Jügirtpeler
 |  | 

Tarih

Qalqa- twñğıs-mançjur tekti halıq.

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  May 19, 2015

Oraliqtar1

Nwrbolat Pirimbet

Qalqa- twñğıs-mançjur tekti halıq. Ğalımdar olardıñ jwrnağın Amur özeni jağalauı men Sungari özeniniñ batıs böliginen tapqan ( Tañ dinastiyası, 618 -908 jıldar aralığında). Biz şivey halıqtarı turalı Qıtaydıñ Tañ dinastiyası jılnamasınan jazılğan üzindi keltiremiz;

«… soğıs qaruı retinde olar süyekti sadaq pen «hu» ağaşınan jasalınğan jebelerdi paydalanğan, özderi keremettey mergen sadaqşılar bolğan. Mezgil – mezgil laqtıruğa arnalğan şağın nayzalarımen añğa şığıp twrğan. Olar jer öñdep, şağın üyler twrğızdı. Üydiñ töbesin terilermen japqan. Üy januarları retinde it pen şaşqa wstadı…
Bwl kisiler jer öñdegende ağaştıñ basın süyirlep odan soqa jasaydı. Onı bir adam tartıp jüredi, sol arqılı egis egedi. Biraq, odan alatın önimderi şamalı… Ädette özen boylap qonıstanadı. On nemese tipti jüzdegen otbasılar birigip, şağın qauım qwrıp ömir sürdi . Şaştarı sabalaq, kiimderi sol jağına qaray tüymelengen. Neke qwru tärtibin retteytin zañdarı: küyeu jigit aldımen qız üyine barıp 3 jıl jwmıs isteui qajet. Sol sebeptende ol bolaşaq jarımen tığız qarım-qatınas jasay aladı. Üş jıl jwmısqa jaldanıp kelgen soñ, kwyeui äyelin ertip, bir arbağa otıradı da, onı qızğa bergen jasau – jabdıqpen toltıradı. Söytip, barabandatıp, sayrandatıp, jigittiñ eline qaytadı. Jerleu räsimderi: är şiveylerdiñ otbasıları şağın qalqa twrğızıp, onıñ üstine ölgenderdiñ mürdesin tastaydı. Ölgen adamnıñ soñınan üş jıl aza twtıp jüredi… Şiveyler bwqa jekken arbağa minip jürgen. Üylerin terimen nemese jas taldardı qiıp japqan. Özennen ötu üşin tal men teriden qayıq, sal jasağa. Attarın jayılımğa emin-erkin jiberedi. Olar qoy wstamaydı jäne jılqı maldarı da az. Olar üsterine teriden nemese bılğarıdan tigilgen mohe kidi…»
Joğarğıdağı aytılğan suretteme qazirgi moñğoldarğa keledi. Mäselen, moñğoldardıñ jerleu räsimi (adam denesin jer qoynına bermey saqtau) äli künge deyin saqtalğan. Tipti, kommunister zamanında da olar mürdeni üyinen qırıq-elu şaqırım qaşıqtıqqa dala nemese orman işine aparıp, bos tastap ketedi. Ädette jerleu räsimine qatısuşılar odan keyin üyine basqa jolmen qaytıp keledi. Sebebi, moñğoldar ölgen adamnıñ elesi özderimen birge erip keluinen qauiptengen.
Biz qalqalar mwnday dästürdi özderi bwğan deyin köp jıldar boyı meken etken soltüstik mäñgi mwzdı aumaqtardan özderimen birge alıp kelgen boluı kerek dep boljaymız. Al, mwnday jerleu räsimi türik halıqtarına müldem jat. Moñğoldar bügin de osıdan 9 ğasır bwrınğı şiveyler siyaqtı qalıñdığınıñ üyine barıp twra beredi. Al, türikter de mwnday ğwrıp joq. Osığan qarağanda şiveyler Şıñğıs han zamanında türikterdiñ isine müldem aralaspay, Amur boyı men onıñ salalarında tıp-tınış ömir sürip jatqan boldı. Tek, tiış jatqan halıqtı bir uaqıttarda türik dästürin wstanğan el ekendigin däleldep esimiz şığıp jürgen bizdiñ özimiz.

facebook älemettk jelden alındı

 

Related Articles

  • OA qorğanısqa qarjını ne sebepti arttırdı? Kaspiyden Ukrainağa zımıran wşırğan Resey sudı lastap jatır ma?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Elnwr ÄLİMOVA Qazaqstan, Qırğızstan, Täjikstan, Özbekstan jäne Äzerbayjan äskeri birigip ötkizgen «Birlestik-2024» jattığuı. Mañğıstau oblısı, şilde 2024 jıl. Qazaqstan qorğanıs ministrligi taratqan suret.  Ortalıq Aziya elderi qorğanıs şığının arttırdı, mwnıñ astarında ne jatır? «Qazaqstan auıl şaruaşılığı önimderin eki ese köp öndirudi josparlap otır, alayda ükimet bwl salada jwmıs küşiniñ azayğanın esepke almağan». «Kaspiy teñizinen Ukrainağa zımıran wşırıp jatqan Resey teñizdiñ ekologiyalıq ahualın uşıqtırıp jatır». Batıs basılımdarı bwl aptada osı taqırıptarğa keñirek toqtaldı. ORTALIQ AZIYA QORĞANIS ŞIĞININ ARTTIRDI. MWNIÑ ASTARINDA NE JATIR? AQŞ-tağı «Amerika dauısı» saytı Ukrainadağı soğıs tärizdi aymaqtağı qaqtığıstar küşeygen twsta Ortalıq Aziya elderi qorğanıs salasına jwmsaytın aqşanı arttırğanına nazar audardı. Biraq sarapşılar mwnday şığın twraqtılıqqa septesetinine kümän keltirdi. Stokgol'mdegi beybitşilikti

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • Baqsılar institutı

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: