|  |  | 

تۇلعالار ادەبي الەم

مۇسىرەپوۆ باعالاۋىنداعى ماعاۋين

29342476_172806870107620_6563631990262726656_n

«بۇل مۇحتار تۋرالى ءبىرىنشى ايتپاعىم — ونىڭ جاستار قاتارىندا سانالاتىن كەزەڭى بۇدان ەداۋىر جىل بۇرىن ءوتىپ كەتكەن ەكەن. ءبىزدىڭ سىنشىلار ول جايدى كەزىندە-اق كورگەن بولار، مەن ءوزىم كەشىرەك كورىپ قالدىم. ونىڭ الپىسىنشى، جەتپىسىنىشى جىلدارى جازعان اڭگىمە، پوۆەستەرى قالام ۇشى وتكىر، ءار ءسوزدىڭ ىشكى-تىسقى ەن تاڭباسىن، قات-قابات سىرى بارىن سول كەزدە-اق تانىتىپتى. مۇحتار ماعاۋيننىڭ سول تۇستا جازعان “ايەل ماحابباتى”، “كۇتپەگەن كەزدەسۋ” سياقتى اڭگىمەلەرىن، “قارا قىز” سياقتى پوۆەسىن وقىعان سىنشى، نە بولماسا زامانداس دوستارى سول كۇنى-اق اۆتوردى قۇشاقتاپ قۇتتىقتاعان شىعار دەپ ويلايمىن. ءوز باسىم سول دوستار قۋانىشىنىڭ ىشىندە بولماعانىمدى وكىنىش ەتكەندەيمىن. پەندەشىلىك تاعى…

مۇحتار ماعاۋين انا ءتىلىمىزدىڭ بايلىعىن، ورالىمدى، استارلى، ءارى وت جالىندى، ءارى نازىك تە بيازى بوياۋ-سىرلارىن العاشقى ادىمدارىنان باستاپ-اق مەڭگەرىپ العانىن كورسەتەدى. ءتىلىمىزدىڭ ورالىمدىلىعىن تەرەڭدەتۋگە قوسقان ۇلەسى دە از ەمەس. ەركەك-ايەل بەينەلەرى قانداي سوم! ءار ءتۇرلى ءومىر تالقىلارىنا تۇسە ءجۇرىپ، سول شىتىرمان-شىرعالاڭداردا مايىسا دا سىنا بىلمەگەن جاستارعا ەرىكسىز قىزىعاسىڭ. “كۇتپەگەن كەزدەسۋدەگى” سالكەن مەن كوشىم سياقتى ەر جىگىتتەر، زىميان ايگۇل سياقتى ماحابات جولىندا دا، باسقا تىرشىلىكتەرىندە دە تاباندى اينىماس جۇرەكتى ايەلدەرمەن قاتار ءشاريپا، تۇلىمقان، گۇلجيھان سياقتى “دۇنيەقوڭىز” ايەلدەر دە جەتكىلىكتى. بار ارمانى عىلىم ەمەس، اتاق-داڭق، بايۋ بولىپ كەتكەن بەكسەيىت دوتسەنت، اقىندىق قابىلەتى بولماسا دا اقىن اتانىپ جۇرگەن ۋاقاس سياقتى، عىلىم مەن ادبيەتتە، قۇدايعا شۇكىر، تىم كوپ كەزدەسەتىن تيپتەر دە بوسقا كۇيەلەنبەي، ءادىل بەينەلەگەن.

ماعاۋين شىعارما جەلىسىن تارتۋعا شەبەر. سيىسپاس بىردەمەلەردى توقپاقتاپ جىبەرۋ ء“ادىسى” وندا اتىمەن جوق. وقيعا سوعىستارى – سەبەپ پەن ءورىسى شەبەر تۇيىلگەن. ادام مىندەرىن وڭاشالاپ الىپ قاراساڭ ءبارى دە تانىس-بەيتانىستار.

اسىرەسە ەرەكشە ءمان بەرە ايتىلۋعا كەرەكتى، ەرەكشە باعالانۋعا ءتيىستى جاعى – بۇل كەزدەرى جاس جازۋشى قاتارىندا جۇرگەن ماعاۋيننىڭ بارلىق تاقىرىپتارى ۇلى وتان سوعىسىنان كەيىنگى كۇندەرىمىزدى كورسەتەدى. بەينەلەنگەن ادامدارى دا وسى داۋىردىكى. وسى ايتقاندارىمىزدىڭ ادىلەت ەكەندىگىنە سەنگەندىكتەن ماعاۋين مۇحتار بۇدان ون-ون بەس جىل بۇرىن-اق ىرگەلى جازۋشىلارىمىزدىڭ قاتارىنا قوسىلدى دەمەكپىز. ونىڭ سوڭعى جىلداردا شىققان ەكى تومدىق رومانى “الاساپىران” بۇل ويىمىزدى تولىقتىرا تۇسەدى. ماعاۋين قازىر ۇلكەن جازۋشىلار قاتارىنان سەنىمدى ورىن الدى. ۇلكەن شىعارما،ۇلكەن تالداۋدى كەرەك ەتەدى. ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرىنىڭ شارۋاسىنا قول سۇقپاي-اق قىسقاشا عانا ءوز قورىتىندىمدى ايتسام:

“الاساپىران” قازاق سوۆەت پروزاسىنىڭ تاعى ءبىر ۇلكەن ماقتانىشى. “جاقسى ەڭبەك” دەيتىنىمىزدىڭ شەڭبەرىنە سىيمايتىن، ويى تەرەڭ، ءتىل كوركەمدىگىن تۇگەل مەڭگەرگەن، شەبەر قالامىنان عانا تۋا الاتىن قىمبات قازىنا.

مۇحتار ماعاۋين قاي شىعارماسىندا بولسىن ەركىن وتىرادى. تاقىرىپتارى ۇساق-ۇلاڭ ەمەس، بۇگىنگى كۇنىمىزدىڭ ىرگەلى ساۋالدارىنا تولىمدى جاۋاپ بەرەدى. ءاتۇستى ەمەس، تەرەڭ جاۋاپتار. العان تاقىرىپتارىن تەرەڭ زەرتتەپ الاتىنىن بايقالادى. اسىرەسە، “الاساپىران” رومانىن جازۋ ءۇشىن قانشا ءارحيۆتى قوپارعانىنا، قانشا قالالاردى كەزگەنىنە تاڭ قالاسىڭ. ماعاۋين مۇحتار ورنىقتى دارىن، ۇلكەن تالانت.

از-مۇز وقىس سويلەمدەر دە كەزدەسەدى: “ارقاردىڭ توقتىلارى مەن ەشكىلەرى” دەپتى ءبىر جەردە. توقتىلارى دەسەڭ، “ساۋلىقتارى” دەگەن دۇرىس بولار. ەشكىدەن توقتى ەمەس، لاق تۋاتىن. سۇلۋ قىزدى بەينەلەگەندە “اپاي ءتوس” دەپتى. “اپاي ءتوس” بالۋاندارعا، كەۋدەلى ەركەكتەرگە عانا ايتىلادى ەمەس پە؟! ماعان وتە ۇناماعانى – “سىمباتتىتىن”، “ۇستامدىتىنسىڭ” دەگەن ەكى ءسوز. ءبىر سوزدە قاتارىنان ءۇش “ى” ءارىپى بولسا، ول ءسوزدى اۋىزشا ايتقاندا اۋزىڭ يكەمگە كەلمەي كەتەتىن شىعار.”

قازاق ادەبيەتى گازەتى،
1984 جىلى، 27 ماۋسىم

Related Articles

  • تۇرسىن جۇمانباي ء«ۇيسىنباي كىتابى»

    تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»

    بۇل داعاندەل، باقاناس ولكەسىنەن شىققان بي ءۇيسىنباي جانۇزاقۇلى حاقىندا قۇراستىرىلىپ جازىلعان كىتاپ. تىڭ تولىقتىرىلعان ەڭبەكتە بولىس الدەكە كۇسەنۇلى، داعاندەلى بولىسىنىڭ باسشىلارى مەن بيلەرىمەن قاتار ءابدىراحمان ءالىمحانۇلى ءجۇنىسوۆ سىندى ايتۋلى تۇلعالار جايلى اڭگىمە قوزعالعان. ولاردىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەكتەرى، بيلىك، كەسىم – شەشىمدەرى، حالىق اۋزىندا قالعان قاناتتى سوزدەرى مەن ءومىر جولدارى، اتا – تەك شەجىرەسى قامتىلعان. سونىمەن قاتار مۇراعات دەرەكتەرىندەگى مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن. كىتاپقا ەسىمى ەنگەن ەرلەردىڭ زامانى، ۇزەڭگىلەس سەرىكتەرى تۋرالى جازىلعان كەي ماقالالار، جىر –داستاندار، ۇزىندىلەر ەنگەن. كىتاپ قالىڭ وقىرمان قاۋىمعا ارنالعان. تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»، - جەبە باسپاسى، شىمكەنت قالاسى.134 بەت تولىق نۇسقاسىن تومەندەگى سىلتەمە ارقىلى وقي الاسىز. ءۇيسىنباي كىتاپ kerey.kz

  • زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن

  • «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتىنە قاراستى ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ تاپسىرىسىمەن «JBF company» كومپانياسى سەمەي قالاسىندا، شىڭعىستاۋ وڭىرىندە، الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا  «العاشقى كىتاپ» اتتى دەرەكتى بەينەفيلم تۇسىرۋدە. دەرەكتى فيلم ابايدىڭ 1909 جىلى سانكت پەتەربۋرگتەگى يليا بوراگانسكي باسپاسىندا باسىلعان العاشقى شىعارمالار جيناعىنىڭ جارىق كورۋىنە ارنالادى. ۇلى اباي مۇراسىنىڭ قاعاز بەتىنە تاڭبالانۋ تاريحىن باياندايدى. قازىرگى ادامدار بۇرىنعى ۋاقىتتىڭ، اباي زامانىنىڭ ناقتى، دەرەكتى بەينەسىن، سول كەزدەگى ادامداردىڭ الپەتىن، كيىم ۇلگىسىن كوز الدارىنا ەلەستەتۋى قيىن. كوپشىلىكتىڭ ول ۋاقىت تۋرالى تۇسىنىگى تەاتر مەن كينوفيلمدەردەگى بۋتافورلىق كيىمدەر مەن زاتتار ارقىلى قالىپتاسقان. الايدا اباي ۋاقىتىنداعى قازاق تىرشىلىگى، قازاقتاردىڭ بەت-الپەتى، كيىم كيىسى، ءۇي – جايى، بۇيىمدارى تاڭبالانعان مىڭداعان فوتوسۋرەتتەر ساقتالعان. بۇلار رەسەي، تۇركيا، ۇلىبريتانيا

  • ميللياردەر بيلل گەيتس بار بايلىعىن افريكا ەلدەرىنە اۋدارماق

    ميللياردەر بيلل گەيتس بار بايلىعىن افريكا ەلدەرىنە اۋدارماق

    Microsoft كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جانە الەمدەگى ەڭ باي ادامداردىڭ ءبىرى سانالاتىن بيلل گەيتس ءوزىنىڭ بايلىعىن قايدا جۇمسايتىنىن رەسمي مالىمدەدى. كاسىپكەر افريكا ەلدەرىندەگى دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ جانە كەدەيلىكپەن كۇرەس سالالارىنا شامامەن 200 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا سالۋدى جوسپارلاپ وتىر. «جۋىردا مەن ءوز بايلىعىمدى 20 جىلدىڭ ىشىندە تولىقتاي تاراتۋ جونىندە شەشىم قابىلدادىم. قاراجاتتىڭ باسىم بولىگى وسى جەردە، افريكادا، ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشۋگە كومەكتەسۋگە باعىتتالادى»، – دەدى بيلل گەيتس ءوزىنىڭ قورىمەن بىرلەسكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا. باستى باسىمدىقتار: – ينفەكتسيالىق اۋرۋلارمەن كۇرەس (سونىڭ ىشىندە بەزگەك، تۋبەركۋلەز، ۆيچ); – انا مەن بالا دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ; – اۋىلدىق اۋداندارداعى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ; – تازا اۋىزسۋ مەن سانيتاريا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ; بيلل گەيتس: «بۇل – قايىرىمدىلىق ەمەس، بۇل – ينۆەستيتسيا.

  • شوقان ۋاليحانۇلى دەگەن ەكەن..

    شوقان ۋاليحانۇلى دەگەن ەكەن..

    ەل اۋزىندا قازاق وقىمىستىلارى ايتتى دەگەن سوزدەر از ەمەس. بەلگىلى عالىم، ەتنوگراف ا. سەيدىمبەك قۇراستىرعان تاريحي تۇلعا، اسقان وقىمىستى شوقان بابامىزدىڭ تاپقىر سوزدەرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. * * * ومبىعا وقۋعا جۇرەر الدىندا بالا شوقان اكەسىنىڭ ەل ءىشى ماسەلەسىن شەشۋدەگى كەيبىر وكتەم، وجار قىلىقتارىنا كوڭىلى تولماي، «وقۋعا بارمايمىن» دەپ قيعىلىق سالسا كەرەك. تىپتەن كونبەي بارا جاتقان بالاسىن قاتال شىڭعىس جاردەمشى جىگىتتەرىنە بايلاتىپ الماققا ىڭعايلانىپ: «شىقپاسا كوتەرىپ اكەلىڭدەر، ارباعا تاڭىپ الامىز!» − دەيدى. سوندا دارمەنى تاۋسىلعان شوقان اكەسىنە: «بايلاتپا! ابىلاي تۇقىمىنان بايلانعاندار مەن ايدالعاندار جەتەرلىك بولعان!» − دەپ ءتىل قاتادى. بالا دا بولسا اقيقات ءسوزدى ايتىپ تۇرعان بالاسىنان توسىلعان اكە دەرەۋ شوقاندى بوساتتىرىپ جىبەرەدى. * * * پەتەربۋرگتە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءبىر

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: