|  |  | 

Twlğalar Ädebi älem

Müsirepov bağalauındağı Mağauin

29342476_172806870107620_6563631990262726656_n

«Bwl Mwhtar turalı birinşi aytpağım — onıñ jastar qatarında sanalatın kezeñi bwdan edäuir jıl bwrın ötip ketken eken. Bizdiñ sınşılar ol jaydı kezinde-aq körgen bolar, men özim keşirek körip qaldım. Onıñ alpısınşı, jetpisinişi jıldarı jazğan äñgime, povesteri qalam wşı ötkir, är sözdiñ işki-tısqı en tañbasın, qat-qabat sırı barın sol kezde-aq tanıtıptı. Mwhtar Mağauinniñ sol twsta jazğan “Äyel mahabbatı”, “Kütpegen kezdesu” siyaqtı äñgimelerin, “Qara qız” siyaqtı povesin oqığan sınşı, ne bolmasa zamandas dostarı sol küni-aq avtordı qwşaqtap qwttıqtağan şığar dep oylaymın. Öz basım sol dostar quanışınıñ işinde bolmağanımdı ökiniş etkendeymin. Pendeşilik tağı…

Mwhtar Mağauin ana tilimizdiñ baylığın, oralımdı, astarlı, äri ot jalındı, äri näzik te biyazı boyau-sırların alğaşqı adımdarınan bastap-aq meñgerip alğanın körsetedi. Tilimizdiñ oralımdılığın tereñdetuge qosqan ülesi de az emes. Erkek-äyel beyneleri qanday som! Är türli ömir talqılarına tüse jürip, sol şıtırman-şırğalañdarda mayısa da sına bilmegen jastarğa eriksiz qızığasıñ. “Kütpegen kezdesudegi” Sälken men Köşim siyaqtı er jigitter, zımiyan Aygül siyaqtı mahabat jolında da, basqa tirşilikterinde de tabandı aynımas jürekti äyeldermen qatar Şäripa, Twlımqan, Güljihan siyaqtı “dünieqoñız” äyelder de jetkilikti. Bar armanı ğılım emes, ataq-dañq, bayu bolıp ketken Bekseyit docent, aqındıq qabıleti bolmasa da aqın atanıp jürgen Uaqas siyaqtı, ğılım men ädbiette, qwdayğa şükir, tım köp kezdesetin tipter de bosqa küyelenbey, ädil beynelegen.

Mağauin şığarma jelisin tartuğa şeber. Siıspas birdemelerdi toqpaqtap jiberu “ädisi” onda atımen joq. Oqiğa soğıstarı – sebep pen örisi şeber tüyilgen. Adam minderin oñaşalap alıp qarasañ bäri de tanıs-beytanıstar.

Äsirese erekşe män bere aytıluğa kerekti, erekşe bağalanuğa tiisti jağı – bwl kezderi jas jazuşı qatarında jürgen Mağauinniñ barlıq taqırıptarı Wlı Otan soğısınan keyingi künderimizdi körsetedi. Beynelengen adamdarı da osı däuirdiki. Osı aytqandarımızdıñ ädilet ekendigine sengendikten Mağauin Mwhtar bwdan on-on bes jıl bwrın-aq irgeli jazuşılarımızdıñ qatarına qosıldı demekpiz. Onıñ soñğı jıldarda şıqqan eki tomdıq romanı “Alasapıran” bwl oyımızdı tolıqtıra tüsedi. Mağauin qazir ülken jazuşılar qatarınan senimdi orın aldı. Ülken şığarma,ülken taldaudı kerek etedi. Ädebiet zertteuşileriniñ şaruasına qol swqpay-aq qısqaşa ğana öz qorıtındımdı aytsam:

“Alasapıran” qazaq sovet prozasınıñ tağı bir ülken maqtanışı. “Jaqsı eñbek” deytinimizdiñ şeñberine sıymaytın, oyı tereñ, til körkemdigin tügel meñgergen, şeber qalamınan ğana tua alatın qımbat qazına.

Mwhtar Mağauin qay şığarmasında bolsın erkin otıradı. Taqırıptarı wsaq-wlañ emes, bügingi künimizdiñ irgeli saualdarına tolımdı jauap beredi. Atüsti emes, tereñ jauaptar. Alğan taqırıptarın tereñ zerttep alatının bayqaladı. Äsirese, “Alasapıran” romanın jazu üşin qanşa arhivti qoparğanına, qanşa qalalardı kezgenine tañ qalasıñ. Mağauin Mwhtar ornıqtı darın, ülken talant.

Az-mwz oqıs söylemder de kezdesedi: “Arqardıñ toqtıları men eşkileri” depti bir jerde. Toqtıları deseñ, “saulıqtarı” degen dwrıs bolar. Eşkiden toqtı emes, laq tuatın. Swlu qızdı beynelegende “apay tös” depti. “Apay tös” baluandarğa, keudeli erkekterge ğana aytıladı emes pe?! Mağan öte wnamağanı – “sımbattıtın”, “wstamdıtınsıñ” degen eki söz. Bir sözde qatarınan üş “ı” äripi bolsa, ol sözdi auızşa aytqanda auzıñ ikemge kelmey ketetin şığar.”

Qazaq ädebieti gazeti,
1984 jılı, 27 mausım

Related Articles

  • SARBAS RUI JÄNE SARTOQAY BATIR

    Tarihtı tügendeu, ötkenniñ şejiresin keyinge jalğau – atadan balağa jalğasqan ejelgi dästür. Şejire, wlt-ru, taypa tarihı – atanı bilu, arğı tarihtı bilu bolıp qalmastan wlttıñ wlt bolıp qalıptasuı jolındağı bastan keşken san qilı oqiğaları men auır tağdırınan da mol derek beredi. Şejire – twtas halıq tarihınıñ irgetası ğana emes, wlt pen wlıs tanudıñ älippesi  sanaladı. «Qazaq halqı 200-den asa rudan qwralsa da är rudıñ öz şejiresi bolğan. Şejireşiler jüz, taypa, ru, ata tarihın tereñ talday bilgen»(1). Patşalıq reseydiñ däureni ayaqtalar twsta qazaqtıñ memlekettigin qalpına keltirudi maqsat twtqan Alaş kösemi Älihan Bökeyhan (1866-1937) alğaşqı bolıp qazaq tarihınıñ qajettiligin alğa tartıp, başqwrttıñ äygili ğalımı Uälidi Toğanmen kezdesipti. Uälidi Toğan öziniñ esteliginde: «Men birneşe

  • TÄÑİRİ QALAUI TÜSKEN JAN

    Mandoki Qoñırdıñ tuğanına 80 jıl toluına oray «Täñiri meni tañdadı»  Mwhtar Mağauin Mandoki Qoñır Iştvan – otanı Majarstan ğana emes, külli türki düniesi qasterleytin wlıq esimder qatarındağı körnekti twlğa. Şıñğıs jorığı twsında Karpat qoynauındağı madiyarlar arasınan pana tapqan qwman-qıpşaq jwrtınıñ tuması Mandoki Qoñır onnan asa tildi erkin meñgergen, bwğan qosa zertteuşilik qarımı eren, Twran halıqtarınıñ fol'klorlıq-dünietanımdıq sanasın boyına darıtqan ğalım. Ol türkologiya ğılımımen dendep aynalısıp qana qoymay, HH ğasırdıñ törtinşi şireginde Şığıs pen Batıs­tıñ arasında altın köpirge aynaldı, milliondardıñ ıqılas alqauına bölendi. YAki ol halıqtar arasın jaqındas­tırğan mämileger, ozıqtarğa oy salğan köregen edi. Zamana alğa jıljığan sayın mereytoy ieleri turalı aytılatın jayttar estelik pen ötken şaq enşisine köşedi. Közi tiri

  • Nwralı batırdıñ kesenesi  jöninde

    Keyingi kezde Nwralı batırdıñ kesenesi jöninde ärtürli äñgimeler şığıp jürgen körinedi. Onıñ biri Moñğoliyadan kelgen bir tuısqanımız basqa bir belgili jerlesimizdiñ Nwralı batırdıñ ziratı dep kigiz üy siyaqtı saman kirpişten qalanğan  ädemi zirattıñ janına barıp qwran oqığanına kuä bolğanın keltiripti. Ol jigittiñ  körgeni de, aytıp otırğanı da şıñdıq. Öytkeni 1982 jılğa deyin eldiñ köpşiligi, onıñ işinde  men de solay  oyladım. Äñgime tüsinikti bolu üşin men sol kezdegi oqiğadan bastap bayandayın. Men 1961 jılı Semeydiñ  mal därigerlik institutın bitirip keldim. Meni  sol kezdegi  S.M. Kirov atındağı  kolhozğa mal därigeri etip jiberdi. 1962 jılı bwl kolhoz «Gornıy» sovhozına aynaldı. Biz bala kezimizden: «Nwralı atamızdıñ ziratı S.M Kirov atındağı kolhozdıñ jerinde ornalasqan,   Babamız batır bolğan kisi, al onıñ janındağı qabırdıñ  wzındığı jeti kez, bizdiñ  babamızdan  da  asqan

  • Alıstağı ağayınnıñ Atamekenge oralu jolın twñğış aşqan qazaqtıñ qaharman qızı

    Ol kim deysiz ğoy, turasın aytsam ol Sağat Zaqanqızı. Toqsanınşı jıldardağı alğaşqı köş Moñğoliya qazaqtartarınan bastalğan. Sol köşti alğaş bastağan adam Sağat Zaqanqızı. Bwğan eşkimniñ dauı joq. Jarğaq qwlağı jasttıqqa timey, sonau qiın-qıstau zamanında alıstağı ağayındardıñ jolın aşqan osı adamdı qazaqtıñ qaharman qızı atauımızdıñ özindik sebebi bar. “Köş basşısımen körikti”  “Körgeni jaqsı köş bastar”  deydi atam qazaq.   Osı eki auız sözdiñ astarına üñilip qarasaq, onda, ülken män mağına bar ekenine köz jetkizemiz.       Bwrınğı auıl köşiniñ özinde, köş basşıları tört tülik maldıñ örisiniñ jağdayına qaray, är mezgildegi auarayınıñ özgerisine say, köşip qonuda bir basına jetip artılar  ülken jauapkerşilik  jüktese, Moñğoliyada twratın qandastarımızdıñ bir jarım ğasır ğwmır keşken el jerinen ,

  • ALAŞ ZIYALILARINIÑ ÜRİMŞİDEN QAYTIP KELE JATQANDA

    Bolğan oqiğa izimen Bolğan oqiğanıñ izimeN…   Alaş jwrtınıñ bir emes, birneşe s'ezi ötip, Älihannıñ Kolçaktan beti qaytıp, “Endi qaytıp täuelsiz el bolamız” dep jürgen kez edi. Semy Alaş qayratkerleriniñ ordası edi. Semeyde jürgen Ahmet Baytwrsınov bastağan bir top alaşordaşılar Qıtay şekarasındağı Ürimşi qalasına barıp, ondağı qazaq jwrtınıñ hal jağdayın bilip qaytuğa jolğa şıqqöan. Ol kezde Ürimşiniñ köbi qazaq edi Üyleri negizinen sazdan qwyılğan. Orta Aziyanıñ köp qalaların eske salğanday. Biraz ülken kisiler men jastar Ahañnıñ töte älipbiimen kitap gazet oqidı. eken. Ahañdı bwrın körgen adamdar da kezdesti. Degenmen, Ahañ Ürimşi qazaqtarınıñ täelsiz avtonomiya qwru turalı oyları da joqtığın bayqağan. Sonımeng, Ürimşi qazağınıñ jäne Qıtayğa jaqın basqa wlttardıñ bastı twrmısı

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: