كوككوز سارى، ءتۇسى سۋىق نەمەنىڭ بىزگە اكىرەڭدەپ جەكىرگەن ءبىر سوزىنە دە ءتۇسىن­بەدىك. الگى شولاق بەلسەندى ءۇيدىڭ ءىشىن تۇگەل ءتىنتىپ شىقتى. ءبىر كەزدە قا­بىرعاداعى ءىلۋلى تۇرعان كەشە عانا نە­مەرەم ارىستاننىڭ ساتىپ العان پالتوسىنا كوزى ءتۇستى. ءبىزدى ادام ورنىنا ساناماي پالتونى كيىپ كورىپ، وزىنە شاق كەلگەنىنە ريزا بولعانداي ءبىر جىميىپ الىپ شىعىپ جۇرە بەردى.

«قاراعىم، تالاي كامپىس­كەگە ۇشىراعان ءبىزدىڭ ۇيدە ەشقانداي ارتىق دۇنيە جوق. ول نەمەرەمنىڭ كەشە عانا العان كيىمى ەدى. ەندى بىزگە سونى دا كوپ كوردىڭ بە؟» – دەپ پالتوعا جارماسا بەرگەن مەنى يتەرىپ جىبەردى. «مولچات، كونترا!» – دەپ بۇرقىلداپ ورىسشالاعان بەل­سەن­دىنىڭ ءبىر سوزىنە تۇسىنبەدىك.

بايدىڭ تۇقىمى، مولدانىڭ اۋلەتى، حالىق جاۋى دەپ قانشاما تۇرتكىلەۋلەرگە ۇشىراپ، كەزىندە ەلدەن كوشۋگە دە ءماج­بۇر بولدىق. حالىق جاۋى دەپ تاعى دا ءبىر بالەسىنە دۋشار قىلا ما دەگەن ۇرەيمەن وكتەمسىگەن «وكىمەت ادامىنا» نە ايتارىمدى دا بىلمەدىم. ساسقانىمىزدان جۇگەرىسىن ورىپ جاتقان بالام بايمۇساعا بارىپ، بولعان جايتتى ايتتىم»، – دەيدى.

سوندا وزبىرلىققا شىداماي شارت كەتكەن اكەم كولحوزدىڭ كەڭسەسىنە قاراي كەتكەن الگى بەلسەندىنىڭ ارتىنان تۇرا ۇمتىلىپتى.

«بالام! سابىر قىل، سابىر. ءبىر «بەل­سەندىنى» ساباعانىڭ ءۇشىن قانشاما جىل ەل­دەن جىراقتاپ شەتتە جۇرگە­نىمىزدى ۇمىتپا. بالاڭنىڭ پالتوسىن سۇراساڭ سۇرا، ءبى­راق ارتىق كەتىپ باسىڭ تاعى دا بالەگە شاتىلماسىن. بەرمەسە ءتىپتى قويا سالشى. تەك باسىمىز امان بولسىن. ءبا­لە-جالا سونىمەن كەتسىن دەپ تىلەيىك»، – دەپتى قۋعىن-سۇرگىندى كوپ كورگەن اجەم جارىقتىق­. الدەقالاي بولادى دەگەن قاۋىپپەن اكەم­نىڭ قولىنداعى وراقتى دا الىپ قويىپتى.

تەمىرلاننان كەلگەن قا­سىنداعى ۋاكىل مەن كولحوزدىڭ باسشىلارىنا الدە­نەلەردى پىسىقتاپ، «اقىل ايتىپ» تۇر­عان كونتورداعى الگى شولاق بەلسەندىگە جەتىپ بارعان اكەم:

– ەي، جەكسۇرىن! شەش ءۇس­تىڭدەگى پالتونى! – دەپتى كىجى­نىپ. باياعى ەلگە قىرعيداي تيگەن جەلىگى ءالى باسىلا قوي­ماعان بەلسەندى الدىنا كەلىپ تۇرعان جاندى ىقتىرىپ ال­عىسى كەلگەندەي تاعى دا قا­باعىن تۇيگەن كۇيى ورىسشالاپ:

– ۋحودي وتسيۋدا! كونت­را! – دەيدى.

– «ءۋحاديدىڭ» قانداي بولاتىنىن مەن ساعان كورسە­تەيىن! – دەگەن اكەم الگىنىڭ كەڭىردەگىنەن شاپ بەرىپ ۇستاي العان كۇيى دۋالعا تاقاپ قىلقىندىرىپ جاتسا كەرەك. ءاپ-ساتتە ۋ-شۋ بولعان كەڭسەدە­گىلەر كوزى الارىپ، اۋا جەتپەي قىرىلداي باستاعان «جوعارىدان كەلگەن كاماسيانى» اكەمنىڭ قۇرساۋ شەڭگەلىنەن ارەڭ بوساتىپ الىپتى. ءۇستىن­دەگى كيگەنىنىڭ وزىنە ەندى بۇ­يىرماسىنا كوزى جەتكەن بە­ل­سەندى ەسىن جيعان بويدا پالتونى شەشىپ الىپ اكەمە قا­راي لاقتىرىپ جىبەرىپتى دە:

– مەن سەندەي حالىق جاۋى كونترالارمەن ەندى باسقا جەردە سويلەسەمىن! ءبىلىپ قوي، مەن وكىمەت ادامىمىن، ەكى ادامدى اتۋعا پراۆوم بار. مىلتىعىمنىڭ ۇيدە قالىپ قويعانىن قاراشى. ايتپەسە تاپ وسى جەردە اتىپ تاستار ەدىم سەن سياقتى كونترالاردى. ال وكىمەت ادامىنا قول كوتەرگەننىڭ قانداي بولاتىنىن مەن ساعان ەندى كورسە­تەمىن. وسىدان تۇرمەدە ءشىرى­تىپ، كوزىڭە كوك شىبىن ۇيمەلەتپەسەم، اتىمدى باسقا قوي! – دەپتى ءدىر-ءدىر ەتىپ.

– كۇيگەندە وسى سەن سياقتى شالا ورىس، شولاق بەل­سەندىلەردەن كۇيدىم عوي! ءجى­بەرىڭدەرشى مەنى، نالەتىنى ءبىرجولا ءولتىرىپ تىنايىن دا، تۇرمەسىنە ءوزىم-اق بارايىن! – دەگەن اكەمدى سول جەردەگىلەر ارەڭ توقتاتسا كەرەك. ءاپ-ساتتە ابىرويسىزدانىپ، جەر بول­عانىنا ىزالانعان شولاق بەل­سەندى اۋداننان ميليتسيا شاقىرتامىن دەپ قاسىنداعى ۋاكىلىمەن بىرگە تەمىرلانعا قاراي جونەپ قالسا كەرەك.

«ويپىرماي، بۇنىڭ ارتى قالاي بولار ەكەن، ءا؟ الگى كاماسيانىڭ اشۋلانىپ ايت­قان سوزدەرىن ەستىسەڭ، سۇمدىق. بايمۇسا-اۋ، باراتىن جەرىڭە سەن دە ەرتەرەك بارىپ، مىنا بالەنىڭ الدىن الماساڭ بولماس. سول پالتوسى قۇرعىردى ءوز قولىڭمەن اپارىپ بە­رىپ، كەشىرىم سۇراي سالسايشى»، – دەپ جاناشىرلىق تانىت­قاندار دا بولدى.

كەزىندە كولحوزداستىرۋ زوبالاڭىنان ءبىرى اتىلىپ، ءبىرى سوتتالىپ، جەر اۋدارىلىپ دە­گەندەي ون سەگىز ادامىنان ايىرىلعان شاعىن اۋىل مى­نا وقيعادان كەيىن تاعى دا ۇرەي ۇستىندە قالدى. ايتسە دە پەشەنەمە جاز­عانىن كورىپ الدىم دەگەن اكەم ءمىز باق­پادى.

ەرتەڭىنە تۇندەلەتىپ شىم­كەنتتىڭ ماڭىنداعى لاپشىن دەگەن اۋىلدا مەكتەپ دي­رەكتورى بولىپ ىستەيتىن ماحانبەتقان كوكەم اتىمەن سۋىت جەتتى. سۋىق حابار ول كىسىگە دە تەز جەتكەنگە ۇقسايدى. سوعىس كەزىندە «سمەرش»-تە («سمەرت شپيونام!») قىزمەت ەتكەن كوكەمىزدىڭ جاۋدىڭ تالاي شپيونىن ۇستاعاندىعى تۋرالى قىزىقتى اڭگىمەلەرى ەل ىشىندە اڭىز بوپ تاراعان. بولعان وقيعانى اكەيدىڭ ءوز اۋزىنان تاعى ەستىپ:

– كۇيگەندە وسى شولاق بەلسەندى­لەر­دەن كۇيدىك قوي! كوكە، وسى ءىستى مەن قولعا الا­يىن. حالىققا كىمنىڭ دوس، كىم­نىڭ جاۋ ەكەندىگىن ايگىلەيتىن كەز كەلدى. مەنىڭ جاندار اتامنىڭ دا جازىقسىز، وسى­لاردىڭ «ەرەك­شە بەلسەن­دىلى­گىنەن» حا­بار-وشارسىز كەت­كەندىگى ءمالىم. سوندا ولار ىزدەۋ-سۇراۋسىز كەتە بەرمەك پە؟ وسى ءنا­لەت­تەردىڭ ەڭ بولماعاندا بىرەۋىن جەر جاس­تاندىرسام دەپ ءجۇ­رۋشى ەدىم. سونى ەندى وزدەرى سۇراپ، تىلەپ تۇرعان جوق پا؟ مەنىڭ قولىمدى قاقپاڭىز، كوكە! مەن بۇل شولاق بەلسەن­دىنىڭ وزبىر­لىعىن كە­شىر­مەيمىن. سوعىستا وزىممەن بىرگە «سمەرش»-تە بول­عان ورىس دوسىم قازىر شىمكەنتتە ميليتسيادا باستىق. سوعان ءبىر اۋىز ايتسام جەتىپ جاتىر. وسى اۋىلدان «حالىق جاۋى» اتانىپ، الدى اتىلىپ، قالعاندارى سوتتالىپ ون سەگىز ادام زارداپ شەكپەدى مە؟ سولاردىڭ ورنىنا ەڭ بولماسا ءبىر ادامدى ءبىز دە تۇرمەگە تىعايىق، – دەپ قىزبالانعان باۋىرىن اكەم جارىقتىق سابىرعا شاقىردى.

– قاراعىم، زامانىمىز سولاي بولسا امال نەشىك؟ ولاردىڭ جاندار اتاما كور­سەتكەن زابىرىنە شىداماي سول بەل­سەندىلەردىڭ باسشىسىن ات باۋىرىنا الىپ ساباعانىم ءۇشىن قانشاما جىل ەلدەن قا­شىپ جىراقتا ءجۇر­دىم. ولار ءبىزدىڭ اۋلەتتى كورگەن قورلىعى مەن قۋعىنداۋدان ەڭسەسى ءتۇسىپ، ەندى قايتىپ باس كوتەرە المايتىنداي جاسىسىن دەپ ءىس­تەگەن ارەكەتى بۇل.

سول ءۇشىن كەشەگى بەل­سەندى الار سىباعاسىن الدى. «ىستەگەن ءىسىڭ قانداي بولسا، اللادان الار سىيىڭ دا سونداي» دەگەن ەمەس پە پاي­عامبارىمىزدىڭ حادي­سىندە. سول كەشەگى شولاق بەل­سەندىلەردىڭ ارتىندا ۇرپاق قالماي بارا جات­قانىن بايقايمىسىڭ؟ ەل­دىڭ، حالىقتىڭ نالاسى دەگەن سول بولادى، قاراعىم! ەندەشە ءبىز دە ىسىمىزگە ءبىر اللا تورەشى بولسىن دەپ تىلەيىك، – دەگەن اكەم ماحان­بەتقان كو­كەم مەن ءىنىسى ىساعا باسۋ ايتتى.­

ارادا ءۇش-ءتورت كۇن وتكەندە تەمىر­لاندا بول­عان اڭگىمە بۇكىل اۋىلعا تاراپ، جۇرتتىڭ قوبالجىعان كوڭىلى ورنىنا­ ءتۇستى. سويتسە ماسەلە بىلاي بولعان ەكەن.

ويلاماعان جەردەن «كا­كوي-تە ءبىر جامان شالدان» تاياق جەپ، ماڭدايى تاسقا تيگەن شولاق بەلسەندى سەلسوۆەتكە بار­عان بويدا اۋدانعا قو­ڭىراۋ شالىپ، مي­لي­تسياعا حابار بەرمەكشى بولىپ جاتسا كەرەك. سۋىرتپاقتاپ سۇ­راپ، بولعان جايعا ءاب­دەن قانىققان سەلسوۆەتتىڭ توراعاسى سۇيىندىكوۆ جورگەنباي قا­راماعىنداعى الگى «وكىمەتتىڭ ادامى» اكەمباەۆ قازىمبەككە (اتى-ءجونى وزگەرتىلدى) ساياساتتان ساباق ءوتىپ، توباسىنا كەل­تىرگەنگە ۇقسايدى.

«سەن وكىمەتتىڭ ادامى بول­عاندا ول جاۋدىڭ ادامى ما ەكەن، ءا؟ ءوزىڭنىڭ ۇيىڭە بىرەۋ باسا كىرىپ، بالا-شاعاڭدى شۋلاتىپ، ءۇيىڭدى شاڭقاي تۇستە توناسا قانداي بولار ەدىڭ؟ ايتشى كانە؟ ەگەر ول ادام سەنى تاپ سول جەردە ولتىرە سالعاندا، بىرەۋدىڭ ۇيىنە باسىپ كىرگەن توناۋشى رەتىندە قۇنىڭ سۇراۋسىز كەتەر ەدى عوي. مەن سەنىڭ كوكىرەگىڭدەگى باياعى «بەلسەن­دىلىكتىڭ جەلىگى» ءالى دە باسىلماعانىن ءبىل­مەپپىن. بىلە بىلسەڭ، ول ادام سو­عىسقا قاتىسىپ قان توككەن، كوكىرەگى وردەن-مەدالعا تولىپ ورالعان جارالى جاۋىنگەر. ال سەن كىمسىڭ؟ ءوزىڭدى ونىمەن سا­لىستىرىپ كوردىڭ بە، ءا؟ سەن اركىمنىڭ ءۇيىن تىمىسكىلەگەن توناۋشىسىڭ. الگى ادام ار­ىزدانىپ، مىنا اڭگىمە ءتيىستى ورىندارعا جەتسە، سول كۇنى قاماۋعا الىناسىڭ. وعان كۇ­مانىڭ بولماسىن. سوندىقتان تەز ارادا الگى اقساقالعا بارىپ كەشىرىم سۇراماساڭ، جاعدايىڭ وتە قيىن»،– دەپتى شىندىعىن ايتىپ.

اكەيدىڭ الدىنا كەلۋگە جۇرەگى داۋالاماعان «بەل­سەندى» وسىلايشا جۇ­مىستان بوساتىلىپتى. ورتالىققا بارىپ­ كەل­گەن سول كەزدەگى كولحوز­ باس­تىعى سۇلتانبەكوۆا زاكىشتەن ەستىگەن مىنا اڭگىمەگە بۇكىل اۋىل قۋانىپ، سۇيىندىكوۆ جورگەنبايدىڭ ءجون سوزىنە ەل ريزا بولىپ جاتتى.

ءبورىحان تامەن.    

ءبورىحان تامەننىڭ بايلانىس تەلەفوندارى – 8-776-773-47-51, 8-701-773-47-51.  

zamana.kz