Köz qaras Sayasat
Türmedegi töñkerisşildiñ «sıbaylastarı» turalı biz ne bilemiz?
Oydı oy qozğaydı. Osıdan tört jıl bwrın Almatı oblısındağı Arqankergen şekara beketinde bolğan oqiğa eriksiz eske tüsedi. Auzınan äli ana süti ketpegen sarbaz Vladislav Çelah tüsiniksiz jağdayda öziniñ 14 qarulas serigin bir tünde jer jastandırdı. Bir soldat 14 serigin qırıp saldı degenge senetinderden göri senbeytinder köp. Mınau da däl sol siyaqtı. Bwzıqtıq jasadı, tentektikke bardı degende, arı ketse “razborkalardıñ” işi-sırtında jürui mümkin şımkenttik käsipker Toqtar Töleşov memlekettik töñkeris jasap, bilikti basıp almaq boldı dep ayıptalıp otır. Mwnday mälimdemeni resmi organdardıñ özderi tarattı. Bilik halıqtı resmi aqparattan basqa eşteñege senbeuge şaqırıp otırsa da, bäribir arğı jağıñ “äy, qaydam” deydi.
Bizdiñ biletinimiz, “Sıra hanzadası” atanıp ketken Töleşov köp tirliktermen aynalıstı. Onıñ menşiginde bir kezderi “YUmaks”, qazir “Lafradio” dep atalatın radiosı jwmıs isteydi. “Şımkentpikçers” dep atalatın kinostudiyasınıñ barı jäne oğan Gollivudtıñ tanımal akterlerin de şaqırğanı aytılatın. Töleşov sän-saltanat quğış, wl-qızdarınıñ tuğan künderine şetelden änşi şaqırğış, elde joq qımbat kölik mingiş, qayda jürse de aynalasına topırlatıp oqqağarların alıp jürgiş… Biraq bilikti basıp alğış, töñkeris jasağış degeni Töleşovtiñ wsqınına onşalıqtı keliñkirmeytin siyaqtı. Wstalğan kezde onıñ üyin tintu barısında qaru-jaraq, esirtkiden bölek dini ädebietterdiñ tärkilengeni aytılğan bolatın. Alayda Töleşov taqualığımen nemese teris ağımdardıñ jeteginde ketkendigimen atı şıqpağan adam. Sonda Töleşev kim?
Jalpı, Toqtar Töleşov bilikti basıp alatınday qanşalıqtı bilikqwmar adam? Osığan toqtala keteyik. Oñtüstikte büginde qaltalılar arasında deputattıñ mandatın ielenu “modağa” aynalğan. Al Töleşov osı uaqıtqa deyin birde-bir ret deputattıqqa wmtılıp körmegen eken. 2004 jılı Mäjilis saylauında Sarıağaş audanındağı okrugten belgili oppozicioner äri rulası Jarmahan Twyaqbaydıñ serigi baq sınadı. Saylaudıñ soñı ülken u-şuğa aynaldı. Osı dau-damayda Töleşov oppozicinerdiñ serigin qoldağanı, biliktiñ adamına qarsı bolğanı osı kezderi esimizge tüsip jür. Jwrt onıñ bwdan basqa sayasatqa aralasqan jerin bilmeydi.
Toqtar Töleşovtiñ dinmen de tığız baylanısı turalı derek joq. Tek osıdan eki-üş jıl bwrın Töle bi audanındağı Qasqasu auılında meşit aştı. Alayda qwrılısı birneşe jılğa sozılğan Alla üyin Toqtar Töleşov jeke bastamasımen emes, kezinde öziniñ firmasında qauipsizdik jağın qamtamasız etken, keyingi jıldarı jwmıstan bosap ketken bwrınğı äriptesiniñ, qazir din jolına berilgen qasqasulıq azamattıñ jäne sonımen birge Mekkege birneşe ret barğan anasınıñ ötinişi boyınşa saldırtqanınan däl sol auıldıñ tuması retinde habardarmız.
Bas prokuraturada ötken baspasöz mäslihatında Wlttıq qaupsizdik komiteti baspasöz qızmetiniñ ökili R.Karasevtiñ aytuınşa, Toqtar Töleşov bilikti küşpen basıp aluğa dayındıq jwmıstarın ötken jıldan bastap belsendi türde jürgize bastağan. Eldegi tınıştıqtı şayqau üşin narazılıq akciyaların jäne jappay tärtipsizdikterdi wyımdastırudı maqsat etken. Osınday twraqsızdıqtıñ ayasında balama ükimet qwrudı, bilik qwrılımın özgertudi köksegen. Eñ tañdanarlığı mınau bolıp twr.
“Atırau, Astana, Almatı, Oral, Qızılorda qalalarındağı “Jer reforması” dep atalatın qarsılıq, narazılıq akciyalarına Töleşov mırza ötken jıldıñ jeltoqsanında dayındalıp, onı qarjılandırğandığı turalı dälelder alındı. Atalğan narazılıq akciyalarınıñ bwdan da erterek ötkiziluine wmtılğanına qatıstı naqtı faktiler anıqtalğan. Biraq Töleşovtiñ twtqındaluına baylanıstı akciyanı ötkizu uaqıttarın tikeley wyımdastıruşılar özgertken. Qazirgi tañda olardıñ keybiri qwrıqtalğan”, – dedi R. Karasev.
Wlttıq qauipsizdik komitetiniñ tergeu abaqtısında otırıp Töleşov 2016 jıldıñ mamırında Oñtüstik Qazaqstan oblısı Sarıağaş qalasında jappay tärtipsizdikti wyımdastıruğa ärekettenipti. Sonda “üş äriptiñ” twjırımına sensek, säuir, mamır aylarında Qazaqstannıñ är oblıstarında bwrq ete qalğan jer satuğa qarsı narazılıqtardı wyımdastıruşılar, «elim», «jerim» dep eñiregender Toqtar Töleşovtiñ aqşasına satılğan opasızdar siyaqtı. Alğaşqıda biliktegiler mwnday mitingilerdi şetelde qaşıp jürgen oppoziciya ökilderi, qaşqın bankir wyımdastırdı degen.Endi mine… Bastı wyımdastıruşınıñ şetelde emes, elde, Wlttıq qauipsizdik komitetiniñ abaqtasında otırğanın däleldeu üşin meylinşe nanımdıraq ayğaq qajet-au. Karasev osı epizod boyınşa naqtı kimderdiñ wstalğanın aşıp aytpadı. Esesine, Töleşovtiñ wyımdastırmaq bolğan töñkerisine sıbaylas bolğan birneşe azamattıñ twtqındalğanın jariya etti.
– Wstalğandardıñ işinde Bas prokurordıñ bwrınğı orınbasarı, Konstituciyalıq keñestiñ bwrınğı müşesi Il'yas Baqtıbaev, Oñtüstik Qazaqstan oblıstıq işki ister departamentiniñ bwrınğı bastığı Hibratulla Dosqaliev, Oñtüstik Qazaqstan oblıstıq işki ister departamenti bastığınıñ bwrınğı birinşi orınbasarı Säken Aytbekov, 35 848 jäne 55 652 äskeri bölimderiniñ komandirleri, Qorğanıs ministrligine qarastı “Oñtüstik” äskeri qolbasşılığınıñ polkovnikteri Bekzat Jumin men Qayrat Pernebaev bar. Qazir wstalğandar uaqıtşa wstau abaqtısında otır, – dedi R.Karasev.
“Sıbaylastardı” oñtüstiktiñ jwrtşılığı jaqsı tanidı. Endi eki jıldan keyin jetpiske tolatın Il'yas Baqtıbaev Almatı oblısı, Talğar audanınıñ tuması. Prokuratura salasındağı qızmetin 1977 jılı Almatı qalasında prokurordıñ kömekşisi bolıp bastağan. Keñes zamanında sud'ya da bolğan. 1991-94 jıldarı Almatı qalasınıñ prokurorı, keyinirek Qostanay oblısınıñ prokurorı lauazımın ielengen. Oñtüstik Qazaqstan oblısınıñ prokurorı qızmetin ol 2000-2003 jıldar aralığında atqardı. Il'yas Baqtıbaev bas prokurordıñ orınbasarı da bolğan, bas prokurordıñ birinşi orınbasarınıñ kreslosına eki märte otırğan. Alpısqa tolğan soñ Konstituciyalıq keñestiñ müşesi atanıp, osı qızmette baqanday segiz jıl istedi. Oñtüstik Qazaqstan oblısınıñ prokurorı qızmetin Ilyas Baqtıbaev zañdılıq äli tolıq qalıptasıp bitpegen jıldarı atqardı. El auzında osı jıldarı prokuror Baqtıbaevtıñ käsipkerlik pen qalalıq, oblıstıq äkimdiktegi basşılıq qızmettiñ tasın qatar örge domalatıp jürgen şımkenttik tanımal azamattı qudalap, aqır ayağında auızbastırıqqa onıñ toyhanasın sıyğa alğanı turalı aqparat aytıladı. Biraq ekiniñ biri ayta beretin bwl mälimettiñ anıq-qanığı belgisiz.
2006 jıldıñ mamırında Şımkenttegi Bayğwt baba meşitinen şığıp kele jatqan üş azamattı äldebireuler atıp ketti. Osı qandı oqiğadan keyin Oñtüstik Qazaqstan oblıstıq işki ister departamentiniñ bastığı, policiya polkovnigi Qwrmanbek Artıqbaev qızmetinen ketti. Onıñ ornına Qızılorda oblıstıq işki ister departamentiniñ bastığı qızmetinen miliciya general-mayorı Hibratulla Dosqaliev keldi. General Reseyde tuıp ösken. Qızılorda oblısınıñ policiyasın basqarğan jıldarı ünemi maqtau estitin Dosqaliev şımkenttik mentalitetke köndige almadı. Äyteuir, jwmısın şırq üyirip kete qoymadı. Wzamay departamenttiñ öz işinde ırıñ-jırıñ bastaldı. Audandıq işki ister basqarmasın basqaratın bir top polkovnik generalğa qarsı şıqtı, oğan auır ayıptaular taqtı. Maylı orındardı aşıq saudağa qoyadı dedi. Aytqanday, Dosqalievtiñ twsında 2007 jıldıñ qazanında Töle bi audanında atışulı Mayatas oqiğası orın alğan. Osı oqiğa kezinde kürdilerdiñ üyin örteudi oblıstıq işki ister departamentindegi lauazımdı şendiniñ wyımdastırğanı turalı alıp-qaştı söz tarağan edi. Keyinirek Mayatas oqiğası boyınşa Töle bi audandıq işki ister bölimi bastığınıñ birinşi orınbasarı sottaldı. Ol özine tağılğan ayıptardı general Dosqalievtiñ qoldan wyımdastırğanın, mwnıñ aldında oğan 25 mıñ dollar para bergenin sot zalında aşıq ayttı. Biraq Dosqaliev bwl mälimdemege qatıstı eşqanday tüsinikteme bergen joq. 2008 jılı ol jılı ornın suıtıp, Işki ister ministrligine auısıp ketti.
Oqiğa demekşi, bıltır aqpanda Sarığaş audanında täjik wltınıñ ökili jergilikti qazaq jigitin pışaqtap öltirip, mwnıñ soñı jappay tärtipsizdikke wlastı. Sol kezderi “Vatcap” jüyesi arqılı moynınıñ birneşe jerinen pışaqtalıp, qan-josa bolıp jatqan marqwm jigittiñ sureti taradı. Täjikterdiñ marqwmnıñ öli denesin mola basına aparıp qorlağanı turalı negizsiz äñgimeler taradı. Osığan aşınğan jergilikti qazaqtar köterilip, täjikterdiñ üyin örtedi. Bir tañdanarlığı, dwrıstap qarağan adamğa älgi suretterdiñ tergeu amaldarı kezinde tüsirilgeni anıq bayqaladı. Sonda suretti tergeuşilerdiñ özderi taratqan ba degen küdik sol kezde-aq qılañ bergen… Sarıağaş audanı Toqtar Töleşovtiñ tuğan jeri. Wstalğan üşinşi küdikti Säken Aytbekov kezinde osı Sarıağaş audandıq işki ister basqarmasın basqarğan. Oblıstıq işki ister departamentinde qwrığı da, qwzırı wzın Özindik qauipsizdik, Wyımdasqan qılmıspen küres basqarmalarına bastıq bolğan. 2013 jıldan bastap departament bastığınıñ orınbasarı, al bıltır jeltoqsanda birinşi orınbasar lauazımına köterilgen. Polkovnik bwl qızmette altı ayday ğana otırdı. Mamırda ol Töleşovtiñ isi boyınşa qızmetinen bosatılğan. Säken Aytbekov Töleşev twtqındalatının aldın ala bilip, sol küni onıñ wyalı telefonına tınımsız qoñırau şalğan degen alıp-qaştı äñgimeler aytılğan edi. Sol äñgimeniñ janı bar siyaqtı ma qalay özi?.
Al 35 848 jäne 55 652 äskeri bölimderiniñ komandirleri, Qorğanıs ministrligine qarastı “Oñtüstik” äskeri qolbasşılığınıñ polkovnikteri Bekzat Jumin men Qayrat Pernebaev turalı mälimet joqtıñ qası. Bir belgilisi, atalğan eki äskeri bölim Şımkent qalasında ornalasqan. Qayrat Pernebaev äue küşterine basşılıq jasağan. Al Bekzat Jumin basqaratın bölimşe bıltır qazanda Qorğanıs ministrligi jayau äsker küşteriniñ dayındığın tekseru barısında üzdik dep tanılğandığı turalı aqparattı közimiz şaldı. Eki polkovniktiñ kim ekendigin jergilikti äskeri qızmetşilerden de swrastırıp körgenbiz. Alayda aytarlıqtay mälimet joq. Bar bilgenimiz, B.Jumin wstalardan bwrın biraz uaqıt boy tasalap jürgenge wqsaydı. Tağı bir mälimet, twtqındaular bolardan 2-3 kün bwrın prezidenttiñ jarlığımen “Oñtüstik” jäne “Şığıs” äskeri qolbasşılığınıñ basşıları qızmetterinen ketti.
Toqtar Töleşovti tanitındar onıñ jergilikti ataqtı, bedeldi azamattardıñ quanış-qayğısında da töbe körsetpeytinin, köbine reseyliktermen aralasqanın aytadı. Qazirgi reseylik keybir aqparat qwraldarında Töleşovti aqtap alatın maqalalar jariyalanıp jatır. Al ukrainalıq basılımdar “Qazaqstanda proreseylik basqarğan büliktiñ aldın alu äreketi jüzege astı” dep jarısa jazuda. Äyteuir, qarama-qayşılığı köp dünie. Toqtar Töleşov kimniñ tapsırısın orındağan? Bwğan jauap beru tergeu men sottıñ töreleginde. Ärine, eger olar aqiqatın ayta alsa… Bütindey memleketti töñkerip, bilikti küşpen basıp almaq boldı, mwnıñ artında esirtki saudasımen aynalıstı, adam wrladı, reyderlikpen şwğıldandı degen ayıptauları bar Toqtar Töleşovtiñ isi sotqa jetse jäne ol sot aşıq ötse, aqiqatqa sol kezde köz jetkizermiz.
Ğalımjan Elşibay,
Oñtüstik Qazaqstan oblısı
zhasalash.kz
Pikir qaldıru