يت جەتەلەگەن ايەل (اڭگىمە)
kerey.kz
قالانىڭ وسى اۋدانىنا جاقىندا عانا كوشىپ كەلگەندىكتەن ءارى جۇمىسقا ەرتە كەتىپ، كەش كەلەتىندىگىمنەن كورشىلەرمەن ءالى تانىسىپ ۇلگەرمەدىم. مەنەن گورى ايەلىم ولاردىڭ ءبىرازىن تانىپ قالىپتى. سونىڭ ايتۋىمەن كورشىلەرىمىز تۋرالى اقپاراتقا سىرتتاي قانىپ ءجۇرىپ جاتتىم.
ءبىر كۇنى جۇمىسىما كۇندەگىدەن جاي جينالدىم. دالاعا شىققانىمدا اۋلاداعى شاعىن كوگالدا ءيتىن جەتەلەپ جۇرگەن ايەلدەن وزگە جان بالاسى كوزىمە تۇسپەدى. اقتوس سارى يت مەنى كورگەن جەردەن ءۇرىپ، يەسىنىڭ قولىنداعى قارعىباۋعا بايلانعان بازار شىلبىرىن جۇلقا تارتا، ماعان قاراي تاپ-تاپ بەرەدى. قاپەلىمدە ساسىپ قالدىم دا، ىلە:
- شىق ەي – دەپ ءيتتى جاسقاي سويلەپ، بۇرىلا بەردىم.
- قورىقپا، ول يت ادامدى قاپپايدى -دەدى الگى ايەل ورىس تىلىندە. مەن وعان امانداسۋعا وقتالىپ، جۇزىنە قارادىم. جۇزىنە اعارتىپ بەتماي جاققان، ەرىندەرىن جاس قىزدارداي قىزىلعا، شاشىن سارىعا بوياعان ەگدە جاستاعى ايەل ەكەن.
- سالاماتسىز با اپاي ؟ – دەدىم. ول ەستىسە دە، ەستىمەگەن جانداي:
- سالاماتسىز با ؟-دەدى ورىس تىلىندە. مەن ودان ارتىق تىلدەسۋدى قۇپ كورمەدىم دە ءوز جولىما ءتۇستىم. كەشكە كەلگەن سوڭ وسى كورگەنىمدى ايەلىمە ايتتىم.
- ە، انا اپايدى ايتاسىڭ با، ول قازاق بولعانىمەن، ورىسشا سويلەيدى. اناۋ ءبىر كۇنى بالالاردى ويناتۋعا ەسىك الدىنا شىقتىم، ازدان سوڭ كورشى كەلىنشەكتەردە جينالدى، سودان اڭگىمەمىز جاراسىپ تۇر ەدى، سول اپاي كەلدى، قولىندا جەتەلەگەن ءيتى بار. يتىنەن بالالار قورقىپ، جاسقانىپ ەدى. ول ورىسشالاپ:
- قورىقپاڭدار ، يت كورمەپ پە ەدىڭدەر؟ -دەپ بالالاردى زەكىپ تاستادى. ءوزى تاعى بىزبەن ءبىراز سويلەستى. الايدا، ءيتى ونىڭ كوپ تۇرۋىنا كونە مە، اپايدى تارتقىشتاپ الا جونەلدى، ءوزىنىڭ شاماسى يتىنە زورعا جەتەتىن كورىنەدى. ول كىسى كەتكەن سوڭ قاسىمداعى كەلىنشەكتەردەن سۇراپ ەدىم، وسى ۇيدە ۇزاق جىلدار تۇرىپ كەلە جاتقان ساۋلە:
- بۇل ءبىر جەسىر ايەل، كۇيەۋى وسىدان 5-6 جىل بۇرىن ومىردەن وزعان. كۇيەۋى ۇلكەن عالىم ادام كورىنەدى، لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارىپتى. بىر ۇل، ءبىر قىزى بار ەكەن، بىراق بالالارىمەن ارالاسپايدى-دەدى. ونىڭ ءسوزىن ايمان قوستاپ:
- ءوزى ءبىر قىزىق ادام، انەۋ كۇنى وسى جەردە ارمان مەن ارايدى ويناتىپ وتىر ەدىم، مەنىڭ قاسىما كەلىپ، ءبىراز شۇيىركىلەستى. بىراق ول كۇنى قاسىندا جەتەلەگەن ءيتى بولمادى. سودان بولار جارتى ساعات كولەمىندە سويلەستىك. ماعان، وسى بالا دەگەننەن شارشامايسىڭدار ما؟ وسىلار ەرتەڭ سەندەرگە وپا بەرە مە ؟ ونان دا وزدەرىڭدى كۇتسەڭدەرشى، ءومىر دەگەن تىم قىسقا، راحاتىن كورىپ قالۋ كەرەك ەمەس پە؟-دەپ ءبىراز لەكتسيا وقىپ كەتتى. ۇلكەن كىسى بولعاندىقتان كوپ ەشتەڭە ايتپادىم -دەدى ەزۋ تارتىپ. كەلىنشەگىم ءوزىنىڭ ەستىگەندەرىن وسىلاي ايتىپ وتىرعاندا مەنىڭ كوز الدىمدا تاڭەرتەڭ كورگەن قارتاڭ ايەلدىڭ بەينەسى ءبىر ءسات كەتپەي تۇردى.
وسىدان ءبىر-ەر اي وتكەن سوڭ، كۇندەگى ادەتىممەن جۇمىسقا بارۋعا جينالىپ، ۇيدەن شىققانىم سول ەدى، كوگالدا قويىلعان ۇزىن ورىندىقتا شالقاسىنان جاتقان اپايدى كوردىم. ءيتى كورىنبەيدى. بۇل كىسىگە نە بولدى ەكەن، جاعدايىن بىلەيىن، قۇداي قوسقان كورشى ءارى جالعىز باستى پەندە عوي دەپ جانىنا جەتتىم. اپايدىڭ ەكى كوزى جۇمىلىپ، اۋىزى ءبىر جاعىنا قاراي قيسايا اشىلىپ قالعان ەكەن. ول كىسىگە بىردەڭە بولعانىن ءبىلدىم دە بىردەن جەدەل جاردەمگە قوڭىراۋ شالدىم دا، ءوزىم سول جەردە تۇرىپ، ولاردىڭ كەلۋىن كۇتتىم. جۇمىسىما كەشىگىپ كەلەتىنىمدى ەسكەرتىپ قويدىم. كوپ كەشىكپەي جەدەل جاردەمدە كەلدى. مەنەن جاعدايدى ۇعىنعان سوڭ اپايدى وزدەرىمەن بىرگە الىپ كەتتى. قاي دا اپاراتىندارىن ءبىلىپ مەن دە ءوز جونىمە كەتتىم. ارادا ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ، جاعدايىن بىلەيىك دەپ ايەلىمىز ەكەۋىمىز ول كىسى جاتقان ەمحاناعا باردىق. ول ءبىزدى كورىپ قاتتى قۋاندى. جاستىعىن بيىكتەتىپ، ەڭسەسىن تىكتەي وتىردى. بۇرىنعىداي ەمەس، ءجۇزى سولعىن، كوزدەرى كىرتيىپ كەتىپتى. بىزدە ونىسىن ەلەمەگەندەي حال-جاعدايىن سۇرادىق. ول كىسى جاعدايىن، ەم-دومىن، ەمحانانىڭ تاماعىن ءبارىن-ءبارىن ايتىپ جاتتى. ەندى ءبىر ءسات كورشىلەرى ەسىنە تۇسكەندەي ولاردى تۇگەندەپ شىقتى. ءبىزدىڭ بالالارىمىزدى دا سۇراۋدى ۇمىتپادى. كەتەردە مەنىڭ قولىمدى قاتتى قىسىپ ۇستاپ:
- ۇلىم، مەن ساعان رازىمىن… ول وسىدان وزگەنى ايتا الماي بۋلىعىپ قالدى. مەن ول كىسىنى جۇباتىپ، قولىمدى ەپتەپ تارتىپ ەدىم ونىڭ قوس قولى تاستاي جابىسىپ قالعانداي جىبەرەر ەمەس. از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ ول:
- مەن وتە، وتە وكىنەمىن، اتتەڭ، ءومىرىم قايتا كەلسە، مۇلدە باسقاشا جاسار ەدىم. بيىك مانساپ، بايلىق پەن اتاق ادام كوزىن بايلاپ تاستايتىن سياقتى. ناعىز قۇندىلىقتى ەسكەرمەي، جەل ايداعان قاڭباقتاي كۇن كەشىپپىن.
- ءسىز نەنى ناعىز قۇندىلىق دەپ ايتىپ وتىرسىز؟ – دەدىم ىشتەگى شەرىن تارقاتسىن دەگەن نيەتپەن وي ۇشتاپ.
- ناعىز قۇندىلىق ول – وتباسى، بالالار، ۇرپاق سودان سوڭ ۇلتىڭنىڭ مىنەزىمەن ءومىر ءسۇرۋ ەكەن. ول وسى سوزدەردى سابىرلى، سالقىن ۇنمەن، كوزىن ءبىر نۇكتەدەن الماعان كۇيى وزىنە جاتتاندى تىلمەن ايتتى. ءسوزىنىڭ سوڭىن الا ولەۋسىرەگەن جانارىنان تامعان جاس تامشىلارى، سارعايعان ءجۇزىن بويلاپ اعىپ، يەگىنىڭ ۇشىنان بارىپ، از كىدىردى دە توسىنە تامىپ كەتتى. مەن نە دەپ جۇباتارىمدى بىلمەدىم، ايەلىمنىڭ دە كوز جاسقا مالىنىپ ۇلگىرىپتى. مەن ەڭكەيىپ بارىپ قارت انانىڭ ماڭدايىنان ءسۇيدىم. سۇيگەندە دە سونداي ءبىر ىجداعات پەن ايالاي ءسۇيدىم.
- ۇلىم، مىناۋ مەنىڭ ۇلىم مەن قىزىمنىڭ تەلەفون نومىرلەرى، ولار الىستا، تىم الىستا تۇرادى. قولىڭ تيسە سولارعا حابارلاسشى. ول وسىنى ايتىپ، قولىمدى بوساتىپ جاستىعىنىڭ استىنان ءبىر ءتىلىم قاعازدى ماعان ۇسىندى ءارى مەنەن كوزىن الماعان كۇيى ءسوزىن ساباقتادى:
- ولار، ەكەۋى ازامات جاسىنا تولعان سوڭ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى سول جاققا وقۋعا كەتتى دە، ۇيلەنىپ قالىپ قويدى. بالالى-شاعالى بولدى. الايدا سونشا جىلدار ىشىندە تەك ءبىر-اق رەت كەلدى. اكەسى قايتىس بولعاندا. سودان بولار، مەن ولارعا وكپەلەدىم، شىنىمەن وكپەلەدىم. بۇرىن رەنجىسەم دە جۇرەگىمنىڭ تۇبىنەن ساعىناتىن ەدىم، كەيىن سول ساعىنىشىم جەك كورۋگە اينالىپ كەتكەندەي بولدى. مەن سودان بالانى، ودان تۋعان نەمەرە دەگەندەردى جەك كوردىم، جەك كوردىم. ول ەندى كوزدەرىن مەنەن تايدىرىپ، بولمەنىڭ توبەسىنە تىكتى. از كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ ءسوزىن قايتا جالعاستىردى:
- مەن ءبارى-ءبىر ەت جۇرەكتى پەندەمىن، انامىن، ايەلمىن، بويىمداعى ماحابباتىمدى، مەيىرىمىمدى بالالارىما توككىم كەلتىن. الايدا، ولار مەنەن بويلارىن اۋلاق سالعاسىن، سول مەيىرىمىمدى ادام بالاسىنان كورى، يتكە ارنادىم. يت دەگەنى بولماسا، يەسىنە ادال عوي ولار. ءوزىڭدى قابا جازداعان ءيتتى كۇشىك كۇنىنەن اسىرادىم. بارىمدى، جىلى-جۇمساقتى سونىڭ اۋزىنا توستىم. سونىمەن سويلەسىپ، سونىمەن سىرلاستىم. ءسويتىپ ول مەنىڭ ەڭ جاقىن جانىما اينالدى. مەن ونسىز ءومىرىمدى ەلەستەتە المايتىن دارەجەگە جەتكەنىمدى وزىمدە سەزبەي قالدىم. ادامداردى تۇسىنۋدەن قالىپ، يت جاندى بولىپ كەتتىم…. ول وسىلاردى ايتىپ، الدە نە ەسىنە تۇسكەندەي بولىمسىز ەزۋ تارتتى. ونىڭ ەزۋ تارتۋى كوڭىل قوشىنان ەمەس، وكىنىشتەن، اششى ءبىر مىسقىلدان ەدى. ول ءبىراز جاتتى دا نازارىن قايتا ماعان اۋدارىپ:
- ساعان راحمەت، ايتپاقشى “العىس، شەكسىز العىس”-دەگەندى قازاقشا قالاي ايتادى- دەدى ءسال ەزۋ تارتىپ. ونىڭ ءسوزى ازىلگە جۋىق بولسادا، شىنىندا دا جۇرەك ءسوزى ەدى. ءبىز ونىڭ ءسوزىن قازاقشا اۋدارىپ بەردىك. ول ىشتەي دايىندالىپ جاتقانداي ءبىر ءسات ءۇنسىز جاتتى دا:
- ساعان العىس، شەكسىز العىس-دەدى تازا قازاق تىلىندە. ول وسىنى ايتتى دا كەمسەڭدەپ جىلاپ كەتتى. ايەلىم ۇسىنعان قول جاۋلىعىمەن كوزىنەن سورعالاعان جاسىن ءسۇرتىپ قارت ايەل ءوز توسەگىندە قالا بەردى. بالالارىنا حابارلاساتىنىمدى ايتىپ، ءبىز قوش ايتىستىق. ەسىككە جەتە بەرگەنىمدە ول سوڭعى كۇشىن بويىنا جيناعان جانداي داۋىسىن كوتەرىپ:
- ولارعا ايت، مەن ولاردى ساعىندىم، ولاردى جاقسى كورەمىن-دەدى كەمسەڭدەپ.
- ءيا، ايتام اپاي-دەدىم مەن دە نىق سەنىممەن. اۋزىما “اپاي”-دەگەن ءسوز قالاي تۇسكەنىن وزىمدە سەزبەي قالدىم. بالكىم ايالاعانىم الدە جالعىزدىقتان زار جىلاعان جان-دۇنيەسىن تۇسىنگەنىمنەن بولار.
ءبىز ءۇنسىز ۇيگە قايتتىق. ەڭسەمدى باسقان ءبىر جۇك، ءوزىم دە انىعىن بىلمەيتىن ءبىر مۇڭ، ءبىر سىرلى سارىن جۇرەگىمدى ەزىپ كوپكە دەيىن كوڭىلىمە مازا بەرمەي ءجۇرىپ الدى.
بەرگەن ۋادەم بويىنشا ۇلى مەن قىزىنا سويلەسىپ، اناسىنىڭ جاعدايىن، ولاردى ساعىنعانىن، كورگىسى كەلەتىنىن ايتىپ، مۇمكىن بولسا تەزدەتىپ كەلۋىن ءوتىنىپ تەلەفون شالدىم. وسىدان تۋرا ءبىر اپتا وتكەندە شەتەلگە ءبىلىم اسىرۋعا ءبىر ايلىق وقۋعا كەتتىم. قالاما ورالاس سالا، ۇيىمە جەتۋگە اسىقتىم. تاكسيدەن تۇسە كوزىمە ءبىر توپ بالانىڭ ءبىر ءيتتى تاياقتاپ قۋىپ جۇرگەنى شالىندى. بارلاي قاراسام كورشى اپايدىڭ اقتوسى ەكەن، بۇرىنعىداي ءجۇنى جىلتىراپ، ەركەلەپ، ارسىلداپ جۇرگەن بەينەسى مۇلدە عايىپ، كوزدەرى جاپاقتاپ، جاۋتاڭداپ كورىنگەنگە ءبىر قارايدى، اراشا ىزدەيدى، بىردەڭە بەرەمە دەپ كوزدەرى سۇزىلە ۇمىتپەن قارايدى. بالالاردان ءيتتى اراشالاپ الىپ باسىن سيپادىم، ول مەنىڭ اياعىمدى يسكەلەپ، بىردەم الدىما، بىردەم ارتىما وتەدى. بۇنىڭ يەسى قايدا ەكەن دەپ جان-جاعىما قارايمىن، ول كورىنبەيدى. وسى ءسات ۇيدەن شىققان بالالارىم مەن ايەلىم قۋانىشتارىن جاسىرا الماعان بەينەدە ماعان قاراپ جۇگىرىپ كەلەدى ەكەن. مەن ولارمەن قاۋىشىپ بولعان سوڭ ايەلىمنەن اپايدىڭ حالى قالاي دەپ سۇرادىم. ايەلىمنەن بۇرىن بالام جاۋاپ بەردى:
- اپاي قايتىس بولدى، اناۋ تاۋدىڭ بوكتەرىنە اپارىپ جەرلەدى-دەدى. بۇنى ەستىپ جۇرەگىم مۇڭايىپ سالا بەردى. ايەلىم ءشاي ۇستىندە ول كىسىنىڭ مەن كەتكەن سوڭ شاماسى ەكى جەتىدەن سوڭ سول ەمحانادا كوز جۇمعانىن، بالالارىنىڭ كەلىپ، ءۇيىن ساتىپ قايتا كەتىپ قالعانىن ايتتى. كەنەت الدە نە ەسىنە ءتۇسىپ:
- ايتپاقشى، ول كىسى مەنى ءبىر كۇنى تەلەفون شالىپ شاقىردى، بارىپ ەدىم، تىم جۇدەۋ ەكەن. سەنى سۇرادى، وقۋعا كەتكەنىڭدى ايتىپ ەدىم، اجەپ-ءتاۋىر مۇڭايىپ قالدى. كەتەرىمدە مىنانى كۇيەۋىڭە بەر-دەپ ماعان ءبىر تۇيىنشەك بەردى. ءالى اشىپ قارامادىم، قازىر – دەپ جاتىن بولمەگە كىرىپ كەتتى دە ءبىرازدان سوڭ ءبىر اق ماتاعا ورالعان شاعىن عانا تۇيىنشەك زاتتى مەنىڭ قولىما ۇستاتتى. اتا-بابامنان قالعان ەسكى ءبىر باعالى زاتتى الاقانىما العانداي ىشتەي تولقىپ قالدىم. ەپتەپ اشىپ ەدىم، تۇيىنشەك ىشىنەن ءيتتىڭ قارعىباۋى شىقتى. ول وسى قارعىباۋمەن ءيتىن جەتەلەپ جۇرەتىندى، سول بەينەسى كوز الدىمنان ءبىر سىرعىپ ءوتتى. كەنەت سانامدا جارق ەتكەن جاسىن وي ءونبويىمدى ءدۇر ەتكىزدى. ورنىمنان اتىپ تۇردىم دا، دالاعا شىعىپ، اقتوستى ىزدەي باستادىم. ءبىر ءۇيدىڭ بۇرىشىنان اينالا بەرە ءبىر توپ ادامدى كوزىم شالدى، ارتىندا شۇبىرعان بالالار داۋرىعىپ:
- انە قاشتى، مىنە شىقتى -دەپ الدە نەنىڭ ىزىنە تۇسكەندەي شۇبىرىپ ءجۇر ەكەن. وسى بالالار كوردى مە ەكەن، سولاردان سۇراستىرايىن دەپ سولاي قاراي بەتتەگەنىم سول ەدى، تارس ەتىپ اتىلعان مىلتىق داۋىسى كەشكى تىنىق اسپاندى ءتىلىپ وتكەندەي بولدى. جۇگىرىپ جەتىپ ەدىم، كوزىمە قان-جوسا بولىپ جاتقان اپايدىڭ ءيتى شالىندى. بويىمدى ءبىر ءتۇرلى اشۋ كەرنەپ كەتكەنىن وزىمدە سەزبەي قالدىم، داۋىسىم دا قاتتى شىعىپ كەتتى:
- قايسىڭ بۇل ءيتتى اتقان، نە ءۇشىن، نە ءۇشىن اتاسىڭدار!؟ -دەدىم. وسى ءسات الدە كىم يىعىما قولىن ارتىپ، وزىنە قاراتتى. ورتا جاسار ەر ادام ەكەن. ول ءبىر ءسات ءۇنسىز قاراپ تۇردى دا:
- ءبىز قاڭعىباس يتتەردى اكىمشىلىكتىڭ بۇيرىعىمەن ۇستاپ، كونبەگەندەرىن اتىپ جاتىرمىز، سوڭعى كۇندەرى قالامىزدا قاڭعىباس يتتەردىڭ بالالارعا شابۋىلى جيىلەپ كەتتى. ءبىر بالانىڭ تىپتى ءومىرىن جالماي جازدادى. سولاي جاساماسقا امال بولماي تۇر.
- جوق، بۇل قاڭعىباس يت ەمەس، تەك قاراۋسىز قالدى – دەدىم مەن ونىڭ جۇزىنە تىكە قاراپ. ول انتەك ميعىنان كۇلدى دە:
- قاڭعىباس پەن قاراۋسىز قالۋدىڭ ايىرماسى شامالى، ماعانالاس ۇعىم، تەك بىرەۋى انايى، ال ەندى ءبىرى سىپايى ايتىلعانى بولماسا. ول وسىنى ايتتى دا اتىلعان ءيتتى ماشيناعا سالۋدى بۇيىردى. مەن وسى ءسات قولىمداعى قارعى باۋدى اپارىپ اقتوستىڭ موينىنا بايلاپ، باسىن سيپادىم دا، ىشتەي “قوش اپايدىڭ ادال سەرىگى، كەشىككەنىم ءۇشىن كەشىر”-دەدىم دە ورنىمنان تۇرىپ، ۇيىمە قاراي اياڭدادىم. كوڭىلىم جابىرقاپ قۇلازىپ كەلەمىن. كەنەت الدىمنان “اكەلەپ” جۇگىرىپ كەلە جاتقان بالالارىمدى كوردىم. شاماسى ولاردا مەن دالاعا شىققان سوڭ ارتىمنان ەرە شىققان بولار، قايتسىن ەندى جاڭا عانا ورتالارىنا ورالعان اكەلەرىنە ءالى مەيىرلەرى قانىپ ۇلگىرمەگەنى ءبىلىنىپ تۇر. اياعىن ەندى ەركىن باسىپ ۇيرەنگەن كەنجەمنىڭ جۇگىرىسى ءتىپتى ەرەن، ءبىر ورىندا ەكى اياعىمەن كەزەك سەكىرىپ تۇر ما، جوق الدە جۇگىرگەنسىپ كەلەمە ول جاعى انىق ەمەس، ايتەۋ كوتەرىلگەن اياعى جەرگە تيەر-تيمەس قايتا كوتەرىلەدى. كوڭىلى شالقار تەڭىزدەي، ەكى كوزى جايناپ، ەزۋى قۇلاعىنا جەتەردەي اقسيىپ كۇلىپ، ءماز بولىپ كەلەدى. ماعان جەتۋگە سونشا اسىق. ولاردى كورىپ كوڭىل دالامنان باتۋعا شاق تۇرعان جۇرەگىمنىڭ جۇلدىزى جارق ەتىپ سانامنىڭ اسپانىنا بىراق شىقتى.
(سوڭى)
اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەدپگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى،
ەلتانۋ جانە تۋريزم كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى
قاستەر سارقىتقان
پىكىر قالدىرۋ