جاھان جاڭالىقتارى كوز قاراس ساياسات سۋرەتتەر سويلەيدى تاريح

قىتايداعى “دەموكراتيالىق تاڭداۋ كۇرەسى”

kerey.kz

 |  Oct 8, 2017

وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىز قىتاي قوعامى مەن قىتاي بيلىگى اراسىندا ءارتۇرلى كۇردەلى توپتار مەن پىكىر، تانىمى ءبىر-بىرىنە كەلىسە بەرمەيتىن ساياسي، قارجىلىق شونجارلاردىڭ استىرتىن ايقاسى تۋرالى قىسىر كەڭەستىڭ باسىن شالىپ قويعان ەدىك. بۇگىن سونىڭ ازعانتاي بۇشپاعى رەتىندە تاريx بەتىندە قالعان تاعى ءبىر وقيعادان شاعىن شولۋ جاساماقشىمىز. ول قىتايداعى “دەموكراتيالىق تاڭداۋ كۇرەسى”. جالپى قىتاي قوعامى دەموكراتيالىق كۇرەستەردەن كوز اشپاعان قوعام، ءبىز سونى كوپ بىلە بەرمەيمىز، كۇرەستەردىڭ ءوز تاريxي كاتەگورياسى بار، بارلىق كۇرەستەردەن بۇل كۇرەس ءسال وزگەشە. ءبىزدىڭ باعانادان ايتقىمىز كەلىپ وتىرعان داتا 1989- جىلى پەكيندە بولعان تيان ءانمىن (天安门) وقيعاسى.
تيان ءانمىن الاڭى الەمدەگى ەڭ ۇلكەن، ەڭ كەڭ الاڭداردىڭ قاتارىنا جاتادى. قىتايداعى دەموكراتيالىق قاندى كۇرەستىڭ ەڭ كورنەكتىسىنىڭ ءبىرى وسى الاڭدا ورىن العان. وقيعا 1989- جىلى ماۋسىم ايىندا تۋىلعان. وقيعادان جارتى اي بۇرىن گورباچەۆ پەكينگە ارنايى مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلگەن. وقيعاعا باتىستاعى اۋروپا (ەۆروپا) الەمىنىڭ دە تۇرتپەگى بار. ەڭ باستىسەبەپ- قىايدا دەموكراتيالىق بوستاندىق. وسى كۇننىڭ قاندى تاڭداۋىن كىلەڭ ستۋدەنتتەر جاساعان. الاڭعا نەشە ون مىڭ ستۋدەنتتەر بىرقانشا كۇن بويى اشتىق جاريالاپ، بيلىككە قىسىم تۇسىرگەن. ميتينگ بارىسىندا بۇل قوزعالىستىڭ ەڭ كورنەكتىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان ستۋدەنت قىزدىڭ ءمۇسىنىن تۇرعىزىپ ۇلگىرگەن. قوزعالىس وتە ايانىشتى باستىقتىرىلعان. ميتينگكە شىققان نەشە ون مىڭ ادامدى ءبىر تۇندە تازالاپ جوق قىپ جىبەرگەن (الاڭدى ەشقانداي قان داعىن قالتىرماي جۋىپ تازالاعان). ميتينگ ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرازى شەتەلگە قاشىپ تىنعان، سونىڭ ءبىرى شىڭجاڭدىق وركەش (سۋرەتتە، قىسقا جەڭدى كوك جەيدە كيگەن). وركەش قازىر تايۆاندا بولۋى مۇمكىن. دەموكراتيالىق تاڭداۋ قوزعالىسىن ۇيىمداستىرۋشى ستۋدەنتتەردەن شەتەلدە باسقا ءتىرى جۇرگەندەرى دە بار. ارادا قانشا جىل وتسەدە شەتەلدە جانە قىتايدا بۇل داتانى جاسىرىن اتاپ وتەتىندەر كوپ. ميتينگتى قارۋمەن توقتاتۋ كەزىندە قاڭعىرعان وق ءتيىپ قايتىس بولعان قازاق ستۋدەنتتەرى دە بولعان.
تيان ءانمىن وقيعاسى كەزىندە جياڭ زەمىن(江泽民) شاڭعايدا (上海) قالا باستىعى ەدى. وقيعا بارىسىندا ول دەرەۋ شاڭعايدان پەكينگە اۋىسىپ كەلدى، كەلە سالا وقيعانى جونگە سالدى دا كوپ وتپەي قىتايدىڭ توراعاسى بولدى. بۇل جياڭ زەمىن قىتاي-قازاقستان شەكاراسىن (بۇگىنگى شەكارانى) بەكىتۋدە ۇلكەن ءرول وينادى.
جالپى، تيان ءانمىن وقيعاسىنىڭ اقيقاتى ءالى تولىق اشىلعان جوق. زارداپ شەككەندەرمەن ءولىم قۇشقاندار تۋرالى ەش ايتىلمايدى. قىتاي بيلىگىندە جىك ءجوپ، توپ كوپ. بۇگىنگى بيلىك توبىنداعىلار سول تۇستا قانداي پىكىر-تانىمدا ەدى، بۇل دا قىزىق اڭگىمە. ۇلتتىق ەليتانىڭ ۇياسى شاڭعايلىقتار بيلىكتى قايتىپ تارتىپ الدى، ول تىپتەن قىزىق. دەموكراتيالىق تاڭداۋ كۇرەسى جەڭىسكە جەتسە نە وزگەرىس ولار ەدى، بارىنەن دە سول قىزىق. قىتاي قوعامىنداعى دەموكراتيالىق تەپە تەڭسىزدىك جالعاسا بەرسە مۇنداي ميتينگ، وقيعا قىتاي قوعامىنان ەشقاشان سەيىلمەيدى.

Eldeç Ordaتىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى