|  |  | 

Twlğalar Qazaq şejiresi

Janqoja atamız qanday adam bolğan?

Janhoja batir jaraqtariJanqojanı köp jıldar boyı körip-bilip jürgen Qwttıq ruınan şıqqan Mwsabay jıraudıñ türli mwrağattarda saqtalğan äñgimeleri men öleñderinde: «Janqojanıñ tür-twlğası, minez-qwlqı bölekşe bolğan. Jas kezinen bastap-aq minezi auır, orınsız söylemegen, balalarmen de qosılıp oynamağan. Bireuler janjal şığaruğa qayımdassa, ol köziniñ alasımen bir qarap, öz jönine jüre beredi eken. Jıldan-jılğa boy-twlğası erekşelenip, ayrıqşa közge tüse bastağan» degen derekter bar (QR ĞA Ädebiet jäne öner institutınıñ qoljazba qorında). Reseydiñ otarlıq ezgisine qarsı 1856-57 jıldardağı köterilisi kezinde batırdıñ mıñbası bolğan Sırlıbay Şabaqwlınıñ şöberesi Oraq Janwzaqwlınıñ 1930 jılı qoyğan: «Janqoja atamız qanday adam bolğan?» degen swrağına joğarıdağı aytılğan Bijan Jalmırzawlı: «Janqoja öte swstı, közderi jalın atıp twratın, qabağı qalıñ, nazarın säl tömen salsa qoyu häm bwyra qastarı janarların jartılay jauıp ketetin adam bolğan. Aşu qısqanda eki közi qantalap, ünemi bilegine ilip jüretin aybaltasın şır aynaldırıp, ısqıratın. Biraq, sonşalıq aybattı batırdıñ boyı wzın emes edi. Orta boylıdan säl-päl ğana joğarı, eki iığına eki adam erkin sıyatınday qaqpaq jauırındı, keñ keudeli, juan moyın, mwrını ülken, törtpaq adam bolğan» degen jauap qaytarğan eken.
M.Äuezov atındağı Ädebiet jäne öner ğılımi-zertteu institutı qoljazba qorındağı HİH-ğ. soñı men HH-ğ. bas kezinde Janqoja jaylı halıq aqındarı jazğan segiz jırdıñ birinde:

…Keñ keude, böri qabaq, jolbarıs bet,

Jaurını enimenen teñdes kelgen…

Jwmırlau jolbarıstıñ jotasınday.

Şığıñqı qwlaq jağı, juan mwrın,

Aybattı jan köriner arıstanday!

Aldınan ne kelse de qaytpaytwğın,

Şwbar köz* ayğa şapqan qabılanday!

Qabağı tömen tüsken, wzın mwrttı,

Jauatın künniñ qara bwlıtınday… – deydi.

(«şwbar köz» dep qabılannıñ közin aytıp otır – avt.)

1893 jılı Qazan qalasınan Sır, Aral öñirine arnayı kelip, batırdıñ köterilisi men ömirine qatıstı zertteu jwmıstarın jürgizgen I.Aniçkov «Kirgizskiy geroy (batır) Djanhodja Nurmuhammedov» attı eñbeginde (235-b.) onıñ tür-twlğası men minezi jöninde: «Çto kasaetsya narujnosti batıra, to po rasskazam videvşih ego i znavşih, on ne bıl kak Iset Kutebarov bol'şogo rosta i vnuşitel'noy narujnosti, naprotiv, imel nebol'şoy rost i ne otliçalsya vidnoyu narujnost'yu; nikogda ne rasstavalsya so svoim orujiem: kinjalom, şaşkoy i aybaltoy, kotorıe vsegde lejali okolo nego, daje kogda sidel ili lejal v kibitke; on, govoryat, vsegda strogal kakuyu-nibud' paloçku, kak budto tak je strogaet svoih vragov; bıl on molçaliv i nerazgovorçiv» deydi.
Janqoja jigit ağası bolğan şağınan bastap, wzın saqalın qızdıñ bwrımınday etip örip qoyatın bolğan. Bwl batırdıñ «at üstinde jäne wrıs kezinde jeldiñ ekpinimen kedergi bolmasın» degen wqıptılığınan tuğanday.

Batırdıñ saqalı jöninde onıñ wlı Itjemesti 1893 jılı Qaraqwmdağı üyinde körgen I.Aniçkov, joğarıdağı eñbeginde (220-b.): «Sın batıra, eşe nahodyaşiysya vjivıh, toje nazıvaemıy batırom, Itçemis', 80-ti letniy starik, koçuet na mestnosti Akirek i v Karakumah, ne imeet bol'şogo sostoyaniya, no pol'zuetsya bol'şim poçetom sredi vseh kirgiz, u nego est' potomstvo ot neskol'kih jen; v pamyat' svoego otca zapletaet v kosiçku svoyu seduyu borodu» dep jazğan.

Jolımbet Mäkiş

Related Articles

  • ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

    ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

    Mämi bi Jwrtbaywlınıñ şejiresinde aytıluınşa Kerey wlısınıñ arğı tegi – Şep, Sep, Baylau, Qoylau, Eldey, Köldey, Izen, Jusan sekildi taypalardan taraladı eken. Atalğan taypalardıñ birazı eski tarih betterinen kezdesse, endi bir bölimi qazirge deyin Kerey ruındağı atalardıñ esimi retinde atalıp keledi. Mwnıñ bir sebebin arğı tarihtağı atalardıñ atı öşpesin dep keyingi wrpaqtarınıñ atalar atın qayta jañğırtıp qoyğan dästürinen qarau kerek. Abaq atauına kelsek, arıda Kerey hanzadaları men hanışalarınıñ arasında Abaq, Abaqberdi, Abahan, Abaqtay, Abaqay, Abaq bike sındı esimder bolğan. Sol ata-apalarınıñ jolın jalğağan, tozıp ketken Kerey eliniñ basın qosıp, oğan äz ana bolğan Abaq esimdi qasietti ana ömirde bolğan adam. Qazaq tarihında ru atına aynalğan äz analar az bolmağan. Körnekti jazuşı,

  • Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz

  • Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

    Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

    Rey FERLONG Andrey Ermak (sol jaqta) pen Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy (oñ jaqta). 2019 jıl. Andrey Ermak wşaqtan tüse sala öziniñ bastığın qwşaqtadı. 2019 jılı qırküyekte prezident Zelenskiymen jılı jüzdesu jañadan bastalıp kele jatqan sayasi seriktestiktiñ bası edi. Bwl – Ermaktıñ Resey türmesinde otırğan 35 ukrainalıqtı Mäskeuden alıp kelgen säti. Al 2020 jılı Ermak Zelenskiy äkimşiliginiñ basşısı boldı. Biraq Ukrainadağı jemqorlıq şuınan keyin onıñ qızmetine jwrttıñ nazarı audı. Sebebi Ermak Ukraina energetikalıq infraqwrılımına bölingen qarjı jımqırılğan korrupciya shemasında negizgi rölde bolğan degen aqparat tarağan. Biraq tergeuşiler bwl jayttıñ jay-japsarın tolıq aşqan joq. Ermaktıñ özi Azattıqtıñ Ukraina qızmetiniñ resmi saualdarına jauap bergen joq. Sonımen Zelenskiydiñ keñsesin basqarıp otırğan Ermak kim? TELEVIDENIEDEN

  • TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

    TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

         Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep.  Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.

  • «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne aqparat ministrliginiñ Mädeniet komitetine qarastı Wlttıq kinonı qoldau memlekettik ortalığınıñ tapsırısımen «JBF company» kompaniyası Semey qalasında, Şıñğıstau öñirinde, Almatı oblısınıñ Jambıl audanında  «Alğaşqı kitap» attı derekti beynefil'm tüsirude. Derekti fil'm Abaydıñ 1909 jılı Sankt Peterburgtegi Il'ya Boraganskiy baspasında basılğan alğaşqı şığarmalar jinağınıñ jarıq köruine arnaladı. Wlı Abay mwrasınıñ qağaz betine tañbalanu tarihın bayandaydı. Qazirgi adamdar bwrınğı uaqıttıñ, Abay zamanınıñ naqtı, derekti beynesin, sol kezdegi adamdardıñ älpetin, kiim ülgisin köz aldarına elestetui qiın. Köpşiliktiñ ol uaqıt turalı tüsinigi teatr men kinofil'mderdegi butaforlıq kiimder men zattar arqılı qalıptasqan. Alayda Abay uaqıtındağı qazaq tirşiligi, qazaqtardıñ bet-älpeti, kiim kiisi, üy – jayı, bwyımdarı tañbalanğan mıñdağan fotosuretter saqtalğan. Bwlar Resey, Türkiya, Wlıbritaniya

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: