|  | 

Mädeniet

Etnograf Tereşenkonıñ Jäñgir hanmen kezdeskeni turalı esteligi

Jangir_khan

«Jäñgir hannıñ eki äyeli  bolğan. Birinşisi qarapayım qazaqtıñ qızı, odan tuğan Seyitkerey mwrasız qaldı. Ekinşisi Orınbor müftiiniñ qızı. Bilimdi edi. Tuğan tilinen bölek orısşa, nemisşe bilgen. Qoğamnıñ arasında jürgen. Odan altı bala düniege keldi: tört wl, eki qız.  Ülkeni Saqıpkerey äkesi qaytıs bolğannan keyin «Knyaz Şıñğıs» atana bastadı. Öytkeni ataqtı Şıñğıs hannıñ wrpağı edi. Paj korpusın (Peterburgtegi Imperatorlıq korpur) bitirgen ol 1847 jılı taqqa otırdı. Köp wzamay qaytıs boldı. Aldında leyb gvardiyalıq kazak-orıs polkiniñ korneti retinde Orınbor äskeri gubernatorınıñ qaramağına jürgen. Paj korpusında onıñ üş inisi tärbie aluda. Ülkeni Ibrayım 18-de, ortanşısı Ahmetkerey 14-te, kişisi Ğwbaylolla 13 jasta. Qızdarınıñ ülkeni Zwlqarnay Orınbor guberniyasında twrğan polkovnik Tevkelevke twrmısqa şıqqan. Kişisi Hadişa Orınborda tärbielenude (1851 jıldıñ qazan ayındağı mälimet boyınşa). Eki qızdıñ da nemis wltınan qarauşıları bolğan.

Olardıñ äkesi bilimdi bolğan edi. Twrmısı da qalalıqqa tän. Üyiniñ işinde Peterbordan arnayı aldırğan orındıqtar men divandar, otbasılıq suretteri men kartinalar, jer şarınıñ globusı men aspandağı planetalardıñ qozğalısın körsetetin karta siyaqtı köptegen zattar bar. Qazaqtardı qabıldauğa arnalğan arnayı bölme de qızıqtı. Olarmen birge jep-işu üşin jerge kilem töselgen. Är ortağa say bola bilgen: qarapayım halıqqa teñ söylesip, ğalımdarmen ğalımşa swhbattasqan. Onıñ pikirleri men äñgimelerin barlığı rahattana tıñdağan. Jäñgir zertteumen de aynalısqan. Onıñ bilimi men kömegin üşin Qazan universiteti öziniñ «qwrmetti müşesi» degen ataq bergen. Bwl ataqqa erekşe maqtanıp, berilgen patenti qonaq bölmedegi altın jiektemege (ramka) salıp ilip qoyğan.

Ol qaru-jaraqtı jinaudı wnatqan. Arnayı bölmesinde altın men kümis tastarmen qaptalğan tapanşa, qılış, mıltıq, narkesken, aldaspan, aybaltanıñ tür-türi jinalğan. İşinde Anna, Elizaveta, Ekaterina patşayımdardıñ, Pavel men Aleksandr imperatorlardıñ sıylıqtarı da bar.

Marqwm han mağan özi köptegen sirek zattardıñ iesi ekenin maqtanıp aytqan. Degenmen qaru-jaraqtan özgeni körmedim. Ol orıs şığarmaların oqıp, arnayı «Soltüstik arası» jäne «Oquğa arnalğan kitaphana» baspalarına ayırıqşa qwrmetpen qarağan. Bwlar jayında qwrmetpen aytıp, baspagerlerdi sıylaytının aytıp ötken.

Bizdiñ äskerdiñ Hiuağa jorığındağı Jäñgirdiñ jasağan kömegi üşin, oğan general-mayor şenin tağıp, medal'men marapattaldı. Bwl uaqıtta özine jarasatın äskeri mundirde jüretin. Tür sipatı ädemi, wzın qara saqalı bolğan. Sipatına tipti qızdar da qızığatın. Minezi jwmsaq, jüregi aşıq edi. Qazaqtardıñ äli künge deyin joqtaydı. Ol 1845 jılı, qatelespesem 45 jasında qaytıs boldı. Ziratına barğanmın. Qazaqtar jinalıp özi men otbası jerlergen orının qorşap, janına tal egip qoyğan…»

A. Tereşenko
«Däşti Qıpşaq jäne İşi qırğız-qaysaq ordası» 1853 jıl
audarğan Rüstem Nürken
Namys.kz

Related Articles

  • …oyı bölek bolğanımen ol da osı eldiñ tuması, bizdiñ otandasımız.

    Äleumettik jelide osı otandasımızdı qızu talqılap jatır eken. Köbi sın aytıp jatır. Video jazbanıñ tolıq nwsqası joq, pikir-talas tudırğan böligi ğana tarap jatır eken. Soğan baylanıstı öz oyımdı ayta ketpekşimin: Birinşi, otandasımızdıñ videosı, fotosı äleumettik jelide jeldey esip tarap jatır. Ol azamattıñ (azamatşanıñ) jeke qwpiyası sanalatın fotosı, video jazbası kimniñ rwqsatımen tarap jatır eken? Öz basım osı posttı jazu üşin ol azamattıñ (azamatşanıñ) videodağı beynesin qara boyaumen öşirip tastaudı jön kördim. Jäne rwqsatınsız foto beynesin jeke paraqşama salğanım üşin odan keşirim swraymın. Dini wstanımı, oyı bölek bolğanımen ol da osı eldiñ tuması, bizdiñ otandasımız. Ekinşi, otandasımızdıñ dini wstanımına baylanıstı aytqan sözderi qoğamda qattı pikir tudırğan eken. Tipti onı “wlt dwşpanı”

  • TÄÑİRİ QALAUI TÜSKEN JAN

    Mandoki Qoñırdıñ tuğanına 80 jıl toluına oray «Täñiri meni tañdadı»  Mwhtar Mağauin Mandoki Qoñır Iştvan – otanı Majarstan ğana emes, külli türki düniesi qasterleytin wlıq esimder qatarındağı körnekti twlğa. Şıñğıs jorığı twsında Karpat qoynauındağı madiyarlar arasınan pana tapqan qwman-qıpşaq jwrtınıñ tuması Mandoki Qoñır onnan asa tildi erkin meñgergen, bwğan qosa zertteuşilik qarımı eren, Twran halıqtarınıñ fol'klorlıq-dünietanımdıq sanasın boyına darıtqan ğalım. Ol türkologiya ğılımımen dendep aynalısıp qana qoymay, HH ğasırdıñ törtinşi şireginde Şığıs pen Batıs­tıñ arasında altın köpirge aynaldı, milliondardıñ ıqılas alqauına bölendi. YAki ol halıqtar arasın jaqındas­tırğan mämileger, ozıqtarğa oy salğan köregen edi. Zamana alğa jıljığan sayın mereytoy ieleri turalı aytılatın jayttar estelik pen ötken şaq enşisine köşedi. Közi tiri

  • Adamdardıñ sizdi ezip tastauına jol bermeñiz

    Şeber bir suretşiniñ oquşısı öz oquın tämämdaptı. Oquın tämämdağan oquşısına wstazı bılay depti: “Eñ soñğı salğan suretiñdi qalanıñ eñ köp adamdar jinalatın alañına qoyıp qoy. Surettiñ qasına da bir qızıl tüsti qalam qoy. Adamdarğa surettiñ wnamağan jerin sızıp qoyyuın ötinip bir hat qaldır”, depti wstazı. Oquşı wstazınıñ aytqanınday jasap bolıp, birneşe künnen keyin suretti köru üşin alañğa baradı. Adamdar suretti qıp qızıl sızıp tastağanın köredi de adamdarğa renjip wstazınıñ janına jılap baradı. Wstazı oğan renjimey suret saludı jalğastıruına keñes beredi. Oquşı tağı da suret salıptı. Wstazı tağıda adamdar köp jüretin alañğa aparıp qoyuın aytadı. Biraq bwl rette surettiñ janına bir qwtı tolğan türli tüsti qalam qoyuın jäne wnamağan jerlerin özderi

  • QWNANBAYDIÑ SAPARĞA ATTANAR ALDINDA WLJANĞA AYTQANI:

    Bäybişe, üy serigim ğana emes, ömir serigim ediñ. Wzaq keşken tirlikte qay beldiñ astında jürsem de, artımda otırğan bir bel öziñ ediñ. Özime tağdır baq bergen janmın deuşi em. Aytıspasaq ta, jer tanıtıp otıratın qabaq pen jürek bar edi, soğan senuşi em de, keyde şälkes, keyde qiya da basıp kete beruşi em. Bağıma masayıp erkelegenim bolsa kerek. Endi qay döñniñ basında qalarmız, kim biledi. Seniñ aytar kinäñ bolsa da, meniñ sağan artar bir tüyirdey nazım joq. Adal jürek, aq beyiliñ üşin balalarıñnıñ bağı aşılsın. Men aytardı öziñ aytıpsıñ. Meniñ armanımdı öz armanıñ etipsiñ. – dedi Bwl – jürer aldındağı Qwnanbaydıñ Wl­janğa aytqan sözi. Qalıñ tuıs, üyirli ağayın, şoğırlı bala-şağa, dos-jaran,

  • Qapsämetwlı Ömer Mırza

    Qapsämetwlı Ömer Mırza: 1998 jıldarı Nigde universitetiniñ aspaptar kafedrasınıñ oqıtuşısı bolıp tağayındaldı. Ol osı jerden mindetin toqtatıp, Qazaqstanğa oralıp Almatıda 10 jıl twrıp, 3 jılday bwrın Istambwlğa kelgende dünieden ozdı. Jastas bolmasaq ta qwrdas bolıp ketkemiz. Äri tuısım boladı. Surettegi wstap otırğan dombıra mağan Qazaqstannan sıylıqqa tartılğan edi. Osı dombıra iluli twrğan jerden jerge tüsip şağılıp qalğan da Ömer mırzağa osını jöndep beruin ötindim. Ol mağan asıqpasañ äyteuir öziñe qaytıp tapsırıp berem degen edi. Sonımen Nigdedegi şeberhanasına aparıp qoydı da 7 jıldan keyin qayta qalpına keltirip äkep berdi. Sonda men Ömermen äzildesip ne degen ahırın adamsıñ degenimde ol, “aldımen bir şertip körşi, men seniñ şağıp alğan dombırañnıñ bölşekterin künge küygizip,

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: