ŞOLAQ BELSENDİNİÑ SOÑĞI OZBIRLIĞI
kerey.kz
| 1955-şi jıldıñ küzi. Keşeli beri bizdiñ üyge kelgiştey bastağan auıldıñ ülkenderi men qariyaları äkeme äldenelerdi aytıp, tötennen tap bolğan qayğısına ortaqtasqanday janaşırlıq tanıtıp jattı. Olardıñ köp sözderi ol kezdegi bala meniñ sanama tolıq jetip jatqan joq.Äjem Tındığız: «Tağı qanday bälege tap bolğanımızdı qaydam, üyge basa-köktep kirip kelip, bizge äldenelerdi orısşalap jekirip söylegeninen şoşıp kettik. Qazaq deyin desek, orısşa söyleydi.
Kökköz sarı, tüsi suıq nemeniñ bizge äkireñdep jekirgen bir sözine de tüsinbedik. Älgi şolaq belsendi üydiñ işin tügel tintip şıqtı. Bir kezde qabırğadağı iluli twrğan keşe ğana nemerem Arıstannıñ satıp alğan pal'tosına közi tüsti. Bizdi adam ornına sanamay pal'tonı kiip körip, özine şaq kelgenine riza bolğanday bir jımiıp alıp şığıp jüre berdi. «Qarağım, talay kämpiskege wşırağan bizdiñ üyde eşqanday artıq dünie joq. Ol nemeremniñ keşe ğana alğan kiimi edi. Endi bizge sonı da köp kördiñ be?» – dep pal'toğa jarmasa bergen meni iterip jiberdi. «Molçat', kontra!» – dep bwrqıldap orısşalağan belsendiniñ bir sözine tüsinbedik. Baydıñ twqımı, moldanıñ äuleti, halıq jauı dep qanşama türtkileulerge wşırap, kezinde elden köşuge de mäjbür boldıq. Halıq jauı dep tağı da bir bälesine duşar qıla ma degen üreymen öktemsigen «ökimet adamına» ne aytarımdı da bilmedim. Sasqanımızdan jügerisin orıp jatqan balam Baymwsağa barıp, bolğan jayttı ayttım», – deydi. Sonda ozbırlıqqa şıdamay şart ketken äkem kolhozdıñ keñsesine qaray ketken älgi belsendiniñ artınan twra wmtılıptı. «Balam! Sabır qıl, sabır. Bir «belsendini» sabağanıñ üşin qanşama jıl elden jıraqtap şette jürgenimizdi wmıtpa. Balañnıñ pal'tosın swrasañ swra, biraq artıq ketip basıñ tağı da bälege şatılmasın. Bermese tipti qoya salşı. Tek basımız aman bolsın. Bäle-jala sonımen ketsin dep tileyik», – depti quğın-sürgindi köp körgen äjem jarıqtıq. Äldeqalay boladı degen qauippen äkemniñ qolındağı oraqtı da alıp qoyıptı. Temirlannan kelgen qasındağı uäkil men kolhozdıñ basşılarına äldenelerdi pısıqtap, «aqıl aytıp» twrğan kontordağı älgi şolaq belsendige jetip barğan äkem: – Ey, jekswrın! Şeş üstiñdegi pal'tonı! – depti kijinip. Bayağı elge qırğiday tigen jeligi äli basıla qoymağan belsendi aldına kelip twrğan jandı ıqtırıp alğısı kelgendey tağı da qabağın tüygen küyi orısşalap: – Uhodi otsyuda! Kontra! – deydi. – «Uhadidiñ» qanday bolatının men sağan körseteyin! – degen äkem älginiñ keñirdeginen şap berip wstay alğan küyi dualğa taqap qılqındırıp jatsa kerek. Äp-sätte u-şu bolğan keñsedegiler közi alarıp, aua jetpey qırılday bastağan «joğarıdan kelgen kämäsiyanı» äkemniñ qwrsau şeñgelinen äreñ bosatıp alıptı. Üstindegi kigeniniñ özine endi bwyırmasına közi jetken belsendi esin jiğan boyda pal'tonı şeşip alıp äkeme qaray laqtırıp jiberipti de: – Men sendey halıq jauı kontralarmen endi basqa jerde söylesemin! Bilip qoy, men ökimet adamımın, eki adamdı atuğa pravom bar. Mıltığımnıñ üyde qalıp qoyğanın qaraşı. Äytpese tap osı jerde atıp tastar edim sen siyaqtı kontralardı. Al ökimet adamına qol kötergenniñ qanday bolatının men sağan endi körsetemin. Osıdan türmede şiritip, köziñe kök şıbın üymeletpesem, atımdı basqa qoy! – depti dir-dir etip. – Küygende osı sen siyaqtı şala orıs, şolaq belsendilerden küydim ğoy! Jiberiñderşi meni, näletini birjola öltirip tınayın da, türmesine özim-aq barayın! – degen äkemdi sol jerdegiler äreñ toqtatsa kerek. Äp-sätte abıroysızdanıp, jer bolğanına ızalanğan şolaq belsendi audannan miliciya şaqırtamın dep qasındağı uäkilimen birge Temirlanğa qaray jönep qalsa kerek. «Oypırmay, bwnıñ artı qalay bolar eken, ä? Älgi kämäsiyanıñ aşulanıp aytqan sözderin estiseñ, swmdıq. Baymwsa-au, baratın jeriñe sen de erterek barıp, mına bäleniñ aldın almasañ bolmas. Sol pal'tosı qwrğırdı öz qolıñmen aparıp berip, keşirim swray salsayşı», – dep janaşırlıq tanıtqandar da boldı. Kezinde kolhozdastıru zobalañınan biri atılıp, biri sottalıp, jer audarılıp degendey on segiz adamınan ayırılğan şağın auıl mına oqiğadan keyin tağı da ürey üstinde qaldı. Äytse de peşeneme jazğanın körip aldım degen äkem miz baqpadı. Erteñine tündeletip Şımkenttiñ mañındağı Lapşın degen auılda mektep direktorı bolıp isteytin Mahanbetqan kökem atımen suıt jetti. Suıq habar ol kisige de tez jetkenge wqsaydı. Soğıs kezinde «SMERŞ»-te («Smert' şpionam!») qızmet etken kökemizdiñ jaudıñ talay şpionın wstağandığı turalı qızıqtı äñgimeleri el işinde añız bop tarağan. Bolğan oqiğanı äkeydiñ öz auzınan tağı estip: – Küygende osı şolaq belsendilerden küydik qoy! Köke, osı isti men qolğa alayın. Halıqqa kimniñ dos, kimniñ jau ekendigin äygileytin kez keldi. Meniñ Jandar atamnıñ da jazıqsız, osılardıñ «erekşe belsendiliginen» habar-oşarsız ketkendigi mälim. Sonda olar izdeu-swrausız kete bermek pe? Osı näletterdiñ eñ bolmağanda bireuin jer jastandırsam dep jüruşi edim. Sonı endi özderi swrap, tilep twrğan joq pa? Meniñ qolımdı qaqpañız, köke! Men bwl şolaq belsendiniñ ozbırlığın keşirmeymin. Soğısta özimmen birge «SMERŞ»-te bolğan orıs dosım qazir Şımkentte miliciyada bastıq. Soğan bir auız aytsam jetip jatır. Osı auıldan «halıq jauı» atanıp, aldı atılıp, qalğandarı sottalıp on segiz adam zardap şekpedi me? Solardıñ ornına eñ bolmasa bir adamdı biz de türmege tığayıq, – dep qızbalanğan bauırın äkem jarıqtıq sabırğa şaqırdı. – Qarağım, zamanımız solay bolsa amal neşik? Olardıñ Jandar atama körsetken zäbirine şıdamay sol belsendilerdiñ basşısın at bauırına alıp sabağanım üşin qanşama jıl elden qaşıp jıraqta jürdim. Olar bizdiñ äuletti körgen qorlığı men quğındaudan eñsesi tüsip, endi qaytıp bas kötere almaytınday jasısın dep istegen äreketi bwl. Sol üşin keşegi belsendi alar sıbağasın aldı. «İstegen isiñ qanday bolsa, Alladan alar sıyıñ da sonday» degen emes pe Payğambarımızdıñ hadisinde. Sol keşegi şolaq belsendilerdiñ artında wrpaq qalmay bara jatqanın bayqaymısıñ? Eldiñ, halıqtıñ nalası degen sol boladı, qarağım! Endeşe biz de isimizge bir Alla töreşi bolsın dep tileyik, – degen äkem Mahanbetqan kökem men inisi Isağa basu ayttı. Arada üş-tört kün ötkende Temirlanda bolğan äñgime bükil auılğa tarap, jwrttıñ qobaljığan köñili ornına tüsti. Söytse mäsele bılay bolğan eken. Oylamağan jerden «käköy-te bir jaman şaldan» tayaq jep, mañdayı tasqa tigen şolaq belsendi sel'sovetke barğan boyda audanğa qoñırau şalıp, miliciyağa habar bermekşi bolıp jatsa kerek. Suırtpaqtap swrap, bolğan jayğa äbden qanıqqan sel'sovettiñ törağası Süyindikov Jörgenbay qaramağındağı älgi «ökimettiñ adamı» Äkembaev Qazımbekke (atı-jöni özgertildi) sayasattan sabaq ötip, tobasına keltirgenge wqsaydı. «Sen ökimettiñ adamı bolğanda ol jaudıñ adamı ma eken, ä? Öziñniñ üyiñe bireu basa kirip, bala-şağañdı şulatıp, üyiñdi şañqay tüste tonasa qanday bolar ediñ? Aytşı käne? Eger ol adam seni tap sol jerde öltire salğanda, bireudiñ üyine basıp kirgen tonauşı retinde qwnıñ swrausız keter edi ğoy. Men seniñ kökiregiñdegi bayağı «belsendiliktiñ jeligi» äli de basılmağanın bilmeppin. Bile bilseñ, ol adam soğısqa qatısıp qan tökken, kökiregi orden-medal'ğa tolıp oralğan jaralı jauınger. Al sen kimsiñ? Öziñdi onımen salıstırıp kördiñ be, ä? Sen ärkimniñ üyin timiskilegen tonauşısıñ. Älgi adam arızdanıp, mına äñgime tiisti orındarğa jetse, sol küni qamauğa alınasıñ. Oğan kümäniñ bolmasın. Sondıqtan tez arada älgi aqsaqalğa barıp keşirim swramasañ, jağdayıñ öte qiın»,– depti şındığın aytıp. Äkeydiñ aldına keluge jüregi daualamağan «belsendi» osılayşa jwmıstan bosatılıptı. Ortalıqqa barıp kelgen sol kezdegi kolhoz bastığı Swltanbekova Zäkişten estigen mına äñgimege bükil auıl quanıp, Süyindikov Jörgenbaydıñ jön sözine el riza bolıp jattı. Börihan TÄMEN.
Börihan Tämenniñ baylanıs telefondarı – 8-776-773-47-51, 8-701-773-47-51. zamana.kz |
Pikir qaldıru