Құрметті оқырман, ғалым Тұрсын Жұртбайдың ғылыми мақаласының кезекті бөлімін назарларыңызға ұсынамыз. Кенесары хан мен Кейкі батырдың бас сүйегін іздеу барысында Ресей мұрағаттарында кездескен жәдігерлер жайындағы мәлімет сіздерге қызықты әрі пайдалы болады деген үміттеміз. 

Эрмитаж Шығыс бөлімінің меңгеруші А. А. Ивановпен ашық сөйлестік. Мұнда шығу-тегі шығысқа қатысты антропологиялық, этнографиялық заттар жинақталады екен. Перғауындардың мумияланған мүрдесінен бастап пазырық қорғанынан табылған ата-бабамыздың мәйітіне дейін көрме сөрелерінде самсап тұр… Ал қабірге иесімен бірге мойыны қайырыла көмілген торы аттың түгі сол күйінде, аздап қана тықырланған. Ер-тұрман, жүген, өрнекті тері жабу, өмілдірік, қосамсақ, қошқар мүйіз өрнекті тоқым, үзеңгі қап, ағаш ертоқым мен ағаш тағалдырықты ноқта, аттың шашасындағы сұңқар, ағаштан және киізден жасалған өрнекті қоржын. Бітеулене шабылған табыттар мен қайықтар да осыдан екі жарым мың жыл бұрын өмір сүрген бабаларымыздың ғана емес, кеше ғана дүниеден өткен әжелеріміздің тірлігін көз алдымызға елестетеді. Әсіресе, түрлі ою-өрнектермен көмкерілген шүперек құрақ көрпешелер пен кілемшелердің, әйелдің қамқа тонының, малақай мен аяқ киімінің, байпақ пен шиқоржынның шірімей сақталып қалуы ерекше таңдандырды. Мұндай көрпешелер қазір де әр ауылдан кездеседі. Алтайдың аясында Пазырық пен Тұйықтан табылған бұл бұйымдардың біз үшін бағасы аса зор. Ал Беғазы-Дәндібай ескерткіштері мен Сарай-Беркеден табылған қыш құмыралардың, балбалдар мен түркі жазуларының, скиф, сақ, сармат, мәдениеті жәдігерлерінің санын түгендеп жатудың өзі артық. Кенесары бас сүйегі алтын тостаған, күлдік, шырағдан күйінде ұшырасып қала ма деген үмітпен…

Ерекше қазыналар қоймасына бас сұқтық. Сонда ұстазымыз Ә. Марғұлан ғұлама жиі айтып, суретін бізге силаған Қозы Көрпеш пен Баян сұлудың мазарынан өткен ғасырджың бірінші жартысында ұрланып, жасырын әкетілген, жырдың мазмұнын баяндайтын алтын түйме мүсінді көрдік. Жөнін сұрап, жобасын айтқанымызда, Батыс Сібірден білгісіз жолмен келген заттар ғой дей салды. Амал қайсы, енді олардың барлығы шет елдің меншігіндегі тарихи мұра. Бұлар тек көрмеге қойылғандары ғана. Мәңгілік түнектен шықпайтын «записниктегі запастар» қаншама десеңізші?!

Тұрсын Жұртбайдың “Кеудесі қуыс қалған далам-ай…” мақаласынан үзінді
Дайындаған Р. Нүркен
namys.kz