Stratfor بارلاۋ جانە ساراپتاما ورتالىعىنىڭ ساراپشىلارى سسسر داۋىرىنەن كەيىن دۇنيەگە كەلگەن ادامدار سانى ارتىپ كەلە جاتقاندىقتان، ەۋرازيانىڭ پوستسوۆەتتىك ايماعىندا ءالى تالاي ساياسي جانە مادەني وزگەرىستەر بولادى دەيدى. سوۆەت وداعى ىدىراپ، ونىڭ قۇرامىندا بولعان ەلدەر تاۋەلسىزدىك العالى شيرەك عاسىر وتسە دە، بالتىق ەلدەرىنەن باسقالارى ءالى دە ورتالىققا قاتاڭ باعىنعان ساياسي جۇيە مەن جارتىلاي كاپيتاليستىك ەكونوميكالىق مودەل بويىنشا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ال رەسەي 1990 جىلدارداعى حاوستان كەيىن ەس جيىپ، بۇرىنعى وداقتاستارىمەن بايلانىستى قايتا نىعايتتى. ماسكەۋ اسكەرىن ورنالاستىرۋ، ساياسي جولمەن مانيپۋلياتسيا جاساۋ ارقىلى ايماققا ىقپالىن كۇشەيتۋگە تىرىسىپ جاتىر.

ايتكەنمەن رەسەيدىڭ كورشى ەلدەرگە ساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني ىقپالى ازايا بەرەدى، وعان ەڭ اۋەلى دەموگرافيالىق وزگەرىستەر سەبەپ دەپ جازادى Stratfor. ونىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، ورتالىق ازيادا تۇراتىن حالىقتىڭ ورتاشا جاسى – 30 جاس. ياعني، تۇرعىنداردىڭ جارتىسى عانا سوۆەت وداعىن كورگەندەر.

ورىس ءتىلى ەكىنشى ورىنعا ويىستى

“بۇرىن سوۆەت وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان ەلدەردىڭ بارلىعىندا ورىس ءتىلىنىڭ اياسى تارىلىپ بارادى” دەپ جازادى Stratfor. مەكتەپتەردە ورىس ءتىلىنىڭ ورنىنا فرانتسۋز، اعىلشىن، نەمىس، قىتاي تىلدەرى وقىتىلا باستاعان. ورىس ءتىلىن انا ءتىلى رەتىندە قولداناتىندار دا بىرتىندەپ ازايىپ جاتقانى بايقالادى.

ۋكراين تىلىندە ءبىلىم بەرۋدى قولداۋ اكتسياسىندا اتا-انالارىمەن بىرگە تۇرعان بالالار. دنەپروپەتروۆسك وبلىسى، 20 مامىر 2017 جىل.

“بۇۇ مەن ۇلتتىق مالىمەتتەردى قولداناتىن Euromonitor توبىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، 2016 جىلى ۋكراينا حالقىنىڭ تورتتەن ءبىرى عانا تۇراقتى تۇردە ورىس تىلىندە سويلەگەن. 1994 جىلى ورىس ءتىلىن انا ءتىلىم دەپ كورسەتكەندەر ۋكراينا حالقىنىڭ 33,9 پايىزىن قۇراعان. ال قازاقستاندا بۇل كورسەتكىش 33,7 پايىزدان 20,7 پايىزعا كەمىگەن. گرۋزيادا ورىستىلدىلەر سانى 6,4 پايىزدان 1,1 پايىزعا ازايعان” دەپ جازادى Stratfor.

دەگەنمەن، بۇرىنعى وداقتاس ەلدەر تۇرعىندارىنىڭ اراسىندا ورىس ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە مەڭگەرگەندەر بارشىلىق، بىراق ولاردىڭ سانى دا جىل وتكەن سايىن ازايىپ بارادى.

امەريكالىق ساراپشىلار كيريلليتسادان لاتىن قارپىنە كوشۋ ارەكەتتەرىن وسى ترەندتىڭ ءبىر بولىگى دەپ سانايدى. تۇركىمەنستان، وزبەكستان مەن ازەربايجاننىڭ ءىزىن الا قازاقستان دا لاتىن قارپىنە كوشۋدى جوسپارلاپ وتىر.

“نازارباەۆ بيلىگى ءالىپبي اۋىستىرۋدى 1990 جىلداردىڭ باسىنان-اق ويلاستىرعان ەدى، ەلدەگى ورىس ءتىلىنىڭ ءرولى تومەندەپ، قازاق ءتىلىنىڭ اۋقىمى كەڭەيگەندىكتەن، ەندى بۇل وزگەرىستىڭ بولماي قويماسى انىق. ءسويتىپ، ۋاقىت وتە كەلە رەسەيدىڭ اينالاسىنداعى لينگۆيستيكالىق وزگەرىستەردىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ مادەني ىقپالى دا السىرەي بەرمەك” دەپ جازىلعان Stratfor ساراپتاماسىندا.

جاڭا ۇرپاقتى ەسكى ادىسپەن باعىندىرۋ

ونىڭ ۇستىنە، رەسەيدىڭ ەسكى ادىسپەن تاۋەلسىز ەلدەردەگى قوعامدىق ساناعا ءداستۇرلى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگى دە ازايىپ كەلەدى. زەرتتەۋشىلەر ونىڭ ەكى سەبەبىن اتايدى. بىرىنشىدەن، سوۆەتتىك كەزەڭنەن كەيىن دۇنيەگە كەلگەن جاڭا بۋىننىڭ بيلىككە، ساياساتقا دەگەن كوزقاراسى، ۇستانىمى اعا ۇرپاقتىكىنەن وزگەشە. سوۆەت وداعى ىدىراعان سوڭ بيلىككە كەلگەن باسشىلار سسسر-دىڭ بوتەن ويلىلاردى قورقىتىپ-ۇركىتۋ ادىسىنەن باس تارتپادى. جاڭادان قۇرىلعان تاۋەلسىز ەلدەردە وپپوزيتسيا باسشىلارىن تۇتقىنداۋ، قۋدالاۋ ادىستەرى ءجيى قولدانىلدى. سونىڭ ارقاسىندا كوپ ەل ءبىراز ۋاقىت ىشكى تۇراقتىلىقتى ساقتاپ قالا الدى.

بىراق، 21 عاسىردىڭ العاشقى ونجىلدىعىنىڭ ورتاسىنا قاراي ەۋرازيا قۇرلىعىندا دەموكراتيالىق بۇلقىنىستار باستالدى. 2003 جىلى گرۋزيادا بەيبىت تۇردە بيلىك اۋىستى، بۇدان سوڭ ۋكراينا مەن قىرعىزستاندا حالىق نارازىلىعى ارقاسىندا توڭكەرىس بولدى. Stratfor ساراپشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، جاڭا ۇرپاق جاپپاي جەمقورلىققا، سوۆەت وداعى كەزىندەگىدەي قاتاڭ ساياساتقا توزبەيتىنىن ايقىن اڭعارتتى. بۇرىن-سوڭدى توڭكەرىستى باستان كەشپەگەن ەلدەردىڭ وزىندە ەكونوميكالىق داعدارىس پەن جەمقورلىققا قارسى حالىق نارازىلىق بىلدىرە باستادى.

مينسكىنىڭ ورتالىعىندا نارازىلىق كەزىندەگى پوليتسيانىڭ ارنايى جاساعى. بەلارۋس، 25 ناۋرىز 2017 جىل.

“اقپان-ناۋرىز ايلارىندا بەلارۋستىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى قالالاردا مىڭداعان ادام كوشەگە شىعىپ، ەلدەگى ەكونوميكالىق جاعدايعا جانە ۇكىمەتتىڭ ساياساتىنا كوڭىلدەرى تولمايتىنىن اشىق ءبىلدىردى. پرەزيدەنت الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ قاۋىپسىزدىككە قانشالىق ءمان بەرەتىنىن ەسكەرسەك، بىرنەشە جىل بۇرىن مۇنداي كەڭ اۋقىمدى ءارى ۇزاق دەمونستراتسيانىڭ بولاتىنىن كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى” دەلىنگەن Stratfor ساراپتاماسىندا.

تەحنولوگيانىڭ دەموكراتياعا اسەرى

رەسەيدەگى نارازىلىق شارالارىنا جاسى جيىرمانىڭ توڭىرەگىندەگى جاستاردىڭ كوپ قاتىسقانىنا ەرەكشە نازار اۋدارعان ساراپشىلار “ەكونوميكالىق داۋىرلەۋ كەزىندە جاقسى ومىرگە ۇيرەنىپ قالعان رەسەي حالقىنىڭ داعدارىس باستالعاندا بۇل بيلىكتەن كوڭىلى قالا باستاعانىن” اتاپ كورسەتكەن. كەڭ اۋماقتى قامتىعان جانە جاستار وتە كوپ قاتىسقان بۇل دەمونستراتسيالار جاڭا بۋىننىڭ وسكەنىن دالەلدەيدى.

كوررۋپتسياعا قارسى شەرۋگە قاتىسۋشىلار. ماسكەۋ، رەسەي، 26 ناۋرىز 2017 جىل.

Stratfor ساراپشىلارىنىڭ تۇجىرىمى بويىنشا، بۇل دەمونستراتسيالاردا جاڭا تەحنولوگيا ەرەكشە ءرول ويناعان. رەسەي جاستارى ءوزارا بايلانىس ورناتۋ جانە شارالار ۇيىمداستىرۋ ىسىندە الەۋمەتتىك جەلىلەرگە كوبىرەك سۇيەنەدى.

“الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ماڭىزدى گەوساياسي قۇرال بولعانى سونداي، ۋكراينا ۇكىمەتى وسى ايدا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماقساتىندا رەسەيدىڭ “ۆكونتاكتە” جانە “ودنوكلاسسنيكي” الەۋمەتتىك جەلىلەرىن بۇعاتتاۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى” دەپ جازادى ساراپشىلار. دەگەنمەن، بۇرىنعى سوۆەت وداعى ەلدەرىنىڭ باسشىلارى الەۋمەتتىك جەلىلەرگە شەكتەۋ قويىپ، بەلسەندىلەردى قۋدالاۋ ءداستۇرىن ءالى جالعاستىرىپ جاتسا دا، نارازى توپتاردى ەسكى ادىستەرمەن تۇساۋلاۋدىڭ قيىنداپ بارا جاتقانىن تۇسىنەدى.

رەسەيدە تۇرعىندار سانى كەمىپ بارادى

ساناسى دا، تەحنولوگياسى دا جاڭارعان حالىققا ۇكىمەتتەر ەسكى ادىسپەن قارسى تۇرماقشى، ال بۇدان تۇرعىندار مەن ۇكىمەت اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ناشارلاي بەرەدى دەيدى ساراپشىلار. بۇل اسىرەسە دەموگرافيالىق احۋال قيىنداعان رەسەيدە انىق بىلىنەدى. حالقىنىڭ سانى ازاياتىندىقتان، رەسەي ەۋرازياعا ىقپال ەتۋدى كوزدەيتىن باسقا دەرجاۆالارمەن ەكونوميكالىق جانە اسكەري باسەكەدە جەڭىلىپ قالۋى ىقتيمال.

“بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ بولجامى بويىنشا، 2050 جىلعا قاراي رەسەي حالقى 143 ميلليوننان 129 ميلليونعا ازايىپ، 10 پايىزىن جوعالتادى. كەرىسىنشە، اقش حالقىنىڭ سانى 20 پايىزعا ارتسا، تۇركيا مەن يراننىڭ دا تۇرعىن سانى ءبىرشاما وسەدى” دەيدى ساراپشىلار. ونىڭ ۇستىنە، رەسەيدەگى سلاۆيانداردىڭ ۇلەسى ازايىپ، ەلدىڭ مادەني جانە ساياسي بىرەگەيلىگى ودان سايىن كۇردەلەنە تۇسپەك.

رەسەيدىڭ بۇل سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرىپ، ءوز ىشىندە تۇراقتىلىق پەن كورشىلەرگە ىقپالىن ساقتاپ قالۋى ونىڭ جاڭا جاعدايعا تەز يكەمدەلۋىنە بايلانىستى بولماق. بۇل ەل مادەني، الەۋمەتتىك جانە تەحنولوگيالىق وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋگە تىرىسىپ جاتقانىمەن، دەموگرافيالىق جانە لينگۆيستيكالىق بەتبۇرىستاردى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس. “سوندىقتان، ەۋرازياداعى پوستسوۆەتتىك حالىق سانى ارتقان سايىن رەسەيدىڭ ايماقتاعى دومينانتتى دەرجاۆا مارتەبەسىنە قاۋىپ ءتونىپ كەلەدى” دەپ قورىتىندىلايدى امەريكالىق Stratfor جەكەمەنشىك بارلاۋ جانە ساراپتاما مەكەمەسى.                                                                                                                                                                                  ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى