Janqoja atamız qanday adam bolğan?
Janqojanı köp jıldar boyı körip-bilip jürgen Qwttıq ruınan şıqqan Mwsabay jıraudıñ türli mwrağattarda saqtalğan äñgimeleri men öleñderinde: «Janqojanıñ tür-twlğası, minez-qwlqı bölekşe bolğan. Jas kezinen bastap-aq minezi auır, orınsız söylemegen, balalarmen de qosılıp oynamağan. Bireuler janjal şığaruğa qayımdassa, ol köziniñ alasımen bir qarap, öz jönine jüre beredi eken. Jıldan-jılğa boy-twlğası erekşelenip, ayrıqşa közge tüse bastağan» degen derekter bar (QR ĞA Ädebiet jäne öner institutınıñ qoljazba qorında). Reseydiñ otarlıq ezgisine qarsı 1856-57 jıldardağı köterilisi kezinde batırdıñ mıñbası bolğan Sırlıbay Şabaqwlınıñ şöberesi Oraq Janwzaqwlınıñ 1930 jılı qoyğan: «Janqoja atamız qanday adam bolğan?» degen swrağına joğarıdağı aytılğan Bijan Jalmırzawlı: «Janqoja öte swstı, közderi jalın atıp twratın, qabağı qalıñ, nazarın säl tömen salsa qoyu häm bwyra qastarı janarların jartılay jauıp ketetin adam bolğan. Aşu qısqanda eki közi qantalap, ünemi bilegine ilip jüretin aybaltasın şır aynaldırıp, ısqıratın. Biraq, sonşalıq aybattı batırdıñ boyı wzın emes edi. Orta boylıdan säl-päl ğana joğarı, eki iığına eki adam erkin sıyatınday qaqpaq jauırındı, keñ keudeli, juan moyın, mwrını ülken, törtpaq adam bolğan» degen jauap qaytarğan eken.
M.Äuezov atındağı Ädebiet jäne öner ğılımi-zertteu institutı qoljazba qorındağı HİH-ğ. soñı men HH-ğ. bas kezinde Janqoja jaylı halıq aqındarı jazğan segiz jırdıñ birinde:
…Keñ keude, böri qabaq, jolbarıs bet,
Jaurını enimenen teñdes kelgen…
Jwmırlau jolbarıstıñ jotasınday.
Şığıñqı qwlaq jağı, juan mwrın,
Aybattı jan köriner arıstanday!
Aldınan ne kelse de qaytpaytwğın,
Şwbar köz* ayğa şapqan qabılanday!
Qabağı tömen tüsken, wzın mwrttı,
Jauatın künniñ qara bwlıtınday… – deydi.
(«şwbar köz» dep qabılannıñ közin aytıp otır – avt.)
1893 jılı Qazan qalasınan Sır, Aral öñirine arnayı kelip, batırdıñ köterilisi men ömirine qatıstı zertteu jwmıstarın jürgizgen I.Aniçkov «Kirgizskiy geroy (batır) Djanhodja Nurmuhammedov» attı eñbeginde (235-b.) onıñ tür-twlğası men minezi jöninde: «Çto kasaetsya narujnosti batıra, to po rasskazam videvşih ego i znavşih, on ne bıl kak Iset Kutebarov bol'şogo rosta i vnuşitel'noy narujnosti, naprotiv, imel nebol'şoy rost i ne otliçalsya vidnoyu narujnost'yu; nikogda ne rasstavalsya so svoim orujiem: kinjalom, şaşkoy i aybaltoy, kotorıe vsegde lejali okolo nego, daje kogda sidel ili lejal v kibitke; on, govoryat, vsegda strogal kakuyu-nibud' paloçku, kak budto tak je strogaet svoih vragov; bıl on molçaliv i nerazgovorçiv» deydi.
Janqoja jigit ağası bolğan şağınan bastap, wzın saqalın qızdıñ bwrımınday etip örip qoyatın bolğan. Bwl batırdıñ «at üstinde jäne wrıs kezinde jeldiñ ekpinimen kedergi bolmasın» degen wqıptılığınan tuğanday.
Batırdıñ saqalı jöninde onıñ wlı Itjemesti 1893 jılı Qaraqwmdağı üyinde körgen I.Aniçkov, joğarıdağı eñbeginde (220-b.): «Sın batıra, eşe nahodyaşiysya vjivıh, toje nazıvaemıy batırom, Itçemis', 80-ti letniy starik, koçuet na mestnosti Akirek i v Karakumah, ne imeet bol'şogo sostoyaniya, no pol'zuetsya bol'şim poçetom sredi vseh kirgiz, u nego est' potomstvo ot neskol'kih jen; v pamyat' svoego otca zapletaet v kosiçku svoyu seduyu borodu» dep jazğan.
Jolımbet Mäkiş
Pikir qaldıru