| مادەنيەت | 
  • كوز قاراس

    …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

    61
  • مادەنيەت

    قۇنانبايدىڭ ساپارعا اتتانار الدىندا ۇلجانعا ايتقانى:

    بايبىشە، ءۇي سەرىگىم عانا ەمەس، ءومىر سەرىگىم ەدىڭ. ۇزاق كەشكەن تىرلىكتە قاي بەلدىڭ استىندا جۇرسەم دە، ارتىمدا وتىرعان ءبىر بەل ءوزىڭ ەدىڭ. وزىمە تاعدىر باق بەرگەن جانمىن دەۋشى ەم. ايتىسپاساق تا، جەر تانىتىپ وتىراتىن قاباق پەن جۇرەك بار ەدى، سوعان سەنۋشى ەم دە، كەيدە شالكەس، كەيدە قيا دا باسىپ كەتە بەرۋشى ەم. باعىما ماسايىپ ەركەلەگەنىم بولسا كەرەك. ەندى قاي ءدوڭنىڭ باسىندا قالارمىز، كىم بىلەدى. سەنىڭ ايتار كىناڭ بولسا دا، مەنىڭ ساعان ارتار ءبىر تۇيىردەي نازىم جوق. ادال جۇرەك، اق بەيىلىڭ ءۇشىن بالالارىڭنىڭ باعى اشىلسىن. مەن ايتاردى ءوزىڭ ايتىپسىڭ. مەنىڭ ارمانىمدى ءوز ارمانىڭ ەتىپسىڭ. – دەدى بۇل – جۇرەر الدىنداعى قۇنانبايدىڭ ۇل­جانعا ايتقان ءسوزى. قالىڭ تۋىس، ءۇيىرلى اعايىن، شوعىرلى بالا-شاعا، دوس-جاران،

    792
  • تاريح

    يتەلىنىڭ تۇرپان مەن جەمسارىداعى تاريحى

    يتەلى نە ءۇشىن اباق كەرەيدىڭ «نوقتا اعاسىسى» بولدى؟ اۋەلى، قۇلاعى تىڭ، ۇرانى كۇن، شىراعى مىڭ وقىرمان، ءسىز ءوز شەجىرەڭىزدى كىشى رۋىڭىزدان باستاپ تاراتساڭىز دا، ۇلكەن رۋدان تاراتساڭىز دا، ارعى ۇلكەن ۇلىستان تاراتساڭىز دا ۇزاسا 15-25 اتانىڭ اراسىندا بولادى. ولاي ەسەپتەي بەرەتىن بولساڭىز كەرەي دە، نايمان دا، البان دا بىرنەشە عاسىر بۇرىن عانا ءومىر سۇرگەن تۇلعا بولىپ قالادى دا، مىڭ جىل بۇرىن تاريحتا اتى اتالاتىن وسى تايپالاردىڭ تاريحىمەن قايشى كەلەدى. مۇنىڭ سەبەبى مىناۋ. ءسىزدىڭ ۇلىسىڭىزدىڭ، رۋىڭىزدىڭ تاريحى كەمىندە مىڭ جىلدى قۇرايدى دا، رۋ شەجىرەڭىزدىڭ ەڭ باسىنداعى بىرنەشە ادام مىڭ جىل بۇرىنعى ادامدار. وسى ۇمىتىلماس بىرنەشە تۇركىشە بايىرعى بابانىڭ ەسىمىنە كەيىنگى عاسىرلارداعى ارابشالانعان ەسىمدەگى اتالار ەسىمى جالعانادى. ارقاشان رۋ اتاۋلارى ەڭ ەسكى

    609
  • مادەنيەت

    التايدان جەزدىگە دەيىن (ساپارناما)

    سارىارقانى سارىالا كۇز كومكەرگەن التىن شۋاقتى ءساتتىڭ بىرىندە – موڭعولدىڭ ءنومىرى بىرگە ساناتتى اقىنى، وسىزامانعى عۇلاماسى گۇن سويلى ايۋرزانا ەكەۋىمىز 20-21 قىركۇيەكتە ەلوردادا وتكىزىلگەن «قازىرگى زامان ءسوز ەنەرگياسى» ەۋرازيالىق ادەبي فورۋمعا شاقىرىلعان ەدىك. بۇل رەتكى شارا كسرو تۇسىندا 1973 جىلى الماتى قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان دەيدى. ارادا 45 جىل وتكەننەن كەيىنگى حالىقارالىق ادەبي باسقوسۋدى قر مادەنيەت سپورت مينيسترلىگى قولداۋىمەن جۋىق شامادا جاڭارعان قازاقستان جازۋشىلار وداعى قايتا جاڭعىرتقان. مەجەسى – قازاق ادەبيەتىن الەمگە ۇسىنۋ، ۇرانى – رۋحاني جاڭعىرۋ. تاۋەلسىزدىك تۇعىرىنا قونعان ەلدىڭ بۇگىنگى داۋرەنىن كۇللى عالامعا پاش ەتۋ. بۇعان قىتاي، رەسەي، موڭعوليا، قىرعىز، وزبەك، يران، ازەربايجان، مولداۆ،ۋكراينا وكىلدەرى توبىمەن جەتكەن. دىردۋدان تىس – رۋحاني ءساتتى جيىن. ەۋرازيا قۇرلىعىنان تۋركيا، المانيا، قىپشاقيا، پولشا، بولگاريا

    473
  • مادەنيەت

    ەڭ باستىسى – ۇلتتىق مۇرالارىمىزعا زاقىم كەلمەگەن.

    “…شامامەن ساعات 16.00 كەزىندە 200-دەي شابۋىل جاساۋشى مۋزەي عيماراتىنا كىردى. جۇگىرىپ الدارىنان شىقتىم. بارلىعى دەرلىك جاستار. بار داۋىسىممەن ايقايلاپ، ەشتەڭەگە تيىسپەۋىن ءوتىندىم. سوزگە توقتاماي، ەلەكتروندى قۇرىلعىلاردى قيراتا باستادى. اراسىندا بىرەۋلەرى مەنىڭ سوزدەرىمدى ەستىپ، قالعانىنا توقتاۋ سالدى. ولارعا «بۇل زاتتاردىڭ بارلىعى – اتا-بابامىزدان قالعان اسىل مۇرا. سىندىرماڭىزدارشى، بۇلاردى ورتەسەك، ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا ەشتەڭە قالمايدى. ەرتەڭگى كۇنى سىزدەرگە كەرەك بولادى عوي» دەگەن ءسوزىمدى كەيبىرى تىڭدادى. تىنىشتىق ورناتىپ، مەنەن «التىن ادامنىڭ» وريگينالى قايدا؟»، «التىن زاتتار قايدا تۇر؟»، «قىلىشتار بار ما؟» دەپ سۇراي باستادى. «التىن ادامنىڭ» تۇپنۇسقاسىنىڭ بىزدە ەمەس ەكەنىن ايتتىم. بۇل ۋاقىتتا مۋزەي زالدارىندا نەگىزگى جارىق ەمەس، كەزەكشى جارىق شامدارى جانىپ تۇرعان. سونىڭ كومەگى ءتيدى مە دەپ ويلايمىن، كەيبىر زاتتار قاراڭعىدا انىق كورىنە قويمادى.

    251
  • كوز قاراس

    تاڭىرشىلدىك — قازاقتىڭ كونەرمەيتىن كونە دۇنيە تانىمى

    تاڭىرشىلدىك — قازاقتىڭ كونەرمەيتىن كونە دۇنيە تانىمى. تاڭىرشىلدىك ۇعىمىندا كوپ دىندەر قاتارلى جاراتۋشىنى بار دەپ ەسەپتەيدى، بىراق ول ادامدارعا ەلشى جىبەرمەيدى، كوكتەن كىتاپ تۇسىرمەيدى، جاراتىلىسقا ء(سىز بەن بىزگە) “سالەم” جولدامايدى — دەگەن نانىم-سەنىم بار. جاراتۋشى بارلىعىن جەرگە قالدىرعان، ءبارى اينالىپ تۇراتىن مەحانيزم. سوندىقتان جاقسىلىق جاساساڭ دا، جاماندىق جاساساڭ دا وزىڭە اينالىپ كەلەدى. سول سەبەپتى تاڭىرشىلدىك ۇعىمىنداعى ەڭ نەگىزگى عيبادات — شىن كوڭىلدەن جاقسىلىق جاساۋ، بارىڭدى ءبولىپ بەرۋ. ونى رەپرەسسيا جىلدارىندا قازاق دالاسىنا ايدالىپ كەلگەن وزگە ۇلتتار جاقسى بىلەدى. ال قازاق نەگە قىرعىنعا ۇشىرادى..؟ وعان يسلام جاۋاپ بەرە المايدى، وعان تاڭىرشىلدىك جاۋاپ بەرەدى: قازاق قاشان دا جاۋىنگەر حالىق بولعان، كەشە عۇندار قىتايلارعا قاۋىپ توندىرسە، بۇگىن سول قىتايلاردىڭ ۇرپاقتارى بىزگە قاۋىپ ءتوندىرىپ

    1902
  • مادەنيەت

    كيىز ءۇيدىڭ جابدىقتارىنىڭ اتاۋلارى

    بولات بوپايۇلى قازاق كيىز ءۇيى- 7-8 عاسىرلاردا كەڭىنەن قولدانىلعان. وسىناۋ ۇلى دالانى قونىس ەتكەن اتا – بابالارىمىز وسىدان ءۇش مىڭ جىل ءبۇرىن دا كيىز مادەنيەتىن جارىققا شىعارعانىن كۇللى الەم كوزىندەگى عىلىمي دەرەكتەر دالەلدەيدى. قازاق حالقىنىڭ ارعى اتا- بابالارى سانالاتىن ساح، عۇن، قاڭلى، ءۇيسىن، الاندار زامانىندا-اق كيىز ءۇي مادەنيەتىن تولىق قالىپتاستىرعانى شىندىق. مەن بۇل جەردە كيىز ءۇي تاريحىن ايتقالى وتىرعام جوق. جاقىننان بەرى وقۋشىلاردان ماعان كيىز ءۇيدىڭ جابدىق اتاۋلارى تۋرالى وتە كوپ سۇراقتار كەلىپ ءتۇستى. جەكە- جەكە جاۋاپ تا بەردىم. بىراق سۇراقتار كوبەيە بەردى. اقىرى فب جەلىسىندە ورتاق جاۋاپ بەرۋدى ءجون كوردىم. قازاق كيىز ءۇيىنىڭ سىرتقى جابدىقتارىنا قاراي : 1. ۇزىكتى كيىز ءۇي، 2. كوتەرمە تۋردىقتى كيىز ءۇي، 3. بىتەۋ تۋردىقتى

    793
  • مادەنيەت

    تەكەس اۋدانىنىڭ قالا قۇرلىسىن “شاڭىراق” فورماسىندا جوبالاپ ۇسىنىس جاساعان ءالىمجان اقالاقشى.

    جالپى شىعىس تۇركىستان قازاقتارىنىڭ ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنە دەيىنگى (1939-1944جج اراسى) مادەني، ادەبي، ەكونوميكالىق ءھام اعارتۋشىلىق تاريxى عىلمي تۇرعىدا زەرتتەلمەي كەلەدى. ءبىر xالىق ءۇشىن قولىنا قارۋ الىپ جانىن شۇپەرەككە ءتۇيىپ، باسىن قاۋىپكە تىگۋ- سول xالىق شىدامىنىڭ ەڭ سوڭعى تالعامى دەپ ەسەپتەيمىن، وعان دەيىن ول xالىق رۋxاني، مادەني ءھام الەۋمەتتىك جاڭعىرۋمەن تىرەسىپ باعادى. مەنىڭ ايتپاعىم، شىعىس تۇركىستان قازاقتارىنىڭ قارۋلى توڭكەرىس جاساعانعا دەيىنگى مادەني، رۋxاني ءھام الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرۋى تۋرالى بولماق.  20-جىلداردىڭ باسى ۇلكەن رۋxاني جاڭعىرۋدىڭ باستاۋى سانالدى. الەمدىك دەڭگەيدە ءجۇرىلىپ جاتقان مادەني تولقۋلاردى كۇنى بۇرتىن سەزىنىپ ءوز xالقىن بايىرعىنىڭ قاراڭقى قاپتالىندا ۇيىقتاپ، ۇيالاپ قالماسىن دەپ شامشىراققا، جارىق كوكجيەككە سۇيرەگەن كوسەمدەر پايدا بولا باستادى. سونداي جاڭالىقتىڭ شاعىن مىسالىنا بۇگىن توقتالماقپىن. التايدا، ۇرىمجىدە، قۇلجادا، شاۋەشەكتە قازاقتار

    3817
  • كوز قاراس

    ايەلدە قايىن جۇرت بولمايدى!

    قازاق ۇلتتىق ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇر اكادەمياسى تۇسىندىرەدى: ايەلدە قايىن جۇرت بولمايدى! بۇگىن، 22-قاراشا كۇنى تاڭەرتەڭ «شالقار» راديوسىنان «ايەلدىڭ قانشا جۇرتى بولادى؟» دەگەن تاقىرىپتا جۇرگىزىلگەن پىكىرتالاس كەزىندە ساۋالعا جاۋاپ بەرگەندەردىڭ بىرقاتارى دۇرىس وي ايتقانمەن كوپشىلىگى جاڭىلىس ۇعىمدا جۇرگەندىگى بايقالدى. وسى سەبەپتى بۇل ساۋالعا تۇبەگەيلى جاۋاپ بەرۋ ۇيعارىلدى. ەر ادامنىڭ دا، ايەل ادامنىڭ دا ءۇش جۇرتى بولادى. ەر ادامنىڭ ءوز جۇرتى (اكەسى جاعىنان), ناعاشى جۇرتى (اناسى جاعىنان), ۇيلەنگەن سوڭ قايىن جۇرتى (ايەلى جاعىنان) بولادى. ايەل ادامنىڭ دا ءۇش جۇرتى: ءوز جۇرتى (كەلگەن جەرى، كۇيەۋىنىڭ ەلى), توركىن جۇرتى (اكەسى جاعىنان), ناعاشى جۇرتى (اناسى جاعىنان) بولادى! بۇل جەردە قىز بالا مەن ايەل دەگەن ۇعىمداردى شاتاستىرماۋ كەرەك. قىز – ءالى تۇرمىسقا شىقپاعان وڭ جاقتا وتىرعان قىز

    21307
  • رۋحانيات

    حان ءتاڭىرى. قاندى تاۋ ما، قۇداي تاۋى ما؟

    قازاق، قىرعىز بەن قىتاي شەكارالارىنىڭ تۇيىسەر تۇسىندا الەمدەگى بيىك نۇكتەلەردىڭ ءبىرى – حان ءتاڭىرى شىڭى تۇر. حان ءتاڭىرىنىڭ كوز جەتپەس بيىكتىگىن ءاردايىم قالىڭ قار باسىپ، تۇمان تۇمشالاپ تۇرادى. كۇن باتار تۇستا شىڭ باسى قىزىل رەڭگە بويالىپ، الاۋلاعان وت سەكىلدى كورىنىس بەرەدى. سول سەبەپتى ونى قازاقتار «قاندى تاۋ» اتاپ كەتسە، قىرعىز حالقى «كانتوو» دەپ اتايدى-دەپ جازادى el.kz پورتالى.. كەي عالىمدار حان ءتاڭىرى اتاۋى تىم بەرىدە شىقتى دەگەندى ايتادى. حان ءسوزى كونە تۇرىك-موڭعول تىلىندە Qan ماعىناسىندا قولدانعان ەكەن. بۇل سوناۋ ب.ز.د. V-VIII عاسىرلاردا سوزدىك قوردا بولعان ءسوز. ال ءتاڭىر تۋرالى اڭىزدا بىلاي دەلىنەدى: ەستە جوق ەسكى زاماندا اسپان دا، جەر دە جوق، تەك ۇشى-قيىرسىز كوك تەڭىز بولعان ەكەن. ءبىر كەزدە  تەڭىز ورتاسىنان اپپاق

    4817
load more

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: