«جاڭگىر حاننىڭ ەكى ايەلى بولعان. ءبىرىنشىسى قاراپايىم قازاقتىڭ قىزى، ودان تۋعان سەيىتكەرەي مۇراسىز قالدى. ەكىنشىسى ورىنبور ءمۇفتيىنىڭ قىزى. ءبىلىمدى ەدى. تۋعان تىلىنەن بولەك ورىسشا، نەمىسشە بىلگەن. قوعامنىڭ اراسىندا جۇرگەن. ودان التى بالا دۇنيەگە كەلدى: ءتورت ۇل، ەكى قىز. ۇلكەنى ساقىپكەرەي اكەسى قايتىس بولعاننان كەيىن «كنياز شىڭعىس» اتانا باستادى. ويتكەنى اتاقتى شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاعى ەدى. پاج كورپۋسىن (پەتەربۋرگتەگى يمپەراتورلىق كورپۋر) بىتىرگەن ول 1847 جىلى تاققا وتىردى. كوپ ۇزاماي قايتىس بولدى. الدىندا لەيب گۆارديالىق كازاك-ورىس پولكىنىڭ كورنەتى رەتىندە ورىنبور اسكەري گۋبەرناتورىنىڭ قاراماعىنا جۇرگەن. پاج كورپۋسىندا ونىڭ ءۇش ءىنىسى تاربيە الۋدا. ۇلكەنى ىبرايىم 18-دە، ورتانشىسى احمەتكەرەي 14-تە، كىشىسى عۇبايلوللا 13 جاستا. قىزدارىنىڭ ۇلكەنى زۇلقارناي ورىنبور گۋبەرنياسىندا تۇرعان پولكوۆنيك تەۆكەلەۆكە تۇرمىسقا شىققان. كىشىسى حاديشا ورىنبوردا تاربيەلەنۋدە (1851 جىلدىڭ قازان ايىنداعى مالىمەت بويىنشا). ەكى قىزدىڭ دا نەمىس ۇلتىنان قاراۋشىلارى بولعان.
ولاردىڭ اكەسى ءبىلىمدى بولعان ەدى. تۇرمىسى دا قالالىققا ءتان. ءۇيىنىڭ ىشىندە پەتەربوردان ارنايى الدىرعان ورىندىقتار مەن ديۆاندار، وتباسىلىق سۋرەتتەرى مەن كارتينالار، جەر شارىنىڭ گلوبۋسى مەن اسپانداعى پلانەتالاردىڭ قوزعالىسىن كورسەتەتىن كارتا سياقتى كوپتەگەن زاتتار بار. قازاقتاردى قابىلداۋعا ارنالعان ارنايى بولمە دە قىزىقتى. ولارمەن بىرگە جەپ-ءىشۋ ءۇشىن جەرگە كىلەم توسەلگەن. ءار ورتاعا ساي بولا بىلگەن: قاراپايىم حالىققا تەڭ سويلەسىپ، عالىمدارمەن عالىمشا سۇحباتتاسقان. ونىڭ پىكىرلەرى مەن اڭگىمەلەرىن بارلىعى راحاتتانا تىڭداعان. جاڭگىر زەرتتەۋمەن دە اينالىسقان. ونىڭ ءبىلىمى مەن كومەگىن ءۇشىن قازان ۋنيۆەرسيتەتى ءوزىنىڭ «قۇرمەتتى مۇشەسى» دەگەن اتاق بەرگەن. بۇل اتاققا ەرەكشە ماقتانىپ، بەرىلگەن پاتەنتى قوناق بولمەدەگى التىن جيەكتەمەگە (رامكا) سالىپ ءىلىپ قويعان.
ول قارۋ-جاراقتى جيناۋدى ۇناتقان. ارنايى بولمەسىندە التىن مەن كۇمىس تاستارمەن قاپتالعان تاپانشا، قىلىش، مىلتىق، ناركەسكەن، الداسپان، ايبالتانىڭ ءتۇر-ءتۇرى جينالعان. ىشىندە اننا، ەليزاۆەتا، ەكاتەرينا پاتشايىمداردىڭ، پاۆەل مەن الەكساندر يمپەراتورلاردىڭ سىيلىقتارى دا بار.
مارقۇم حان ماعان ءوزى كوپتەگەن سيرەك زاتتاردىڭ يەسى ەكەنىن ماقتانىپ ايتقان. دەگەنمەن قارۋ-جاراقتان وزگەنى كورمەدىم. ول ورىس شىعارمالارىن وقىپ، ارنايى «سولتۇستىك اراسى» جانە «وقۋعا ارنالعان كىتاپحانا» باسپالارىنا ايىرىقشا قۇرمەتپەن قاراعان. بۇلار جايىندا قۇرمەتپەن ايتىپ، باسپاگەرلەردى سىيلايتىنىن ايتىپ وتكەن.
ءبىزدىڭ اسكەردىڭ حيۋاعا جورىعىنداعى جاڭگىردىڭ جاساعان كومەگى ءۇشىن، وعان گەنەرال-مايور شەنىن تاعىپ، مەدالمەن ماراپاتتالدى. بۇل ۋاقىتتا وزىنە جاراساتىن اسكەري مۋنديردە جۇرەتىن. ءتۇر سيپاتى ادەمى، ۇزىن قارا ساقالى بولعان. سيپاتىنا ءتىپتى قىزدار دا قىزىعاتىن. مىنەزى جۇمساق، جۇرەگى اشىق ەدى. قازاقتاردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن جوقتايدى. ول 1845 جىلى، قاتەلەسپەسەم 45 جاسىندا قايتىس بولدى. زيراتىنا بارعانمىن. قازاقتار جينالىپ ءوزى مەن وتباسى جەرلەرگەن ورىنىن قورشاپ، جانىنا تال ەگىپ قويعان…»
ا. تەرەششەنكو
«ءداشتى قىپشاق جانە ءىشى قىرعىز-قايساق ورداسى» 1853 جىل
اۋدارعان رۇستەم نۇركەن
Namys.kz
پىكىر قالدىرۋ