Ruh jırı
kerey.kz
Men – sol, bayağı Menmin!
Üzilmey qalğan demmin…
Wlı dalada qasqırday wlıp,
Zamanğa esesi ketken elmin!
Qazaq
Meniñ ata-babalarım arbanıñ döñgelegin oylap tapqan künnen bastap, tirşilik tizginine jan bitip, mına dünie döñgelenip jüre berdi. Sodan bastap ör ruhım – mäñgi ölmeske bekip, ornınan türegeldi.
…Tınıştıq pen ünsizdik tılsım äuenge twnşığıp, besiktey terbelip twrdı. Tılsım äuennen siqırlı ün şığarıp, uildegen ünnen saz qwrağan wlı dala wlağatı – sol, meniñ ör ruhıma dem berip twrdı.
Ata tilim – Saqa tilim edi!.. Täñirmen de teñ söylesetin. Ana tilim – meyir twnğan twma tilim edi, dalamnıñ tasın da tebirentip, terbetetin!
…Künniñ qattı ıstığı, aydıñ jwmsaq jıluı bauırınan tülegen aspaptardıñ atası – Qobızdı oylap tapqan da, jwmır jerdiñ jüregin än men küyge bölegen de – meniñ ata-babam!
Men – dünieniñ barın tügendep, joğın izdedim.
Adam bop qaludıñ jolın izdedim.
Mäñgiliktiñ mästegine minip alıp,
Qorqıt bop jürip, ölmestiñ emin izdedim.
Aldında twrıp, Täñir deytin taqsırdıñ.
Ata jauımdı at twyağına tapsırdım…
Saf altın sauıt kisem de,
Bir qwdaydan qwrıq boyı päs twrdım.
Tiri ölikti büktetilip, bürmesten
Ölekseni nazarıma da ilmesten,
Asqaqtığımdı alasartpay aş jürdim.
Öytkeni men – örligine ğana qwl bolğan
Böltirigi emes, börisi edim ğoy qasqırdıñ…
Til men dilim, dinim – bäri bir ölşem,
Bölşektenbey qayta qalqıp şığatın
Tabanında qalsa-dağı tarih deytin tasqınnıñ.
Qas qılğandı – dos qıldım.
Dostıñ özin pendelikke qas qıldım.
…Dünieni tügel aralap,
Älemdi qwşağıma alıp, qapsırdım!..
Ümitimdi dem üzilgenşe, üzbedim.
Küy bop tögilip,
jır bop örilip, tarihta jatır izderim.
Jwmır jerdey jüregimdi köterip,
Asanqayğı bop jerwyığımdı izdedim!
Batırlığım – dala jırında.
Asıldığım – daralığımda.
Aqındığım men hakimdigim –
Abaydıñ danalığında!..
Qilı-qilı qıñır ötken zamandı,
Qırsıq şalıp, bwrın ötken zamandı,
Qiyuı men qırı ketken zamandı,
Zäuzatıma jetetindey zaualdı,
Zarı menen mwñı jetken zamandı,
Qazaq bolıp ötkizgenmin basımnan.
Ğapıl körip, ğarasattı ğasırdan.
Amanat pen ösiettiñ qolımen
Qasietimdi jinap kelem şaşılğan.
Qosılmas ta ajıramas aq pen qara sekildi,
Qayran dünie, qayda bwrdıñ betimdi?!
Dästür-dinimdi dualap,
Salt-sanamdı sınalap,
Kim öşirdi meniñ nwrlı otımdı?!
Köp otırğam,
qazan-qazan oy qaynatqan oşaqtıñ
kömeyinen ot körmey, sırt jağınan sığalap.
Otı wrlanğan käri Şahar sekildi.
Twrsa-dağı armanıñnıñ jolı alda
…köñ tergizip, qoñ jinatqan qoğamda,
Aqşanıñ buımen buını bekip,
basqanıñ tilimen bwğanası qatqan
sorlı wrpaqtıñ erteñi – qorqınıştı ertegi…
Balañ tügil, babañ şoşıp oyanar!..
Sosın älgi…
Jılap oyanğan baladay
Küni boyı köñilsiz bop, kümiljip,
Şaqşa bası – şaraday
bir ınjıqtı jwbatadı bir ınjıq;
Soqırdıñ tili ötkir,
mılqaudıñ közi ötkir,
Qorqaqtıñ qolı qattı,
Batırdıñ da janı tätti…
Soğan bola men qayteyin tüñilip,
Ömir ğoy ol – jatatwğın bir sürinip-jığılıp.
Soqırdıñ da közine tik qarağam,
Kök jüzindey kökiregine üñilip…
Mılqaudıñ da jan ayqayın estigem
Päk-pışaqtay büktetilip, bügilip…
Ölermenniñ özeginde örtengen
Ökinişi ötkir edi, ne degen!..
(Tiri ölse de… pälen-tügen demegen)
…Şahittı da jerlep twrıp, erte ölgen
ör namısın alıp qaldım,
Eş bir jauğa bermegen.
Qwdaysınğan pendeñdi de wrğam joq,
Keude soğıp, «Men!» degen.
Ar-namıstı asqaq twtqan ruhım bar
Eşbir jannan jeñilmegen, jeñbegen…
Jeñilmesem – ketpegeni elge esem.
Ar jolınan attamadım – jeñbesem.
Mine, osınday, meniñ ruhım – aldaspan,
Märtebem de mäñgilikke jalğasqan.
Bar adamzat oysız-mwñsız tıñdağan
Meniñ «Besik jırım» edi – alğaşqı än!
Äldilegen äuenim de päk edi
Pendelik-ay, äuezine mwñ qosqan,
Qu tirlik-ay, özegine zar qosqan…
Mısalı, anau, kün men tündey, alma-kezek auısıp,
Jaqsı menen jamannıñ da jüregine jabısıp,
Bir päle jür!..
«Päle, ket!» – dep ayta almaysıñ sen oğan.
Öziñ qaşıp qwtılmaysıñ tağı da…
Onı öltiru – öziñdi öziñ öltiru!
Öytkeni ol – mına seniñ,
jarqanattay jabısıp ap janıña,
siñip ketken, jüregiñe-qanıña!
Iä, ol – Pendeşilik!!!
O, Pendelik,
Kün men tündey bir-birine kirige almay, kire almay,
ot pen suday birin-biri süye almay ne qiya almay,
«Men – Wlımın!..» deydi tağı wyalmay!
Adamdıq pen pendeliktiñ arası –
qas-qağım sät bolğanmen,
ortasında san mıñ jıldıñ izderi bar,
azap körip, qan keşken!
Besik-tabıt, ömir-ölim arası –
Qas pen közdiñ arasınday bolğanmen,
Qadımdardıñ qasiretine şomılıp,
qazaq bolıp zar köşken…
bwl ğalamda eşteñe joq mäñgi öşken!
Qay qoğam da qaytara almas er namısın, el sesin
Öytkeni olar tiktep alğan ör ruhımen eñsesin!
Biraq mınau
jwmır ay men jwmır künniñ jüregindey jwmır jer
talmausırap jatqandığın,
sender bile jüriñder!
Ey, jürginder, …iä, biliñder!
Bir kezde ol da jas edi…
Jasıl edi, jwmaqqa tän jwparlı.
Pendeliktiñ eñ alğaşqı otı neden twtandı?!
…Sol-au, bärin büldirgen.
Qızğanıştıñ qızıl itin ürgizgen.
Baqastıq pen baqtalastıq, menmendik –
Intımaq pen berekeniñ
zerli etegin türgizgen.
Äytpese,
Künniñ közi solğın tarttı der me ediñ?
Nwrdıñ özi kör-qwrsaqtı der me ediñ?
Bäri-bäri tirligi edi pendeniñ!
Häm anau,
İbilistiñ näti – älgi, ottan dür
Sodan bolar, sol saytandar äli künge ottap jür!
Baq degen ne?
Qorğa aynalğan swlbası ma pendeniñ?
Qwt degen ne?
Mwñı bolar, Qorqıt-Qobız – keudeniñ?
Osını aytıp zarlaydı-au kep,
jürektegi jwmır jer,
O, Jaratqan,
jüregimdey jwmır jerge ğwmır ber!
Jerdi aytsam, topıraq jılaydı .
Jeldi aytsam, japıraq jılaydı.
Eldi aytsam, azamat jılaydı.
Erdi aytsam, qazanat jılaydı.
Sözdi aytsam, aqındar jılaydı.
Ezdi aytsam, batırlar jılaydı.
Wlttı aytsam, arıstar jılaydı.
Ruhtı aytsam, namıs zar jılaydı.
Kördi aytsam, küregiñ jılaydı.
Sordı aytsam, jüregiñ jılaydı.
Jılaydı bäri, jılaydı bäri, jılaydı…
Tek jılatıp almañdarşı,
Jürektiñ işindegi Qwdaydı!!!
Öytkeni men – mwñlımın da zarlımın…
Zarlap jürip, zau kögiñe qarğıdım.
Qayğırğanda – qanatımnan ot şaştım,
Quanğanda – mwñmenen dos än-jırım.
Şapaq jiıp şattanam da keşqwrım,
Qarsı alamın Täñir jüzdi tañ nwrın.
Keleşekke – kemel bolsın tağdırım,
Bolaşaqqa – bedel bolsın ar-jügim.
…Al bügin,
etek-jeñin jinağan el bolsam,
Ata-baba amanatın söylettim.
Jerwyıqqa aynalıp jatqan jer bolsam,
Jüregimdi adaldıqqa şöldettim.
Astanaday Altı Alaşqa tör bolsam,
Amanattı arqalap jürip erjettim.
El üşin tuğan er bolsam,
Men – kebinge emes, kebenekke aynalar jörgekpin!
Baqıt BEDELHANWLI Halıqaralıq «Alaş» sıylığınıñ iegeri zhasalash.kz
Pikir qaldıru