|  |  | 

Twlğalar Qazaq şejiresi

Janqoja atamız qanday adam bolğan?

Janhoja batir jaraqtariJanqojanı köp jıldar boyı körip-bilip jürgen Qwttıq ruınan şıqqan Mwsabay jıraudıñ türli mwrağattarda saqtalğan äñgimeleri men öleñderinde: «Janqojanıñ tür-twlğası, minez-qwlqı bölekşe bolğan. Jas kezinen bastap-aq minezi auır, orınsız söylemegen, balalarmen de qosılıp oynamağan. Bireuler janjal şığaruğa qayımdassa, ol köziniñ alasımen bir qarap, öz jönine jüre beredi eken. Jıldan-jılğa boy-twlğası erekşelenip, ayrıqşa közge tüse bastağan» degen derekter bar (QR ĞA Ädebiet jäne öner institutınıñ qoljazba qorında). Reseydiñ otarlıq ezgisine qarsı 1856-57 jıldardağı köterilisi kezinde batırdıñ mıñbası bolğan Sırlıbay Şabaqwlınıñ şöberesi Oraq Janwzaqwlınıñ 1930 jılı qoyğan: «Janqoja atamız qanday adam bolğan?» degen swrağına joğarıdağı aytılğan Bijan Jalmırzawlı: «Janqoja öte swstı, közderi jalın atıp twratın, qabağı qalıñ, nazarın säl tömen salsa qoyu häm bwyra qastarı janarların jartılay jauıp ketetin adam bolğan. Aşu qısqanda eki közi qantalap, ünemi bilegine ilip jüretin aybaltasın şır aynaldırıp, ısqıratın. Biraq, sonşalıq aybattı batırdıñ boyı wzın emes edi. Orta boylıdan säl-päl ğana joğarı, eki iığına eki adam erkin sıyatınday qaqpaq jauırındı, keñ keudeli, juan moyın, mwrını ülken, törtpaq adam bolğan» degen jauap qaytarğan eken.
M.Äuezov atındağı Ädebiet jäne öner ğılımi-zertteu institutı qoljazba qorındağı HİH-ğ. soñı men HH-ğ. bas kezinde Janqoja jaylı halıq aqındarı jazğan segiz jırdıñ birinde:

…Keñ keude, böri qabaq, jolbarıs bet,

Jaurını enimenen teñdes kelgen…

Jwmırlau jolbarıstıñ jotasınday.

Şığıñqı qwlaq jağı, juan mwrın,

Aybattı jan köriner arıstanday!

Aldınan ne kelse de qaytpaytwğın,

Şwbar köz* ayğa şapqan qabılanday!

Qabağı tömen tüsken, wzın mwrttı,

Jauatın künniñ qara bwlıtınday… – deydi.

(«şwbar köz» dep qabılannıñ közin aytıp otır – avt.)

1893 jılı Qazan qalasınan Sır, Aral öñirine arnayı kelip, batırdıñ köterilisi men ömirine qatıstı zertteu jwmıstarın jürgizgen I.Aniçkov «Kirgizskiy geroy (batır) Djanhodja Nurmuhammedov» attı eñbeginde (235-b.) onıñ tür-twlğası men minezi jöninde: «Çto kasaetsya narujnosti batıra, to po rasskazam videvşih ego i znavşih, on ne bıl kak Iset Kutebarov bol'şogo rosta i vnuşitel'noy narujnosti, naprotiv, imel nebol'şoy rost i ne otliçalsya vidnoyu narujnost'yu; nikogda ne rasstavalsya so svoim orujiem: kinjalom, şaşkoy i aybaltoy, kotorıe vsegde lejali okolo nego, daje kogda sidel ili lejal v kibitke; on, govoryat, vsegda strogal kakuyu-nibud' paloçku, kak budto tak je strogaet svoih vragov; bıl on molçaliv i nerazgovorçiv» deydi.
Janqoja jigit ağası bolğan şağınan bastap, wzın saqalın qızdıñ bwrımınday etip örip qoyatın bolğan. Bwl batırdıñ «at üstinde jäne wrıs kezinde jeldiñ ekpinimen kedergi bolmasın» degen wqıptılığınan tuğanday.

Batırdıñ saqalı jöninde onıñ wlı Itjemesti 1893 jılı Qaraqwmdağı üyinde körgen I.Aniçkov, joğarıdağı eñbeginde (220-b.): «Sın batıra, eşe nahodyaşiysya vjivıh, toje nazıvaemıy batırom, Itçemis', 80-ti letniy starik, koçuet na mestnosti Akirek i v Karakumah, ne imeet bol'şogo sostoyaniya, no pol'zuetsya bol'şim poçetom sredi vseh kirgiz, u nego est' potomstvo ot neskol'kih jen; v pamyat' svoego otca zapletaet v kosiçku svoyu seduyu borodu» dep jazğan.

Jolımbet Mäkiş

Related Articles

  • SARBAS RUI JÄNE SARTOQAY BATIR

    Tarihtı tügendeu, ötkenniñ şejiresin keyinge jalğau – atadan balağa jalğasqan ejelgi dästür. Şejire, wlt-ru, taypa tarihı – atanı bilu, arğı tarihtı bilu bolıp qalmastan wlttıñ wlt bolıp qalıptasuı jolındağı bastan keşken san qilı oqiğaları men auır tağdırınan da mol derek beredi. Şejire – twtas halıq tarihınıñ irgetası ğana emes, wlt pen wlıs tanudıñ älippesi  sanaladı. «Qazaq halqı 200-den asa rudan qwralsa da är rudıñ öz şejiresi bolğan. Şejireşiler jüz, taypa, ru, ata tarihın tereñ talday bilgen»(1). Patşalıq reseydiñ däureni ayaqtalar twsta qazaqtıñ memlekettigin qalpına keltirudi maqsat twtqan Alaş kösemi Älihan Bökeyhan (1866-1937) alğaşqı bolıp qazaq tarihınıñ qajettiligin alğa tartıp, başqwrttıñ äygili ğalımı Uälidi Toğanmen kezdesipti. Uälidi Toğan öziniñ esteliginde: «Men birneşe

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • TÄÑİRİ QALAUI TÜSKEN JAN

    Mandoki Qoñırdıñ tuğanına 80 jıl toluına oray «Täñiri meni tañdadı»  Mwhtar Mağauin Mandoki Qoñır Iştvan – otanı Majarstan ğana emes, külli türki düniesi qasterleytin wlıq esimder qatarındağı körnekti twlğa. Şıñğıs jorığı twsında Karpat qoynauındağı madiyarlar arasınan pana tapqan qwman-qıpşaq jwrtınıñ tuması Mandoki Qoñır onnan asa tildi erkin meñgergen, bwğan qosa zertteuşilik qarımı eren, Twran halıqtarınıñ fol'klorlıq-dünietanımdıq sanasın boyına darıtqan ğalım. Ol türkologiya ğılımımen dendep aynalısıp qana qoymay, HH ğasırdıñ törtinşi şireginde Şığıs pen Batıs­tıñ arasında altın köpirge aynaldı, milliondardıñ ıqılas alqauına bölendi. YAki ol halıqtar arasın jaqındas­tırğan mämileger, ozıqtarğa oy salğan köregen edi. Zamana alğa jıljığan sayın mereytoy ieleri turalı aytılatın jayttar estelik pen ötken şaq enşisine köşedi. Közi tiri

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: