ال، ەندەشە: رۋ بولشەكتەي الماعان قازاقتى ءدىن بولشەكتەپ جۇرمەسىن!
زيالىلار اراسىندا ءدىني كوزقاراس ءۇشىن اشىق شايقاس باستالۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرمىز. ماسەلەن سوپىلىق باعىتتى جاقسى ناسيحاتتايتىن جانە ءوزىنىڭ وسى جولدى قولدايتىنىن جاسىرمايتىن زىكىريا جانداربەكتىڭ www.abai.kz سايتىندا «سالافيتتىك جولدى قورعايتىن ءسىز كىمسىز، يزبايروۆ مىرزا؟» اتى ماقالاسى جارىق كوردى.
«سوڭعى كەزدە ەلىمىزدىڭ حالقىن ءدۇر سىلكىندىرگەن وقيعالاردىڭ ءبىرى اقتوبەدەگى قاندى قىرعىن بولعاندىعى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. وكىنىشكە وراي، «سول قاندى قىرعىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى وسى جولى دا اشىلماي قالادى ما؟» دەگەن قاۋىپ كۇن وتكەن سايىن كۇشەيىپ كەلەدى. ويتكەنى، ءبىز مۇنداي قاندى قىرعىندى 2011 جىلى دا باسىمىزدان وتكەرىپ، ودان ءتيىستى قورىتىندى شىعارماعاندىقتان، 2016 جىلى سول وقيعاعا تاعى دا تاپ بولىپ وتىرمىز. ەگەردە وسى جولى دا وسى قاندى قىرعىنداردىڭ باستى سەبەبى اشىلماي قالاتىن بولسا، وندا ءۇشىنشى رەت ءبىز مەملەكەتتىگىمىزدى، قازاق حالقىن، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني بولمىسىن ساقتاپ قالا المايتىنىمىز انىق.
«بۇل جەردە بۇعان جەتكىزگەن قانداي سەبەپ ەدى؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندارى انىق. بۇعان ەلىمىزگە ەنە سالىپ، ءتور مەنىكى دەگەن ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىم سەبەپكەر بولدى. بۇل اعىمنىڭ ىقپالدى قولداۋشىلارى اقتوبەدەگى قاندى قىرعىنعا قالايدا، ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىمنىڭ قاتىسى جوقتىعىن دالەلدەۋ جولىندا بارىن سالىپ باعۋدا. سالافيلىك اعىم وكىلدەرىنىڭ جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن ب.تىلەۋحانوۆ «ءدىننىڭ بۇل وقيعاعا ەشقانداي قاتىسى جوق» دەپ مالىمدەمە جاسادى. ال، ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىمنىڭ قازاق جەرىنە تارالۋىنىڭ عىلىمي نەگىزىن جاساعان ا.يزبايروۆ مىرزا بولسا، «پرەجدە ۆسەگو، اكتيۆيزاتسيۋ ۆ ميرە راديكالنىح يسلاميستسكيح سترۋكتۋر، وتنوسياششيح سەبيا ك حاليفاتۋ سوزداننوگو دايش. اكتوبە ۆ داننوم سلۋچاە ياۆلياەتسيا زۆەنوم ودنوگو وبششەگو پروتسەسسا، وبۋسلوۆلەننوگو كاك راز تاكي اكتيۆيزاتسيەي ەتيح راديكالنىح ەلەمەنتوۆ. كاك مى زناەم، تەرروريستيچەسكايا سترۋكتۋرا دايش پەرەجيۆاەت سەگودنيا ترەتي ەتاپ سۆوەگو رازۆيتيا» دەپ بۇل وقيعاعا سالافيلەردىڭ قاتىسى جوقتىعىن دالەلدەمەك بولدى» دەلىنگەن وندا. ياعني زىكىريا جانداربەك قازاقستانداعى سالافيتتىك باعىتتىڭ كوسەمدەرى مەن تەوريالىق نەگىزىن سالعان ادامداردى قولمەن قويعانداي ايتۋدا. وسى رەتتە تۋىندايتىن ءبىر سۇراق، ءدىني راديكالدىق باعىتتى ۇستاناتىن جانە سول باعىتتى قولدايتىن ادامداردىڭ بيلىكتىڭ زاڭ شىعارۋشى تارماعىندا وتىرعانى راس پا؟ ەگەر، راس بولسا، بيلىك بۇعان اشىقتان اشىق نەگە جول بەرىپ وتىر؟
زىكىريا جانداربەكتىڭ ماقالاسىنان كەيىن جۋرناليست اردابەك سولداتبايۇلى ءوزىنىڭ فەيسبۋك پاراقشاسىندا «زىكىريا جانداربەك سالافيتتەردى نەگە جەك كورەدى؟» دەگەن ويلارىمەن ءبولىسىپتى.
وندا جۋرناليست اشىقتان اشىق ءسالافتاردى قولداۋعا جانە ولاردىڭ اسا بەيبىت جولدى ۇستاناتىندىعىنى دالەلدەۋگە تىرىسادى. جانە زىكىريا جانداربەكتىڭ ماكس بوكاەۆتى بوساتۋدى قولداعان ينستاگرام پاراقشاسىمەن ءبولىسىپ، ولاردى بۇلىكشىلەر قاتارىنا قوسادى. ءارى بۇلاردىڭ قاتارىنا «سۇلتان-ازىرەت» مەشىتىنىڭ يمامى قايرات جولدىبايدى دا قويادى. ول ول ما، اردابەك سولداتباي سوپىلاردى قازاقتىڭ باس جاۋى دەپ ايىپتايدى: «زىكىريا جانداربەك سەكىلدى حالىقتى ازدىرىپ، اداستىرىپ، جىكتەپ، ءبولىپ، ءبىر-بىرىنە ايلاپ سالاتىن زىكىرشى-سوپىلار – قازاقتىڭ باستى جاۋى. بۇلاردىڭ تاعى ءبىرى قايرات جولدىبايۇلى كەزىندە پاتشاعا قارسى كوتەرىلىسكە شىعىپ ولگەن ادامداردى شاھيدكە تەڭەپ ەدى، ەندى ناماز وقىماساڭ وقىماي-اق قوي، ودان كاپىر بولىپ كەتپەيسىڭ دەپ ونسىز دا يمانى ءالسىز جۇرتتى الداپ، ازدىرىپ ءجۇر. مۇندايلاردى ادامنىڭ ىشىنەن شىققان شايتاندار دەيدى. ول شايتانىڭ ءتىپتى عۇلاما اتانىپ ءجۇرۋى مۇمكىن. سوندىقتان، كىمگە ەرىپ، كىمدى تىڭداپ جۇرگەندەرىڭىزدى ءبىلىپ الىڭىزدارشى الدىمەن».
مەنىڭشە، بۇدان بىلاي «قازاققا كىم جاۋ، كىم دوس» دەگەن تالقىلاۋلار باستالاتىن سەكىلدى. ءسويتىپ، رۋ، ءجۇز نەمەسە تەرريتوريالىق ءبولىنىس اراسىنا سىنا قاعا الماعان قازاقتى ءدىن بولشەكتەيىن دەپ تۇر.
قازاق ەجەلدەن يماندى حالىق. ەشۋاقىتتا بەس ۋاقىت نامازىن قازا قىلماعان، سويتە تۇرا قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىن دە تارىك ەتپەگەن مەنىڭ اجەم يماندى قازاقتىڭ ەڭ ءبىر ادەمى ۇلگىسىن سومداپ كەتكەن ادام. اتامىزدى مولدا بولعانى ءۇشىن 3 ءارىپتىڭ ادامدارى ۇستاپ كەتكەندە، اجەم نەبارى 25 جاستا ەكەن. 7 جىل وتاسقان قوساعىنان ارابشا ءبىلىم الىپ، قۇراننىڭ العاشقى ءىلىمىن ۇيرەنىپ قالعان اجەمىزدىڭ جۇرەگىندە ەكى سەنىم بولدى: ءبىرى – قۇداي قوسقان قوساعىنىڭ ءتۇپتىڭ تۇبىندە وتباسىنا ورالاتىنى، ەكىنشىسى – اللاعا دەگەن سەنىمى. وسى سەنىم ول كىسىنى ءححى عاسىرعا دەيىن جەتەلەپ اكەلدى. كوممۋنيستەردىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان زاماندا دا ول كىسى 5 ۋاقىت نامازىن قازا قىلمادى. مەكتەپتە قۇداي جوق دەپ ۇيرەتىپ، ءدارۆيننىڭ ىلىمىمەن سانامىزدى ۋلاپ، «ادام – مايمىلدان جاراتىلعان» دەگەن يدەولوگيانى ەستىپ وسسەك، ۇيگە كەلگەندە اللاسىن اۋزىنان تاستامايتىن اپامنىڭ ناسيحاتىن تىڭداۋشى ەدىك. سول اپام ەشۋاقىتتا وتىرىك ايتپايتىن، ادامدى سىرتىنان عايباتتامايتىن جانە ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتامايتىن. جان جارىنان ايىرعان كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۇيتىرقى ساياساتىنا دا لاعىنەت ايتپايتىن. جارىنان ەرتە ايرىلدى دەمەسەڭ، 90-نىڭ تورىنە كەلىپ، جالعىز ۇلىنان تاراعان نەمەرە-شوبەرەلەرىنىڭ اراسىندا شالقىپ ومىردەن ءوتتى. مەن وسىدان ارتىق قانداي يمان بولۋ كەرەك ەكەنىن ەلەستەتە المايمىن. قالعان اعىمنىڭ ءبارى – ساياسات، يدەولوگيا. ءدىن ساياساتتان جىراق دەيمىز. بىراق، بۇگىنگى ساياساتىمىز – دىننەن الىستاي الماي وتىر. سالافيلەر مەن سوپىلاردىڭ دا، وزگە دە ءدىنتانۋشىلاردىڭ دا ايتىسى، وسى ساياساتتان تۋىنداپ وتىر. بەيبىت، اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەتىن اق كوڭىل، جايدارى، تۇرمىس تاۋقىمەتىمەن ازداپ اگرەسسياعا دا بوي الدىرا الاتىن، الدىنا كەلسە اكەسىنىڭ دە قۇنىن كەشىرە سالاتىن – قازاقتى ءارتۇرلى ءدىني اعىمدارمەن لايلاۋدىڭ قانداي قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر. ارينە، قازاققا ىقپال ەتۋدىڭ، يەدولوگياسىن جۇرگىزۋدىڭ، ءسويتىپ نادان ەلدى باسقارۋدىڭ امالى عانا. قازىر، سالافيلەر باسقارعان ساۋد ارابياسىندا، سيريادا، اۋعانستاندا، ت.ب. قاي جەرلەردى الىپ قاراساڭ دا دۇنيەاۋي كوزقاراستان الشاق، ءپاني جالعاندى تارك ەتىپ، وزگە جۇماق اڭساۋمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتقان نادان حالىقتى كورەسىڭ. ءسويتىپ وركەنيەت كوشىنەن كوش كەيىن قالىپ قويعان ەلدىڭ يدەولوگياسىنا باس يۋگە، سولاردىڭ ساياساتىن قولداۋعا بەيبىت ەلدى شاقىرۋدىڭ سوڭى ورنى تولماس وكىنىشكە ۇرىندىراتىنىن شىنىمەن تۇسىنبەي مە، ءبىزدىڭ زيالىلار. جوق، اقشانىڭ كۇشى شىنىمەن ەلىن ساتۋعا دەيىن يتەرمەلەي مە؟
ەسەنگۇل كاپقىزى
minber.kz
پىكىر قالدىرۋ