swranısına qaray bilim, bilik, dağdı berui tiis. Al bolaşaqtıñ mamandıqtarı jaylı sözderdiñ bäri – özimizdi aldau. Bizge nanotehnologtar emes, agronom, veterinar, mehanizator, däriger, mwğalim, injener, konstruktorlar qajet, – deydi ol
Filosofiya doktorı adam resurstarın halıqaralıq emes, işki eñbek narığı üşin dayındau kerek dep sanaydı.
- Qazaqstan auılına üş tildi biletin agronom nemese fel'dşerdiñ qajeti ne? Ol meyli, köp til bilmey-aq qoysın, biraq öz isiniñ jetik mamanı bolsın, – deydi ol.
Japoniyada kez-kelgen reforma kemi üş jıl talqılanıp barıp jasaladı, al onı sınaqtan ötkizip, nätijesin qorıtuğa tağı üş jıl ketedi jäne sodan keyin barıp qana üş jıl boyı bükil el boyınşa engize bastaydı. Sondıqtan bir reformanı engizuge 10 jıl ketedi.
Onıñ pikirinşe, elde mwqiyat jwmıs bastap, jağdaydı taldauğa qwr esep beru üşin emes, oqıtu sapasın arttıru üşin jwmıs isteytin mamandardı tartu qajettigine bilim salası şeneunikteriniñ közin jetkizu kerek.
- Japoniyada kez-kelgen reforma kemi üş jıl talqılanıp barıp jasaladı, al onı sınaqtan ötkizip, nätijesin qorıtuğa tağı üş jıl ketedi jäne sodan keyin barıp qana üş jıl boyı bükil el boyınşa engize bastaydı. Sondıqtan bir reformanı engizuge 10 jıl ketedi. Şet tildi oyın türinde üyretetin kommunikativtik ağılşın tiliniñ bir sağatın bastauış mekteptiñ 3-şi sınıbınan bastap engizgen kezde osılay bolğan, – deydi Cukuba universitetiniñ ağa oqıtuşısı Quanış Tastanbekova.
Ğalım üş tilde bilim beruge köşpes bwrın dwrıstap dayındalu, yağni üş tilde bilim beru jüyesiniñ normativti jäne qwqıqtıq bazasın jetildirip, bwl problemalar boyınşa ğılımi-zertteu jwmısın jürgizu; metodologiyalıq jäne oqu-ädistemelik bazasın qwru; pedagog mamandardı dayarlap, qazir sabaq berip jürgen mwğalimderdiñ biliktiligin arttıru; aqparattıq materialdarmen qamtamasız etu; üş tilde bilim berudi qarjılandıru közderin belgileu qajet degen keñes beredi. Bwlardıñ bäri «Üş tilde bilim beru jüyesin damıtudıñ jol kartasında» qamtılğan.
Azattıq radiosı
Pikir qaldıru