قۇرمەتتى وقىرمان، عالىم تۇرسىن جۇرتبايدىڭ عىلىمي ماقالاسىنىڭ كەزەكتى ءبولىمىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. كەنەسارى حان مەن كەيكى باتىردىڭ باس سۇيەگىن ىزدەۋ بارىسىندا رەسەي مۇراعاتتارىندا كەزدەسكەن جادىگەرلەر جايىنداعى مالىمەت سىزدەرگە قىزىقتى ءارى پايدالى بولادى دەگەن ۇمىتتەمىز.
ەرميتاج شىعىس ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشى ا. ا. يۆانوۆپەن اشىق سويلەستىك. مۇندا شىعۋ-تەگى شىعىسقا قاتىستى انتروپولوگيالىق، ەتنوگرافيالىق زاتتار جيناقتالادى ەكەن. پەرعاۋىنداردىڭ مۋميالانعان مۇردەسىنەن باستاپ پازىرىق قورعانىنان تابىلعان اتا-بابامىزدىڭ مايىتىنە دەيىن كورمە سورەلەرىندە سامساپ تۇر… ال قابىرگە يەسىمەن بىرگە مويىنى قايىرىلا كومىلگەن تورى اتتىڭ تۇگى سول كۇيىندە، ازداپ قانا تىقىرلانعان. ەر-تۇرمان، جۇگەن، ورنەكتى تەرى جابۋ، ومىلدىرىك، قوسامساق، قوشقار ءمۇيىز ورنەكتى توقىم، ۇزەڭگى قاپ، اعاش ەرتوقىم مەن اعاش تاعالدىرىقتى نوقتا، اتتىڭ شاشاسىنداعى سۇڭقار، اعاشتان جانە كيىزدەن جاسالعان ورنەكتى قورجىن. بىتەۋلەنە شابىلعان تابىتتار مەن قايىقتار دا وسىدان ەكى جارىم مىڭ جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن بابالارىمىزدىڭ عانا ەمەس، كەشە عانا دۇنيەدەن وتكەن اجەلەرىمىزدىڭ تىرلىگىن كوز الدىمىزعا ەلەستەتەدى. اسىرەسە، ءتۇرلى ويۋ-ورنەكتەرمەن كومكەرىلگەن شۇپەرەك قۇراق كورپەشەلەر پەن كىلەمشەلەردىڭ، ايەلدىڭ قامقا تونىنىڭ، مالاقاي مەن اياق كيىمىنىڭ، بايپاق پەن شيقورجىننىڭ شىرىمەي ساقتالىپ قالۋى ەرەكشە تاڭداندىردى. مۇنداي كورپەشەلەر قازىر دە ءار اۋىلدان كەزدەسەدى. التايدىڭ اياسىندا پازىرىق پەن تۇيىقتان تابىلعان بۇل بۇيىمداردىڭ ءبىز ءۇشىن باعاسى اسا زور. ال بەعازى-ءداندىباي ەسكەرتكىشتەرى مەن ساراي-بەركەدەن تابىلعان قىش قۇمىرالاردىڭ، بالبالدار مەن تۇركى جازۋلارىنىڭ، سكيف، ساق، سارمات، مادەنيەتى جادىگەرلەرىنىڭ سانىن تۇگەندەپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. كەنەسارى باس سۇيەگى التىن توستاعان، كۇلدىك، شىراعدان كۇيىندە ۇشىراسىپ قالا ما دەگەن ۇمىتپەن…
ەرەكشە قازىنالار قويماسىنا باس سۇقتىق. سوندا ۇستازىمىز ءا. مارعۇلان عۇلاما ءجيى ايتىپ، سۋرەتىن بىزگە سيلاعان قوزى كورپەش پەن بايان سۇلۋدىڭ مازارىنان وتكەن عاسىردجىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ۇرلانىپ، جاسىرىن اكەتىلگەن، جىردىڭ مازمۇنىن باياندايتىن التىن تۇيمە ءمۇسىندى كوردىك. ءجونىن سۇراپ، جوباسىن ايتقانىمىزدا، باتىس سىبىردەن بىلگىسىز جولمەن كەلگەن زاتتار عوي دەي سالدى. امال قايسى، ەندى ولاردىڭ بارلىعى شەت ەلدىڭ مەنشىگىندەگى تاريحي مۇرا. بۇلار تەك كورمەگە قويىلعاندارى عانا. ماڭگىلىك تۇنەكتەن شىقپايتىن «زاپيسنيكتەگى زاپاستار» قانشاما دەسەڭىزشى؟!
تۇرسىن جۇرتبايدىڭ “كەۋدەسى قۋىس قالعان دالام-اي…” ماقالاسىنان ءۇزىندى
دايىنداعان ر. نۇركەن
namys.kz
پىكىر قالدىرۋ