Жүгіртпелер
 |  | 

Тарих

Қалқа- тұңғыс-манчжур текті халық.

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  May 19, 2015

Oraliqtar1

Нұрболат Пірімбет

Қалқа- тұңғыс-манчжур текті халық. Ғалымдар олардың жұрнағын Амур өзені жағалауы мен Сунгари өзенінің батыс бөлігінен тапқан ( Таң династиясы, 618 -908 жылдар аралығында). Біз шивей халықтары туралы Қытайдың Таң династиясы жылнамасынан жазылған үзінді келтіреміз;

«… соғыс қаруы ретінде олар сүйекті садақ пен «ху» ағашынан жасалынған жебелерді пайдаланған, өздері кереметтей мерген садақшылар болған. Мезгіл – мезгіл лақтыруға арналған шағын найзаларымен аңға шығып тұрған. Олар жер өңдеп, шағын үйлер тұрғызды. Үйдің төбесін терілермен жапқан. Үй жануарлары ретінде ит пен шашқа ұстады…
Бұл кісілер жер өңдегенде ағаштың басын сүйірлеп одан соқа жасайды. Оны бір адам тартып жүреді, сол арқылы егіс егеді. Бірақ, одан алатын өнімдері шамалы… Әдетте өзен бойлап қоныстанады. Он немесе тіпті жүздеген отбасылар бірігіп, шағын қауым құрып өмір сүрді . Шаштары сабалақ, киімдері сол жағына қарай түймеленген. Неке құру тәртібін реттейтін заңдары: күйеу жігіт алдымен қыз үйіне барып 3 жыл жұмыс істеуі қажет. Сол себептенде ол болашақ жарымен тығыз қарым-қатынас жасай алады. Үш жыл жұмысқа жалданып келген соң, кұйеуі әйелін ертіп, бір арбаға отырады да, оны қызға берген жасау – жабдықпен толтырады. Сөйтіп, барабандатып, сайрандатып, жігіттің еліне қайтады. Жерлеу рәсімдері: әр шивейлердің отбасылары шағын қалқа тұрғызып, оның үстіне өлгендердің мүрдесін тастайды. Өлген адамның соңынан үш жыл аза тұтып жүреді… Шивейлер бұқа жеккен арбаға мініп жүрген. Үйлерін терімен немесе жас талдарды қиып жапқан. Өзеннен өту үшін тал мен теріден қайық, сал жасаға. Аттарын жайылымға емін-еркін жібереді. Олар қой ұстамайды және жылқы малдары да аз. Олар үстеріне теріден немесе былғарыдан тігілген мохе киді…»
Жоғарғыдағы айтылған суреттеме қазіргі моңғолдарға келеді. Мәселен, моңғолдардың жерлеу рәсімі (адам денесін жер қойнына бермей сақтау) әлі күнге дейін сақталған. Тіпті, коммунистер заманында да олар мүрдені үйінен қырық-елу шақырым қашықтыққа дала немесе орман ішіне апарып, бос тастап кетеді. Әдетте жерлеу рәсіміне қатысушылар одан кейін үйіне басқа жолмен қайтып келеді. Себебі, моңғолдар өлген адамның елесі өздерімен бірге еріп келуінен қауіптенген.
Біз қалқалар мұндай дәстүрді өздері бұған дейін көп жылдар бойы мекен еткен солтүстік мәңгі мұзды аумақтардан өздерімен бірге алып келген болуы керек деп болжаймыз. Ал, мұндай жерлеу рәсімі түрік халықтарына мүлдем жат. Моңғолдар бүгін де осыдан 9 ғасыр бұрынғы шивейлер сияқты қалыңдығының үйіне барып тұра береді. Ал, түріктер де мұндай ғұрып жоқ. Осыған қарағанда шивейлер Шыңғыс хан заманында түріктердің ісіне мүлдем араласпай, Амур бойы мен оның салаларында тып-тыныш өмір сүріп жатқан болды. Тек, тиыш жатқан халықты бір уақыттарда түрік дәстүрін ұстанған ел екендігін дәлелдеп есіміз шығып жүрген біздің өзіміз.

facebook әлеметтк желден алынды

 

Related Articles

  • ОА қорғанысқа қаржыны не себепті арттырды? Каспийден Украинаға зымыран ұшырған Ресей суды ластап жатыр ма?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Елнұр ӘЛІМОВА Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Әзербайжан әскері бірігіп өткізген «Бірлестік-2024» жаттығуы. Маңғыстау облысы, шілде 2024 жыл. Қазақстан қорғаныс министрлігі таратқан сурет.  Орталық Азия елдері қорғаныс шығынын арттырды, мұның астарында не жатыр? «Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін екі есе көп өндіруді жоспарлап отыр, алайда үкімет бұл салада жұмыс күшінің азайғанын есепке алмаған». «Каспий теңізінен Украинаға зымыран ұшырып жатқан Ресей теңіздің экологиялық ахуалын ушықтырып жатыр». Батыс басылымдары бұл аптада осы тақырыптарға кеңірек тоқталды. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚОРҒАНЫС ШЫҒЫНЫН АРТТЫРДЫ. МҰНЫҢ АСТАРЫНДА НЕ ЖАТЫР? АҚШ-тағы «Америка дауысы» сайты Украинадағы соғыс тәрізді аймақтағы қақтығыстар күшейген тұста Орталық Азия елдері қорғаныс саласына жұмсайтын ақшаны арттырғанына назар аударды. Бірақ сарапшылар мұндай шығын тұрақтылыққа септесетініне күмән келтірді. Стокгольмдегі бейбітшілікті

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: