|  |  | 

جاھان جاڭالىقتارى تاريح

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

بارشا ادامزات تاريحى جاراتىلعاننان بەرى جەر، بايلىق، اتاق-داڭق جانە باسقا دا يگىلىكتەر ءۇشىن بولعان ءبىرتالاي قاندى قىرعىن سوعىستاردى باسىنان كەشىرىپ كەلەدى. وسى ورايدا NUR.KZ  نازارلارىڭىزعا تاريحتا بەرى ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار ءتىزىمىن ۇسىنادى.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

فوتو: RAMBLER.RU

ماوريلەر

ماوريلەر جەر بەتىندەگى جاۋىنگەر حالىقتاردىڭ ءبىرى بولعان. بۇل تايپا قارسىلاستارىمەن توبەلەسۋدى كوڭىل-كۇي مەن بەدەلدى كوتەرەتىن ەڭ كەرەمەت ءتاسىل دەپ ساناعان. جاۋىنا ەسە جىبەرمەۋ ءۇشىن ولار جالماۋىزدىققا دەيىن بارۋدان تايىنباعان. وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قاراعاندا ماوريلەر ەشقاشان بىرەۋگە تاۋەلدى بولماعان. ال، ولاردىڭ قانىشەرلەرگە ارنالعان “حاكا” دەپ اتالاتىن بيلەرىن ءالى كۇنگە دەيىن ماوريلەردىڭ رەگبيدەن ۇلتتىق قۇراماسى ورىندايدى.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

ماوريلەر. فوتو: عالامتوردان الىنعان

گۋركحتار

كوپتەگەن حالىقتىڭ ءالى كەلمەگەن بريتان يمپەرياسىنىڭ وتارلىق شابۋىلدارىن تىيۋعا نەپالدىق گۋركحتاردىڭ كۇشى جەتكەن. ولارمەن سوعىسقان اعىلشىندىقتاردىڭ پايىمداۋىنشا، گۋركحتاردىڭ تىم جوعارى اگرەسسيۆتىلىگى مەن ەشتەڭەدەن قورىقپاۋى ولاردى وزگەلەردەن ايرىقشا ەتىپ تۇرعان. سول سەبەپتى دە انگليا ءتىپتى ەسكى قارسىلاستارىن اسكەري قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتارىنا قوسقىسى كەلگەن.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

گۋركحتار. فوتو: عالامتور جەلىسىنەن الىنعان

داياكتار

بۇل تايپادا كوسەمدەرىنە جاۋىنىڭ باسىن اكەلگەن جاسوسپىرىمدەر عانا ەركەك دەگەن اتقا يە بولعان. وسى ءبىر داستۇرلەرىنە قاراپ-اق داياكتاردىڭ قانشالىقتى قاتىگەز حالىق ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. قۋانىشىمىزعا وراي، ولار بىزگە تىم الىستا ورنالاسقان كاليمانتان ارالىندا ءومىر سۇرەدى. بىراق، سول جەردە ءجۇرىپ-اق داياكتار الدەقاشان دامىپ كەتكەن وركەنيەتتى مەملەكەتتەردى قورقىتقىسى كەلەدى.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

داياكتار. فوتو: عالامتوردان الىنعان

قالماقتار

تاڭعالاتىن تۇگى جوق: قالماقتار شىن مانىندە الەمدەگى ەڭ ەرجۇرەك حالىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ولاردىڭ تۇپكى اتالارى ويراتتار كەزىندە يسلام ءدىنىن قابىلداۋدان باس تارتىپ، كەيىن شىڭعىسحانىڭ تايپاسىمەن تۋىس بوپ كەتكەن. قازىرگى تاڭدا قالماقتاردىڭ كوبىسى وزدەرىن كۇللى عالامدى جاۋلاپ العىسى كەلگەن ۇلى بيلەۋشىنىڭ ۇرپاقتارىمىز دەپ ماقتانادى.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

قالماقتار. فوتو: عالامتوردان الىنعان

اپاچيلار

بۇل تايپا جۇزدەگەن جىلدار بويى مەكسيكالىق ۇندىستەرمەن جەر ءۇشىن كۇرەسكەن. كەيىنىرەك، ولار بار ايلا-تاسىلدەرىن پايدالانىپ اق ناسىلدىلەردى جەڭىپ، ۇزاق ۋاقىت ءوز شەكارالارىن قورعاپ تۇرعان. اپاچيلار ءبىر كەزدەرى اقش-تىڭ وڭتۇستىك-باتىس وڭىرلەرىنە قارسى سوعىس اشىپ، الپاۋىت مەملەكەتكە اسكەرلەرىنىڭ بار كۇشىن تەك وسى تايپاعا باعىتتاۋعا تۋرا كەلگەن.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

اپاچيلار. فوتو: عالامتوردان الىنعان

نيندزيا جاۋىنگەرلەرى

شامامەن XV عاسىرلاردا جالدامالى كىسى ولتىرۋشىلەر – نيندزيالاردىڭ اتى شىققان بولاتىن. نەشە ءتۇرلى تاسىلدەردى جاقسى بىلەتىن ءارى ۇنەمى جاسىرىن تۇردە جۇرەتىن جاۋىنگەرلەر ورتاعاسىرلىق جاپونيا ەلىنىڭ ناعىز اڭىزىنا اينالعان. كەيبىر تاريحشىلاردىڭ زەرتتەۋىنشە نيندزيالاردى ءوز الدىنا بولەك حالىق رەتىندە دە قاراستىرۋعا بولادى ەكەن.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

نيندزيا جاۋىنگەرلەرى. فوتو عالامتوردان الىنعان

nur.kz

Related Articles

  • وا قورعانىسقا قارجىنى نە سەبەپتى ارتتىردى؟ كاسپيدەن ۋكرايناعا زىمىران ۇشىرعان رەسەي سۋدى لاستاپ جاتىر ما؟

    ەلنۇر ءالىموۆا قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، وزبەكستان جانە ازەربايجان اسكەرى بىرىگىپ وتكىزگەن «بىرلەستىك-2024» جاتتىعۋى. ماڭعىستاۋ وبلىسى، شىلدە 2024 جىل. قازاقستان قورعانىس مينيسترلىگى تاراتقان سۋرەت.  ورتالىق ازيا ەلدەرى قورعانىس شىعىنىن ارتتىردى، مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ «قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ەكى ەسە كوپ ءوندىرۋدى جوسپارلاپ وتىر، الايدا ۇكىمەت بۇل سالادا جۇمىس كۇشىنىڭ ازايعانىن ەسەپكە الماعان». «كاسپي تەڭىزىنەن ۋكرايناعا زىمىران ۇشىرىپ جاتقان رەسەي تەڭىزدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن ۋشىقتىرىپ جاتىر». باتىس باسىلىمدارى بۇل اپتادا وسى تاقىرىپتارعا كەڭىرەك توقتالدى. ورتالىق ازيا قورعانىس شىعىنىن ارتتىردى. مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ اقش-تاعى «امەريكا داۋىسى» سايتى ۋكرايناداعى سوعىس ءتارىزدى ايماقتاعى قاقتىعىستار كۇشەيگەن تۇستا ورتالىق ازيا ەلدەرى قورعانىس سالاسىنا جۇمسايتىن اقشانى ارتتىرعانىنا نازار اۋداردى. بىراق ساراپشىلار مۇنداي شىعىن تۇراقتىلىققا سەپتەسەتىنىنە كۇمان كەلتىردى. ستوكگولمدەگى بەيبىتشىلىكتى

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: