Түркия Республикасында Қазақ хандығының 550-жылдығына арналған конференция өтті

Türkiya Respublikasında Qazaq handığınıñ 550-jıldığına arnalğan konferenciya ötti

| May 21, 2015

Qazaqstannıñ Türkiyadağı Elşiliginde Qazaq handığınıñ 550-jıldığına arnalğan konferenciya wyımdastırıldı. İs-şarağa 200-den astam adam, onıñ işinde qoğamdıq-sayasi qayratkerler, jergilikti äkimşiliginiñ, akademiyalıq jäne sarapşı toptardıñ, sonday-aq Türkiya bwqaralıq aqparat qwraldarınıñ ökilderi qatıstı.

Qazaqstannıñ Elşisi Janseyit Tüymebaev qatısuşılardı Qazaq handığınıñ qalıptasu tarihı turalı habardar etti. Mereytoylı jıldıñ halıqtıñ tarihi wğımınıñ qalıptamuına erekşe äser etetinin atap ketti. Biılğı jıl Qazaqstan men türki älemi ziyalılarınıñ ağartuşılıq qızmetinde de öziniñ erekşe ornın tappaq.

Konferenciya jwmısına Türkiya tarihı qoğamınıñ prezidenti professor Refik Twran, Türkiya jazuşıları men önertanuşıları qorınıñ törağası YAhiya Akengin, Türki älemi arhitektorları men injenerleri odağınıñ Bas hatşısıIl'yas Demirdji, TR-nıñ bwrınğı Mädeniet ministri Namık Kemal Zeybek jäne t.b. qatıstı.

Türkiya tarihı qoğamınıñ prezidenti professor R. Twran Qazaq handığınıñ 550-jıldığı qazaqstandıq jastar üşin ata-babalardan qalğan salt-dästürlerdi, bilim men tanımdı saqtap, osı asıl mwranı keler wrpaqqa jetkizu mindetin körsetetin şara dep atap ötti. «Bauırlas qazaq halqınıñ bwl kezeñi onıñ etnogenezi men «qazaq» etnoniminiñ tuındauı, etnikalıq mağınağa ie bolğanı, memlekettik şekaranıñ bekitilui, Qazaq handığı köşpendi memlekettiniñ basqaru jüyesiniñ erekşelikteri, köşpendi memlekettiñ şekaralas eldermen özara ärekettesuiniñ qağidaları, qazaq handarınıñ orta ğasırlar däuirindegi qoğamınıñ äleumettik-mädeni ömirindegi röli sekildi mäselelermen tığız baylanıstı», – dep ayttı türik professorı R. Twran.

Konferenciya barısında Qazaq handığı qalıptasuınıñ tarihi kezeñderi jeke atap ötildi. Qazaq dalası handarınıñ basqaru erekşelikteri, jaulap alu äreketteriniñ mäni, sol zamannıñ dästürleri men mädenieti turalı pikirler aytıldı. Türik sarapşıları osınday oqiğanıñ memlekettik deñgeyde atap ötilui el bolaşağınıñ jaña dünietanımdıq modeliniñ qalıptasuına jäne bastı qwndılıqtar men bağdarlardı ayqındauda türtki bolatının mälimdedi. Bwl şara wlttıñ mädeni kodın – tilin, ruhaniyatın, salt-dästüri men mädenietin saqtap qaluğa beyimdelgen bolıp tabıladı.

Konferenciya qatısuşıları qazaq memlekettiliginiñ qalıptasuı men damu tarihın däripteudiñ mañızdılığın sezinip, Qazaqstan tarihındağı ataqtı twlğalardıñ ruhani ülesimen tanısu mümkindigin aldı dep atap ötti.

Şara şeñberinde Qazaq handığınıñ 550-jıldığına arnalğan beynerolik körsetilip, Qazaqstan men Türkiya arasındağı ekijaqtı qarım-qatınastardıñ damu tarihı, QR Konstituciyası men Qazaqstan halqı assambleyasınıñ 20-jıldığı taqırıbında körme wyımdastırıldı.

QR SİM baspa söz qızmeti

BWLANTI-AÑIRAQAY ŞAYQASTARI: JALĞANI MEN ŞINDIĞI

kerey.kz

SÖZ BASI «Sovet ökimeti twsında qazaq tarihı bwrmalanıp, teris tüsinik berildi» degen söz jii aytıladı qazir. Basılım betterinde bolsın, tarihşılardıñ bas qosqan jiındarında bolsın. Jalğanı joq, anıq edi. Kuämiz, 70-jıldardağı qazaq tarihı oqulığınıñ qalıñdığı pışaqtıñ qırınday ğana-tın. Onıñ özi mardımdı oqıtılmadı. Bwl şejiremizdiñ otar kezdegi küyi edi… Al qazirgi tarihımız bwrınğıdan da beter soraqı jağdayğa tüsti. Bilim men ğılımğa köñil böludiñ ornına bügingi qazaq ru-taypa wymasınan şığa almay jür. Osı küni ärkim öz atalasınıñ nemese babasınıñ bi bolğanın, jırau ne batır bolğanın oydan şığarğan jalğan derekterimen üzdiksiz nasihattap, keyin oğan san milliondağan qarjı şaşıp, kitap şığaru, as berip, kesene, eskertkiş ornatu sıqıldı t.b. berekesiz istiñ soñına tüsken. Ökinişke qaray, jağımsız
Tarbağataydağı wlt-azattıq küres

kerey.kz

(Osı tarihi oqiğanıñ 70 jıldığına arnaladı) Qazaq jeriniñ şığısındağı Tarbağatay jeride tarihtıñ tarğalañ jıldarınıda böliske tüsip jarımı qazirgi Qıtay jerinde qalğanı belgili. Osı qasietti topıraq ejelden atam qazaqtıñ qwttı qonısı bolıp kelgen edi, osı Tarbağataydıñ arğı betinde (1944-1962) jıldarğa deyin türli tarihi, sayasi oqiğalar bolıp jattı, işinde eñ körnektisi 1944-1947 jıldar aralığında bolğan wlt-azattıq kürester edi. Desede osı kürester bolğan qazaqtıñ tört aymağınıñ ekeuinde yağni Altaymen İlede bolğan wlt-azattıq küresteri turalı köp aytılıpta jazılıpta keledi, desede Tarbağatay jerinde bolğan kürester aytılmay keledi, bolğan tarih tasada qalmau kerek, endeşe Tarbağataydağı oqiğalar qalay boldı? Kimder qozğalıs bastadı? Soñı nemen ayaqtaldı? Osı saualdarğa tarihi derektermen sol oqiğağa qatısqan kuagerlerdiñ estelikteri , tarihi kartinalar arqılı jauap
Qazaq-joñğar din üşin soğıspağan!

kerey.kz

Qazaq-joñğar din üşin soğısqan degender mına derekke süyense kerek: 1691 jılı 6 aqpanda Irkutsk qalasında Joñğar hanı Galdan Boşogtu (moñğol. Galdan Boşigt; Qalm. Galdan-Boşigt; 1644 – 1697) elşileriniñ Qazaq handığı turalı äñgimesi. «…Şabarmandar: «Osıdan on jılday bwrın olar, Qalmaq Buşuhtu hanı men Kazak Ordası, dini ärtürli bolğan. Buşuhtu han qalmaqtarmen jäne basqa da orda müşelerimen birge Dalay-lamağa senedi, al kazak ordası äsirese Mwhametke Qırımdıq jolmen senedi, bwsurmandıq jolmen sündetteledi. Al Buşuhtu han Kazak Ordasına onımen, qalmaq Buşuhtu hanımen jäne Ordanıñ basqalarımen bir Dalay Lamağa birigip buddağa sensin dep jiberdi. Sondıqtan da olarmen janjal tuındadı, öytkeni olar qalmaq jolımen Dalay-lamağa sengisi kelmedi, osınıñ saldarınan ülken şayqastar bolıp, Buşuhtu han olardıñ köptegen
BÖRİNİÑ ATIN ALĞAN ITELİ MEN MOLQI

kerey.kz

(«”V”dıbısınıñ ömiri» maqalasınan üzindi) Vorg(vork). Bwl kädimgi kök tüsti jäne osığan baylanıstı börini bildirdi. Böri degen sözdiñ özi kök tüsti wğındıradı. Vorg(vork) sözi V dıbısınıñ “wb, ob, ab, ba, bo, bw, w, u” bolıp türlenuine say, burğ, vorğ, burı, vlue, böri, börik, volk sözderin tudırdı. Volk – ölekşin. Vlue(böre, böle) – ağılşın tiline kök tüsti bildiretin atau retinde ğwndar jağınan endi. Volf(börip) sözi olarda börini bildiredi. Burıl tüs te kök tüsti negiz etedi. Qazaqta “böriktirip qıradı” degen söz bar. Bwl biriktirip qıradı degen mağınanı beredi. Qazaqtıñ birigu degen söziniñ äubasta tuıluına da börilerdiñ azığın wstaudağı wyımşañ äreketi äser etken. Volk(börğ) – Şığıs Europa jerinde börini bildirdi. Volk sözi bolğ, bolqı
TWĞIRIL HANNIÑ ÄLEMDİ BILEGEN WRPAQTARI

kerey.kz

Twğırıl hannıñ Nılqı şamğwn(sanğwn), Eke(Üki), Taybwğa degen üş wlı boldı. Nılqı şamğwnnan tarağan äulet Torğauıt, Qalmaq, Abaq-Sahara qatarlı ordalardıñ bileuşileri bolsa, Taybwğadan tarağan äulet Sibir, Tömen handıqtarın biledi. Twğırıl hannıñ inisi Jaqa qambınıñ qızınan tuğan jiender Wlı Moğol ordasın, Qıtaydı, Irandı bilese, öziniñ Qwlağudan tuğan jienderi Irandı tağı dübirletti. Twğırıl hannıñ wrpaqtarınan Qazan, Qajı-Tarhan(Astrahan), Qasım handıqtarınıñ tağına otırğandar da boldı. Qırım handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı twtas Joşı wlısındağı barlıq handıqtardı şeñgelinde wstadı. Joşı wlısınan şıqqan handıqtardıñ täuelsizdigin qorğau jolındağı şayqastardı wyımdastıruşı boldı. Qırım handığın bilegen Twğırıl hannıñ wrpaqtarı Qırım handarınıñ esiminiñ bärinde Kerey qosımşası bar. Bwl turalı Orıs zertteuşileri ekige jarıladı. Biri, Qajı -Kereydi Twğırıl han äuletinen dese, biri