راس، اركىم باقۋاتتى، بەرەكەلى، تاتۋ، امان-ساۋ، مامىراجاي عۇمىر كەشكىسى كەلەدى. دەگەنمەن، بولعىسى كەلۋ ءبىر باسقا، بولۋعا ۇمتىلۋ، امال جاساۋ ءبىر باسقا. جانە بولا الماي جاتقانىمىزدىڭ سەبەبىن ءبىلۋ تاعى  بولەك اڭگىمە. وسى ورايدا، بۇگىنگى ماقالامىزدا ريزىق-نەسىبەنىڭ تارىلۋىنا جانە ريزىق-نەسىبەنىڭ كەلۋىنە سەبەپ بولاتىن جاعدايلاردى ءتىزىپ بەرۋدى ماقسات تۇتىپ وتىرمىز.

جولىڭىز نە سەبەپتى جابىلىپ قالادى؟

تومەندە كەلتىرىلگەن اعاتتىقتار ادامنىڭ ريزىق-نەسىبەسىنىڭ تارىلۋىنا، ياعني، قارجى قيىندىقتارىنىڭ شىعۋىنا، ويعا العان ىستەرىنىڭ بولماي قالۋىنا، اۋرۋ-سىرقاتقا شالدىعۋىنا، جۇمىس تابا الماۋىنا، وتباسىندا كيكىلجىڭدەردىڭ ءجيى ورىن الۋىنا، ءىسىنىڭ بەرەكەسىنىڭ قاشۋىنا ت.ب. قيىندىقتاردىڭ ورىن الۋىنا سەبەپ بولادى:

1. كۇنا

پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «راسىندا قۇل جاساعان كۇنامەنەن رىزىق-نەسىبەدەن ماقرۇم ەتىلەدى» دەگەن (احماد، ءماجاھ). ال حازرەتى ءالي (وعان اللا رازى بولسىن) بۇل جايىندا: «ەگەر ءبىر پەندەنىڭ باسىنا قاسىرەت ورناسا، ول نارسە كۇنادان. ەگەر پەندەدەن ءبىر قاسىرەت كەتسە، ول نارسە تاۋبەنىڭ سەبەبىنەن» دەپ ايتقان. كۇناعا باتقان ادام ءبىر ءىستى بىتىرەيىن دەپ قولىنا السا، سول ءىستى اقىرىنا جەتكىزە الماي كەدەرگىلەرگە تاپ بولادى. مۇنى ەستىگەن ادام: «مەنىڭ نيەتىم اق، جۇرگىم تازا، ەشكىمنىڭ الا-ءجىبىن اتتامادىم» دەۋى مۇمكىن. الايدا، ول ادام الدىمەن ەڭ اۋىر كۇنا  اللاعا سەرىك قوسۋدان اۋلاق پا؟ سونى تەكسەرسىن! سەبەبى، ۇلكەن كۇنا ۇلكەن قاسىرەتتەردى اكەلەدى. سونداي-اق، باززاردان جەتكەن حاديستە: «ەگەر زيناقورلىق جايىلسا كەدەيلىك پەن قارىپ-قاسەرلىك تە جايلايدى» دەلىنگەن. ال، قۇدىرەتى كۇشتى اللا قاسيەتتى قۇراندا: «باستارىڭا كەلگەن ءبىر اۋىرشىلىق، قولەكى ىستەگەندەرىڭنىڭ سالدارىنان بولادى. جانە دە اللا كوبىن كەشىپ جىبەرەدى» دەيدى («شۋرا» سۇرەسى، 30-ايات). ءتىپتى، يسلام عالىمدارىنىڭ ءبىرى: «مەن ەگەر ءبىر كۇنا جاساپ قويسام، سول كۇنامنىڭ اسەرىن ايەلىم مەن مىنەتىن كولىگىمنىڭ مىنەز-قۇلقىنان كەزدەستىرەمىن» دەگەن ەكەن. ءيا، ادام كۇناسى سەبەپتى جانۇياسىنداعى جاقسى دا، جايدارلى قارىم-قاتىناستاردان اجىراپ، مىنەتىن كولىگىندە دە، ىستەيتىن تىرلىگىندە دە كوپتەگەن ساتسىزدىكتەرگە جولىعا بەرەتىن بولادى. ال، ول نارسە ونىڭ جۇيكەسىن جۇقارتىپ، قۇلشىنىستارىن ازايتىپ قويادى. «كۇنانىڭ جازاسى سوڭىنان كەلەتىن تاعى ءبىر كۇنا، ال جاقسىلىقتىڭ سىيى سوڭىنان كەلەتىن تاعى ءبىر جاقسىلىق».

كۇنا ءبىر عانا ادامنىڭ باسىنا قايعى ورناتپايدى، بۇكىل قاۋىمعا زيانىن تيگىزۋى مۇمكىن. قۇرلىق پەن تەڭىزدەردە بولاتىن كوپتەگەن جەر سىلكىنىسى، جويقىن داۋىل، قۋانشىلىق سياقتى اپاتتاردىڭ سەبەپشىسى – كۇنا. اياتتا:«قۇرلىق پەن تەڭىزدە ادامداردىڭ قولەكى ىستەگەندەرىنىڭ كەسىرىنەن بۇلىنشىلىك شىقتى. ولاردىڭ ىستەگەندەرىنىڭ كەيبىرىنىڭ سازايىن تاتتىرۋ ءۇشىن. مۇمكىن ولار باعىتتارىنان قايتار» دەلىنگەن. («رۋم» سۇرەسى، 41-ايات). حازىرەتى وماردىڭ (وعان اللا رازى بولسىن) تۇسىندا جەر سىلكىنگەندە ول كىسى: «ەي، ادامدار! بۇل جەر سىلكىنىسى سەندەردىڭ جاساعان ءبىر كۇنالى ىستەرىڭنەن بولدى. جانىم قولىندا بولعان اللاعا انت ەتەيىن، ەگەر بۇل سىلكىنىس قايتالانسا سەندەرمەن بىرگە بۇل جايدا ەشبىر تۇرمايمىن» دەگەن ەكەن.

2. حارام اس ىشۋ، حارام جولمەن اقشا تابۋ

ادامنىڭ جەيتىن اسى، اسقا جۇمسايتىن قاراجاتى حارام بولعان جاعدايدا ول ادامنىڭ ءىسىنىڭ بەرەكەسى قاشادى. اللا تاعالا «ءمايدا» سۇرەسىنىڭ 88-اياتىندا: «اللانىڭ وزدەرىڭە حالال ءارى تازا ەتىپ بەرگەن ريزىقتارىنان جەڭدەر» دەپ بۇيىرادى. تاعى بىردە: «ءبىز سەندەرگە ريزىق ەتىپ بەرگەننىڭ جاقسىلارىن جەڭدەر. ءارى وندا شەكتەن شىقپاڭدار. ايتپەسە، سەندەرگە قاھارىم تۇسەدى. ال كىمگە مەنىڭ اشۋىم تۇسسە، ول ءسوزسىز قۇرىدى» دەپ ەسكەرتەدى. («تا ھا» سۇرەسى، 20-ايات). سول سەبەپتى، وتباسىڭىزعا ۇسىناتىن تاعامدارىڭىزدىڭ حالال بولۋىن بارىنشا قاداعالاڭىز. قۇلشىلىقتىڭ قابىل بولۋى ءۇشىن دە جەيتىن ريزىعىمىزدىڭ ادال بولۋى تالاپ ەتىلەدى. ساۋدا-ساتتىقتا دا شاريعات تىيىم ەتكەن ارەكەتتەردەن تىيىلىپ، وسىمقورلىقتان اۋلاق بولىپ، تاۋارلارىنىڭ تەك تازا نارسەلەردەن بولۋىن قاداعالاعان ادامنىڭ جولى اشىلادى. سونىمەن قاتار، حاديستە: «ساۋدا-ساتتىق جاساعاندا ءجيى انت ىشۋدەن ساقتانىڭدار. ويتكەنى ول (تاۋاردى) وتكىزگەنمەن، كەيىن(ونىڭ بەرەكەسىن) جويادى» ، «ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشى ايىرىلىسقانعا دەيىن (كەلىسىمدى بۇزۋعا) ەرىكتى. ەگەر ەكەۋى دە شىنىن ءارى اشىعىن ايتسا (ساتۋشى تاۋارىنىڭ ساپاسى مەن كەمشىلىگىن كورسەتىپ، ال الۋشى ساتىپ الۋ شارتى مەن اقشاسىن تولەۋ مەرزىمىن بۇكپەسىز، اشىق ايتقان بولسا), ەكەۋىنىڭ دە ساۋداسىنا بەرەكە داريدى، ال ەگەر جالعان ايتسا جانە جاسىرسا، ساۋدالارىنىڭ بەرەكەسى جويىلادى»، – دەلىنگەن. ياعني، ساۋداداعى پايدالارى تۇبىندە زيانعا اينالادى (مۋسليم). پايعامبارىمىز حاديسىندە: «ۋا، راببىم! ۋا، راببىم!» دەپ دۇعا وقىپ وتىرعان بىرەۋ تۋرالى «بۇل كىسىنىڭ ىشكەنى حارام، جەگەنى حارام، كيگەنى حارام. سويتە تۇرا تىلەگىم قابىل بولسا دەيدى. مۇنداي ادامنىڭ دۇعاسى قايدان قابىل بولسىن؟»، – دەگەن ەكەن (مۋسليم). ال يمام عازالي ءسابيدى حاراممەن قورەكتەنەتىن ايەل ەمىزسە، بولاشاقتا بالانىڭ ۇياتى ازايىپ، قيقار قىلىقتار مەن ناشار ادەتتەرگە جاقىن بولىپ وسەتىندىگىن، سوندىقتان، بالانى حارامنان الىس ساليقالى، ىزگى نيەتتى ايەلدىڭ ەمىزۋى كەرەكتىگىن ەسكەرتكەن («يحياۋ ۋلۋمۋد دين»، 3-ت.، 165-ب.).

3.تۋىستىق قارىم-قاتىناستى ءۇزۋ

ادامنىڭ كەدەيلىككە تاپ بولۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – تۋىستىق قارىم-قاتىناستى ساقتاماۋى. ءابۋ ھۋرايرادان (وعان اللا رازى بولسىن): «راسىندا، «ءار-راحيم» («تۋىستىق بايلانىس، اعايىندىق قاتىناس» ءسوزى «ءار-راحمان» (اسا مەيىرىمدى) (سوزىنەن) تۋىنداعان، ال اللا: «كىم سەنىمەن بايلانىس جاساسا، مەن ونىمەن بايلانىس جاسايمىن، ال كىم سەنىمەن قاتىناسىن ۇزسە، مەن ونىمەن قاتىناسىمدى ۇزەمىن (ونداي ادامدى ءوز مەيىرىمىمنەن قاعامىن)»،—دەپ ايتتى»،—دەگەن (بۇحاري).

حاديستە: «كىمدى ريزىعىنىڭ كەڭەيتىلۋى نەمەسە ءومىرىنىڭ ۇزارتىلۋى قۋانتسا، ول تۋىستارىمەن قاتىسسىن» دەلىنەدى(بۇحاري، احماد). دەمەك، تۋىستىق قاتىناستى كۇشەيتۋ تۇرعىسىندا اللا رازالىعى ءۇشىن جانە ريزىعىم ارتسىن دەپ نيەت ەتۋگە بولادى. الايدا ريزىقتى تۋىستار ەمەس، اللا تاعالا ارتتىرادى. تۋىستار تەك سەبەپكەر عانا، ولارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ سەبەپتى وسى دۇنيەدە بەرەكەگە قول جەتكىزۋ مۇمكىن.

تۋىستىق قارىم-قاتىناستى ۇستانۋ – اللانىڭ بۇيرىعى، ال وعان قۇلاق اسپاعان كۇنا جاساعان بولادى.  اللا تاعالا قۇراندا ايتتى: «…راببىلارىڭنان قورقىڭدار. سول ارقىلى ءوزارا سۇراسقان اللادان جانە تۋىستاردان (بەزۋدەن) قورقىڭدار…» («نيسا» سۇرەسى، 1 ايات.)

4. دۇرىس تاۋەكەل جاساماۋ

تاۋەكەل – بەلگىلى ءبىر ماقساتقا، ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قاجەتتى زاتتىق جانە رۋحاني بارلىق سەبەپ-سالدارلاردى ورىنداعاننان كەيىن ناتيجەسىن اللاعا تاپسىرۋ، كۇتۋ. ياعني، ادام بەلگىلى ءبىر ءىستى باستاعاندا وزىنە عانا سەنىپ كەتپەي، «يا، قۇدىرەتتى اللا! مىنە، مەن قولىمنان كەلگەن ارەكەتتى جاسادىم، ەندىگى ناتيجە سەنىڭ قولىڭدا، سەن ساتتىلىك بەرسەڭ، ءىسىم وڭعا باسپاق» دەپ، اللاعا تاپسىرۋى ءتيىس: «…ال كىم اللاعا جۇگىنىپ، وعان ءىسىن تاپسىرسا (تاۋەكەل ەتسە), ول وعان جەتكىلىكتى. اقيقاتىندا، اللا – ءىسىن سوڭىنا جەتكىزۋشى…»(«تالاق» سۇرەسى، 3-ايات).

كوپشىلىك ادامدار ناتيجەنىڭ اللادان ەكەنىن ۇمىتىپ، ءوزىنىڭ قابىلەتىنە نەمەسە باي تۋىسىنىڭ ابىرويىنا نەمەسە اقشاعا سەنىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ال بۇل ول ءىستىڭ ورتا جولدا قالىپ قويۋىنا سەبەپ بولاتىن اۋىر كۇنا.

پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ايتادى: «ەگەر سەندەر اللاعا دۇرىس تاۋەكەل ەتسەڭدەر ەدى، وندا ول سەندەردى، تاڭەرتەڭ اش كەتىپ كەشكە قارىندارى تويىپ قايتاتىن قۇستاردى قالاي ريزىقتاندىرادى، سەندەردى دە سولاي ريزىقتاندىرار ەدى» (تيرميزي).

سوندىقتان، مۇسىلمان دۇرىس تاۋەكەل ەتۋدى ۇيرەنۋى قاجەت، اقىلسىز تورعايدى ريزىقتاندىرعان اللانىڭ ادامدى قامتاماسىز ەتە الماۋى اقىلعا سىيمايتىن نارسە ەمەس پە؟

5. قاناعاتسىزدىق نەمەسە شۇكىرسىزدىك

اللا تاعالا «ناحل» سۇرەسىندە: اللانىڭ نىعمەتتەرىن جوققا شىعارىپ، شۇكىرلىكتەن كۇپىرلىككە ءوتىپ، كۇنالارعا باتقان ەلگە اپات جىبەرگەنىن بايان ەتەدى: «اللا سەندەرگە تىنىش تا، جايباراقات بولعان ءبىر كەنتتى مىسال ەتتى. وعان ونىڭ رىزقىسى ءار تاراپتان مول بولىپ كەلۋشى ەدى. كەيىن اللانىڭ نىعمەتتەرىنە كۇپىرلىك كەلتىردى. سوندىقتان اللا ولارعا ىستەگەندەرىنە قاراي اشارشىلىق جانە قاۋىپ-قاتەردىڭ اۋىرتپاشىلىعىن تاتتىردى» («ناحل» سۇرەسى، 112-ايات).

سونداي-اق، يبراھيم پايعامبار مەن ۇلى يسمايلدىڭ (ول ەكەۋىنە الللانىڭ سالەمى بولسىن) وقيعاسىندا دا ۇلكەن دانالىق بار. قيسسادا يبراھيم پايعامباردىڭ (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) ۇلى جوقتا ۇيىنە قوناققا كەلگەندىگى باياندالادى. سوندا كەلىنىنەن كۇنكورىستەرى مەن جاعدايلارى جايلى سۇرايدى. (كەلىنى) وعان: «ءبىزدىڭ (جاعدايىمىز) ناشار، تارشىلىقتا، قيىندىقتا (ومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز)» دەپ شاعىمدانادى. اكەسى ۇلىنا تابالدىرىعىن اۋىستىرۋدى، ياعني، باسقا ايەل الۋدى وسيەت ەتىپ كەتەدى. كەلەسى ءبىر كەلگەندە يسمايلدىڭ جاڭا تۇسكەن كەلىنىنەن كۇنكورىستەرىن تاعى سۇرايدى. سوندا كەلىن:  «ءبىزدىڭ (جاعدايىمىز) جاقسى، مولشىلىقتامىز» دەپ، اللانى ماداقتايدى. يبراھيم ۇلىنا تابالدىرىقتى بەكىتۋدى وسيەت ەتەدى. مۇنى ەستىگەن يسمايل (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن):«تابالدىرىق» (دەگەنى) سەنسىڭ، ول ماعان سەنى وزىمدە ۇستاۋىمدى بۇيىرىپتى» دەيدى (بۇحاري).

ياعني، ءار ءىسىن تەك اللانىڭ امىرىمەن ۋاحي ارقىلى جاسايتىن  يبراھيم (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) العاشقى كەلىنىنىڭ  قاناعاتسىز، شۇكىرسىز ەكەنىن بايقاپ ولاردىڭ وتباسىنىڭ باياندى بولا المايتىنىن اڭعارىپ، بالاسىنا اجىراسۋدى بۇيىردى. سوندىقتان شۇكىرلىگى جوق وتباسى ساليحالى، باقۋاتتى جانۇياعا اينالا المايدى. ءتىپتى، عالىمدار ايەل ادامنىڭ شۇكىرسىزدىگى – بەرەكسىزدىكتىڭ نەگىزگى باستاۋى، كىلتى دەگەن ەكەن. راسىندا، الەمدەردىڭ راببىسى: «ەگەر شۇكىر ەتسەڭدەر، ارتتىرا بەرەمىن. ال، ەگەر قارسى كەلسەڭدەر، ازابىم تىم قاتتى»دەپ ۋادە بەرمەي مە؟ («يبراھيم» سۇرەسى، 7-ايات).

جولدىڭ اشىلۋىنا سەبەپ بولاتىن ىستەر

1.  تاقۋالىققا ۇمتىلۋ

ەڭ نەگىزگى جول – تاقۋالىققا ۇمتىلۋ. تاقۋالىق دەگەنىمىز – اللا تاعالادان شىنايى قورقۋ، تىيىم سالىنعانداردان باس تارتۋ. ءاربىر ارەكەتىن «اقىرەتتەگى ءحالىم نە بولادى؟ بۇل ءىس ءۇشىن سىي بار ما الدە جازا بار ما؟» دەپ ويلانا وتىرىپ جاساۋ. ادامنىڭ تاقۋالىعى كۇشەيگەن سايىن اللا جەڭىلدىكتەردى بەرە تۇسەدى. بۇل – جوق جەردەن جول اشىلۋ، ريزىققا كەنەلۋ. اللا تاعالا «تالاق» سۇرەسىنىڭ 2-3 اياتتارىندا: «كىم اللادان قورىقسا، (اللا) وعان ءبىر شىعار جول پايدا قىلادى. جانە ونى ويلاماعان جەردەن رىزىقتاندىرادى» دەگەن. ال باسقا  اياتتا:    «ءاي مۇميندەر! ەگەر اللادان قورىقساڭدار، ول سەندەرگە جاقسى، جاماندى ايىراتىن قابىلەت بەرەدى، ءارى جاماندىقتارىڭدى جويىپ جارىلقايدى. اللا زور كەڭشىلىك يەسى» دەلىنگەن («ءانفال» سۇرەسى، 29 ايات). تاقۋالىقتى تاستاۋ – پاقىرلىققا باستايتىن جول.

2. ىسىندە ءاردايىم اللاعا تاۋەكەل ەتۋ

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، كەز كەلگەن ىستە قولىنان كەلگەن ەڭبەگىن جاساپ بولعاننان كەيىن، اللا تاعالاعا دۇرىس تاۋەكەل ەتۋ قاجەت. باسىڭا قيىندىق تۇسكەندە ەڭ ءبىرىنشى ويىڭا كەلەتىن ءəرى ەڭ ءبىرىنشى ارقا سۇيەرىڭ جالعىز اللا بولسىن. كىم اللاعا سۇيەنسە، ول وعان جەتىپ ارتىلادى. كىم باسقاعا تəۋەكەل ەتسە، اللا ونى سوعان تاپسىرىپ قويىپ، شەرمەندە قىلادى.
«اسپاندار مەن جەردىڭ قۇپياسى اللادا. ءƏرى ىستەرىڭنىڭ بارلىعى وعان قايتارىلادى. وعان قۇلشىلىق ەت جəنە وعان جۇگىنىپ، ءوزىڭدى تاپسىر. سەندەردىڭ راببىلارىڭ نە ىستەپ جاتقاندارىڭنان بەيعام ەمەس» (ھۋد سۇرەسى، 123-ءشى ايات).

3. اتا-اناعا قۇرمەت كورسەتۋ.

جۇرەگىڭدە قاتتىلىق سەزىنىپ، مىنەز-قۇلقىڭنىڭ جامان جاققا وزگەرە باستاعانىن بايقاساڭ، سونداي-اق، باقىتسىزدىققا ۇرىنىپ، جولىڭ اشىلماي جۇرسە – اتا-اناڭمەن قارىم-قاتىناسىڭدى قايتا تەكسەر. ويتكەنى əلەمدەردىڭ راببىسى قۇراندا يسا پايعامباردىڭ (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) تىلىندە: «ماعان (اللا) اناما كوركەم قارىم-قاتىناس جاساۋدى (بۇيىردى). جانە دە مەنى تəكاپپار، باقىتسىز قىلمادى», – دەگەن. («مəريام» سۇرەسى، 32-ءشى ايات). «اللانىڭ رازىلىعى – اتا-انانىڭ رازىلىعىندا، اللانىڭ اشۋى – اتا-انانىڭ اشۋىندا» (بايحاقي), ال اللا رازى بولعان ادام ەكى دۇنيەدە دە باقىتتى.

4. اللا تاعالانىڭ دىنىنە جاردەمدەسۋ

«كىم اللانىڭ دىنىنە كومەكتەسسە، اللا وعان كومەكتەسەدى». بۇل تۋرالى اياتتا: «اللا وزىنە كومەك كورسەتكەنگە، البەتتە كومەكتەسەدى. اقيقاتىندا، اللا – وتە كۇشتى، اسا ۇستەم» («حاج» سۇرەسى، 40-ايات). باعاۋي «وزىنە» دەگەندى «دىنىنە» دەپ تاپسىرلەگەن. اللانىڭ دىنىنە كومەكتەسۋ – وزگەلەرگە حاقتى جەتكىزۋ، جاقسىلىققا شاقىرىپ، جاماندىقتان تىيۋ ت.ب.

سونداي-اق، حاديستە: «كىم بۇل دۇنيەدە مۇسىلماننىڭ قايعىسىن سەيىلتسە، اللا تاعالا قيامەتتە ونىڭ قايعىسىن سەيىلتەدى. كىم قيىندىققا تاپ بولعاننىڭ جاعدايىن جەڭىلدەتسە، اللا ونىڭ ءىسىن وسى دۇنيەدە جانە ارعى دۇنيەدە جەڭىلدەتەدى. كىم مۇسىلماننىڭ كەمشىلىگىن جاسىرسا، اللا ونىڭ كەمشىلىكتەرىن ەكى دۇنيەدە دە جاسىرادى. ادام مۇسىلمان باۋىرىنا كومەكتەسىپ بىتپەيىنشە، اللا تاعالا وعان كومەكتەسەتىن بولادى» دەلىنگەن. (مۋسليم).

5. السىزدەرگە كومەكتەسۋ

مۋساب بين ساد بين ءابۋ ۋاققاس (ول ەكەۋىنە اللا رازى بولسىن): «كەزىندە ساد ءوزىن باسقالاردان جاقسى سانايتىن (ياعني، باسقا ءوزى سياقتى باتىرلىعىمەن كوزگە تۇسپەگەندەرگە جوعارىدان قارايتىن). سوندا پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «سەندەرگە السىزدەرىڭنىڭ ارقاسىندا جەڭىس پەن ريزىقتارىڭ سىيلانادى ەمەس پە؟ (ولاردىڭ دۇعالارى ارقاسىندا)» دەدى (بۇحاري). تاعى بىردە: «ماعان السىزدەردى ىزدەڭدەر، ويتكەنى سەندەرگە كومەك پەن ريزىق، سول ارالارىڭداعى السىزدەرىڭنىڭ ارقاسىندا بەرىلەدى» دەگەن ء(ابۋ ءداۋد).

ءاناس (وعان اللا رازى بولسىن) باياندايدى: پايعامباردىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءومىر سۇرگەن ۋاقىتىندا مەدينەدە ەكى اعايىندى جىگىت تۇراتىن، سولاردىڭ بىرەۋى ءاردايىم پايعامبارعا (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) كەلىپ تۇراتىن، ال ەكىنشىسى ءوزىنىڭ كاسىبىمەن نان تاباتىن. بىردە كاسىبىمەن نان تابۋشى پايعامبارعا (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) كەلىپ، ءوزى عانا جۇمىس ىستەيتىندىگى جايلى ايتىپ شاعىمدانادى. سوندا ول: «بالكىم، ساعان سەنىڭ ريزىعىڭ سول سەنىڭ باۋىرىڭ ءۇشىن كەلىپ جاتىر» دەدى (تيرميزي).

6.تاۋبە جاساۋ

پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن). «كىمدە-كىم اللادان ءاردايىم كەشىرىم سۇرايتىن بولسا، اللا وعان كەز-كەلگەن قيىن جاعدايدان قۇتىلۋ جولىن كورسەتەدى، سونداي-اق وعان كەز-كەلگەن قايعىنى جەڭىلدەتەدى جانە وعان كۇتپەگەن جەرىنەن ريزىق جىبەرەدى» دەگەن (ابۋ ءداۋد).

«بىردە حاسان ءال-باسريگە (وعان اللا راقىم ەتسىن) كەدەيلىگىنە شاعىم ايتۋشى ادام جۇگىنەدى. عالىم: «اللا تاعالادان كەشىرىم سۇرا!» (كۇنالارىڭا تاۋبە جاساپ، كەشىرىم تىلە) دەدى. سونان كەيىن بالالارى جوق، بەدەۋلىككە دۋشار بولعان ادام كەلەدى. عالىم وعان دا: «اللا تاعالادان كەشىرىم سۇرا!» دەگەن ەكەن. ءۇشىنشى كىسى باقشاسىنىڭ قۋراپ قالعانىن ايتادى. تاعى دا: «اللادان كەشىرىم سۇرا!» دەدى.
مۇنىڭ ءبارىن دە باقىلاپ تۇرعان باسقا كىسى: «سەن الدىڭا كىم كەلسە دە، اللادان كەشىرىم سۇراۋدان باسقا كەڭەس ايتپادىڭ عوي. مۇنىڭ سىرى نەدە؟» دەيدى. سوندا حاسان ءال-باسري: «مەن قۇرانعا ءبىر اۋىز ارتىق ءسوز قوسپادىم» دەيدى دە، مىنا اياتتى وقيدى: «وزدەرىڭنىڭ راببىڭنان كەشىرىم تىلەڭدەر، ويتكەنى ول – كوپ كەشىرۋشى (عاففار). ول سەندەرگە اسپاننان مول جاڭبىر جىبەرەدى. سەندەردى مال-مۇلىكتەرمەن جانە پەرزەنتتەرمەن قولدايدى. سەندەرگە باۋ-باقشالار ءوسىرىپ جانە سەندەر ءۇشىن وزەندەر پايدا قىلادى». («نۇح» سۇرەسى، 10-12-اياتتار).

بۇحاريدەن جەتكەن حاديستە اللا تاعالانىڭ: «مەنىڭ مەيىرىمىم مەنىڭ اشۋىمنان باسىم تۇسەدى» دەپ ايتقاندىعى كەلتىرىلەدى. سول سەبەپتى عالىمدار كىمدە-كىمنىڭ ىسىنە قيىندىق تۋسا، تاۋبە جاساپ، اللا تاعالادان ءجيى كەشىرىم سۇراسىن دەپ ايتقان ەكەن.

7. ساداقا، زەكەت بەرۋ.

جولى جابىلىپ، قيىندىقتارعا ۇرىنىپ، ۋايىم-قايعى تۇڭعيىعىنا باتقان ادام بۇكىل ىسىنە جەڭىلدىك əكەلەتىن امال-ساداقا ەكەنىن بىلە مە ەكەن؟!

اللا تاعالا قۇراندا: «ال كىم (ساداقا) بەرىپ، تاقۋالىق جاساسا. ءƏرى ەڭ جاقسىنى ء(دىندى) شىن دەپ، راستاسا. جاقىندا ءبىز وعان ەڭ جەڭىلىن وڭايلاستىرامىز» دەيدى («لəيل» سۇرەسى، 5-7-ءشى اياتتار). قۇرانداعى تاعى ءبىر اياتتا: «اقيقاتىندا، راببىم قۇلدارىنىڭ اراسىنان قالاعانىنىڭ ريزىعىن كەڭىتىپ جانە قالاعانىنىڭ (ريزىعىن) شەكتەپ قويادى. سەندەر نە جۇمساساڭدار دا ول ونىڭ (جۇمساعاندارىڭنىڭ) ورنىن قايتا تولتىرادى. ول – ريزىق بەرۋشىلەردىڭ ەڭ قايىرلىسى» («ءسابا» سۇرەسى، 39-ايات). ءسوزىمىز ودان ارمەن دالەلدى بولا ءتۇسۋ ءۇشىن مىنا ءبىر حاديستەردى دە كەلتىرە كەتەيىك: «ۋاللاھي، ساداقا بەرۋمەن مال ازايمايدى. ولاي بولسا ساداقا بەرىڭدەر!» (احماد) نەمەسە «ساداقا دۇنيە-مۇلىكتى كەڭەيتەدى، ولاي بولسا، ساداقا بەرىڭدەر!» (يبن ءابيددۇنيا), «ساداقا بەرىپ ريزىقتارىڭدى كوبەيتىڭدەر» (بايحاقي).

ءسوزسىز، ساداقا ريزىقتى ازايتپايدى. ەرتەرەكتە ءبىر عۇلاما: «مەنىڭ تاعدىرىما جازىلعان ريزىقتى مەنەن باسقا ەشكىم جەي المايتىنىن تۇسىنگەندە، جۇرەگىم تىنىشتىق تاپتى» دەگەن ەكەن. كەرىسىنشە، مۇنداي ادام پەرىشتەلەردىڭ دۇعاسىنا ىلىگەدى. «اللانىڭ قۇلدارىنىڭ وياناتىن ءار-ءبىر كۇنى، كوكتەن ەكى پەرىشتە ءتۇسىپ، ولاردىڭ ءبىرى: «يا، اللا (سەنىڭ جولىڭدا قايىرىمدىلىق ەتىپ، ساداقا) بەرۋشىگە، نەسىبەڭدى ارتتىر!»، – دەسە، ەكىنشىسى: «يا، اللا، ساراڭدى وپات قىل!» دەيدى (بۇحاري).

8. اقىرەتتىڭ قامىن ويلاۋ

پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «كىمنىڭ كوڭىلى اقىرەتتى قالاسا، اللا ونىڭ ءىسىن بىرىكتىرىپ،  بايلىقتى ونىڭ الدىنا سالادى. سونىڭ ناتەجەسىندە (ول كىسىگە) دۇنيە كەلۋگە ءماجبۇر بولادى، ال كىمنىڭ كوڭىلى دۇنيەگە تۇسسە، اللا ونىڭ ءىسىن شاشىراتىپ،  كەدەيلىكتى ەكى كوزىنىڭ ورتاسىنا قويادى جانە تەك ىستەگەنىنە قاراي عانا دۇنيە بەرەدى. نىعمەتى ۇزدىكسىز جالعاسىپ جاتاتىن ماڭگىلىكتى تاڭداعان ادام باقىتتى» دەگەن (تيرميزي). ساحابالار دا ءبىر-بىرىنە التىننان دا قىمبات ءۇش نارسەنى وتە ءجيى وسيەت ەتەتىن بولعان: «كىمدە-كىم وزىمەن اللا اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى تۇزەسە، اللا ونى مەن ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى تۇزەيدى. كىمدە-كىم ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن رەتتەسە، اللا ونىڭ سىرتقى دۇنيەسىن رەتتەيدى. كىمدە-كىم اقىرەتىنىڭ قامىن ويلاسا، اللا ونىڭ دۇنيەسىن جانە اقىرەتىن رەتتەپ قويادى».

9. مەيىرىمدىلىك تانىتۋ، جاقسىلىق جاساۋ.

پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «راحماننىڭ ءوزى راقىمدىلاردى مەيىرىمىنە بولەيدى. جەر بەتىندەگىلەرگە مەيىرىمدىلىك تانىتىڭدار، سوندا كوكتەگى سەندەرگە مەيىرىمدىلىك كورسەتەدى» (تيرميزي) دەگەن. جولىمىزدىڭ جابىلۋىنا سەبەپ بولاتىن نەگىزگى نارسەلەردىڭ ءبىرى – جاساعان جاماندىعىمىز دەسەك. جاقسىلىق – سول جاماندىقتىڭ تامىرىنا بالتا شابۋشى. ۇلى اللا: «..اقيقاتىندا، جاقسىلىقتار جاماندىقتاردى كەتىرەدى» («ھۇد» سۇرەسى، 114-ايات) دەسە، ونىڭ ەلشىسى (وعان اللانىڭ سالەمى مەن يگىلىگى بولسىن): «قاي جەردە بولساڭدار دا اللادان قورقىڭدار جانە ءاربىر كۇناڭدى جۋاتىن قايىرلى ىستەرىڭ بولسىن، ادامدارعا مەيىرىمدى بولىڭدار» دەگەن ەكەن. ء(جامي). ابدۋللاھ يبن ابباس (وعان اللا رازى بولسىن) بىلاي دەگەن: «ءاربىر جاقسىلىق ءىس ادامنىڭ جۇزىنە جارقىندىق، جۇرەگىنە نۇر ورناتادى. ءارى ونىڭ ريزىعىن كەڭەيتىپ، دەنەسىنىڭ قۋاتىن ارتتىرادى…».

10. دۇعادا بولۋ.

دۇعا – مۇسىلماننىڭ قارۋى. بۇل «قارۋمەن» قاجەتىڭىزدى قولعا تۇسىرە الاسىز. سول سەبەپتى، دۇعا قابىل بولاتىن ۋاقىتتارعا نازار اۋدارىپ، ءاردايىم اللادان سۇراۋمەن بولىڭىز، تاڭعى-كەشكى زىكىرلەرگە ىجداعاتتىلىق تانىتىڭىز. بىردە اللا ەلشىسىنە (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر ءباداۋي كەلىپ: «ماعان مەن قايتالاپ وتىراتىن سوزدەر ۇيرەتشى»، – دەپ سۇرادى، سوندا ول وعان: «بىلاي دە: «اللادان باسقا قۇداي جوق، ونىڭ سەرىگى جوق، اللا ۇلى، بۇكىل الەمنىڭ راببى اللاعا كوپ ماقتاۋلار، اللا پاك! قۇدىرەتتى، دانا اللانىڭ كۇش-قۋتىنا جەتەتىن ەشكىم جوق!» /لا ءيلاھا سللا-للاھۋ ۋاحداھۋ ءلا شاريكا ءلاھۋ، اللاھۋ اكبار كابيران، ءۋال-حامدا لي-للاھي كاسيران ءۋا سۋحانا-للاھي، روببيل الامينا! ءۋا ءلا ءحاۋلا ءۋا ءلا قۋاتا ءيللا بي-ءللاھيل-ازيزيل-حكيمي!/, – دەدى.  ءباداۋي: «بۇل – مەنىڭ راببىم ءۇشىن، ال مەن ءۇشىن شە؟»، – دەدى. پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «بىلاي دە: «يا، اللا، كەشىر مەنى، ماعان راقىمشىلىق ەت جانە مەنى دۇرىس جولعا الىپ شىق، سونداي-اق ماعان ءومىر سۇرەتىن ريزىق بەر!» /اللاھۋمما، – عفيرلي، ۋارحامني، ۋاحديني، ۋارزۋقني!/, – دە» دەگەن(مۋسليم). پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر ادام يسلام ءدىنىن قابىلداسا، ارقاشان دۇرىستاپ ناماز وقۋدى ۇيرەتەتىن جانە مىنا دۇعانى ايتۋدى تالاپ ەتەتىن بولعان.  «ءيا اللا، كەشىر مەنى، ماعان راحىم ەت، سونداي-اق مەنى تۋرا جولعا شىعار، سونداي-اق ماعان ريزىق بەر!» /اللاھۋمما، عفير لي، ۆا-رحام-ني، ۆا-حدي-ني، ۆا ‘افي-ني ۆا-رزۋق-ني!» (مۋسليم).

اسىل ارنا