Obasta men Kerqwla attı Kendebay batır edim… Hannıñ tapsırmasımen altın qwyrıqtı qwlındı izdep jürip, osı elge tap keldim. Ala-qwla tilde söyleytin iesiz jwrt eken… Alapat qara qwyın wşırıp äketken qwyrıq-jalı altın qwlındı tauıp, köñilim jaylanğan soñ, mwnda ne üşin kelgenimdi de wmıtıp, taq körmegen beyqam elge patşa bolıppın… Bir kisi taqqa otırsa, mıñ kisi atqa minedi – qwzırıma qwldıq wrıp, qızmetin wsınıp, erteginiñ eti tiri keyipkerleriniñ bäri mañıma özi-aq jinaldı. Eşkimdi arnayı şaqırtqam joq.

Hannıñ qırıq uäziri bolmay ma… Költauısar, özi swranıp, qazınanı basqardı. Saqqwlaq – işki-sırtqı qauipsizdik mäselesin baqıladı. Tausoğar – äskerbası, Jelayaq sport uäziri boldı. Qırıq ötirikti zuıldatqanda kirpigin qaqpaytın (häm beti bülk etpeytin) Tazşa – aqparat-nasixat qwraldarınıñ qwlağın wstadı. Şaytandı aldağan asqan aqıl iesi Aldarköse – bas uäzirim boldı… Qojanasır mädeniet salasına ielik etti. Wr Toqpaqtı policiya, Jeztırnaqtı arnayı jasaq bastığı ettim. Jalmauız kempir zındandı küzetetin boldı… Qwyırşıq meni qoldaytın partiyalar qwrıp, madaq kitaptar jazumen aynalıstı… Erteginiñ eñ külkili twlğaları Jarğaqbas, Şibwt, Qılkeñirdekterge deyin asa biik lauazımdı orındarğa tağayındaldı…

Biraq patşalıq qanşa ülken bolğanmen, bärine birdey qızmet jete bere me – şeneuniktik orınnan qağılğan dämeli belsendiler men tağı biraz qauqarsız jwrt qarsı şıqtı… Olarğa ana qızmetsiz qalğan şınaşaqtay Qañbaq şal – kösem boldı. Tübi, bir päle şıqsa, sol qudan şığa ma dep, seskenem… “Qañbaq şalda qauqar joq, üp etken jelge tötep twra almaydı!” dep, Saqqwlaq qwlağıma künde sıbırlaydı. Sonda da qorqam… Jwmırtqanı jarıp, jerdiñ miın şığardım dep, diyudıñ zäresin alğan päleketten bärin kütuge boladı… Jalpı, jaudan qaytpağan jüregim, patşa bolğalı, är närseden sekemşil tarttı… Keyde eş sebepsiz boyımdı ürey buğanda, jalpaq jatqan wşı-qiırsız ertegi äleminde batır atı şıqqan özimnen wyalam. Közime köringen küdiktiniñ bärin zındanğa tastatqım kelip twradı… Biraq Saqqwlaqtıñ aytqanı ras eken – Qañbaq şal bir ürlegennen qalmaytın, tük salmağı joq sayqımazaq, suayt bolıp şıqtı. Şäñkildep, jınıma tie bastasa, küldibadam bayğwstı “fu-u!” dep ürip, wşırıp jiberem…

Patşalıqtağı din isterin erteginiñ Boyı bir qarıs, saqalı qırıq qarıs degen äygili keyipkeri qadağalasın dep şeştik. El bolğan soñ, onıñ bayı, kedeyi, ortaşası, qayırşısı bolmay ma… Äytpese, onıñ nesi el?!. Kedeydi qoyşı…- bwl elde tas laqtırsañ, bir kedeyge tiedi… Bay tabudıñ amalın izdedik. Aqırı, jaudan oljalağan, bülindiden qalğan mol dünieden Şıq bermes Şığaybaydıñ wrpaqtarı men bir top qayırşığa mal-mülik bölip berip, bay qıp tağayındadıq… Aytpaqşı, özine layıq töltuma bandit-qaraqşıları bolmağan el – el me?!. Qaptap jürgen ibilis-şaytan, jın-peri, bwzaqı däuler men diyular, aytqızbay-aq, özderi bilip, birden qaraqşılıq jolğa tüsti. Eñ ülken “avtoritetteri” – Jalğız közdi Däu… Söytip, tört qwbılası tügel el boldıq. Jaqsı el boldıq. Jaqsı bolatınımız, biz barlıq jağınan damıdıq. Mäselen, bwrın bay joq edi, endi bay degen bizde ittiñ basınan köp… Mıñğırğan maldarı patşalığımızdıñ aynalası altı ayşılıq keñ-baytaq jerine simay, şetel asıp jayılatın boldı. Kedey onsız da köp edi, endi sanına adam jetpes sıñsığan qalıñ tobırğa aynaldı… Äsirese, wrı köp!.. Bay ekenmin, kedey ekenmin demeydi – şaması kelse, ıñğayın tapsa, bäri wrlaydı!.. Kedey – küni üşin, bay – bäseke üşin wrladı. Para alıp, para beru – wlttıq oyın, kädeli dästür-saltımız bolıp ketti!.. Boyı bir qarıs, saqalı qırıq qarıs – dindi jaqsı nasixattadı. Meşit-medireseden ayaq alıp jüre almaysız… Sälde orau – sänge aynaldı. Osı eldegi jandı-jansızdıñ bärine xalal, ya xaram degen belgi soğılıp, imandı, imansız degen tañba wrıldı. Dünieniñ bar qiırınan kelgen dini ağımdardıñ köktep-öngeni sonşa – bwl eldi jaynağan dini gülstan dersiñ!..

Biz, qısqası, qattı damıdıq… Damığanımız sonşa, birin-biri tıñdamaytın, bir-birine senbeytin qırıq qwrau jamağatqa aynaldıq… Bärinen de: kedey – bay bolsam, bay – qwday bolsam degen ideologiya basım tüsti! Bwl ekeuiniñ (bay men kedeydiñ) basın biriktiru – qiınnıñ qiını eken… Patşa bolğan soñ, bärine jaqqıñ keledi, bärine birdey bolğıñ keledi – eki jağına kezek tolqıp, şarşadım. Eki kemeniñ qwyrığın wstağan suğa ketetinin oylap, aqırı, ekeuin de betimen jiberdim… Älgi ne adal, ne xaram, kim imandı, kim imansız ekenin anıqtağış şirkinderdiñ özi siırdıñ büyregindey bıtırap, jik-jik bolıp alıptı!.. O basta solardan bir süyeu körem be dep, jaqın tartıp edim, endi osılar birdeñeni büldirmese eken dep, zäremiz qalmay, qayırıp, qaqpaylap, äreñ ie bolıp otırğan jağdayğa jetippiz…

“Endi bügin qarasam…” dep, osı eldiñ bir şayırı aytpaqşı, aynalağa köz salsam, bwl jwrttıñ tili ğana emes, niet-qwlqı da sol ala-qwla qalpı… Men saray mañında kün nwrınday jarqıldap, oynaq salğan altın qwyrıqtı qwlındı qızıqtap jürgende, Költauısar patşalıqtıñ en qazınasın swrausız düniedey bauırına basıptı. Köl qwrğatqanday, bir wrtına qaqtap sorğanın bir wrtınan bürkip şaşıp, şayqap jür… Qaptağan uäzirlerim men bi, qazı, bay-bağlandarım da menen göri sonı mañaylap ketipti. Malın qayda siğızarğa bilmey sendelgen Toğız Toñqıldaq, bir Şiñkildek jaña parlament saylauın ötkizeyik dep, şu-şu etedi. Bwlardıñ tüpki oyında ne barın bir qwday bilsin!.. Men endi qoymay-qoymay öñmeñdep, sarayğa jaqındañqırap ketse, bir-aq ürlep wşırıp, el şetine şığarıp jiberetin Qañbaq şaldan emes, Költauısardıñ eşqanday qazına şaq kelmeytin obır wrtına tabınğan osı igi-jaqsı, şen-şekpendi meşkeylerden qauip qıla bastadım… Abırjıp, bas uäzirime qarasam, tük bilmegendey jılmiyadı da otıradı… Osınıñ jılım jımiısınan qorqam!.. Qwlağına deyin semirip, may basqan Saqqwlağım da marğau…- mağan, ädette, oñaşa aytatın sıbır-sıbır qwpiya äñgimelerin de azayttı. “Bäri jaqsı, el tınış, jın-şaytandar qatañ baqılauda, jalğız közdi däu – zındanda” dep, tınıştandırıp qoyadı… Sengiñ keledi… Biraq bäri jaqsı bolsa, onda zından nege auzı-mwrnınan şığıp, tolıp baradı?.. Saqqwlaqtı şaqırıp alıp:

- Säke, bwl qalay boldı?.. Osı…Jalmauız, Wr Toqpaqtar qılmıs älemimen auız jalasıp ketken joq pa, qalay oylaysıñ? – dep, swrasam:
- Bilmedim…- dep kümiljidi. – Biraq, taqsır, alañsız bolıñız, bäri qatañ baqılauda! – dep, üyrenşikti äueninen jazbaydı.
- Ho-o-ş… Al endi qazına nege talan-taraj? Osı…Költauısar da sau siırdıñ japası emes siyaqtı… Qalay oylaysıñ?
- Ol… qazınanıñ jartısı – sizde dep jür ğoy…
- Qalayşa?! – dedim şoşıp ketip.
- Altınnan alpıs qwlaş eskertkişiñizdi soqtırıp jatır ekensiz… Altın qwyrıqtı qwlınıñızğa altınnan saray twrğızıpsız…
- So-o-lay ma?!.
- Kerqwlanıñ äbzel-twrmanına deyin saf altınnan eken…
- Toqta! Toqta!..- dep, aşumen aqırıp jiberdim sol kezde. – Jala! Qıp-qızıl jala!

Saqqwlaqtı quıp şığıp, saray mañın tekserip şıqtım… Masqara bolğanda… bäri ras eken!.. Bwl ne swmdıq!..

Osınıñ bäri az bolğanday, jäne bir jwttıñ şeti qıltidı. Qws qanatı küygen şöl aymaqtardağı tüyesi köp elderden kelgen saudagerlerge jantaq satıp küneltetin kedey-kepşikke de bir auırtpalıq töngen eken… Jantaq şıqpay qalıptı… Endi mwnıñ ayağı ne bolar?.. Birdeñeni büldirip, bülingennen büldirgi aludı ğana oylap jürgen ana jın-jıpır, diyu-peri, tülen-şaytandardıñ, äsirese, ana Qañbaq şaldıñ da kütkeni – sol emes pe… Onday attı kün tua qalsa, janımda Kerqwladan basqa kim qalar eken…dep uayımdadım.

Söytip jürgende, künderdiñ küni, jar degendegi jalğız serigim, astımdağı Kerqwla twlpar… senatqa deputat bolğısı keletinin aytqanda, töbeden wrğanday boldım!.. Endi jetpegeni osı edi dedim… Ärine, meniñ qanattı Kerqwlam mına jürgen qomağay uäzirlerimniñ köbinen aqıldı. Äytse de… Ertegi emes, ana, ya şın, ya jalğan düniede, özin jerdegi qwday dep jariyalağan bir patşa, asıp-tasıp, esirik buğanı sonşa, minip jürgen atın senatqa tağayındap, tarixqa mazaq bolğanınan xabarım bar edi… Meniñ onday emes, qwdayğa şükir, aqıl-esim äli ornında ğoy!.. “Bası azat, jüregi tükti Kendebay edim bir kezde – endi kim boldım… Qay saytan meni böten elge patşa bol dep azğırğan?!.” dep, qayğırdım…

Qısqası, wzaq tolğanıp, bwl elde bwdan äri qaluğa bolmaytının wqtım… Kerqwlanıñ qwyrığınan bir tal qıl alıp, twtattım. Mansapqa qızığıp, miı aynalğan Kerqwla dür silkinip, bäz qalpına tüsti. Basın şwlğıp, kisinep-kisinep jiberdi… “Keşir, Kendebay, aynalama qarap, aqılımnan adasıppın!..” dedi… Tura solay dedi… Özi joqta alıp bäyterektiñ basındağı wyada jatqan balapandarın aydahardan qwtqarğanım üşin, altın qwyrıqtı qwlınnıñ osı elde ekenin aytıp, janıñ qinalğanda twtatarsıñ dep, bir twtam qauırsın jünin jwlıp bergen Samwrıq qws esime tüsti. Janqaltamnan dereu sonı alıp, twtattım. Alıp qanattarı aspan astın qara bwlt qwrsağanday dürliktirip, sol sätinde ol da jetti… Iesiz qalğan eldi Qañbaq şalğa tastap, kün şapağınday jaltıldağan altın qwyrıqtı qwlındı alıp, men – Kerqwlağa, Kerqwla – Samwrıqqa minip, bayağı özim kelgen altı taudıñ ar jağına astıq…

… Aytpaqşı, men altın qwyrıqtı qwlındı nege izdep edim?.. O basta meni osı saparğa attandırğan xannıñ aytuınşa, onı azap şegip, wzaq jol keşip izdep, tauıp, qasiet-kie twtqan eldiñ abıroyı asıp, baqıtı tasıp, mäñgi jasamaq eken!.. Sosın, ädette, ertegi qalay ayaqtaluşı edi?.. Iä… Aqırı, altın qwyrıqtı qwlındı aman-esen xanğa tabıs etippin. Han wlan-asır toy jasaptı. Ay dese – auzı, kün dese – közi bar swlu qızımen qosa, bar baylığınıñ jartısın mağan beripti. Otız kün oynap, qırıq kün toylappız. Men, söytip, bay bolıp, barşa mwratıma jetippin… Ol az deseñiz, eşqanday költauısar, jalmauız, diyu-perileri joq, altın jal, altın qwyrıqtı arğımaqtıñ twqımı üzilmegen mäñgilik elge patşa bolıp, baqıttı ömir sürippin… Ertegi – tämam.