Тарихта айрықша қатыгездігімен ерекшеленген тайпалар

جاھان جاڭالىقتارى تاريح

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

kerey.kz

| Dec 19, 2016

بارشا ادامزات تاريحى جاراتىلعاننان بەرى جەر، بايلىق، اتاق-داڭق جانە باسقا دا يگىلىكتەر ءۇشىن بولعان ءبىرتالاي قاندى قىرعىن سوعىستاردى باسىنان كەشىرىپ كەلەدى. وسى ورايدا NUR.KZ نازارلارىڭىزعا تاريحتا بەرى ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار ءتىزىمىن ۇسىنادى.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

فوتو: RAMBLER.RU

ماوريلەر

ماوريلەر جەر بەتىندەگى جاۋىنگەر حالىقتاردىڭ ءبىرى بولعان. بۇل تايپا قارسىلاستارىمەن توبەلەسۋدى كوڭىل-كۇي مەن بەدەلدى كوتەرەتىن ەڭ كەرەمەت ءتاسىل دەپ ساناعان. جاۋىنا ەسە جىبەرمەۋ ءۇشىن ولار جالماۋىزدىققا دەيىن بارۋدان تايىنباعان. وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قاراعاندا ماوريلەر ەشقاشان بىرەۋگە تاۋەلدى بولماعان. ال، ولاردىڭ قانىشەرلەرگە ارنالعان “حاكا” دەپ اتالاتىن بيلەرىن ءالى كۇنگە دەيىن ماوريلەردىڭ رەگبيدەن ۇلتتىق قۇراماسى ورىندايدى.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

ماوريلەر. فوتو: عالامتوردان الىنعان

گۋركحتار

كوپتەگەن حالىقتىڭ ءالى كەلمەگەن بريتان يمپەرياسىنىڭ وتارلىق شابۋىلدارىن تىيۋعا نەپالدىق گۋركحتاردىڭ كۇشى جەتكەن. ولارمەن سوعىسقان اعىلشىندىقتاردىڭ پايىمداۋىنشا، گۋركحتاردىڭ تىم جوعارى اگرەسسيۆتىلىگى مەن ەشتەڭەدەن قورىقپاۋى ولاردى وزگەلەردەن ايرىقشا ەتىپ تۇرعان. سول سەبەپتى دە انگليا ءتىپتى ەسكى قارسىلاستارىن اسكەري قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتارىنا قوسقىسى كەلگەن.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

گۋركحتار. فوتو: عالامتور جەلىسىنەن الىنعان

داياكتار

بۇل تايپادا كوسەمدەرىنە جاۋىنىڭ باسىن اكەلگەن جاسوسپىرىمدەر عانا ەركەك دەگەن اتقا يە بولعان. وسى ءبىر داستۇرلەرىنە قاراپ-اق داياكتاردىڭ قانشالىقتى قاتىگەز حالىق ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. قۋانىشىمىزعا وراي، ولار بىزگە تىم الىستا ورنالاسقان كاليمانتان ارالىندا ءومىر سۇرەدى. بىراق، سول جەردە ءجۇرىپ-اق داياكتار الدەقاشان دامىپ كەتكەن وركەنيەتتى مەملەكەتتەردى قورقىتقىسى كەلەدى.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

داياكتار. فوتو: عالامتوردان الىنعان

قالماقتار

تاڭعالاتىن تۇگى جوق: قالماقتار شىن مانىندە الەمدەگى ەڭ ەرجۇرەك حالىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ولاردىڭ تۇپكى اتالارى ويراتتار كەزىندە يسلام ءدىنىن قابىلداۋدان باس تارتىپ، كەيىن شىڭعىسحانىڭ تايپاسىمەن تۋىس بوپ كەتكەن. قازىرگى تاڭدا قالماقتاردىڭ كوبىسى وزدەرىن كۇللى عالامدى جاۋلاپ العىسى كەلگەن ۇلى بيلەۋشىنىڭ ۇرپاقتارىمىز دەپ ماقتانادى.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

قالماقتار. فوتو: عالامتوردان الىنعان

اپاچيلار

بۇل تايپا جۇزدەگەن جىلدار بويى مەكسيكالىق ۇندىستەرمەن جەر ءۇشىن كۇرەسكەن. كەيىنىرەك، ولار بار ايلا-تاسىلدەرىن پايدالانىپ اق ناسىلدىلەردى جەڭىپ، ۇزاق ۋاقىت ءوز شەكارالارىن قورعاپ تۇرعان. اپاچيلار ءبىر كەزدەرى اقش-تىڭ وڭتۇستىك-باتىس وڭىرلەرىنە قارسى سوعىس اشىپ، الپاۋىت مەملەكەتكە اسكەرلەرىنىڭ بار كۇشىن تەك وسى تايپاعا باعىتتاۋعا تۋرا كەلگەن.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

اپاچيلار. فوتو: عالامتوردان الىنعان

نيندزيا جاۋىنگەرلەرى

شامامەن XV عاسىرلاردا جالدامالى كىسى ولتىرۋشىلەر – نيندزيالاردىڭ اتى شىققان بولاتىن. نەشە ءتۇرلى تاسىلدەردى جاقسى بىلەتىن ءارى ۇنەمى جاسىرىن تۇردە جۇرەتىن جاۋىنگەرلەر ورتاعاسىرلىق جاپونيا ەلىنىڭ ناعىز اڭىزىنا اينالعان. كەيبىر تاريحشىلاردىڭ زەرتتەۋىنشە نيندزيالاردى ءوز الدىنا بولەك حالىق رەتىندە دە قاراستىرۋعا بولادى ەكەن.

تاريحتا ايرىقشا قاتىگەزدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن تايپالار

نيندزيا جاۋىنگەرلەرى. فوتو عالامتوردان الىنعان

nur.kz

ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

kerey.kz

فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى. كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ
زەلەنسكي ۋيتكوفف جانە كۋشنەرمەن “مازمۇندى اڭگىمە” بولعانىن ايتتى

kerey.kz

ۆلاديمير زەلەنسكي ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي اقش پرەزيدەنتىنىڭ ارنايى ۋاكىلى ستيۆ ۋيتكوفف جانە ترامپتىڭ كۇيەۋبالاسى دجارەد كۋشنەرمەن تەلەفونمەن ء“ماندى ءارى كونسترۋكتيۆتى” اڭگىمەلەسكەنىن حابارلادى. ۋيتكوفف پەن كۋشنەر 2 جەلتوقساندا ماسكەۋدە رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن كەزدەسكەن. ء“بىز كوپتەگەن اسپەكتىگە نازار اۋداردىق جانە قانتوگىستى توقتاتىپ، رەسەيدىڭ ءۇشىنشى رەت باسىپ كىرۋ قاۋپىن جويۋعا كەپىلدىك بەرەتىن ماڭىزدى جايتتاردى، سونىمەن بىرگە رەسەيدىڭ وتكەن جولعىداي ۋادەسىن ورىنداماۋ قاۋپى سياقتى نارسەلەردى تالقىلادىق” دەدى زەلەنسكي. اڭگىمەگە سونىمەن بىرگە قازىر اقش-تا جۇرگەن ۋكراينا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جانە قورعانىس كەڭەسىنىڭ حاتشىسى رۋستەم ۋمەروۆ، قارۋلى شتابتىڭ باستىعى اندرەي گناتوۆ قاتىسقان. Axios دەرەگىنشە، اڭگىمە ەكى ساعاتقا سوزىلعان. كەلىسسوزدەردەن حابارى بار دەرەككوزدىڭ ايتۋىنشا، ۋيتكوفف پەن كۋشنەر ەكى جاقتىڭ دا تالاپتارىن جيناپ جاتىر جانە ءپۋتيندى دە، زەلەنسكيدى دە
تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»

kerey.kz

بۇل داعاندەل، باقاناس ولكەسىنەن شىققان بي ءۇيسىنباي جانۇزاقۇلى حاقىندا قۇراستىرىلىپ جازىلعان كىتاپ. تىڭ تولىقتىرىلعان ەڭبەكتە بولىس الدەكە كۇسەنۇلى، داعاندەلى بولىسىنىڭ باسشىلارى مەن بيلەرىمەن قاتار ءابدىراحمان ءالىمحانۇلى ءجۇنىسوۆ سىندى ايتۋلى تۇلعالار جايلى اڭگىمە قوزعالعان. ولاردىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەكتەرى، بيلىك، كەسىم – شەشىمدەرى، حالىق اۋزىندا قالعان قاناتتى سوزدەرى مەن ءومىر جولدارى، اتا – تەك شەجىرەسى قامتىلعان. سونىمەن قاتار مۇراعات دەرەكتەرىندەگى مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن. كىتاپقا ەسىمى ەنگەن ەرلەردىڭ زامانى، ۇزەڭگىلەس سەرىكتەرى تۋرالى جازىلعان كەي ماقالالار، جىر –داستاندار، ۇزىندىلەر ەنگەن. كىتاپ قالىڭ وقىرمان قاۋىمعا ارنالعان. تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»، - جەبە باسپاسى، شىمكەنت قالاسى.134 بەت تولىق نۇسقاسىن تومەندەگى سىلتەمە ارقىلى وقي الاسىز. ءۇيسىنباي كىتاپ kerey.kz
زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

kerey.kz

رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن
تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ مەنشىگىندە

kerey.kz

شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ. كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.