بىر وقيعانى جالاۋلاتىپ، ساياساتتىڭ ارناسىن وزگەرتۋ، ءوزىنىڭ مۇددەسىن رەتتەپ الۋ -  يمپەرياليستىك ەلدەردىڭ تاريحتان بەرى كەلە جاتقان ءادىسى. اقش 11 قىركۇيەك وقيعاسىندا ەكى عيماراتىن قۇلاتۋ ارقىلى اۋعانستاندى بومبانىڭ استىنا الۋى، باكتەريولوگيالىق اتوم بومباسى بار دەگەن سىلتاۋمەن يراكتى جاۋلاپ الۋى سياقتى، رەسەيدە بەسلان، كۋرسك، نورد-وست وقيعالارىن كىمنىڭ ۇيىمداستىرعانى ەستەرىڭىزدە بولار. سول سياقتى، رەسەي اقپاراتتىق قۇرالدارى سانامىزعا قۇيىپ وتىرعانداي، اسكەري ۇشاقتىڭ قۇلاۋى قارا اسپان توڭكەرىلىپ تۇسكەندەي جايت پا؟ تۇركيانىڭ دا ۇشاقتارىن كورشىلەرى تالاي اتىپ قۇلاتقان، بىراق بارلىعى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشىلىپ كەلدى. تۇركيا ۇسىنعان ديپلوماتيالىق كەلىسسوزدەرگە رەسەي نەگە مۇددەلى بولمادى؟ دەمەك سۋ-24 ۇشاعىنىڭ اتىپ قۇلاتىلۋىنا رەسەيدىڭ ءوزى مۇددەلى بولعان. 

ءبىرىنشى سەبەبى – ەۋرازيا كەڭىستىگىندە سانى كوبەيىپ، قارىم-قاتىناسى كۇشەيىپ كەلە جاتقان تۇركى ينتەگراتسيانىڭ جولىن كەسۋ. دالەل رەتىندە، رەسەيدىڭ تۇركسوي ۇيىمىنا شەكتەۋ قويۋىن ايتا الامىز. الدىمەن تۇركسوي تۇركياعا تيەسىلى ۇيىم ەمەس. ول بۇكىل تۇركى حالىقتارى مەن تۇركى مەملەكەتتەرىنە قاتىستى ورتاق مادەني ۇيىم. ونىڭ باسشىسى – باس حاتشىسى قازاقستان ازاماتى، بۇرىنعى قر مادەنيەت ءمينيسترىمىز دۇيسەن قاسەيىنوۆ. رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق قانا سانكتسيا جاريالاعانىن ەسكەرسەك، تۇركسوي ەكونوميكالىق تا ۇيىم ەمەس. رەسەي بۇل ارەكەتى ارقىلى بۇكىل تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەني، تاريحي بايلانىستارىنا قارسى ەكەنىن دالەلدەدى. رەسەيدىڭ گەو-ساياسي وسال تۇسى دا وسى تۇركى تەكتەس مەملەكەتتەر. ولار كەز-كەلگەن ۋاقىتتا سىرتقى كۇشتەردىڭ جوباسىنا اينالىپ، رەسەيدەن تاۋەلسىزدىگىن الىپ كەتە الادى. رەسەي وسىدان قورقادى. رەسەي بار-جوعى ءوزىنىڭ تاريحتان بەرى كەلە جاتقان ميسسياسى، تۇركى حالىقتارىن ەزىپ جانشۋ ساياساتىن جالعاستىرۋدا. تۇركى ينتەگراتسياسىنىڭ كۇشەيۋى، ەۋرازيالىق وداقتىڭ تابيعي جولمەن تۇركى وداعىنا اينالۋ قاۋپى تۋرالى سوڭعى ۋاقىتتا رەسەيدە قىزۋ تالقىلانعان بولاتىن. مۇنىڭ سەبەبى دە جوق ەمەس. سوڭعى دەرەكتەرگە سايكەس، رەسەيدەگى ورىس ۇلتىنىڭ تابيعي ءوسىمى كۇرت تومەندەپ، تۇركى حالىقتارى كوبەيۋ ۇستىندە. وعان قوسا، ورىس-تۇرىك نەكەلەرىنىڭ سانى دا وسۋدە. سونىمەن قاتار، تۇركياعا تۇرمىسقا كەتكەن ورىس قىزدارىنىڭ ءوزى 200 مىڭنان اساتىن كورىنەدى. ال تۇرىك قىزىنىڭ ورىسقا تۇرمىسقا شىعىپ جاتقانى جوق. سوندىقتان بۇگىندە رەسەي ءۇشىن تۇركيا كورشىلەس جاتقان قىتاي قاۋپىنەن دە اسىپ كەتتى دەۋگە تولىقتاي نەگىز بار. سايىپ كەلگەندە، رەسەيدى بولشەكتەۋدە قىتايدان گورى تۇركى تەكتەس مەملەكەتتەر ۇلكەن ءرول ويناي الادى. بۇل حالىقتار كەز-كەلگەن ۋاقىتتا سىرتقى كۇشتەردىڭ جوباسىنا اينالىپ، رەسەيدەن تاۋەلسىزدىگىن الىپ كەتە الادى. سوندىقتان رەسەيدىڭ تۇركى ەلدەرىنىڭ ورتالارىندا سىناداي قادالىپ تۇرعان ارمەنيا، يراندى قولداۋى تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرىگىپ كەتۋىنە قارسى كۇرەسىپ كەلە جاتقانىنان حابار بەرەدى. ونىڭ قىرىمدى «تاريحي جەرىمىز» دەپ تارتىپ العانىنا تۇركيا عانا سىن ايتا الادى. سەبەبى قىرىم رەسەيدىڭ ەمەس تۇركيانىڭ تاريحي جەرى. الىسقا بارساق، تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحي جەرى. تۇركيا – تۇركى حالىقتارىنىڭ لوكوموتيۆى.  تاريح قايتالانادى. تابيعي دامۋ ارقىلى، 50-100 جىلدان كەيىن رەسەيدىڭ ورنىنا بىرنەشە تۇركى مەملەكەتتەرى قۇرىلاتىنى ءسوزسىز. رەسەي وسىدان قورقادى. تۇركيامەن قولدان تەكەتىرەس جاساۋىنىڭ استارى وسىندا جاتىر. تۇركى حالىقتارىنىڭ ءوسىپ، جەتىلىپ، ساناسىنىڭ ويانىپ جاتقانى رەسەي ءۇشىن قورقىنىشتى. ۋاقىت تۇركيا جاعىنا ءجۇرىپ جاتقاندىقتان تىپ-تىنىش رەسەيمەن قاتىناستا بولۋ تۇركياعا ءتيىمدى. ايتپەسە قانشاما ميلليارد تابىستان قاعىلۋ تۇركياعا كەرەك پە؟ ارينە، جوق. سونىمەن قاتار، تۇركيا رەسەيدىڭ استامشىلدىعىنا جول بەرە قوياتىن ەل ەمەس.

ەكىنشى سەبەبى - تۇركياعا كەتىپ جاتقان تولاسسىز قارجى اعىمىن توقتاتۋ. ۇشاعىن تۇركيانىڭ قۇلاتقانىن كۇتىپ وتىرعانداي-اق، رەسەي كۇنى ەرتەسىنە رەسەي تۋريستەرىنىڭ تۇركياعا بارۋىنا توسقاۋىل قويدى. سونداي-اق، تۇركيانىڭ كيىمدەرى مەن جەمىس-كوكونىستەرىنە تيىم سالۋ، تۇرىك قۇرىلىس كومپانيالارىن نارىعىنان شىعارۋ ارقىلى رەسەي قارجىسىنىڭ سىرتقا شىعۋىن توقتاتتى. الايدا، تۇركيا ارقىلى ءتۇسىپ جاتقان تابىسقا توقتاۋ سالىنبادى. رەسەي ءوز ەكونوميكاسىنا زاردابى تيەتىن بولعاندىقتان، بىرنەشە سالاداعى نەگىزگى وندىرىستەرىنە شيكىزات پەن بولشەك تاۋارلارىن جەتكىزىپ وتىرعان تۇركيا تاۋارلارىنا شەكتەۋ قويمادى جانە ەكى ەل اراسىنداعى مەگا-جوبالاردى توقتاتپادى. قانشا بايبالام سالسا دا، رەسەي ءالى كۇنگە دەيىن تۇركياعا تابيعي گاز ساتىلىمىن شەكتەمەدى. ءارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن تۇركيا ارقىلى ءوز تاۋارلارىن الەم نارىعىنا وتكىزىپ وتىر. ەگەر دە رەسەي تۇركياعا قارسى ەكونوميكالىق قىسىم كورسەتكىسى كەلسە، تۇركيانىڭ ەڭ وسال تۇسى – تابيعي گازىن جاۋىپ تاستاۋى كەرەك ەدى. تۇركيا تاراپى دا «رەسەي الدىمەن تابيعي گازىن ءسوندىرىپ تاستايدى» دەپ قاۋىپتەنسە كەرەك، وسى ماسەلەگە وراي شۇعىل قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن وتكىزگەن بولاتىن. بۇل ماسەلەدە ەردوعان «اقشا بار كەزدە، گاز ماسەلە ەمەس» دەگەنگە كەلتىردى. ال گاز جولى توقتاعاندا، رەسەي وزىنە-ءوزى ور قازعان بولىپ شىققان بولار ەدى. سەبەبى گازپرومنىڭ ەۋروپاداعى ەڭ ۇلكەن  ەكىنشى تۇتىنۋشى ەلى – تۇركيا. جانە رەسەي تۇركيا ارقىلى نەگىزگى تاۋارلارىن الەمدىك ساۋداعا شىعارىپ وتىر. ونسىز دا سانكتسيالاردان تابيعي گازى مەن مۇنايىن ساتۋدان قينالىپ وتىرعان رەسەي ءۇشىن بۇل اۋىر سوققى بولار ەدى.

رەسەيدىڭ ارقاسىنا پىشاق سۇعىلدى ما؟

2012 جىلى تۇركيا-سيريا شەكاراسىندا تۇركيانىڭ اسكەري ۇشاعىن سيريا اتىپ قۇلاتقان ەدى. وسى وقيعادان كەيىن ەكى تاراپ كەلىسىم ەرەجەسىنە ۋاعدالاسادى. كەلىسىم ەرەجەسىنە سايكەس تۇركيا-سيريا تاراپى شەكارا بۇزىلعان جاعدايدا ۇشاقتى ەسكەرتۋسىز اتىپ تۇسىرۋگە قۇقىق الادى. ءبىر جاعىنان ارينە سوعىس ءجۇرىپ جاتقان جەردەگى شەكاراسىن تۇركيانىڭ قاتتى باقىلاۋعا الۋى زاڭدىلىق. بيىل قىركۇيەكتە رەسەي سيريانى بومبالاي باستاعاندا تۇركيانىڭ شەكاراسىن 3 رەت بۇزدى. تۇركيا 2 رەت رەسەي ەلشىسىن شاقىرىپ كەلىسىم ەرەجەسى تۋرالى ەسكەرتەدى. ءۇشىنشى رەت، 15 قازاندا تۇركيا باس قولباسشىلىعىندا رەسەيدىڭ اسكەري شەندىلەرىمەن كەزدەسۋ بولىپ، سول جەردە سوڭعى مارتە ەسكەرتۋ بەرىپتى، ەندى شەكارانى بۇزاتىن بولسا شارا قولداناتىنىن ەسكەرتەدى. انتاليادا وتكەن ۇلكەن-20 (G-20) سامميتىندە دە ەردوعان پۋتينگە ۇشاقتارىنىڭ شەكاراسىن بۇزا بەرەتىنى جايلى ايتقان. تۇسىنىكتى تىلدە ايتقاندا، الدىنان وتكەن. ەندى مىنە ناتيجەسى. بۇل وقيعا قۇرىعاندا تۇركيا-رەسەي شەكاراسىندا بولعان جوق. رەسەيدىڭ تارتىساتىنىنداي لوگيكا جوق. ۋكراينا، مولدوۆا، دجوردجيا (گرۋزيا), سيريا، ت.ب. كەز كەلگەن ەلگە اسكەرىن كىرگىزە بەرەتىن رەسەيدىڭ ارەكەتى زاڭدىلىق سياقتى قابىلدايمىز. ادام باسىنا تۇسپەي ەشتەڭە تۇسىنبەيدى. وسى جاعداي ءبىزدىڭ باسىمىزعا ءتۇستى دەلىك، نوۆوروسسيا نەمەسە پەتروپاۆلسك، پاۆلودار حالىقتىق رەسپۋبليكالارى قۇرىلىپ، قازاقستانعا رەسەي اسكەرلەرى كىرىپ، قازاقستاندى «شوقايشىل»، «الاششىل»، «فاشيزممەن» ايىپتاپ جاتسا تاڭ قالماڭىز. قازاقستاننىڭ سوندا عانا ءسال بولسا دا كوزى ءبىراز اشىلار ەدى. وعان دەيىن ەشتەڭە تۇسىنبەيتىن زومبي ەكەنىمىزدى مويىندايىق.

رەسەي مەدياسىنىڭ ارقاسىندا تۇركيا رەسەيدىڭ ارقاسىنان پىشاق سۇققانداي سەزىنىپ، تۇركيا تەرروريزمنىڭ جاندايشابى، دەمالىسقا بارۋ قاۋىپتى بولىپ قالدى. رەسەي مەدياسى تۇركيانىڭ وسى كۇنگە دەيىن قايتا-قايتا ديپلوماتيالىق جولمەن دە باسقا جولدارمەن دە 3 رەت ەسكەرتكەنى تۋرالى اۋىز اشپادىق. بىراق ول تۋرالى مالىمەتتەردى ىزدەۋ سايتتارىنان تاۋىپ الۋلارىڭىزعا بولادى. تۇركيا مەن رەسەي مەدياسىنىڭ قالاي جۇمىس ىستەگەنىن مىنادان بايقاۋعا بولادى: تۇركيادا رەسەي ازاماتى بولعانىڭ ءۇشىن ەشقانداي كەمسىتۋ جوق. حالىقتىڭ رەسەيگە كوزقاراسى دۇرىس. «رەسەي حالقى دوسىمىز، تۋريستەرى قوناعىمىز. بىراق اسكەري ۇشاقتارىن قوناق ەتە المايمىز» ماعىناسىندا. ماسەلەنى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشسەك دەيدى. ەلدەر اراسىنداعى ماسەلەلەر  ديپلوماتيالىق جولمەن شەشىلەدى. تۇركيانىڭ دا ۇشاقتارىن كورشىلەرى تالاي اتىپ قۇلاتقان، بىراق بارلىعى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشىلگەن. نەگىزى سۋ-24 وقيعاسى سىلتاۋ عانا. ماسەلە، نيەتتە. بارلىق جولدارىن جاساپ، باسىنعاندى باسىنان اسىرا المايتىنىن دالەلدەگەن ەردوعان، بولعان جاعدايعا قاراماستىن كىشىرەيىپ، پۋتينمەن ماسەلەنى وتىرىپ شەشكىسى كەلەتىنىن ءبىلدىردى. پۋتين قالاي جاۋاپ بەردى؟ قانىن ىشىنە تارتىپ، كىجىنىپ، تىستەنىپ، «قىرامىن، جويۋمىن، اكەسىن تانىتامىن» دەپ جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، ەردوعانمەن كەزدەسۋدەن باس تارتتى. ەكى ەلدىڭ اراسىن بۇزۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەن بارلىق ارەكەتتەرىن جاساپ جاتىر. ماسەلەنى، كەك الماي قويمايمىز دەگەنگە اكەپ تىرەپ تۇر. ەگەر دە ەردوعان باتىس پەن اقش-تىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ جاتىر دەسەك، پۋتينمەن ماسەلەنى ۋشىقتىرماۋعا ۇمتىلماس ەدى. رەسەيگە قارسى بارلىق سانكتسيالارىن قويار ەدى. وسى كۇنگە دەيىن رەسەيدىڭ بارلىق قوقان لوققىلارى مەن ارانداتۋلارىنا، ەكونوميكالىق سانكتسيالارىنا سالقىنقاندىلىق تانىتىپ، رەسەيگە جاساعان دوستىق قادامدارىنا، قولىندا تۇرعان بار مۇمكىندىكتەرى ارقىلى رەسەيگە قارسى شارالار قولدانباي وتىرعانىنا بۇكىل الەم ريزا بولدى. ەشكىمنىڭ ەشقانداي ويىنشىعى ەمەس ەكەنىن دالەلدەپ وتىر. مەيلى بۇل باتىس پەن اقش-تىڭ ويىنى دەگەن كۇننىڭ وزىندە، پۋتين ولاردىڭ ويىنىنىڭ قۇربانى بولماس ءۇشىن، سايقىمازاعى بولماس ءۇشىن ەردوعانمەن ءوزارا ءتۇسىنىسىپ، ماسەلەنى ۇشىقتىرماۋعا ۇمتىلار ەدى. ماسەلەنىڭ بارلىعى ءپۋتيننىڭ يمپەرياليستىك نيەتىندە بولىپ تۇر. ەگەر دە تۇركيا باتىس ەلدەرى مەن اقش-تىڭ ايتاعىنداعى ەل بولسا، سولارمەن بىرگە رەسەيگە سانكتسيا قويعان بولار ەدى. قانشاما قىسىمدارعا قاراماستان تۇركيا رەسەيگە قارسى سانكتسيا قويمادى. دوستىق بايلانىستارىن جالعاستىرا بەردى. ال ەندى مىنە، رەسەي ءوزى ماجبۇرلەپ وتىر. سەبەبى تۇركيانىڭ بارلىق لاۋازىمدى تۇلعالارى كەزەكپەن كەزەك ايتىپ ەسكەرتىپ شىقتى، «ەگەر دە رەسەي وسى بەتىنەن قايتپاي سانكتسيانى جالعاستىرا بەرەر بولسا ءبىزدىڭ دە جاۋابىمىز بار» ماعىناسىندا. ياعني تۇركيا تاريحتان بەرى الەمدە وزىندىك ورنى بار ەل ەكەنىن دالەلدەپ كەلەدى.

بۇل ەشقانداي ەلدىڭ پروپاگانداسىنا ەرمەي، سالقىنقاندى ويلاعان ادامعا وسىنداي ويلار كەلەرى انىق. بارلىعىنا لوگيكالىق تۇردە قاراعاننىڭ وزىندە وسىنداي پىكىرلەر تۋىندايدى. رەسەي پروپاگانداسىنىڭ ناتيجەسىنە قاراساق، حالىقتىڭ تۇرىكتەرگە قارسى وشپەندىلىگىن كۇشەيتىپ، تۇرىكتەردى كورسە ولتىرۋگە دايىن بولدى. رەسەي حالقى شوۆينيزم اۋرۋىمەن اۋىرعانى سونشالىق تۇركيا ازاماتتارىنا قولدان كەلگەن بارلىق قىسىمدارىن جاساپ جاتىر. نەگىزى بۇل جاعداي تۇرىكتەرگە عانا ەمەس ورىس ەمەستەردىڭ بارلىعىنا دەگەن وشپەندىلىگى ءورشىپ تۇر. ءبىز قازاقستاندا وتىرىپ، رەسەيدىڭ ەڭ جاقىن دوسى ەكەندىگىن العا تارتامىز-اۋ، ەگەر رەسەيگە بارساڭىز ءوزىڭىزدىڭ تاجىك، وزبەك، قىرعىزدارمەن قاتار «چۋركا» ەكەندىڭىزگە كوز جەتكىزەر ەدىڭىز. رەسەيدە وزگە ۇلتتاردى كەمسىتۋ، ءولتىرۋ، ۇرىپ-سوعۋ فاكتىلەرىنىڭ كوبەيىپ كەتكەندىگى وسى سوزدەرىمە دالەل بولا الادى. رەسەي قوعامىنىڭ شوۆينيزممەن شەكتەن تىس اۋىرعانىنا قاراپ، تۇركياعا ءالى قولدان كەلگەن بارلىق قوقان لوققىسىن كورسەتەتەرى انىق. ونى دجوردجيا، ۋكرايناعا قاتىستى ارەكەتتەرىندە كوز جەتكىزدىك. «تۇركيا ناتو-نىڭ مۇشەسى بولماعاندا، رەسەي تانكتەرى باياعىدا ستامبۋلدا تۇرار ەدى» دەگەن پىكىردى كەڭىنەن ناسيحاتتاعانىنان رەسەيدىڭ قالت ەتسە اسكەري ارەكەتكە بارۋدان تايىنبايتىنىن بايقاتتى. ەگەر دە تۇركياعا كۇشى جەتەتىن بولسا ناتو-عا مۇشە بولماي تۇرعان كەزدەرى نەگە جاۋلاپ المادى ەكەن دەپ ويلايمىن.

قازاقستان قانداي پوزيتسيا ۇستانۋى كەرەك ەدى؟

بۇل جاعداي تاۋەلسىزدىك العالى قازاقستانعا ءبىرىنشى رەت سىناق بولدى. قوعامدىق پىكىر ەكىگە جارىلدى. بۇل ماسەلە تۋرالى قازاقستان بيلىگى كوزقاراسىن ق.توقاەۆ ارقىلى جەتكىزدى. ق.توقاەۆ تۇركيانىڭ رەسەي ۇشاعىن نەگىزسىز اتىپ تۇسىرگەنىن ايتىپ، تۇركيانى ايىپتادى. ماسەلەنىڭ مانىنە ۇڭىلمەي جاتىپ، رەسەي نە ايتتى سونى قايتالاۋىمىز  بۇل ءبىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ جوق ەكەنىن، قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كۇن ءتارتىبىن رەسەيدىڭ جاساپ بەرەتىنىن كورسەتتى. مەنىڭشە، قازاقستان نەگىزى تاۋەلسىز ەل رەتىندە تاۋەلسىز پوزيتسيا ۇستانۋى كەرەك ەدى. ياعني تۇركيا، رەسەي تاراپتارى دەپ بولىنبەي، ءبىرتۇتاس ەلدىك پوزيتسيا ۇستانۋى، نە بولماسا قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركمەنستان ەلدەرى سياقتى ەشقانداي پىكىر بىلدىرمەۋى قاجەت ەدى. سايىپ كەلگەندە، بۇل تۇركيا مەن رەسەيدىڭ ءوز ماسەلەلەرى. تۇركيا-رەسەي تەكەتىرەسى كەشە پايدا بولعان جوق. ولار 16-عاسىردان بەرى جاۋلاسىپ كەلەدى. ال ەگەر ءبىرى كورشىمىز، ءبىرى باۋىرىمىز دەيتىن بولساق، تاتۋلاستىرۋ ساياساتى ابدەن ورىندى ەدى. الايدا ەلباسىمىز «رەسەيلىك بومبالاۋشى ۇشاق تۇركياعا شابۋىل جاساعان جوق، تۇركياعا قارسى ۇشقان جوق. ول تەررورشىلارمەن سوعىسۋ ءۇشىن ۇشتى» دەپ استىرتىن تۇركيانىڭ ارەكەتىن سىنعا الىپ، رەسەي تاراپىن ۇستانىپ وتىرعاندىعىن كورسەتتى.

تۇركيا-رەسەي تەكەتىرەسىندە رەسمي تۇردە ەشقانداي تاراپتى ۇستانباۋىمىز كەرەك دەسەك تە، قازاقستان تابيعي تۇردە «ورىس الەمىنىڭ» بە الدە «تۇركى الەمىنىڭ» بولشەگى ما سونى ىشتەي ءبىلۋىمىز ءۇشىن، ءدىن، ءتىل، مادەني جاقىندىعىنان بولەك تۇركيا مەن رەسەيدىڭ قازاقستانعا قانداي قارىم-قاتىناستا بولعاندىعىن قىسقاشا ءبىر-ەكى سوزبەن جازا كەتكەنىمىز ءجون.

رەسەي: گەنوتسيد. پوليگون. گەپتيل. بارلىق قازبا بايلىقتارىمىزدى تۇگىمەن تارتىپ الىپ جاتىر. كەز-كەلگەن ۋاقىتتا مەملەكەتتىلىگىمىزدى جويا الاتىنىن اشىق ايتىپ وتىرادى. اسىرەسە جيرينوۆسكي سياقتى دۋمانىڭ توراعا ورىنباسارى سياقتى ۇلكەن لاۋازىمدى شەنەۋنىگى ارقىلى. ءپۋتيننىڭ ءوزى دە قازاقستاندا مەملەكەتتىلىكتىڭ بولماعاندىعىن ايتتى. ەگەر دە كىمدە-كىم رەسەي يمپەرياليزمىنە قارسى شىقسا، ولاردىڭ ەشقايسىسىن مەملەكەت رەتىندە مويىندامايدى. جەر بەتىنەن جويىپ، جوق ەتەمىن دەپ كىجىنەدى. بارلىعىنا قولدانىپ جاتقان ساياساتى وسى. 2008 جىلى پۋتين «ۋكراينا كەرەك بولسا مەملەكەت ەمەس. جارتىسى شىعىس ەۋروپا، جارتىسى ءبىز – رەسەي سىيعا بەرگەن جەر» دەپ ايتقانىن ۇمىتپايىق. سەبەبى مۇنداي پوزيتسياداعى ساياساتتى كەز-كەلگەن ەلگە تاڭۋعا بەيىم. سول سياقتى، ەگەر دە قازاقستان كرەمل ساياساتىنا قىرىن كەلىپ قالسا، قازاقستاننىڭ تاس-تالقانىن شىعارۋعا دايىن. ءبىزدى ستراتەگيالىق ارىپتەسى رەتىندە، ءتىپتى كورشىسى رەتىندە دە كوزىنە ىلمەيدى. ءپۋتيننىڭ ساياساتىن تۇسىنگىسى كەلگەندەرگە سولجەنيتسين مەن دۋگيندى وقۋعا كەڭەس بەرەمىن.

تۇركيا: تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاش تانىعان ەل. سونىمەن قاتار تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرلى بولۋىنا كوپ ۇلەس قوسقان. تەك تابىس تاباتىن سالالارعا عانا ەمەس، قايىرىمدىلىق سالالارعا دا قارجى قۇيدى. تۇرىك ليتسەيلەرى. ۋنيۆەرسيتەتتەر. قايىرىمدىلىق قوعامدىق ۇيىمدار مەن قورلارى. تۇركيا ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ جىل سايىنعى گرانتتارى. انكارا قالاسىنىڭ ورتالىعىندا ن.نازارباەۆقا ەسكەرتكىش قويىپ، تۇركيانىڭ 4 قالاسىندا: نەۆشەحير، كىرشەحير، گەبزە، ادانا قالالارىندا نازارباەۆتىڭ قۇرمەتىنە كوشە اتتارىن بەردى. نازارباۆتى «تۇركى حالىقتارىنىڭ اقساقالى، ليدەرى» دەپ تانىدى…

بۇل ماقالانى جازۋعا تۇرتكى بولعان جاعداي، رەسەيدىڭ سانكتسيالارىنان كەيىن قازاقستان دا اقىرىنداپ تۇركيامەن بايلانىستارىن باسەڭدەتىپ جاتقانىن بايقادىم. رەسمي تۇردە تاپسىرما بولماسا دا تۇركياعا ەسىكتەرىن سىپايى تۇردە جاۋىپ جاتقانداردى ەستىپ جاعامدى ۇستاپ جاتىرمىن. ەلباسىنىڭ پىكىرىنەن بولەك، باسى كرەملدەن باسقارىلىپ جاتقانىن بىلمەيتىن باسشىلارىمىز بەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىمىز بار ەكەن. بۇل جاعداي سانامىزعا ورىس مادەنيەتى مەن مەنتاليتەتىنىڭ/تۇسىنىگىنىڭ مىقتاپ ءسىڭىپ قالعانىن دالەلدەيدى. رەسەي پرەمەر-ءمينيسترى د.مەدۆەدەۆتىڭ تۇركياعا قارسى ەكونوميكالىق سانكتسيالاردى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىندا دا قولدانۋ كەرەكتىگى تۋرالى ۇسىنىسى ەمەس، تالاپ ەتكەنىنەن كەيىن ءبىزدىڭ ءبىراز مەملەكەتتىك ورگاندار ارەكەتتەنىپ جاتقان كورىنەدى. وسى جايت قاتتى الاڭداتىپ وتىر. ءبىز تۇركيا مەن رەسەيدىڭ ەمەس قازاقستاننىڭ مۇددەسىن قورعاۋىمىز كەرەكپىز. مەملەكەتتىڭ ماڭگىلىك دوسى، ماڭگىلىك باۋىرى بولمايدى. مەملەكەتتىڭ ماڭگىلىك مۇددەسi بولادى. ەگەر ەلباسى ايتقانداي ماڭگىلىك ەل بولامىز دەسەك، بۇل ءبىزدىڭ ماڭگىلىك پوزيتسيامىز بولۋى كەرەك.

فازىلبەك ءابساتتارۇلى

“شىن اقپارات”