ЭКС-ЕЛБАСЫНЫҢ ТАҒЫ БІР ӨТІРІГІ

ەكس-ەلباسىنىڭ تاعى ءبىر وتىرىگى

| Oct 18, 2022

جازۋشى-پۋبليتسيست

مارات ءبايدىلداۇلى (توقاشباەۆ):

نەمەسە بيۋدجەت ەمشەگىن سورۋ قاشان دوعارىلادى؟

ۇستىمىزدەگى جىلعى 20-ماۋسىمدا ساياساتكەر دانيار اشىمباەۆتىڭ Telegram-كانالىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن جاريالانعان سۇقباتتا ەكس-ەلباسى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جەتىستىكتەرى تۋرالى ماقتانا ايتقانى بار. ول: «ۋنيۆەرسيتەت قازىر تەك ەلىمىزدە عانا ەمەس بۇكىل ازيادا كوش باستاپ كەلە جاتىر، ونىڭ تۇلەكتەرىنىڭ 92 پايىزى قازاقستاندا جۇمىس ىستەيدى» دەدى.

Factcheck.kz پورتالى بۇل اقپاراتتى تەكسەرگەندى ءجون كورىپتى. ناتيجەسىندە ن.نازارباەۆتىڭ بۇل ايتقاندارى جالعان بولىپ شىقتى!

ادەتتە جەتەكشى جوو تۋرالى اڭگىمە قوزعالسا البەتتە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءتۇرلى رەيتينگىلەرى ەسكە تۇسەدى. ءار رەيتينگىنىڭ باعالاۋ مەتودولوگياسى ءارتۇرلى. الەمگە ايگىلى حالىقارالىق سونداي رەيتينگىلەردىڭ بىردە بىرىندە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ازيانىڭ ءنومىرى ءبىرىنشى جوعارى وقۋ ورنى دەپ اتالمايدى. ءتىپتى قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ اراسىنداعى كوشباسشىلىعىنىڭ ءوزى كۇماندى. سول حالىقارالىق رەيتينگتەردە قازاقستاننان ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ، ساتباەۆ اتىنداعى قازعزتۋ سياقتى ءۇش جوو اتالادى، ولاردىڭ الاتىن ورىندارىنىڭ ءوزى 1201+ دەن ءارى قاراي.

نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جەرگىلىكتى دەڭگەيدە ءوزىن ءوزى ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ العان سياقتى. ايتپەسە باسقا رەيتينگتەردە ونىڭ ءوزى تۇرماق ءيىسى دە جوق. مىسالى، QS World University Rankings رەيتينگىسىندە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اتى مۇلدە ۇشىراسپايدى. وندا ازيالىق اۋماقتا ءبىرىنشى ورىندا سينگاپۋردىڭ ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تۇر.

ەۋروپا مەن ازيانىڭ دامۋشى ەلدەرىنىڭ رەيتينگىسىندە ءبىرىنشى ورىندا – مگۋ. قازاقستاندىق جوو اراسىندا الەمدىك رەيتينگتە ەڭ ءتاۋىر كورسەتكىشكە يە – ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ. ول 150-ءشى ورىندا.

الەمدىك US News & World Report رەيتينگىسىندە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى 1344-ءشى ورىننان ازەر كورىنگەن. ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ رەيتينگىسىندە ءبىرىنشى ورىندا قىتايداعى سينحۋا ۋنيۆەرسيتەتى تۇر. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى بولسا كەيىنگى رەيتينگتە 402-ءشى ورىندا.

ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ الەمدىك رەيتينگتەر ورتالىعىنىڭ Center for World University Rankings (CWUR) دەرەكتەرىندە «نۇر-كوسەمنىڭ» ۋنيۆەرسيتەتى 1765-ءشى ورىندا! وندا ازيالىق ايماقتا – توكيو ۋنيۆەرسيتەتى كوشباسشى.

جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ حالىقارالىق كاتالوگى بويىنشا 200 ۋنيۆەرسيتەتتەن تۇزىلگەن uniRank رەيتينگىندە قازاقستاندىق بىردە ءبىر ۋنيۆەرسيتەت جوق!

يسپاندىق Cybermetrics Lab زەرتتەۋشىلەر توبىنىڭ جاريالانىمدار كولەمى مەن ونىڭ ىقپالدىلىعىن انىقتايتىن

Ranking web of universities رەيتينگىسىندە

نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى سوناۋ 233-ءشى ورىندا، ازيالىق ءوڭىر بويىنشا 983-ءشى ورىندا.

ياعني ن.نازارباەۆتىڭ ءوزىنىڭ اتىنداعى جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەتىن ماقتاعان دەرەكتەرىنىڭ ءبارى وتىرىك بولىپ شىقتى!

زەرتتەۋدى جاريالاعان جۋرناليست جانسەرىك تىلەۋحاننىڭ ايتۋىنشا نۋ تۇلەكتەرىنىڭ 92 پايىزى ەلدە جۇمىس ىستەيدى دەگەنى دە اقيقاتقا ۇيلەسپەيدى ەكەن. 2015-2021 جىلداردا ۋنيۆەرسيتەتتى 6 مىڭداي ستۋدەنت بىتىرسە ونىڭ 57,2 پايىزى عانا ەلدەن جۇمىس تاپقان.

نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىن «نازارباەۆ قورىنا» باعىناتىن نازارباەۆ ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپتەرى» اشىق اكتسيونەرلىك قوعامى باسقارادى. ۋنيۆەرسيتەت ءبىلىم مينيسترلىگىنە باعىنبايدى، جىلدىق ەسەپتەرىن تاپسىرمايدى. ونىڭ ءبارى قۇپيا.

نازارباەۆتىڭ ءبىلىم قورلارى بىرىگىپ، PioneerCapitalInvest ينۆەستيتسيالىق حولدينگىن قۇرىپ العان. بۇگىندە PioneerCapital حولدينگى باقىلاۋ پاكەتىنىڭ 67,53 پايىزى – «نازارباەۆ قورىنا»، 19,62 پايىزى – نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «الەۋمەتتىك دامۋ قورىنا»، 12,93 پايىزى – نازارباەۆ ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپتەرىنىڭ «دامۋ قورىنا» تيەسىلى. كورىپ وتىرعانىڭىزداي نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى تولىقتاي جەكەمەنشىك وقۋ ورنى.

ۋنيۆەرسيتەت 2020 جىلى 500 ملن دوللار پايدا تاپقانىمەن ونىڭ بۇكىل شىعىندارى بيۋدجەت موينىندا. الەمدىك رەيتينگتە بولسا ەشقانداي ورنى جوق. سوندا نازارباەۆتىڭ جەكەمەنشىك وقۋ ورنىن مەملەكەت ماڭگى-باقي سۇيرەي بەرۋگە مىندەتتى مە؟ ەلىمىزدىڭ 2020-2022 جىلدارعا ارنالعان بيۋدجەتىندە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە 184,2 ملرد تەڭگە، نازارباەۆ ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپتەرىنە 66,3 ملرد تەڭگە قاراجات بولىنگەن. «تەپليچنىي» جاعداي تۋعىزىلعان جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قازاقستانعا نە كەرەگى بار؟

شىندىعىنا كەلگەندە قىزمەتىنەن كەتسە دە ەكس-ەلباسى بيۋدجەت ەمشەگىن قاڭسىتىپ سورا بەرگەنىن قاشان قويادى؟

قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

kerey.kz

Zhalgas Yertay قازاقستان بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن قاتاڭ شەشىمدەرگە بارعىسى كەلمەيدى دەيىك. بىراق قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟ سونى ويلانىپ كورەيىك. قازاق ءتىلىن دامىتۋ جايىن ايتقان كەزدە قازاقستان بيلىگى قوعامدى ەكىگە بولەدى. ءبىرى – ءتىلدى دامىتۋدىڭ راديكال شەشىمدەرىن ۇستانادى، ەكىنشى جاعى – قازىرگى ستاتۋس-كۆونى ساقتاعىسى كەلەدى، ياعني ەشتەڭە وزگەرتپەي-اق قويايىق دەيدى. بىراق ەكى جولدى دا تاڭداماي، ورتاسىمەن ءجۇرۋدى ۇسىنىپ كورسەك قايتەدى!؟ باتىل قادامدارعا بارايىق، بىراق ول راديكال جول بولماسىن. قازاق ءتىلىن كۇشپەن ەمەس، ورتانى دامىتۋ ارقىلى كۇشەيتسەك بولادى. ياعني ادامدار ءتىلدى ۇيرەنىپ اۋرە بولماي-اق، حالىق جاي عانا قازاق ءتىلى اياسىندا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنسىن. نەگىزگى وي وسى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ادامدار ورتانى
ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

kerey.kz

فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى. كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ
اباق انا جانە تاسبيكە انا

kerey.kz

ءمامي بي جۇرتبايۇلىنىڭ شەجىرەسىندە ايتىلۋىنشا كەرەي ۇلىسىنىڭ ارعى تەگى – شەپ، سەپ، بايلاۋ، قويلاۋ، ەلدەي، كولدەي، يزەن، جۋسان سەكىلدى تايپالاردان تارالادى ەكەن. اتالعان تايپالاردىڭ ءبىرازى ەسكى تاريح بەتتەرىنەن كەزدەسسە، ەندى ءبىر ءبولىمى قازىرگە دەيىن كەرەي رۋىنداعى اتالاردىڭ ەسىمى رەتىندە اتالىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبىر سەبەبىن ارعى تاريحتاعى اتالاردىڭ اتى وشپەسىن دەپ كەيىنگى ۇرپاقتارىنىڭ اتالار اتىن قايتا جاڭعىرتىپ قويعان داستۇرىنەن قاراۋ كەرەك. اباق اتاۋىنا كەلسەك، ارىدا كەرەي حانزادالارى مەن حانىشالارىنىڭ اراسىندا اباق، اباقبەردى، اباحان، اباقتاي، اباقاي، اباق بيكە سىندى ەسىمدەر بولعان. سول اتا-اپالارىنىڭ جولىن جالعاعان، توزىپ كەتكەن كەرەي ەلىنىڭ باسىن قوسىپ، وعان ءاز انا بولعان اباق ەسىمدى قاسيەتتى انا ومىردە بولعان ادام. قازاق تاريحىندا رۋ اتىنا اينالعان ءاز انالار از بولماعان. كورنەكتى جازۋشى،
زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

kerey.kz

رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن
تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ مەنشىگىندە

kerey.kz

شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ. كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.