Қытайдағы “Демократиялық Таңдау Күресі”

Жаһан жаңалықтары Көз қарас Саясат Суреттер сөйлейді Тарих

Қытайдағы “Демократиялық Таңдау Күресі”

| Oct 8, 2017

Осы уақытқа дейін біз Қытай қоғамы мен қытай билігі арасында әртүрлі күрделі топтар мен пікір, танымы бір-біріне келісе бермейтін саяси, қаржылық шонжарлардың астыртын айқасы туралы қысыр кеңестің басын шалып қойған едік. Бүгін соның азғантай бұшпағы ретінде тариx бетінде қалған тағы бір оқиғадан шағын шолу жасамақшымыз. Ол қытайдағы “Демократиялық Таңдау Күресі”. Жалпы қытай қоғамы демократиялық күрестерден көз ашпаған қоғам, біз соны көп біле бермейміз, күрестердің өз тариxи категориясы бар, барлық күрестерден бұл күрес сәл өзгеше. Біздің бағанадан айтқымыз келіп отырған дата 1989- жылы Пекинде болған Тян Әнмін (天安门) оқиғасы. Eldeç Orda суреті.
Тян Әнмін алаңы әлемдегі ең үлкен, ең кең алаңдардың қатарына жатады. Қытайдағы демократиялық қанды күрестің ең көрнектісінің бірі осы алаңда орын алған. Оқиға 1989- жылы маусым айында туылған. Оқиғадан жарты ай бұрын Горбачев Пекинге арнайы мемлекеттік сапармен келген. Оқиғаға батыстағы Ауропа (Европа) әлемінің де түртпегі бар. Ең бастысебеп- Қыайда Демократиялық Бостандық. Осы күннің қанды таңдауын кілең студенттер жасаған. Алаңға неше он мың студенттер бірқанша күн бойы аштық жариялап, билікке қысым түсірген. Митинг барысында бұл қозғалыстың ең көрнектілерінің бірі болған студент қыздың мүсінін тұрғызып үлгірген. Қозғалыс өте аянышты бастықтырылған. Митингке шыққан неше он мың адамды бір түнде тазалап жоқ қып жіберген (алаңды ешқандай қан дағын қалтырмай жууып тазалаған). Митинг ұйымдастырушылардың біразы шетелге қашып тынған, соның бірі Шыңжаңдық Өркеш (суретте, қысқа жеңді көк жейде киген). Өркеш қазір Тайванда болуы мүмкін. Демократиялық Таңдау қозғалысын ұйымдастырушы студенттерден шетелде басқа тірі жүргендері де бар. Арада қанша жыл өтседе шетелде және Қытайда бұл датаны жасырын атап өтетіндер көп. Митингті қарумен тоқтату кезінде қаңғырған оқ тиіп қайтыс болған Қазақ студенттері де болған. Eldeç Orda суреті.
Тян Әнмін оқиғасы кезінде Жияң Земін(江泽民) Шаңғайда (上海) қала бастығы еді. Оқиға барысында ол дереу Шаңғайдан Пекинге ауысып келді, келе сала оқиғаны жөнге салды да көп өтпей Қытайдың төрағасы болды. Бұл Жияң Земін Қытай-Қазақстан шекарасын (бүгінгі шекараны) бекітуде үлкен рөл ойнады.
Жалпы, Тян Әнмін оқиғасының ақиқаты әлі толық ашылған жоқ. Зардап шеккендермен өлім құшқандар туралы еш айтылмайды. Қытай билігінде жік жөп, топ көп. Бүгінгі билік тобындағылар сол тұста қандай пікір-танымда еді, бұл да қызық әңгіме. Ұлттық элитаның ұясы Шаңғайлықтар билікті қайтып тартып алды, ол тіптен қызық. Демократиялық Таңдау Күресі жеңіске жетсе не өзгеріс олар еді, бәрінен де сол қызық. Қытай қоғамындағы демократиялық тепе теңсіздік жалғаса берсе мұндай митинг, оқиға қытай қоғамынан ешқашан сейілмейді. Eldeç Orda суреті.

Eldeç Orda суреті. Eldeç Ordaтың facebook парақшасынан алынды

Қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Қазақстан билігі мемлекеттік тілді дамыту үшін қатаң шешімдерге барғысы келмейді дейік. Бірақ қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады? Соны ойланып көрейік. Қазақ тілін дамыту жайын айтқан кезде Қазақстан билігі қоғамды екіге бөледі. Бірі – тілді дамытудың радикал шешімдерін ұстанады, екінші жағы – қазіргі статус-квоны сақтағысы келеді, яғни ештеңе өзгертпей-ақ қояйық дейді. Бірақ екі жолды да таңдамай, ортасымен жүруді ұсынып көрсек қайтеді!? Батыл қадамдарға барайық, бірақ ол радикал жол болмасын. Қазақ тілін күшпен емес, ортаны дамыту арқылы күшейтсек болады. Яғни адамдар тілді үйреніп әуре болмай-ақ, халық жай ғана қазақ тілі аясында өмір сүруді үйренсін. Негізгі ой осы. Біз осы уақытқа дейін адамдар ортаны
Елдес Орда, тарихшы: «Түркістан» атауын қолдану – аймақтағы жұмсақ күш позициясын нығайту тәсілі

kerey.kz

Фото ашық дереккөздерден алында Өткен аптада Түркияның ұлттық білім министрлігі мектеп бағдарламасына «Түркістан» деген терминді енгізген еді. Шетел басылымдарының жазуынша, бұл атау енді «Орталық Азия» ұғымының орнына қолданылмақ. Білім министрі Юсуф Текин жаңа атау түркі әлемінің бірлігін қамтамасыз етуге бағытталғанын айтады. Оның сөзінше, үкімет оқу бағдарламасынан империялық мағынасы бар географиялық атауларды алып тастамақшы. Ең қызығы, «Түркістан» аумағына Қазақстаннан бөлек, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан мен Тәжікстан жатады екен. Сондай-ақ кейбір басылымдар бұл терминнің Қытайдың батысында орналасқан Шыңжан өлкесіне қатысы барын да атап өтті. Кейбір ғалымдар «Орталық Азия» термині колониализмнен қалғанын жиі атап жүр. ХХ ғасырдағы әлемдік академиялық ғылымды сол кездегі ірі империялар қалыптастырғандықтан, бүгінде мұндай терминдер мен атаулар халық санасына әбден сіңіп
АБАҚ АНА ЖӘНЕ ТАСБИКЕ АНА

kerey.kz

Мәми би Жұртбайұлының шежіресінде айтылуынша Керей ұлысының арғы тегі – Шеп, Сеп, Байлау, Қойлау, Елдей, Көлдей, Изен, Жусан секілді тайпалардан таралады екен. Аталған тайпалардың біразы ескі тарих беттерінен кездессе, енді бір бөлімі қазірге дейін Керей руындағы аталардың есімі ретінде аталып келеді. Мұның бір себебін арғы тарихтағы аталардың аты өшпесін деп кейінгі ұрпақтарының аталар атын қайта жаңғыртып қойған дәстүрінен қарау керек. Абақ атауына келсек, арыда Керей ханзадалары мен ханышаларының арасында Абақ, Абақберді, Абахан, Абақтай, Абақай, Абақ бике сынды есімдер болған. Сол ата-апаларының жолын жалғаған, тозып кеткен Керей елінің басын қосып, оған әз ана болған Абақ есімді қасиетті ана өмірде болған адам. Қазақ тарихында ру атына айналған әз аналар аз болмаған. Көрнекті жазушы,
Зеленский Уиткофф және Кушнермен “мазмұнды әңгіме” болғанын айтты

kerey.kz

Владимир Зеленский Украина президенті Владимир Зеленский АҚШ президентінің арнайы уәкілі Стив Уиткофф және Трамптың күйеубаласы Джаред Кушнермен телефонмен “мәнді әрі конструктивті” әңгімелескенін хабарлады. Уиткофф пен Кушнер 2 желтоқсанда Мәскеуде Ресей президенті Владимир Путинмен кездескен. “Біз көптеген аспектіге назар аудардық және қантөгісті тоқтатып, Ресейдің үшінші рет басып кіру қаупін жоюға кепілдік беретін маңызды жайттарды, сонымен бірге Ресейдің өткен жолғыдай уәдесін орындамау қаупі сияқты нәрселерді талқыладық” деді Зеленский. Әңгімеге сонымен бірге қазір АҚШ-та жүрген Украина ұлттық қауіпсіздік және қорғаныс кеңесінің хатшысы Рустем Умеров, қарулы штабтың бастығы Андрей Гнатов қатысқан. Axios дерегінше, әңгіме екі сағатқа созылған. Келіссөздерден хабары бар дереккөздің айтуынша, Уиткофф пен Кушнер екі жақтың да талаптарын жинап жатыр және Путинді де, Зеленскийді де
Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

kerey.kz

Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz