Алтайымыздың қадiрiн шетелдiктер бiзден артық бiледi

| Jan 21, 2017

“Алтай, Алтай болғалы не көрмеген,
Кiмдер туып, Алтайда кiм өлмеген?!
Қытай, дүңген бауырында ойнақ салып,
Сорлы Алтайдың емшегiн кiм ембеген?!”, – деп,

Бұқара Тышқанбаев ағамыз жырлағандай, қасиеттi Алтай сан ғасырлар бойы кiмге пана болмады дейсiз! Тарихқа көз жiберсек, бүгiнгi таңда Ресей, Қазақстан, Моңғолия, Қытай мемлекеттерi төрт емшегiн таласа емiп отырған қойнауы кенге бай, қолтығы сыңсыған қара орман, жүгiрген аң мен ұшқан құстың базары, етегi егiндi алқап, төрт түлiк малдың мамыражай мекенi Алтай ықылым заманнан берi бiздiң ата-бабаларымыздың алтын бесiгi, кiр жуып, кiндiк кескен өлкесi болғанын ешкiм де жоққа шығармаған. Жоққа шығара алмайды да.
Алтай Алтай болғалы, бауырына адамзат қоныс тепкелi сан ғасыр өтсе де өзгермеген екi нәрсе бар. Бiрiншiсi, қасиеттi өлкенi қандай ұлт мекендесе де бiздiң бабаларымыздың қойған ардақты аты Алтайдың өзгермегенi. Екiншiсi, күнi бүгiнге дейiн Алтайдың Қазақстаннан тыс үш мемлекеттiң қайсысына қарасты өңiрiнен де қазақтардың кiндiгiнiң үзiлмегендiгi (Ресейдiң Таулы Алтайында 10 мың қосағаштық, Моңғолия жерi болып есептелiнетiн Моңғол Алтайында 100 мың байөлкелiк, Қытайда миллионға жуақ өр алтайлық қазақтар мекен етуде).
Бiз бүгiн бұлайша тарихты қозғағанда өзгелерден жер даулағалы отырған жоқпыз. Сол бiр бiздiң ата-бабамыздан қалған Алтай деген қасиеттi атты өзге ұлттардың қалай ардақтап, өзiмiздiң қалай қадiр тұтпай отырғандығымыз жайлы айтпақпыз. Бұл күндерi аталмыш үш елде Алтай – тау аты ғана емес, көптеген қалалардың, ауылдардың, елдi мекендердiң, мекемелердiң, ғылыми жобалардың, экономикалық аймақтардың да атауы. Ең қызығарлығы, сол өлкенiң басты қалалары Алтай деп аталады. Ресей Федерациясы Таулы Алтай автономиялық республикасының астанасы Горно-Алтайск қаласы, Моңғолияның Говь-Алтай аймағының орталығы да Алтай қаласы. ҚХР Шыңжан-Ұйғыр автономиялық ауданының Алтай аймағының орталығы да Алтай қаласы деп аталады. ҚХР құрылғанға дейiн бұл қала “Сарсүмбе” деп аталған. Сол сияқты, “Алтай” атты шағын ауыл, елдi мекен аттары бұл үш елде де толып жатыр. Таулы Алтай Республикасында Алтай атты аудан орталығы бар. Моңғолияның Алтай тауы бауырына орналасқан Баян-Өлгий, Қобда аймақтарының екеуiнде де Алтай атты сұмын (ауыл) бар. Мұның барлығы жергiлiктi халықтардың қасиеттi Алтай тауына тәу етуiнен, аялап, ардақтауынан туған атаулар екенiнде күмән жоқ.
Ал Алтайдың атам заманнан бергi төл тумасы, осы өлкенiң төрттен бiрiне күнi бүгiн ие болып отырған бiзде қалай? Алтай атты қала түгiл, елдi мекен бар ма? Егер Глубокое ауданындағы бiр ғана елдi мекен Алтайск кентi болмағанда, мүлдем ұятқа қалар едiк. Әрi кеткенде, Өскемен қаласындағы инновациялық жобалар дайындайтын технопаркiмiз “Алтай” деп аталады дерсiз. Өзге еш нәрсе жоқ. Рас, бұрын Катонқарағай ауданында “Алтай” атты совхоз болған. Бұл күндерi ол да атын жойған. Тiптi “Төр Алтай” деген айшықты атауды Қалихан Ысқақов, Әлiбек Асқаров, Әлiбек Қаңтарбаев сынды төл жазушыларымыздың шығармаларынан оқығанымыз болмаса, қарапайым халық “Төр Алтайды” ауызға ала да бермейдi.
Шынында солай, бiз Төр Алтайдың төрiнде туып, бар ғұмырымызды осында өткiзiп жатқандықтан қасиеттi мекеннiң қадiрiн бағалай бермейтiн сияқтымыз. Әйтпесе, неге бiр қаланың, бiр ауылдың атын Алтай деп атамаймыз? Осыдан кейiн “қазақ” деген халық Алтайдың төл перзентi деп қалай мақтанамыз?!

Бодаухан ТОҚАНҰЛЫ, журналист.
Өскемен қаласы

zhasalash.kz

Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

kerey.kz

Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz
ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ МЕНШІГІНДЕ

kerey.kz

Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп. Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.
«Алғашқы кітап» деректі бейнефильмі

kerey.kz

Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетіне қарасты Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының тапсырысымен «JBF company» компаниясы Семей қаласында, Шыңғыстау өңірінде, Алматы облысының Жамбыл ауданында «Алғашқы кітап» атты деректі бейнефильм түсіруде. Деректі фильм Абайдың 1909 жылы Санкт Петербургтегі Илья Бораганский баспасында басылған алғашқы шығармалар жинағының жарық көруіне арналады. Ұлы Абай мұрасының қағаз бетіне таңбалану тарихын баяндайды. Қазіргі адамдар бұрынғы уақыттың, Абай заманының нақты, деректі бейнесін, сол кездегі адамдардың әлпетін, киім үлгісін көз алдарына елестетуі қиын. Көпшіліктің ол уақыт туралы түсінігі театр мен кинофильмдердегі бутафорлық киімдер мен заттар арқылы қалыптасқан. Алайда Абай уақытындағы қазақ тіршілігі, қазақтардың бет-әлпеті, киім киісі, үй – жайы, бұйымдары таңбаланған мыңдаған фотосуреттер сақталған. Бұлар Ресей, Түркия, Ұлыбритания
ЖАЛБЫРҰЛЫ ҚОЙБАС ЖАЙЫНДАҒЫ КҮМӘНДІ КӨҢІРСІК ӘҢГІМЕЛЕР

kerey.kz

1. АМАНДЫҚ КӨМЕКОВТІҢ АЙТЫП ЖҮРГЕНІ – АЙҒАҚСЫЗ БОС СӨЗДЕР Қазақстанның батыс аймағында ғұмыр кешкен өнерпаздың бірі – Жалбырұлы Қожантай жайлы соңғы кезде қисыны келіспейтін неше түрлі әңгімелер өріп жүр. Мұның басында тұрғандардың бірі – Амандық Көмеков. Бұрында да оның, басқа да кісілердің елді адастыратын негізсіз сөздеріне байланысты нақты дәлелдер келтіріп, «Құлан құдыққа құласа, құрбақа құлағында ойнайды» деген атаумен түзген сын мақаламызды республикалық «Түркістан» газеті (28.09. 2023 жыл) арқылы жұрт назарға ұсынғанбыз-ды. Әлеуметтік желіде Азамат Битан есімді блогердің жуырда жариялаған видео-түсірілімінде А. Көмеков өзінің сол баяғы «әләуләйіне» қайта басыпты. Сөзін ықшамдап берейік, былай дейді ол: «1934 әлде 1936 жылы (?) Мәскеуде өткізілетін
Сталин ажал аузына тастаған қазақтың атты әскері

kerey.kz

Осы уақытқа дейін құпия сақталып келген 106-қазақ атты әскер дивизиясының деректері енді белгілі бола бастады. 1942 жылы дивизия Ақмолада жасақталыпты. Әскери шала дайындықпен жасақталған дивизия 1942 жылдың мамырында, Харьков түбіндегі қоршауды бұзып шығуға бұйрық берер алдында, 4091 сарбазға 71мылтық, яғни 7 адамға бір мылтық және бәріне 3100 жарылғыш оқ –дәрі бәріліпті. Қазақ боздақтарын қарусыз жалаң қылышпен өлімге жұмсауы – «Гитлермен салыстырғанда Сталин солдаттарды өлімге 8 есе көп жұмсадының» айғағы (Михаил Гареев, Әскери академиядан.2005 жыл). “Төртінші билік» газетінің 2016 – жылғы мамырдың 28-жұлдызындағы санында шетелдік архивтерден алынған видеосюжеттегі 106-атты әскер дивизиясы жөніндегі неміс офицерінің айтқаны: «Не деген қырғыз (қазақ) деген жан кешті батыр халық, атқа мініп, ажалға қаймықпай жалаң қылышпен танктерге