ۇركىن
kerey.kz
ءسوز باسى. قارتتاردى اڭساۋ
كوزىنىڭ قۇيرىعىندا ءاجىم كۇلىپ،
سايراتقان قىزىل ءتىلدى بابىن ءبىلىپ.
جينالىپ كەشكىعۇرىم توبەشىككە،
قاريالار قىلاتىن ءازىلدى ىلىك.
اسا ءزىلسىز… تەك قۋىپ، «الالاعان»
بولماسا دا كىنامسىز دارا باباڭ.
ەبىن تاۋىپ قۇرداسىن ەڭبەكتەتسە،
قىبى قانىپ ساقالىن سالاعان.
ۇرپاق ءۇشىن قاراكەت قام باعارى،
وعان ۋايىم جاڭبىردىڭ تامباعانى.
كۇرەڭ شايدى سوراپتاپ ءسوز قوزعاسا،
كوكىرەگىڭنىڭ كوزىنە شام جانادى.
ازاماتتى ارداقتار ارىس اتىن،
قاريالار – «قارا ورمان»، توعىس اقىل.
قالت-قۇلت ەتىپ سۇيەنىپ اساسىنا،
جيىن-تويدا شۇرقىراپ تابىساتىن.
بۇرىنعىنىڭ قارتتارى-اي سىرما شاپان،
ساڭى اۋسا ساياقسىپ قىرعا تارتار.
باسىندا تاقياسى، تۇماعى جوق
بۇگىنگىنىڭ شالدارى قىرما ساقال.
سامايىنان سۋىرتپاق قىلاۋ ۇرلاپ،
سايقال زامان تۇمانىت، تۇماۋ ۇرعان.
كەرەگەنىڭ باسىندا «كۇنى وتكەن»،
اينالىپ كەتپەيمىن بە، تۇماعىڭنان؟
وتقا قاقتاپ، ءداۋىردىڭ جەلى سۇرلەپ
تۇلكى تۇماق اكەلەر تەرى سىڭگەن.
وتاعادان قالعان سول، جالعىز بەلگى
كۋاسىندەي جيىرما بەس سەرى تۇندەر.
تۇماقتى كۇتىپ كيدى تۇمارىنداي،
جاستىقتىڭ باسىلماعان قۇمارىنداي.
سول تۇماق قايدا بارسا بىرگە ءجۇردى،
ءومىر جولداس، سىرالعى سىڭارىنداي.
شال دا قايتقان. كەزى ەدى «جىلى» وتكەن…
استاناعا ۇل كەتكەن، قىزى كەتكەن.
كەنجە ۇلىنىڭ قولىندا كەمپىر قالدى،
اجال تىلەپ اللادان كۇيى كەتكەن.
كارىلىك العان جانىن ەمىن مەڭدەپ،
كەيۋانا وتىر سانانسىن ءولىم كەۋلەپ.
«ەسكىلىكتىڭ كوزى» دەپ كوگەرەڭدەپ،
تۇماقتى الىپ لاقتىردى كەلىن كەردەڭ –
تۋسىراعان ات قىسىر، جەلىن كەۋدە.
كوبىك اۋىز كەلىنى قوڭدى ءمۇسىن،
وزىنە ءجون، وزىنشە وڭدى ءىسى.
كوز كىلەگەي…باس قالتاق.ەڭبەكتەيدى
كەمپىرىڭ جيناپ الىپ سوڭعى كۇشىن.
تۇماقتى اپ كەۋدەسىنە قىسا بەردى،
نالا تولىپ كوڭىلگە قۇسا كەلدى.
اۋزى اڭقيىپ… جانارى شىنىلانىپ،
شىبىن جان ءتاندى تاستاپ ۇشا بەردى.
بەينەت سورمەن جۇرەدى جارىسىپ باق،
(قۇنتسىز قۇلاق اقىلدى قالىس ۇقپاق).
تۇماقتى جىبەرمەدى تاس قىپ ۇستاپ،
تارامىس كارى ساۋساق قارىسىپ قاپ.
كەلىنى بولعان ءىستى سەزبەگەن-ءدى،
(قۇمارلىقتىڭ الەمىن كەزبەگەن كىم؟)
سىرتتا توسىپ تۇر ەدى اشىناسى،
جەر سوقتىرىپ كەتۋدى كوزدەگەن-ءدى.
كەۋدەسى استام اقىلى تاپشىلاۋ-دى،
«تاپتىم-اۋ» دەپ «ەركەكتى جاقسىلاۋ ءبىر…»
توعىز جىلدا پۇشپاعى قاناماعان،
كەنجە كەلىن ويلاعان «باق سىناۋدى».
قيىندىقتا جارىنا اقىل قوسقان،
باق بوپ تا ايەل قونادى باقىر باسقا.
سور بوپ تا ايەل قونادى التىن باسقا،
جازىلماعان بۇل جايلى جاتىر داستان.
ءجاۋدىر كوزگە جىمىسقى سايتان تۇنعان،
سۇلۋلىق پەن جاۋىزدىق جاتىرلاسقان.
بولسا العانىڭ قاتىننىڭ شارقاياسى،
جىعىلعاندا بولمايدى جار ساياسى.
قىزىل بەتتە ۇيات جوق، ار تاياسى
ايتار ءانىڭ بولدى، زار پاياسى.
عامكۇن كوڭىل، پۇشايمان قاپالىقتا
قاراقشىداي قۇر بوسقا قالقاياسىڭ.
…قاراماي الدى-ارتىنا كەلىن كەتتى،
ءوزىنىڭ پايىمىنشا تەڭى تەكتى.
ءولىپ جاتقان كەمپىردى كورشى كورىپ،
ءسوز تاسىر وسەكشىنى ەمىندى ەتتى.
كەسىرلىككە كەلەڭسىز پەرى كۇلگەن،
نە كۇتەسىڭ، ءتىرى جان ءولى دىلدەن؟
جاھاندانىپ ۇرپاعى، جالپىلانىپ
دوڭعالاعى ءداۋىردىڭ كەرى جۇرگەن.
تۇلكى تۇماق
جاس جۇرەگىن جۇرەتىن ءتىلىپ ۋايىم،
كورگەن كۇنىڭ قيامەت، ءۇمىت قايىم.
تۇلكى تۇماق يەسى، اتى – توقتار
وقىرمانعا ايتايىق. جىگىت جايىن.
«قۇداي بەرسە، كوتەرسەم ۇرپاق تاعى؟..»
جالبارىنىپ سۇرايتىن، مۇرسات تالىپ.
ءسابيى توقتاماعان انا بايعۇس،
بالا تىلەر «موينىنا بۇرشاق تاعىپ».
تۇسا داعى ۋاقىتتىڭ دەسى مەڭدەپ،
بەرەكەلى وتباسى نەسىبە ەنگەن.
ىرىمداپ قويعان اتى توقتار-تۇعىن،
بۇل تۋعان سوڭ ۇل مەن قىز ءوسىپ-ونگەن.
سوڭىنا ەردى، قارىنداس-ىنىلەرى
اكە – شاڭىراق داراعى، ءدىڭى مە ەدى؟
قۇلادى ەرتە…اۋىرتپالىق باسىپ ەزگەن،
تاعدىرىنا تۇمسايى تۇڭىلەدى.
«ون التىنشى جىل» كەلگەن اتىشۋلى،
ەلىڭ جىك-جىك، ءوزارا اتىسۋلى.
مىلتىق ەمەس، سوعىسقا كۇرەك ۇستاپ
اكەسىنە جازىپتى قاتىسۋدى.
قۇجاتتار قات-قات بولىپ تىگىلىپتى،
(ۇلىقتىڭ ءبىر بارماعى بۇگىلىپ تۇر؟)
ۇرت مايلاعان پارامەن بولىس، «پەسىر»
كوز قىسىسىپ ءوزارا ءتىلىن ۇقتى.
جالعاندىقتان كوڭىلى ءتۇڭىلىپ كىل،
جالعىزدىعى سول كەزدە ءبىلىنىپتى.
تۇبىرتەككە ۋاقىتى كەم جازىلىپ،
«جارامدى» دەپ «سپەسىككە» ءىلىنىپتى.
سولاي اكە كوگىنەن قۇلاپتى ارمان،
اسىل جار، بالا-شاعا جىلاپ قالعان.
ءۇشىنشى مۇشەلىندە اتتاندى ەلدەن،
جارلى زارىن تىڭدايتىن قۇلاق بار ما؟
ەر جوق بولسا ىقتىرار ەزىڭ كىمدى؟
سابىر مەنەن جىگىتكە ءتوزىم قۇندى.
كوكىرەگىنە ايىقپاس دەرت جاماعان،
ەلگە كەلىپ اكەسى كوزىن جۇمدى.
كىرپىك شىلاپ جەرلەدى جاماعايىن،
الاساپىران شاق تۋدى الا عايىم.
شاڭىراققا باس بولدى ون ۇشىندە،
جاس جانىنا بەينەت پەن جاماپ ۋايىم.
كوممۋنالدىق تۇيسىكتى سانا ەگىلگەن،
جاساندى ادام ءتاي باستى «جاڭا ومىرگە».
دۇنيە – اق پەن قىزىل، باي مەن كەدەي
-اتتى!-دەدى، -وكتيابر تاڭى وڭىرگە.
مال-مۇلىكتىڭ كەزى ەدى «ورتاعا» وتكەن،
«قىزىلسىز» «اقسىز» قالىپ اڭقا كەپكەن.
«مويىنسەرىك» قۇرىلىپ، «باتىراق»بوپ
كەدەيىڭ جالعىز مالىن ورتاق ەتكەن.
ءتورت تۇلىكتى دەپ سانار باق تىزگىنى،
مالىن باقسا قازاعىڭ تاپتى ىزگىلىك.
«ورتا شارۋانى» ومالتتى وسى تۇستا،
«كامپەسكەگە»بار مالىن جاتقىزدىرىپ.
لەنين ءولىپ…سوڭىرا «مۇرتتى» كەلدى،
ادەيى ءىس، «ناۋبەت»پەنەن «جۇتتى» كوردىك.
سوڭعى ءدانىن تارتىپ اپ اشىقتىرىپ،
قۇرتتى ەلدى…بوس قالعان تۇتتى جەردى.
ءۇمىت سونگەن كوزدەرگە ۇرەي قونعان،
سولدان جىرسا بىرەۋى ىرەيدى وڭنان.
تاپ جاۋى بوپ باي-كەدەي جىك بوپ شىقتى،
تىلەكسىزدىڭ ىسىنە تۇلەي قونعان.
سىلتاۋ ەتەر ىسىنە ەل تەڭدىگىن،
(كوتەرىلە قالىپتى-اۋ ەڭسەڭ بۇگىن؟)
«بەس ەشكىنى» مالدانعان «ءبورى قۇرساق»،
كۇنى تۋدى «جاۋ تۇماق» بەلسەندىنىڭ.
ساياساتپەن جىمىسقى جاسقاپ ەلىن
ۇكىمەتتىڭ وكىمى استام ەدى.
ەرتە ەسەيگەن وڭ-سولىن ەرتە تانىپ،
توقتارىمىز جيىرمادان اسقان ەدى.
كۇيشىلدىكپەن جۇرمەدى كۇلكى باعىپ،
وراق تۇمسىق قياق مۇرت، ىلكى باعى.
توماعاسىن سىپىرىپ «تاس تۇلەكتىڭ»،
قۇس سالاتىن قيقۋلاپ تۇلكى قاعىپ.
تۇسىرمەگەن ساياتشى سالتىنا ءمىن،
«قولبالا» قۇس، ەل-جۇرتقا داڭقى ءمالىم.
«شۇرەگەيدەي» ۇشقىرمەن كوكپار تارتار،
ونسىز بولار جىگىتتىك جالقى ءمانىڭ.
ءتاڭىرى ىرىزدىقتان تىس قاقپاعان،
قولىنا كەتپەن-كۇرەك ۇستاتپاعان.
شىجىم جىپپەن سۇيرەتىپ «شىرعا تارتىپ»،
قولبالادان باۋلىپ قۇس باپتاعان.
شىعىپ جۇرگەن ادامدىق زايىرى اتى،
ءادىل ەر-ءدى، «اق- قارا» ايىراتىن.
تۇلەككە وتىرعىزىپ ىرعاقتاتىپ،
شيرىقتاپ سەمىرتپەي «قۇس قايىراتىن».
دوس-جارانىن ساپ قويىپ «سالبۋرىنعا»،
تۇلكى بايلاۋ عادەت-ءتى تال بۇرىمعا.
ءيىرىپ كەپ الدىنا تاستاعاندا،
ءيىلىپ بەك جاس سۇلۋ الدى ىرىمداپ.
سول جىگىتتىڭ كوزىنەن شابىت تانىپ،
ءبىر ساتكىلىك مەيرىمىنە انىق قانىپ.
«قالاۋىڭدى تانىدىم»دەگەندەيىن،
قىز جىبەردى كىرپىگىن قاعىپ-قاعىپ…
جىگىتتىكتىڭ سىپايى جولى بايىپ،
«كوڭىلىڭدە قالماسىن، بولىپ ايىپ.
وسى جەردە «شام جانىپ»، «ىمىرت تۇسە»
جاڭاسىندا كەلەسى اي جولىعايىق؟»
كەزدەسكەن جەر قىستاۋدىڭ شىعىس جاعى،
ەكەۋى ءبىر اۋامەن تىنىستادى.
كوز قيىعىن جىگىت ءبىر تاستادى دا،
«شۇرەگەيمەن» اقىرىن جىلىستادى.
قاندا ويناپ پاك سەزىمنىڭ اسىل ءانى،
كوڭىلى تولقىپ تاسىپ باسىلادى.
تۇلكى تۇماق تىكتىرسەم دەگەن ويىن،
ەستى بۇلا ەركە قىز جاسىرمادى.
كونشى شال بىتەۋ سويىپ تەرىنى الدى،
تەرىنى العاننان سوڭ «كەرگە سالدى».
-قاي جىگىتكە بۇل تۇماق بۇيىرماق؟-دەپ
انشەيىن ازىلمەنەن تەرگەپ الدى.
قىسسا دا قىسپاعىنا قانداي سىن كەپ،
عاشىق جان العان بەتتەن تانبايسىڭ بەك.
قۋاقى شال قۋتىڭداپ مۇرتى كۇلدى،
-ءيى قانعان كەزدە كەپ العايسىڭ،-دەپ.
باستاڭعى
قيمىلسىز كوكتەگى اي، شارا سىنعان
ۋاقىت ميمىرت مازاڭ اعاسىڭ جاي.
جۇلدىزدار ءسابي كوزى جىپىلىقتاپ،
بىردەڭەنى بۇلدىرگەن بالاسىنعان.
اپپاق قار. اق تەڭىزدە داۋىل تىنعان
اق كەبىن كيىپ العان ساۋىر-قىر دا.
ەس-ءتۇسسىز ەسى كەتكەن دالا جاتىر،
تۇتە-تۇتە…ايرىلعان قاۋىرسىننان.
بار كۇنا قار ءاستىندا…تۇز اعارعان
مۇز قاتقان ساقال-مۇرتىن قۇز قاعار جاي.
تابانى تيەر-تيمەس…تۇلكى جورتار،
تىنايى تىنىشتىقتى بۇزا الار ما؟
قاڭتار قارىپ دەمىمەن وت كەرنەگەن،
قىس قىتىمىر كەۋدەسىن كەك كەۋلەگەن.
ايازدى ءتۇن. اسپانعا نايزا شانشىپ،
تۇنگى جارىق سۇڭگىسى كوككە ورلەگەن.
اي جابىرقاۋ سازارا تۇل بەتتەنىپ،
(قىسقا دەگەن قاباقتا قۇرمەت كەمىپ).
ءىشىن تارتىپ قىسقى ءتۇن تىنا قالعان،
كومەيىنە قالعانداي ءۇن كەپتەلىپ.
اي-كەلىنشەك قاباعى شاتىنايدى،
(شاتىنايدى، قۇر بوسقا قاتىن-ايبىن).
كەۋدە قىسىپ شاڭىتقان ايازدى اۋا،
جۇلدىزدى ءتۇن جىمىڭسىز باقىلايدى.
قاقىراپ تۇر قاھارلى قاڭتار ءتۇنى،
شىلدە –ارمان، جۇرەكتىڭ اڭسار ءۇنى.
ساعىنىشتى سەزىم بە ءبىر ءدىر ەتتى…
قىز جۇرەكتە كومىلگەن جانسار ءۇمىت.
وڭ جاقتا قىز وينايدى تەڭدەسىمەن،
(جىگىت قىزدىڭ قويمايدى-اۋ كونبەسىنە).
«باستاڭعىنى» كەشكىلىك سىلتاۋراتىپ،
قىز وسىندا كەلگەن-ءدى جەڭگەسىمەن.
تەپ-تەگىس دالا جاتىر قىس قىرمانى
سەزىمگە شولدەگەننىڭ ۇشقىر جانى.
قارا تۇلىپ جامىلعان قىز بەن جەڭگە،
ەستىلدى «شۇرەگەيدىڭ» پىسقىرعانى…
جان ەمەس-ءتى كەتەتىن باقتان كۇسىپ،
ەسەندەستى ەكەۋىمەن اتتان ءتۇسىپ.
قىز قيىلىپ تۇماقتى ۇسىنعاندا،
كيىپ الدى كەۋدەگە ماقتان ءپىسىپ.
جەڭگە ازىلدەر جىگىتتى كىل قىسپاققا اپ،
-مىنا سايدى ورلەسەڭ ءبىر قىستاق بار،
جورالعىمدى وزىمە بەر،-دەگەندەي…
-جولسىز جىگىت سىعىر اۋ، قىز قۇشپاق پا؟
-جان ەمەسسىڭ، اقىلى شولاق مۇلدە
بالا ەمەسسىڭ، تاي ءمىنىپ بالاق تۇرگەن.
«باستاڭعى» جاساپ جاتقان تامعا بارىپ،
جوق ىزدەگەن «قۇدايى قوناقپىن» دە.
جەڭگەنىڭ ايتقان ءسوزىن زەيىنگە الدى،
«كەت ءارى»ەمەس، قىزىڭ دا بەيىمگە اۋدى.
جەڭگەسىنە «ورامال»ىرىم جاساپ،
كوزگە تۇسپەي باسپالاپ كەيىن قالدى.
ءون بويىن ءبىر قۋات جايدى كەرنەپ،
وزەكتەگى ۇمىتتى جايدى كەرمەك.
تارازىداي تولقىعان ساناسىنا،
«قىز بىزدىكى» دەگەندى قويدى زەرلەپ.
ءسوز قۋىپ وي ورگىزگەن سانا باعىپ،
قيسىق دەگەن ەر ەدى دارا باعى.
«تاماق» پەنەن قولتىقتاس قارا تاۋعا،
جۇرت قويعان ات – «قيسىقتىڭ قاراجالى».
«مالتۇگەلدەي»، «مۇرىندا» بولعان اتا
ەر جىگىت – رۋ مەن ەل قولعانانتى.
اتى –سالماق، ال ەندى قيسىق دەگەن
جەڭگەلەرى ەركەلەتىپ قويعان اتى.
«ەل ەمەس پە ەك، ءورىستى تىنىستى ەرەن،
اقتايىق!»،-دەپ «اتىمىزدى ۇلىس دەگەن».
رومانوۆ اۋلەتىنىڭ تاق تويىنا،
ءۇي تىككىزدى كۇپتەلگەنكۇمىسپەنەن.
شەشەندىگى سۇلەيى جاق تانىلعان،
قولتاڭباسى دا ەرەكشە باپ تانىلعان.
ادەيى ارناپ بەرىكبايعا، ىسمەر ۇستا
ەر شاپتىردى التىنمەن اپتالىنعان.
ەل بوسا دا نيەتى ارام، تۇزاق كەرگەن
مىندەت قوي دەپ كەرۋەندى ۇزاتتى ەلدەن.
سوڭعى پاتشا مەكالاي ريزالىقپەن،
«حانسىڭ»دەپ ءبىر قولىنا قۇجات بەرگەن.
«قيسىق حان»دا جان ەدى پاراساتتى،
قۇيتىرقىسىن سەزگەن عوي ساياساتتىڭ.
ءمور باسىلعان پاتشانىڭ حات قاعازىن،
«ءبىر قاجەتىڭ بولار؟»دەپ الا ساپتى.
ەرىپ كەتپەي داڭقتىڭ جەتەگىنە،
«حان قيسىقتاي»قىزمەت ەت ەلىڭە!
«قارادان حان بولعان»دەپ جەرلەپتى ەلى،
«بيەسيماس»تاۋىنىڭ ەتەگىنە.
قىستاق بار… «قاراجالدى» اسىپ تۇسسەڭ،
ەل دە ەكى ويلى، ەرتەڭسىز جاسىپ كۇسكەن.
«كامپەسكەنىڭ» ەكىنشى تولقىنى ۇرماق،
«قىزىلىڭ» باعىندىرماق باسىپ كۇشپەن.
جىگىت تە بۇل ءوڭىردى بىلەر جاتقا،
ادال سەزىم ادامعا تىلەر «حاق» تا.
جولاۋشىعا جول سىلتەپ قالا بەردى،
«جوسالى»قىزىل توبە، «مىنەر جاقتا».
قىزىل توبە اق مامىق جامىلعانداي،
اڭعارىپ از تىنىستى اڭىرعانداي.
اياق استى…بۇرقاتتى اق تۇتەگىن،
تابيعات تا ەسەبىنەن جاڭىلعانداي.
لۇپىلدەيدى جۇرەگى… ساعىم باعى،
اق بوران اق بۋراداي ارىندادى.
«شۇرەگەيدىڭ»اياڭىن جەدەلدەتىپ،
سايعا كىردى «قامشىلار جاعىنداعى».
بوي بيلەگەن سول قىزعا ساعىنىش پا؟
(بۇرقاسىنىڭدى ەلەمەس باعىن قۇشقان).
اق تۇتەككە ۇيتقىعان قارامايدى،
قانات بىتكەن جۇرەگى الىپ-ۇشقان.
قىز-قىرقىننان كورمەپتى قالىس قالىپ،
(قۇدايىنا قۋ جانىن تابىستادى).
تۇماعا جاقىن تۇرعان تامعا تاياپ:
«قۇدايى قوناقپىز!»دەپ دابىستادى.
سالەم العانى ەستىلدى بوزبالانىڭ،
«ءومىر ءوتىپ بارادى از بايانى…»
وڭ جاقتا بۇلعاقتاعان قىز قۇلپىناي،
ەستىلەدى جۇرەكتى قوزعار ءانى.
ويىندا ەلەڭ، كوڭىلدە كۇيتتەر مۇڭ كوپ…
تىنا قالدى ارسىلداق يتتەر جىم بوپ.
ءتۇسىرىپ الدى اتتان ىزەتپەنەن،
بوزبالا ءون-بويىندا تيتتەي ءمىن جوق.
سەزىنگەندەي وسى ۇيدەن تاڭ شۋاعىن،
تاپقانداي بولدى بۇگىن جان سىڭارىن.
«ارداقتاپ وتەرمىن-اۋ قولعا قونساڭ،
قالعانشا تامىرىمدا تامشى قانىم…»
بوزبالانىڭ كوزىنەن جاي اڭدادى،
(ال، وزىنە ازىرگە ايان باعى).
«شۇرەگەيىن» جابۋلاپ ىققا بايلاپ،
قورجىن تامعا اقىرىن اياڭدادى.
دارمەنى ادا، بالاداي قۇسى قاشىپ
سىر بەرمەيدى ەرلەر جاق سۇسىن اشىپ.
كوز الارتپاق مارتسىزدەر، ءتىلىن جۇتتى
باي قىزىنىڭ پارمەندى مىسى باسىپ.
توقتار دا جان، ەشكىمگە يلىكپەگەن
جونسىزدەن «شي شىعارىپ»شۇيلىكپەگەن.
يشارامەن قىز ءوزى تورگە وزدىردى،
(جامان ەمەس ەكەن-اۋ بيلىك دەگەن؟)
جات جەردە جوق تا ەمەس، كوڭىلدە ەلەڭ؟..
ء(ان باستاۋدى كىم ەكەن جەڭىل دەگەن؟)
توعىز پەرنە قۋ تاقتاي قولعا ءتيىپ،
قۋ-قيقۋ كەرنەي اۋەن، توگىلدى ولەڭ.
سىرنايلاتىپ قىز سالدى ساعىنىشىن،
(بۇلعاقتاعان بۇلا قىز باعىمبىسىڭ؟)
ەركەلىگىن «بەس بايىس» ءماشھۇر ەتكەن،
عاشىق- تورعا ءتۇسىڭ بە، «تاعى» قۇسىم؟
جىگىتتەر جاق قاباقتان سەسى كەتتى،
ءوندىر ونەر كەۋىلگە نەسىبە ەكتى.
ەلىتكەندەر تارتىلار استى ۇمىتىپ،
ەگىلىپ ەستى اۋەنگە ەسى كەتتى.
«قوناعىمىز» «ءبىر جوعىن» تاپقانداي ما؟
ارايلاپ ءۇمىت تاڭى اتقانداي ما؟
اق ارمانىن اقتارىپ اق ماڭدايعا،
قىز جۇرەككە، عاشىق-وت جاققانداي ما؟
جينالعاندار كوزىندە ريزالىق بار-
كەلىسىنەن «قوناقتىڭ» تاپقانداي ءمان.
…بەرەتىندەي جان ەمەس جاتقا جولدى،
وسى تۇن…قىز ەكەۋى باقتا بولدى.
تونىن جەلەڭ جامىلعان قىز: «قوش!» دەدى
جىگىت تاڭ قىلاڭىندا اتقا قوندى.
جات جۇرتتا
اراز ەدى ەكى جاق «جەسىر داۋلى»،
ءسوز دە جۇرگەن ارادا ەسىر جاۋ-دى.
قىز اكەسى قاراتاماق ەستىپ قويىپ،
پاك سەزىمنىڭ اياعى كەسىرگە اۋدى.
بۇگىندە ءپاس كوڭىلى قۇسا قامىق،
مىنا زامان قادامىن تۇسادى انىق.
قاراتاماق ەل قويعان لاقاپ اتى،
تاماعىندا قال بار-دى نىسانالى.
قىڭىر شال سىباپ بەرەر قۇدايىڭدى،
ءتىل تابام دەسەڭ ورتاق سىڭايىن ءبىل.
«مۇرىننىڭ» «قىدىر» دەگەن اتاسىنان،
ازانداپ قويعان اتى سمايىل-دى.
سانا بيلەپ سايتان وي، بويى قىزىپ
ىزگىلىكتىڭ ىزەتتى جويىپ ءىزىن.
وڭمەڭدەپ، وكىرەڭدەپ، ەپىرەدى
سۇرگەك مىنەز، ودارى ويى بۇزىق.
لات سوزبەن ءۋاجىن ادىپتەدى،
(بايانىڭ جوق، بىلاپىت بادىك پە ەدىڭ؟)
باتپاقتى سور، تارتپا قۇي، جىلىمدايىن
سويسىز سورلى سوتاناق، كادىك تەگىڭ؟
كەشە عانا تولىسىپ، تاسىپ جۇرگەن-
«ءبورىلىنىڭ» سايىنا قىستاپ شىقتى،
مامىربەك بولىسىڭ دا قاشىپ جۇرگەن.
ۋاقىت سولاي وزگەردى، «قىزىل»قىسقان
بۇگىن ساعان قاتىنىڭ، قىزىڭ دۇشپان.
بيلىك قۇردى «اق پاتشا» زامانىندا،
ورىس ناقىش ءۇي سالىپ قىزىل قىشتان.
ەل باسقارىپ، تاتقان جان سيدى قانىق
ول كەزدەرى ەل تىنىش، كۇيلى حالىق.
«ون جەتى بولىس مۇرىن» داۋىرىندە،
بولىس بولدى مال شاشىپ بيلىك الىپ.
«بويىڭدا قالمادى»،- دەپ، «ىزەت-بىلىك»
ءتارتىبىن تەزگە سالىپ تۇزەتتىرىپ.
جەكەلەپ ءۇي تىكتىرىپ قاماپ قويدى،
جالشىعا ەسىكتەگى كۇزەتتىرىپ.
باي ساراڭ-دى، كورمەگەن مالىن شاشىپ،
جىرىعىڭ – وسى شالعا بارىمتاشى.
ۇرپىنە شي جۇگىرتسە دە ۇندەمەگەن،
قىز بولار دەپ جۇرەتىن قارىمتاسى.
قاتىگەز، ودارى كۇش، ايار قىلىق
بويىندا ءبىر ءمىنى بار «قويان جىرىق».
جەتكىزگەن قىڭىر شالعا جايدى وسى،
ساق قۇلاق قالت ەتكەندى قويار ءبىلىپ.
بايلىعىنىڭ جايى جوق «مۇرتى سىنار»،
«قارا قوس» كەسپەر تولى قۇرت ۇسىنار.
«كوك بۇقانىڭ» سايىندا «كوك الالى»،
قىڭىر شالدىڭ «تىعىندى»جىلقىسى بار.
قىز قۇلپىناي ارمان عوي، ساعىم كۇلگەن
(قۇلان تاعى بولسا دا قاعىن بىلگەن).
باي قىزىنان جىرىقتىڭ دامەسى بار،
ويتكەنى ول، سول جىلقىنى باعىپ جۇرگەن.
جۇرسە داعى كەۋدەسىن كۇدىك كەرىپ؟
ول داعى ارۋ قىزدان ءۇمىتتى ەدى.
قىز اكەسى قورقاۋ جان كوزى تويماس،
«قىزىلداعان» سان رەت ءىلىپ بەرىپ.
جىلىك مايى كەبەرىك كارى كەمىك،
«كوزدىڭ قۇرتى – بايلىق» تۇل، ءنارى كەمىپ
باكىزە بەلسەندىگە قىزىن بەرمەك،
شال كوڭىلى وزىنشە، ارىدە ەدى.
كەدەيلىك كوتەرىلدى ەڭسەڭ بۇگىن
قادىرلى ساۋاتتى جۇرت كەڭسەڭ، ءبىلىم.
كەدەيلىكتەن باسقاداي ءبىر ءمىنى جوق،
كۇنى تۋعان باكىزە بەلسەندىنىڭ!
الدى-ارتىن ويلاپ شالىڭ ءپىشىپ الدى،
استىرتىن بەلسەندىگە «كىسى سالدى».
«باي قىزىن الۋ ءىس قوي ارتى قيىن»
زەرەك جاس ۋاقىت ءمانىن تۇسىنە الدى.
«باي-كەدەي»بوپ زامانىڭ تىستەسەدى،
ءباتۋا جوق قالمادى ىستە سەنىم.
دامەسىنە ءدات قويدى ساراڭ بايدىڭ،
اڭعارلى جاس ءتۇسىنىپ ىشكى ەسەبىن.
قۇلپىناي – ساباتتى ساز تال شىبىعى،
قاۋىز جارعان توگىلىپ بال شىرىنى.
بەلسەندىمىز ءمۇجالسىز حالگە ءتۇسىپ،
سىپايىلاپ جەتكىزدى قارسىلىعىن.
ماڭگىلىك تۇرماس باستا ىرىس جىرعاپ،
باكىزەمەن اۋەلدە اق قىرىس قىلعان-
مامىربەك باي بولىس بوپ تۇرعانىندا
ءۇي-ىشىمەن جارماعا ىعىستىرعان.
ەلدەن كەتىپ ورىسشا حات تانىعان،
پانا تاۋىپ وزىنە جات جانىنان.
مامىربەككە ءتىس قايراپ جۇرگەن جىگىت،
نامىس قايراپ جابىستى ات جالىنا.
جاڭا زامان كەدەيگە بيلىك بەردى،
باكىزە جان، «ۇر دا جىق» كيلىكپەلى.
جۇرت الدىندا تەكەرىس بوقتاسىپتى،
مامىربەك تە «تەكسىز»دەپ يلىكپەدى.
كۇتىپ جۇرگەن ءسات كۇنىن، ساناپ ايىن
قىز جانىنا قوسىلدى جاڭا ۋايىم.
جىرىق تا قۇر جاتپادى، «قىز ايتتىرىپ»
تۋىس سالىپ اراعا جاماعايىن.
شال سولاي ساباقتادى تامىر-كەكتى،
توقتاردى «تۋىسى»،-دەپ «مامىربەكتىڭ!»
دۋان جاققا ارىزدى دومالاتتى،
«ۇستالسىن!»-دەگەن سوسىن، ءامىر جەتتى.
ىلىكتىنى كەز ەدى ىلكىمدى ىلگەن،
كوزىن تاپقان پايدانىڭ كىلتىن بىلگەن.
تۋ بيە اتاپ ءۇي باسى جولباسشىعا،
قىتاي استى جىگىتىڭ ۇركىندى ەلمەن.
ءبىر قاۋىم ەل قالماعان ەتەر ىلىك،
نە كەرەك جانعا جاماپ بەكەر ءۇمىت؟
ءۇيىن جىعىپ، تەڭ ارتىپ كوشتى ۇدەرىپ
ءبىر-اق تۇندە اۋلىمەن كوتەرىلىپ.
ورلەدى كوكتەي ءوتىپ «قۇلىستايدى»،
ىرگە ءبۇتىن، «قۇت قونعان» ۇلىس جايلى.
«شاعانتوعاي» وزەنىن ورلەي قونعان،
قالىڭ مامبەت ىشىندە تىنىستايدى.
«قىزىل ءورتتىڭ»كەز بولعان داۋىلىنا،
مۇنداعى ەل قۇشاق اشتى باۋىرىنا.
مامبەتتىڭ ءبىر بالاسى ناعاشى جۇرت-
قونىس تەپتى «توعالاق»اۋىلىنا.
«ورىس كەلدى!»دەگەن جوق، پىكىر جايىپ
مىڭعىرعان مال ءورىس كەڭ، شۇكىر جايى.
شالعىنبايدىڭ بەت-بەدەل بىتكەن ۇلى –
نۇرتازا، كەيىن بولدى ۇكىردايى.
اقىلدى، پاراساتتى ساناسى ەمىن،
شالعىنباي – «توعالاقتىڭ» داناسى ەدى.
ون التى جاسىنان-اق اتقا مىنگەن،
نۇرتازا 1 – ءدۇيىم جۇرتتىڭ پاناسى ەدى.
زامان-تۇعىن باق قۇسىن ءبىلىمدى ىلگەن،
ەل اۋزىنا اتىڭدى ىلىندىرگەن.
مەكتەپ ساپ «رۇشتيدەي»، ساۋابتى ءىسى
اراب، پارسى، شاعاتاي ءتىلىن بىلگەن.
ەل ەسەسىن جىبەرمەس جاتقا جوقتاپ،
ءادىل، شىنشىل ەر ەدى، داتقا توقتار.
قۇلاق ءتۇرىپ باتىسقا شىعىسقا دا،
اسان قايعى، ابايدى جاتقا سوققان.
«قوتانشى»، «سارى توعاي»، «قاراكەمەر»،
وقىعان جۇرت ەرلەرى دانا كەلەر.
وتىراققا ۇيرەتىپ ەگىن ەككەن،
ەل ەرتەڭىن ويلاعان، دارا كەمەل!
شاقىردى قول استىنا جايىن ءبىلىپ،
«جيەنسىڭ»دەپ جەتكىزدى، جايىن كۇلىپ.
«قارا قوسقا جىلقىشىم بول، 2 قاراق!» دەپ،
ءسوزىن قورىتتى نۇرتازا، پايىمدى ىلىك.
جىگەر جانىپ كورسەتسەڭ تاباندىلىق،
جات جەردە سىني كوزگە، باعاڭ بىلىك.
سۇرادى ونداعى ەلدىڭ جاي جاپسارىن،
ءسوز ەتىپ اڭگىمەگە زاماندى ىلىك.
كوركىمەن باۋراپ الار قىناي بەلدى،
نۇرتازا كەلبەتتى جان، راي ءوڭدى.
جيرەنشە جىپسىك مۇرتى جاراسىمدى،
بيدايى كەلگەن قىزىل شىراي رەڭدى.
تاپقانداي بولدى توقتار جاناشىردى،
(بەرەدى مۇنداي ءساتتىڭ باعاسىن كىم؟)
تاڭ بوزىنان جىلقىعا «سۋىت» كەتتى،
«ناعاشى-جيەن» بولىپ جاراسىمدى.
نۇرتازاداي كورمەگەن باۋىرمالدى،
(جالعىزىلىك جوتاسى جاۋىر جان-دى).
«قالىڭمالدىق» تۇياق جوق، «ورتاعا» وتكەن
باسىندا بار وسىنداي اۋىر حال-دى.
«توعالاققا» بۇل جىگىت جيەن ەدى،
(قىز قۇلپىناي تۇسىنە ءجيى ەنەدى).
مالعا ءورىس، جۇرتىنا قونىس الدى
ناعاشىعا ءاماندا ەر سۇيەنەدى.
مامىر تۋعان. قاعادى ءتۇز قاناتىن
تاڭ ىزعارلى قولقاڭدى سىز قاباتىن.
وقىرانىپ جانۋار دىبىس بەردى،
«قىزايدان كەلگەن»دەيدى، «قىز قارا» اتىن.
ءتالىمدى ەدى نۇرتازا سويى بيىك،
(ۋايىمى جىگىتتىڭ قىز، ويى كۇيىك).
«سوقىر»دەگەن ءجۇرىستى ات، بارىمتالىق
قاباعى سىنعان ەكەن سويىل ءتيىپ.
وڭاشادا تارتقانى ۇدايى زار،
(جىرتىق ءۇيدىڭ قاشاندا قۇدايى بار).
«ەرۋلى-قارۋلى» بوپ ءدام تاتىسىپ،
وسى جۇرتقا سىڭگەندەي سىڭايى بار.
كوپ ءجۇردى جۇرەگىندە جالىن بۇعىپ،
سىرلاس تا جوق تۇراتىن حالىن ءبىلىپ.
قول قىسقا. زامان قىسپاق. جىلاپ قالعان
«قالىڭ» تولەي المايتىن قالىڭدىعى.
سارتاپ بولعان ساعىنىش ساناسىندا،
(ونداي جاندى ىزدەسەڭ تاباسىڭ با؟)
ات شىدەرلەپ كەشقۇرىم ويعا باتتى،
«شالعىنباي» كولىنىڭ قاپ جاعاسىندا.
… «كوكتەمجىلاپ، كوڭىلدىڭ كۇزى كۇلگەن
اق بالاپان ايدىندا ءجۇزىپ جۇرگەن.
ايدىڭ اپپاق مالىنىپ ساۋلەسىنە،
ساعىندىم عوي، ءانىڭدى ۇزىلدىرگەن.
ءوزىڭ جوقتا تىڭدايمىن دالا ءۇنىن،
مۇڭعا ورانعان جانىمدا نالا كۇلىپ.
ساناسىزعا ءانىڭنىڭ كەرەگى نە،
سازىنا وراپ سارعايتار سانالىنى؟
قارا بارقىت مىنا ءتۇن، تىمىق قانداي؟
سەزىم ءسوندى سىعىراي…ۇمىت جانباي.
جارىق ەتەر ءتۇنىمدى ولەڭ وتىم،
جۇرسەم بولدى جادىڭدا ۇمىت قالماي.
تۇل تاعدىردان سورىما نە تىلەدىم؟
(شەتى كەتكەن ساتەن بۇل سەتىنەدى)
سىرنايىڭنىڭ سازىنا ەلىتكەندە،
مەنى ەسىڭە الا ءجۇر، وتىنەمىن؟..»
ساعىنىشپەن وسىلاي كۇندەر كوشتى،
ال جىگىتتىڭ قۇسادان سۇلدەرى ءوشتى.
«قۇلپىنايدىڭ ءانى» دەپ جەتتى اۋەن،
ساعىنىش سازى باسىم ءۇن كومەسكى.
كوڭىلىندە قوزدانىپ سونگەندە ءۇمىت،
كۇيسىزدىككە شاراسىز سونگەن كۇلىك.
ايگىلى كەرىمبايدان 3 ۇيرەنىپتى،
ءاندى ايتقان «ورىستان كەلگەن» جىگىت.
«ورىستان كەلگەن»جىگىت – وشمان 4 -دى،
ءوزى پالۋان، جىلقىشى قوسى ءاندى.
«سابەتكە» «كونتروبان» تارتادى ەكەن،
بەس ساۋساقتاي بىلەدى وسى ماڭدى.
توقتارعا ءسوز سويلەدى قاتتى تەرگەي،
«جىگىتىم، ءجۇر ەكەنسىڭ باقتى كورمەي!
الىپ قاشىپ كەلسەڭشى، قىز اۋىلى
كۇزەككە اۋمادى ءالى، «قاقتىكولدە».
ەل تىرلىگىن وشمان اڭگىمەلەپ،
بىلگەنىنشە جەتكىزدى ءماندى دەرەك.
-كادەلەپ ءتۇسىرىپ ال، «قالىڭسىز»-اق
ماحابباتىڭ ورىنى ماڭگى بولەك.
جوق باياعى كوڭىل جاي، ەمىن حالىق
ىشىرتكى ىشكىزدى ەلگە سوگىڭدى الىپ.
مامىربەك باكىزەنى ءولتىرىپتى،
«مويناقتىڭ اسۋىندا» كەگىن الىپ.
تەكتى زاتتى، تاتاتىن تاڭداپ سونى
ساق بولسا دا، تۇراتىن اڭداپ سوڭىن.
جەر اۋداردى سابەتتىڭ «ۇشتىك سوتى»،
شاقىرتىپ اپ، قىتايدان الداپ سوعىپ.
بۇل زامانعا نە دەرسىڭ كەرى كەتكەن؟
«اتقا مىنگەن» ادامعا كەگى كەتكەن؟
جالعىز ۇلى، كەمپىرى ار جاقتا قاپ،
جاكۋلا 5 دا اتىسىپ بەرى وتكەن.
جەتى باستى ايداھار كۇش الىپتى،
(تۇل تاعدىرعا اللا ارا تۇسە الىپ پا؟)
ءتىرى ايرىلىپ جالعىزدان جىل وتپەي اق،
جاكۋلاڭىزكوز جۇمدى قۇسالىقتان.
بۇل كۇندە بايلىق پەنەن اتاق كۇندىك،
شادىر كەپ شۋ اساۋعا شاتاق مىندىك!
تويكە قاجى ۇرپاعى اقشايىق بي،
شاۋشەكتە كەشىپ جاتىر «جاتاق»- تىرلىك.
بولىستىق قىپ بي بولعان جارقىن ەر-ءدى،
اقشايىق تار زاماندا تالقى كوردى.
«بيەسيماستىڭ» شىعىسىن داۋدا جەڭىپ،
كەڭەيتكەن-ءدى ىرگەسىن «مالتۇگەلدىڭ».
ءدام-تۇزى تاۋسىلماپتى تاتار ءالى،
اقتاڭگەر بيدەن ەلى باتا الادى.
داۋعا ءتۇسىپ مۇندا دا بيلىك ايتار،
ال سول تاۋ «اقشايىق»دەپ اتالادى.
شەشەن ەدى ءتىلى ۇشقىر ويعا قانىق،
قارىمىمەن قاناتىن جايعانى انىق.
كورشىسىنەن جەر الۋ ءۇردىس بولعان،
اق پاتشانىڭ بيلىگىن پايدالانىپ.
ىرگە سوگىپ ەتپەيدى ەل بەكەرگە ەلەڭ،
تاستاۋ قيىن سول جۇرتتى مەكەندەگەن.
اقشايىقتىڭ ءسوزى ەكەن باشبايعا 6 ايتقان:
«بوشالاپ كەپ، بوتالاپ كەتەم!»دەگەن.
بولماپتى ەلگە جايلى «قىزىل تاڭى»،
ءان بولىپ حاتقا تۇسكەن قىز ىڭكارى.
كەشكىقۇرىم…جۇپىنى قارا قوستا،
جان ەرىتەر سازدى وشمان سىزىلتادى:
«ءولىارادا» ايى جوق، تۇنەك كۇزدە
عاشىق جان ساعىنىشپەن كۇن وتكىزگەن.
وكىنىشى وتەۋسىز قىز نالاسى،
جۇرەكتىڭ قىلىن قوزعاپ، ءدىر ەتكىزگەن…
قىز قۇلپىنايدىڭ ءانى:
«جاعاسى «قاقتىكولدىڭ» جوسالى قوق،
كىل مىقتى شىققان تەگىم، وسالى جوق.
سال سەرى سەرتتەن تايماس ساڭىلاعىم
ساعىنتىپ قايدا كەتتىڭ، وشارىڭ جوق؟
سارعايىپ شولپان تۋار سارى تاڭنان،
سويلەسەم ءتىلىم شەشەن بالى تامعان.
ءبىر كورسەم سۇيگەنىمدى ارمان بار ما؟
عاشىقسىز وتكەن كۇننىڭ ءبارى جالعان.
اۋىلىم «قاقتىكولدىڭ جاعاسىندا،
ءبىر كۇيى دومبىرانىڭ ساعاسىندا.
تاعدىردىڭ بايلاۋىمەن الىس كەتتىڭ،
سۇيگەنگە تيتتەي كىنا تاعاسىڭ با؟
تىرناسى «قاقتىكولدىڭ»تىراۋلاعان،
سەنى ويلاپ كوزدىڭ جاسىن بۇلاۋلاعام.
باسىندا بيلىك بار ما ۇرعاشىنىڭ؟
تاعدىرىم تەزگە سالىپ بۇعاۋلاعان.
جاعاسى «قاقتىكولدىڭ» شاقاتتى بەل،
توكىنىم «بەس بايىستا» اتاقتى جەر.
دۇشپاننىڭ جالاسىمەن جاتتا ءجۇرسىڭ،
ءومىرىم سەنسىز جالعان لاقاتتى كور.
استىڭا مىنگەن اتىڭ «شۇرەگەي»-ءدى،
قوينىڭا ال دەيدى اكەم ءبىر وگەيدى.
ءتانىمدى وزگە يىسكەگەن بالىق جەسىن،
كوڭىلىم وڭگە جاندى تىلەمەيدى.
قىرلارى «قاقتىكولدىڭ»قاراعاندى،
قىز بەيشارا قاشاندا نالا جاندى.
ءوز اكەم كوز جاسىما قارامادى،
قان تولىپ جاس جۇرەگىم جارالاندى.
كولەمىن «قاقتىكولدىڭ»تاۋ قورشاعان،
عاشىققا شەك بولمايدى جاۋ بولسا دا.
قالعانشا اقتىق دەمىم ءبىر سوعارسىڭ،
سۇيگەنىم جاۋ وعىنان ساۋ بولسا امان.
سۋدا وينار «قاقتىكولدىڭ» ۇيرەك-قازى،
ءجۇرسىڭ عوي ءتىل-حاتىڭدى سيرەك جازىپ.
قىزعىش قۇس ساعان عانا مۇڭىمدى ايتام،
كوڭىلىمنىڭ ءوزىڭ جوقتا كۇيرەك نازى».
…قىزدىڭ ءانىن وسىلاي تىڭداپ الىپ،
كوكىرەگىن وتىردى مۇڭعا مالىپ.
دارمەنسىزدىك دەرت بولىپ قالشىلدايدى،
ءون بويىندا قالعانداي «جىن» قامالىپ.
قاتىنار جولىن بىلگەن، تەك اراعا
وشمان عاشىق جاندى نەگە الالار؟
«الىپ قاشپاق!» وسى ويعا بەكىندى انىق،
قارۋلى اسكەر تۇرسا دا شەكارادا.
قاتىن تەڭدىك العان سوڭ جاۋ اكەڭ دە،
شاڭىراققا قىز كەسىر، داۋ اكەلگەن.
شولپان تۋا ازاندا اتتانباق بوپ،
ەكەۋى بەل بايلادى تاۋەكەلگە!
اتتانىس
ەكى ەل ارا بارىس پەن كەلىس قيىن،
اقىل قوسىپ كەلىستى توعىس- ءتۇيىن.
كوزگە ۇرىپ تۇرمايتىنداي ەكەۋىنىڭ،
ات ابزەلى، كيگەنى «ورىس» كيىم.
سۇم ءومىر ازابىڭ كوپ سانالى ەرگە،
كەڭ ءتوسىن ۇلانعايىر دالا كەرگەن.
«قۇلىستايدى»قاق جارىپ «ەمىل» – ارۋ،
ىرىس-قۇتىن قۇيادى «الاكولگە».
اللا وزىنە بۇيىردى ءبىر سىناعىن،
«ەمىل»بويى نار قامىس قىر تۇراعى.
«قۇلىستاي» مۇڭعىلشا ايتساق، «قامىستى» جەر
ات پىسقىرتار باپاننىڭ بۇرقىراعى.
قارقاراسى قالباعاي «توقتا»، «بارلىق»
جاۋدا قالسا جەتىمسىپ جوقتاعان جۇرت.
ءتورت تۇلىكتىڭ سۇمەسى سورعالاعان،
قابانبايداي دارابوز توقتاعان جۇرت.
ءبىر كەرەمەت سىپايى سابىر باسىپ،
قويىنداسقان تاۋ-جوتا، ادىرلاسىپ.
تەرىستىگى «ساۋىر» مەن «مايلى»، «جايىر»
ارتتا قالدى «ەرەن» تاۋ «قابىرعاسى».
سەزىم-قوبىز قۇلاعىن مىڭ بۇراعان،
كوڭىلىنىڭ جايى بار قۇلدىراعان.
ساعىم ويناپ سۇلباسى مۇنارلانىپ،
تۇستىكتە «بۇراتولا» بۇلدىراعان.
پەشەنەلى قۋ تىرلىك، ءىس تىرنەگى
وكىنىشى وزەكتە، ءىش «كىرنەلى».
«توقتا»، «بارلىق» تاۋىنا ۇمسىنادى،
«تارباعاتاي»تۇمسىعى ۇشكىلدەنىپ.
ۇزىلمەيدى سار سامال ءسىڭىستى جەل،
«قۇلىستايىڭ» قۇلازىر كۇنىستى بەل.
جولباسشىسى وشمان، ىسقاياق جاس
«كونترابان» تارتاتىن «ءجۇرىستى»ەر.
كوز ۇشىندا «جايتوبە»مۇنارتادى،
(ىنتىق جۇرەك جار قۇشپاق، قۇمارتادى).
شەكاراعا ءتۇن جارىم سۋىت جەتكەن،
وشمان دا ەر ەكەن شىن ارقالى!
«قاتىنسۋدىڭ»باستاۋى قورىس قالىڭ،
(جالعىز قۇداي ىسىنە بولىستى انىق).
پۋلەمەتى وت شاشقان قىزىل اسكەر،
ەركىن بيلەپ الىپتى قونىستانىپ.
تاعدىرى عاشىعىنا زارىق ەتتى،
عۇمىرىن وسى قىزعا تارىك ەتتى.
اتتارى تۇياعىنا بايپاق كيگەن،
قامىستى ساتىرلاتا جارىپ ءوتتى.
«قاتىنسۋ»وزەنىنە شاشا جۋىپ،
اتتار مازالانادى ماسا بۋىپ.
اسكەرىڭ دە بەيمارال، بەيقام كۇيدە
جاقىن قالدى «جاقپارتاس»تاسا جۋىق…
ءجون بولىپتى قويعانى اتتى باپتاپ،
ءون بويىندا جۇگىرەر شاپقىلاپ قان.
قورىقپايتىن جان بولماس، دەگەن راس
شاراسىندا جۇرەك تۇر اتقىلاقتاپ!..
«كۇن بەلگىلەپ» كەلىسكەن ۇدايى وتەر،
وشمان دا تانىتتى سىڭاي بەكەم.
تۇتقىنعا السا بوساتار پارمەنى بار،
«قارا راقىم»دەگەنمەن سىباي ەكەن.
جايقالادى ءمىنىپ اپ ءسان كۇلىككە،
«ءيىس شالعان» كۇيشىلدەۋ، اڭگۇدىكتەۋ.
«شالا قازاق» قىلاڭداۋ بولۋشى ەدى،
قارالىعى تارتىپ تۇر، «زاڭگىلىككە».
باس پايدالى مىقتىلاۋ ەسەپ جاعى،
(مۇندايلاردىڭ بولادى كەسەك باعى).
وراق مۇرىن، كەميەك ۇستىنى دا،
قىرىق شۇرىق قوراسان شەشەك داعى.
كاززاپ ەدى ول، جۇرەتىن قۇلقىندى ويلاپ،
پايدا ءۇشىن جىبەرەر جۇرتىن جايعاپ.
ءوزى كەلگەن ولجادان ورتاقتاسىپ،
ناشاندىكتىڭ دە وتىرار «مۇرتىن مايلاپ».
«جايتوبەنى» بوكتەرلەي جىلىستادى،
«بارقىتبەل» وعان جالعاس ىرىس باعى.
«ۇرى شاتقا»جەتكەن سوڭ شاۋگىم اسىپ،
«وتقا قويىپ» اتتارىن تىنىستادى.
…ات باسىن بۇردى «ءۇرجار» بازارىنا،
(تۇسپەگەندەي بوگدەنىڭ نازارىنا).
جۇرت سالىڭقى قايناعان «قان بازار»جوق،
بەل بۋعان ەكەۋى اللا جازارىنا!
«ءۇرجار» دۋان، «قىزىلعا» قوسقان ءۇنىن
قالىڭ توعاي… قارىمتا توسقان «جىرىن».
ويپاتىنا يىرسەڭ، جان-جاعى جار،
سيىپ كەتەر، قاراباي «توقسان مىڭىڭ!»
«بارقىتبەلدەن» مىڭ بۇلاق قۇلدىراعان،
شولپى تاققان ارۋداي سىلدىراعان.
جالعىز ساتكە جانناتقا ەنگەندەيسىڭ،
قايعىڭ قاشىپ قاباقتان مۇڭ قۇلاعان.
ساپ تۇزەگەن اسكەردەي تەرەكتەرى،
«تاۋ قىرانى» مۇندا بار، «ەرەك ءبولىم».
جازالاۋشى كومسومول وتريادى،
بىلگىڭ كەلسە ايتايىن دەرەك، تەگىن.
تابيعاتقا كەلگەنمەن سۇيىنگىسى،
كەلەڭسىزدىك باسادى كۇيىن كىسى.
كوزگە ۇرىپ تۇر، بەكىنگەن وتىنشىنىڭ 7
ورتكە وراعان شىركەۋدىڭ ءۇيىندىسى.
ساياساتتى بەزبەندى تارازى قىپ،
قازاق دەگەن ەمەس قوي، سانى از ۇلىق؟
«دۋمادا مانداتى جوق قازاقتىڭ؟»دەپ،
وتىنشىڭىز كورسەتكەن نارازىلىق.
ازاماتقا بىلەتىن ءوز باعاسىن،
سەمەي سوتى قالماعان وزگە الاسى-
ءۇرجار جاققا بەس جىلعا جەر اۋداردى،
جاقپاعان سوڭ پاتشاعا كوزقاراسى.
ادام ەدى، عۇمىرى تالاستا وتكەن
بىلىمىمەن زيالى ەل ساناسقان تەڭ.
«قۇرىلتايدا» ۇكىمەت مۇشەسى بوپ،
«ون بەستىڭ» ءبىرى ەدى، «الاشقا» وتكەن.
قانتوگىسكە بەرىلمەس جاڭىس باعا،
ەرلەر دە كوپ قاتاردان قالىسپاعان.
«پەرەسەلەن» كوپ مۇندا، «قازاق-ورىس»
وت قارۋدىڭ كۇشىمەن جانىشتاعان.
مالىن الىپ قازاقتى تۇلدىر ەتكەن،
نە دەرسىڭ بولاشاعى بۇلدىر كوپكە؟
قۇيرىق مايدى «كور-جەرگە»ايىرباستاپ،
وشمان دا شارۋاسىن تىندىردى ەپتەپ.
ەڭبەكتەنسەڭ، قايتارماس مەسەلەڭدى
ءتاڭىر سيى – تابىسى، ەسەلەندى.
«ونداعى ەل ءبىر شۇلىققا قوي بەرەدى»،-
تۇگەندەلدى وشماننىڭ ەسەبى ەندى.
«بار»دەپ ويلار ءاسىلى ءبىر قاراعان،
ون قوي ءورىپ شىقپايدى ءبىر قورادان؟
وشماننىڭ تاپقانى قۇرالمايدى،
اۋزىن اشقان ارتىندا «ءبىر قورا جان».
ءومىر قاتال جۇرگىزبەس ءدايىم كۇلىپ،
كوكىرەكتە، ولەۋسىر ۋايىمدى ءۇمىت.
ول دا وزىندەي «ورىستان اۋىپ كەلگەن»،
ءبىر-ءبىرىنىڭ تانىسقان جايىن ءبىلىپ.
«شۇرەگەي»دە تانىتتى انىق بابىن،
تۋعان جەردە ءپاس كوڭىل شارىقتادى.
اڭشى اعاسى بار ەدى، جاماعايىن
«اقشاۋلىگە» ات باسىن باعىتتادى.
ەكەۋى اڭشى ۇيىنە قونىپ شىقتى،
قىز جايىن ەل جايىن دا تانىپ، ۇقتى.
سىرتقا توسەك سالدىرتىپ جاتا كەتسە،
تاۋدىڭ ساف اۋاسىنا قانىعىپتى.
ەكەۋى ءدان ريزا قوس كۇلىككە،
«بورلى» بويلاپ، ايال عىپ «قوسجىگىتكە».
«شۇرەگەيدى»مىنگىزىپ وشماندى،
«قاقتىكولگە» جىبەرىپ، توستى ۇمىتپەن.
…ايدىنىندا «قاقتىكول» قاز وينايدى،
سۋ قايتقانمەن قىزىعى ازايمايدى.
قىڭىر شالىڭ كۇزەككە كوشپەپتى دەپ،
قىز ەلىنىڭ جاي-كۇيىن باجايلايدى.
وشمان دا جىگىت قوي وزگە زاتتى،
ء(بىر كورگەننەن تۇسەدى كوزگە جات سۇر).
قىز جەڭگەسى تانىپ قاپ «شۇرەگەيدى»،
سىر اڭدىپ قالجىڭمەنەن سوزگە تارتتى.
-ساعى سىنىپ ەركەمنەن ماۋىق قاشتى
ەلدىڭ دە ايتار ءسوزى كوپ، الىپقاش-تى.
وقشاۋ تۇرعان اق ءۇيدىڭ الىنان ءوت!
تىم قۇرىسا، اتىن كورىپ ماۋىق باسسىن.
مىنەزگە باي ءسوزىنىڭ دۇرىس ءمانى،
(جەڭگەسىمەن ءجون بولدى ۇعىسقانى).
-ءتۇن ورتاسى بولعاندا شىعامىز،-دەپ
نۇسقادى قارا تاۋدى شىعىستاعى.
باق پەنەن سور ماڭدايدا، قىز «قاسپاعى»
«قوزى كۇزەم»قادامىن كۇز باستادى.
سۋسىن ءىشتى دە ات باسىن ورگە سالىپ،
جۇرگىنشىدەي سۋىت ءبىر ءىز تاستادى.
«جىرىق» تا جالپاق جۇرتقا سىرىن بەرمەي،
يەمدەنگەن قىزدى سىرت «ۇرىندى» ەردەي.
جىلقىعا ءوزى كەتسە جايى وڭ ەمەس،
قىڭىر شال دا قۇرىققا ىلىنگەندەي.
«جىرىعىڭ»دا جىرىندى سەس قىلىقتى،
ءۇيىر جىلقى جوعالىپ قوس بىلىقتى.
قىز بەرەر ۋاعداسىن شاجاعايلاپ،
قاراتاماق «كۇيەۋدى» توستىرىپتى.
دۇنيە بوق الدىنا باس ۇرعانىڭ،
باعلاي بىلمەس استە اسىل ءمانىن.
ءبىر ءۇيىردى ءبولىپ اپ كەشتەتە ايداپ،
ءمالىم بولدى قىتايعا اسىرعانى.
«كوزدىڭ قۇرتى» كىسىنەپ كۇلدىرلى ارمان،
سايا تاپپاي ساراڭ شال دىلگىر قالعان.
«ورتاعا وتسە» اقىمدى بەرە الماس دەپ،
«جىرىعىڭنىڭ» جايى بار «بۇلدىرگى» العان.
جان-جاعىنان انتالاي قىسپاققا الىپ،
شىعارمايدى ەشكىم دە ۇشپاققا انىق.
«قىز بەرەم» دەپ «ارعى بەتكە» كىسى سالدى،
بەرەكە تاپپاس بيىل قىستاپ قالىپ.
نيەت قىلعان باي قىزىنا توندى دا بار،
قارىن بايلىق جيناعان قاڭدى دا بار.
توقالدىققا الۋدان دامەلى بار،
بولماي-اق تۇر ازىرگە، وڭدى حابار.
قاقتىكول. قىز قاشقان ءتۇن
…«قاراشوقى» باسىندا قوس وبا بار،
قوس وبانى قوس جىگىت تاسالاعان.
قاراڭعى ءتۇن قالعىعان قىز اۋىلى،
الاقانداي كورىنەر وسى ارادان.
جايى بار قۇلپىنايدان دەرەك بىلگەن،
قىز قۇشپاققا جۇرەك تۇر ورەكپىگەن…
ەرنى شىت-شىت..دالا ارۋ اڭقا كەپكەن،
بۇلتتى قۋىپ وزانداپ جەل ەكپىندەر.
باقسىدايىن بيلەگەن شالىق بويىن،
تاڭىرىنە تابىنىپ تانىتتى ويىن.
كۇتىر-كۇتىر شاينايدى «ماي ساسىردى»،
قوس سايگۇلىك قۇلاعىن… قاعىپ قويىپ.
قىزعانىش-كەك جۇرەگىن جوسالاعان،
ەسى ەركىنە باعىنباي بوشالاعان.
شىبىن جانىن ءتۇيىپ اپ شۇبەرەككە،
تاۋەكەلگە بارا ما، وسال ادام؟
«بارقىتبەل»، «اقشاۋلىدەي»سەڭگىردى اسقان،
جىگىتىڭنىڭ بويىنان دەگبىر قاشقان.
قايىن اتاداي قىز بەرمەس، تۇنەرىڭكى
قاراقوشقىل تۇلدانعان زەڭگىرلى اسپان.
ءىشىن تارتقان…بويىندا سالقىن ايبىن،
«قاقتىكولدىڭ» ايدىنى جارقىرايدى.
مەزى بولعان قىزدى اۋىل كەمپىرىندەي،
قوعا ىشىندە قارا ۇيرەك بارقىرايدى.
دالا نازدى، ورىندالمادى ەن تىلەگى
بۇلت باسىندا تۋسىراپ موڭكىپ ەدى…
سويىل تيگەن ساياقتاي باسىن شايقاپ،
تۇتە-تۇتە…شوقپىت بۇلت جوڭكىلەدى.
قىز قاباق پەن تابيعات تەڭەلىپ تۇر،
ۇيدەن قاشار باقىتقا كەنەلىپ كىم؟
شارقايا شايپاۋ قاتىن مىنەزىندەي،
كولدىڭ سۋىن ساپىرعان جەلەۋىت ءتۇن.
باسىلعانداي تۇرعان سول ءۇمىت كۇيلەپ،
قاپىلىستا بۇركىتتەي ءبۇرىپ تيگەن.
«جىرىقتىڭ» قولىنا ءتۇسىپ قالمادى ما؟
ءجونسىز وي تۇر ساناسىن كۇدىك بيلەپ؟
ءوزىن ىشتەي قويادى جازالى ەتىپ،
جەگىدەي جەپ كۇتۋدىڭ ازابى ءوتىپ.
سىباپ جاتىر ۋاقىتتى «ورەلەنگەن»،
دەگبىر قاشقان قۋ جاننان مازا كەتىپ.
جىبەرەتىن كوڭىلدى عازال ەتىپ،
ۇلان جازدىڭ كەتىپتى-اۋ، بازارى ءوتىپ؟
«جىلقىشى قۇس» ىسقىرىپ ءالسىن ءالى،
بالدىزىمسىپ قويادى مازاق ەتىپ.
سەزىمدەردىڭ سەنىمدى اقتىعىنان،
سانامايدى سۇيىسكەن باقتى كۇنا.
باز ۋاقىتتا قوس اتتى كوزى شالعان،
جىگىتىمىز ايرىلدى ساقتىعىنان.
جەل تىنشىدى ەكپىنىن باياۋلاتا،
(وتپەس ۋاقىت كۇتكەنگە وي اۋلاتار).
ساتىرلاتا قۇلاتىپ قورىم تاستى،
قۇلاپ-تۇرىپ جۇگىردى، جاياۋلاتا.
قىز قۇلىناي دا اتىنان قۇلاي بەردى،
(عاشىقتاردىڭ كوز جاسىن قۇداي كوردى).
كورگەن ازاپ جاناردان جاس بوپ ىرشىپ،
ءبىر ءبىرىنىڭ حال-جايىن سۇرايدى ەندى.
«قاراشوقى»قاباعى اشىلمادى،
پاك سەزىمنىڭ بايلىقتان اسىل ءمانى.
«ءسۇت ءپىسىرىم» وتسە دە ەكەۋىنىڭ،
وكىنىشتى وكسىگى باسىلمادى.
تاعدىر نەگە ەكەۋىنە وكتەم ەدىڭ؟
وسى ما الدە، ءومىردىڭ وتكەلەگى؟
جىلاپ ءجۇرىپ جەڭگەسى «توركىنسىي»دەپ،
قوس قورجىندى ەكى اتقا بوكتەرەدى.
-اكەڭ سىقپار، «قاراباي» ۇرتى مايلى
«الام» دەسەڭ، سۇيەگى سىرقىرايدى.
«كوكالادان» تيگەنى «بوزشولاق» دەپ،
اتتاندىردى جەڭگەسى قۇلپىنايدى.
-«بوزشولاقتى»مىنسىن دەپ بەردى اعاسى
«بەس بايىستىڭ» ول داعى بەل بالاسى.
بارعان جەرگە اياۋلى كەلىن بوپ ءسىڭ،
بەرەتىن بولسىن ساعان ەل باعاسىن.
-جاستىق ءوتتى بەيۋاز، جەلكەم-جەلەڭ
ءومىرىمدى ءوزىڭ ەڭ كوركەمدەگەن.
قىساس تۇندە قىستىققان جەڭگە ءۇنى:
-قوش ەسەن بول، ەلىتكەن ەركەم!-دەگەن.
جەل باسىلدى، وزگەرتىپ ءتۇن رايىن
ۇيالاماس ءبىر باسقا مۇڭ ۇدايى.
تۇنگە ءسىڭىپ كەتكەندە ءۇش سالت اتتى،
«قاراشوقى»سىرت بەرىپ قىڭىرايدى.
قىز قۇلپىناي ەمەس پە، ەردىڭ تەڭى؟
قىز انىنە جىگىت تە كەلدى سەنىپ.
جات جۇرتتىققا قىز بەرگەن انادايىن،
وكىنىش-نازعا تولى، كولدىڭ دەمى.
جىگىتتى تويدا ەمەس، جولدا سىنا
«بوزشولاقتىڭ» تايپالدى جورعاسى دا.
«قاقتىكول»، «قاراتاماق» قالدىڭ-اۋ؟- دەپ
تىرس-تىرس تامار قىز جاسى ەر قاسىنا.
قىز تاپسا دا ومىردە شىن سىڭارىن،
كەتەرىندە قاباقتا مۇڭ سىنادى.
سىبىزعىنىڭ سازىنداي باياۋ عانا،
تۇنگى اۋاعا جايلار سىڭسىعان ءۇن.
اينەكتەي شاتىناعان سىزات-ءۇمىت،
بەيمالىم بولاشاعى «قىز ارتىنىڭ»؟
الاساپىران، الاكەۋىم شاق بولىپ تۇر،
ارمان نە، «قولدان كەتسە» ۇزاتىلىپ؟
قىز قۇلپىناي ەلىنەن جىلاي كەتتى،
كوز جاسىمەن كىرپىگىن شىلاي كەتتى.
اكەنىڭ دە كەسىكسىز كەلەشەگى،
شەشە المايسىڭ كيگىزگەن قۇداي «كەپتى»؟
ەركەلەتىپ وتىرار: «شەكەرىم!»دەپ
باقۇلداسپادى انامەن كەتەرىندە.
«مامبەتكە» «سىڭبە مۇرىن» بارار جەرى،
كەلەدى ەكى ۇداي وي جەتەگىندە.
جىگىتى دە ەز ەمەس، ايباتى بار!
ءوزىنىڭ دە سەنەدى قايراتىنا.
«قالىڭسىز قىز» اتانۋ قيىن ەكەن،
دەي المايدى: «قىرىق توعىز ايداتىپ ال!»
ءازيز انا بارىنەن ارتىق كورگەن،
سۋىرتپاقتاپ بىرەر سىر تارتىپ كورگەن؟..
جاسىرعان اناسىنان جالعىز سىرىن،
قوس قورجىنعا جەڭگەسى ارتىپ بەرگەن.
تەرەڭىنە قۇمارلىق باتتىڭ با شىن؟
ازابى مەن ءلاززاتىن تاتتىڭ با شىن؟
«قوزىكوش»ۇزاعان سوڭ «قاقتىكولدەن»،
شىعىسقا بۇردى ۇشەۋى اتتىڭ باسىن.
«ورتاق قازان»، «ورتاق مال»، ساناڭ دا ەرسى؟
قان ساۋلايدى قازاعىم، جاراڭ دا ەمسىز؟
«مويىنسەرىك» كارى-جاس «ساۋجوي»وقىپ،
«قۇتى قاشقان» مال قالماي، دالاڭ دا ەلسىز.
بۇرقىراتىپ قۇيىن جەل توپىراعىن،
شاڭ قاۋىپ قىستاعىندا وتىر ءالى.
«بەلسەندىنىڭ» مىنگەنى ىڭىرشاق كەر،
سيىر جەككەن سوقاعا «باتىراعى».
كوككە قاراپ كوكبورى ۇلىعان قۇر…
كەك جايلاعان ءون بويىن، سۇرى قاندى.
ساي جايلاعان ساعالاپ «ۇركىن» كۇتىپ،
كەشەگى باي، ال بۇگىن «ۇرى، باندى».
ارقاۋ بولدى قۇلپىناي، اسىل ءانىڭ
قوس عاشىق باس قوسۋعا اسىعادى.
سالقام جەلگەن شوقىراق…ۇش كولەڭكە،
ءمۇجالسىز ءتۇن قۇشاققا اپ جاسىرادى.
ماڭداي باستى «قاسپاقتى» قۇتىن الىپ،
جىگىت ماڭعاز ۇلەسىن ۇتىپ انىق.
سەلەۋ ساقال سەلەكەۋ جوتا جاتىر،
ات تۇياعى ءدۇبىرىن جۇتىپ الىپ.
ءومىر ءوستىپ الادى سىناق ۇداي،
بولسا جۇيرىك مىنگەنىڭ پىراعىڭداي.
قايىرلى دوس ءبىر جۇرسە قاسامداسقان،
اداستىرماس تۇنىڭدە شىراعىڭداي.
سويسىزدىققا شاراسىز قۇراق ۇرماي،
سويىل سوعىپ كۇن كەشكەن جىراق ۇداي.
سايىن دالا توسىنەن سايا تاپپاي،
جەتىم قالعان شىرقىراپ لاعىڭداي-
سابات، پايەك، ولەڭدى وت، قۇراعىڭ باي…
اتامەكەن قالدى ارتتا تۇراعىڭ جاي.
جىرىن جىلدار اي-كۇندى جۇتىپ جاتىر،
جەلمەن كوشىپ سىرعىعان قۇبا قۇمداي.
اتتار دا كوسىلەدى ۇزاق تالماي…
قۇلانيەك قۇبا تاڭ سىزاتتانباي،
«كوكبۇقانىڭ» تۇسىنان ءوتۋ ءلازىم،
«قىز قاشتى!»دەپ باي اۋىلى قۇلاقتانباي.
قازا
قىزىن ەرگە بالايتىن دارا ساناپ،
قىز مۇراتى – ىلىك تابۋ دارا تالاپ.
«قارا قوستا» تال تۇستە، ءشاي ۇستىندە
قىز قاشقانىن ەستىدى قاراتاماق!
قارعىس ايتىپ سوڭىنان «ءدىنسىز قاردىڭ»،
ياناتتاپ جەتكىزدى ءزىلدى ىزعارىن.
كوزى الايا شالقايا قۇلادى دا،
قۇپ-قۋ بوپ شۇپەرەكتەي… ءتىلسىز قالدى.
جان شىقپاي جاتتى تاعى «ءسۇت ءپىسىرىم»،
(جىرىقتىڭ سىر بەرمەيدى سىرت ءپىشىنى).
ءۇمىت كۇدىك كەرىسكەن، كوڭىل كۇپتى؟…
ءبىر ءساتى كەلگەندەي مە ءدىتتى ءىسىنىڭ؟
جەتىم بولسا دا ەشكىمنەن كەم قالعان جوق،
قىز كەتتى!..كوڭىلدە ەندى ءسوندى ارمان كوپ.
قول اياعىن تۇزەتىپ، كوزىن جاۋىپ
كۇبىرلەيدى مولدامسىپ، «دەم سالعان» بوپ.
بايەكەڭ تىرلىگىندە ماقتان قىلدى،
كوپ جىلقىسىن شاڭداتىپ جاتقان قىردى.
قوس اتتىڭ اراسىنان سىرىق تارتىپ،
«وبەكپەنەن» ولىكتى اتتاندىردى.
جىن شاشقان كارى بۋرا، شوكتى…ەلىرگەن،
كورالماسى كوپ ەدى كەك تەلىنگەن.
اقيرەتتىك اق ماتانى ۇلەسكە الىپ،
قىڭىر مىنەز شارگەز شال دا ءوتتى ومىردەن.
«جىلقى يەن…»سىلتاۋى نىق، قوستا قالدى
(بايلىق ءناسىپ ەكەن عوي قوسپاعان ءبىر؟)
جىرىعىڭ: «تاۋەكەل!»دەپ اتقا قوندى،
باسىنا كوتەرە ساپ توستاعاندى.
وزىنشە اشىق كەتتى ايعاق تاستاپ،
قىتايعا الدى-ارتىن سايلاپ قاشپاق.
«تابان اقى، ماڭداي تەر»دەپ ءۇيىردى
كەتتى ايداپ، جىلقىشىنى بايلاپ تاستاپ.
«قىز-دامە»شەرمەندى شەر، ءتۇيىر كەك پە؟
كەشكە دەيىن ءبىر شاتقا يىرمەككە-
ايىزى قانا تابالاپ جىلقىنى ايداپ،
كەلە جاتسا…كەلدى اسكەر بۇيىردەن كەپ.
جىرىعىڭ قالدى ءاپ-ساتتە تۇتقىندالىپ،
قان-ءسولسىز كاماندىرىڭ سۇستىندى انىق.
سايراپ بەردى…جان ءتاتتى، جىلقى تەگىن
بەيشارا كۇيگە ءتۇسىپ ۇسقىن قامىق.
قىز اناسى جانىندا سىزات قالدى،
«جالعىز قىزىن قولىنان ۇزاتپادى؟»
جىلقى دەگەن «كوز قۇرتى» كوشپەلى باق،
سول كۇنى-اق، حاتتامالاپ قۇجاتتالدى.
بىلەتىن جىلقى جايىن دۋانداعى،
كەدەي بوپ تەك جاسىرعان قۋاڭ باعى.
سىرت يە بوپ ءجۇرۋشى ەدى ايلا تاپپاي،
بيلىك باسىندا وتىرعان «جۋاندارىڭ».
ساياسات سايالاسا سانا ازا ما؟
«زاگوتسكوتقا» ايدالدى تاڭ ازاندا.
سول جىلقىدان قالدىرماي ءبىر تۋ بيە،
ءمىنىس اتى سويىلدى جانازاعا.
ماڭدايدىڭ اشىلماعان سورى مىنا،
«قىزىلماي» بوپ «ابلىققان» زورىعى ما؟
تۋعان جەردەن توپىراق بۇيىردى ايتەۋ،
قىستاقتاعى قويىلدى اتا قورىمىنا.
«بەس بايىسقا» حابارىن بەرمەگەن بە؟
اتا ءداستۇر، سالت-سانا كورمەگەندەي؟
ازا تۇتقان اڭىراپ ارتتاعىلار،
كۇي كەشتى ۇرلاپ اكەسىن جەرلەگەندەي.
باقسىدايىن بيلەگەن شالىق بويىن،
كاماندىر كومەيدەگى تانىتتى ويىن.
ارۋاق اتتاپ ءتىنىتتى اق وردانى،
ءمايىتتى «وڭ جاققا» سالىپ قويىپ.
توز-توز قىلدى بايلىعىن زامان-جىرىن،
قاراتاماق ءداۋىرىڭ تامام بۇگىن.
كونديۋرين – جاۋىزدىقتان اتى شىققان،
«حاباراسۋ» زاستابىنىڭ كاماندىرى.
اشتىقتان جان ساۋعالاپ قاشىپ بوسقان،
(بەيشاراعا اللا قانداي نەسىپ توسقان؟)
قىز-قىرقىندى تۇتقىنداپ جۇرت كوزىنشە،
اق ءتانىن لاستاعان، ساسىق شوشقا.
بۇل الدە، ۇلتقا دەگەن جىلىم-كەك پە؟
سايتاننىڭ ساپالاعى زۇلىم نەتكەن؟
ولىكتەردى ساتىلاپ قالاپ قويىپ،
ۇستىنە وتىرىپ اپ شىلىم شەككەن.
پۇشايمانسىڭ، بەرىلسە باعاڭ جاتتان
تاعدىرىڭا نە دەرسىڭ، «جامانداتقان»؟
كوزى وتتى ەركەكتى وققا بايلاپ،
تەرگەۋ، سوتسىز قاۋلىسىز، تاباندا اتقان!
التىاتارى تىزە ۇرىپ سالاقتاعان،
(تاز قارىنعا جابىسقان تالاق-نادان).
ءتىنتىپ ءۇيدى، اقتارىپ استاڭ-كەستەڭ…
التىن ىزدەپ اقيىپ الاقتاعان.
قارۋ كەزەپ قورقىتىپ ەسىن الدى،
قىز-قاتىننىڭ اشەكەيىن شەشىپ الدى.
اق قاعازعا «وپيستەپ»، جازىپ حاتتاپ،
ءىسىن قىلدى بۇل جولى، ەسى باردىڭ.
بوقتىقتان تۇرادى ەكەن ءسوزى كىلەڭ،
(قورجىنى تومپايعاننىڭ كوزى كۇلەر).
«جۇرت كوزى» عىپ بارماقتى باستىردى انىق،
ارعى جاعىن ءبىر قۇداي ءوزى بىلەر؟..
«قويما قايدا؟!»جاندايشابى ەپىرەدى،
كونديۋرينىڭ قورقىتىپ زەكىرەدى.
«قويمالاپ، قىمبات زاتىن قايدا تىقتى؟»
الداپ-ارباپ، سىربازداپ وتىنەدى.
ارتتاعى جۇرت كەشۋدە مازا كۇيدى،
ىستەس بول دەپ ۇركىتىپ جازانى ءۇيدى.
«قاراتاماق التىنى» جۇمباق بولىپ،
ەكى كۇن سۇراققا الدى «قازالى ءۇيدى»؟
ەشكىمىڭ جوق، سۇرايتىن حاقى ساۋعا
قاراتاماق كەتسە دە ارتى داۋدا.
«قىرقىنان» سوڭ جالعاماق، تەرگەۋدى ءارى
ۇستايتىن بولدى ازىرگە باقىلاۋدا.
حاباراسۋ قيامەتى
ۇشەۋىنىڭ ماقساتى – كەشتى توسۋ،
دۇشپانعا بارلاۋ جاساۋ – ەسكى جوسىن.
كونديۋريندەي باسكەسەر كاماندىرى،
«حاباراسۋ»زاستابى سەستى قوسىن!
بويىنا جيناپ العا نالا-كەگىن،
الاساپىراندا اتقا مىنگەن دارا ەرىڭ.
«جولباسشىلىق»قىلاتىن، قىلاپ جىگىت
تانىدى نۇرپەيىستىڭ «قاراكوگىن».
اپكەسىنىڭ ەمشەگىن تالاس ەمگەن،
وسى ەلدىڭ «ءسىڭىپ» وسكەن بالاسى ەدى.
«سەمىز نايمان» ءتۇپ-تەگى، نۇرپەيىستىڭ
سىباننىڭ «ايتەن» جۇرتى، ناعاشى ەلى.
قولعا ءتۇستى جىرىعىڭ جازاتايىم،
وعان ەندى جەر ءسىبىر، جازا دايىن.
«تاماقتى» قۇلاتىپتى… «ءبىر اۋىز ءسوز»،
نۇرپەيىس حابار ەتتى قازا جايىن.
نۇرپەيىس بۇگىن دارحان، تىم كوڭىلدى
قانشا كيىپ جۇرمەكسىڭ مۇڭ-كەبىندى؟
ويناق سالىپ الىسقان اۋىزدىقپەن،
قاراكوك تە «تاڭ اسقان»تىڭ كورىندى.
تىراۋ تىرنا حابارلاپ كۇز كەلگەنىن،
ساعىنىش ساز جۇتادى كۇز كەرمەگىن.
«اسكەر بۇگىن تاماقتى تاركىلەۋدە،
جيەندىك مەزىرەتىم، بىزگە ەر!»-دەدى.
ناعاشى ۇزگەن ءجىپتى جيەن جالعار،
اللا ءوزى نەسىپ ەتسە كيەڭ جالعان.
جولاقىسىز ەر دەپ تۇر، جولباسشى دا
«حاباراسۋ»زاستابى دا يەن قالعان.
ديحاننىڭ وراعىنداي قيىق ايى،
قالدى ارتتا، اتامەكەن ۇيا عايىپ.
قازانى ەستىرتپەدى ەكى جىگىت.،
سىن ساعاتتا ساناعا سيار ايىپ.
…جولباسشى باسقارادى ىممەن دارا،
تۇلكى جورتاق…ىز باسقان «جىممەن»عانا.
جەر تابانداپ جىلجيدى جىلان باۋىر،
كوشىپ بارا جاتقانداي مۇڭ مەن نالا.
تاعدىر سولاي، قازاققا قىلدى وكىمىن
ءتىرى وتپەسەڭ ادىرا قۇر بەكىمىڭ؟
كونديۋرين جەمتىك ىزدەپ كەتكەنمەنەن،
سارباز قاپتى كۇزەتتە ءبىردى-ەكىلى.
ءىسىن قىلىپ بولعاندا توپتى اسىرعان،
شىمبايىنا نۇرپەيىس شوق باسىلعان.
ەستىلدى دە ءزىل داۋىس: «ستوي!»دەگەن،
پۋلەمەتتىڭ اۋزىنان وت شاشىلعان!
اۋعان حالىق تارىداي بىتىرادى،
پۋلەمەت تە اجداھاداي قۇتىرادى.
كىسىنەگەن جىلقى ۇنى…ايعاي دا اتتان!
نۇرپەيىس سەزبەگەن-ءدى تۇتىلارىن.
قىز قۇشاقتا. ءتاۋبالاپ، ءدات باسۋلى،
«جىنىن شاشقان بۇعىداي» قاتتى اشۋلى.
نۇرپەيىس تە تانىتتى مەرگەندىگىن،
پۋلەمەتتىڭ ءۇنى دە ساپ باسىلدى.
قىستالاڭدا اياماس قاسىڭ كۇشىن،
قارۋلى اكەر وق شاشقان باسىم كۇشىڭ.
قاڭعىرعان وق ءتيىپتى قۇلاق تۇپتەن،
وشمان قالدى اتىنىڭ باسىن قۇشىپ.
ۇشەۋىنىڭ ءون-بويىن كەرنەگەن كەك.
-ازاماتقا ءوزى ولجا ولمەگەن تەك،
مىنگىزدىم!-دەپ باي قىزى ەسكى ادەتپەن،
«شولاعىن» تارتا بەردى كولدەنەڭدەپ.
اتى ولگەننىڭ قاشاندا جانارى مۇڭ،
ولگەن اتتىڭ قۇنى ارتىق، باعامى مىڭ.
ەر-تۇرمانىن «شولاققا» اتىپ الدى،
«جۇگەن ۇستاپ قالماعىڭ»- جامان ىرىم.
توقتاردىڭ دا ەسەڭگىر، ءۇنى قامىق…
قىزدى الدىنا مىنگىزدى ءىلىپ الىپ.
جالعىز دوسىن جارىنىڭ جاياۋ ەتپەس،
قىز بويىندا تۇنىپ تۇر بىلىك انىق.
نۇرپەيىس تە ءيىردى «كونىكتى ەلدى»،
ساي-سالادان جيناپ اپ، ولىكتەردى
ەسىن جيعان ازامات، ەرلەر جاعى
دوس اتادى دوسىنىڭ قاسىنا تاس،
دوستىڭ ءبىر كەمشىلىگى «اسىنا قاس».
يەسىز ءبىر اتتى وشمان قىزعا اكەلىپ،
قارىمتاسىن قايىردى… «باسىنا باس!»
ۇزىرلەسپەن ۇمەلى ۇندەسكەن ءتىن،
الماعايىپ ۋاقىتپەن تىلدەسكەن كىم؟
قىز لەزدە ءمىندى اتقا كوڭىلى ءوسىپ،
ار كورىپ تۇرعان ەدى مىنگەسكەندى.
ىشىنە ساقتار ءمالىم سىردى ورگەن،
وشمان دا ات باسىن بۇردى ورگە.
«ۇزىنقۇلاق» حاباردى الىپ قاشتى…
«كەلىن كەلگەن!..» داقپىرتتى قىردى كەزگەن.
ويىندا كوپ وقيعا ەسكە الاتىن،
كوكىرەككە كەك قاتىپ، سەس قالاتىن.
«شالعىنبايدىڭ كولىنە» قوس اتپەنەن،
سۋىت ءجۇرىپ جەتكەن-ءدى كەشكە جاقىن.
«شاعانتوعاي» جايلاعان ساعاسى جۇرت،
بوساعا اتتار كەلىننىڭ باعاسى قۇت.
وتىر ەكەن ەسىتىپ ساقاداي ساي،
وتاۋ تىگىپ قارسى الدى، ناعاشى جۇرت.
توقتاردىڭ كوڭىلى ورنىق ىلگەندى الدى،
قىز قۇلپىناي كورمەدى كۇلگەن جاندى.
«كەلىن اياق»… جاسالسا دا، ىرىم-كادە
بۇل ەلدىڭ قاباعىندا كىربەڭ بار-دى؟
تۇلا بويى – تاربيە، ءتىندى اشىق
توپ-توپ ادام كەلەدى ۇيگە بەتتەپ،
قىز قۇلپىناي تۇر ەدى، تۇندىك اشىپ؟..
قىل قوبىزدىڭ قۇلاعى كۇيگە كەلمەي…
تۇرىپ قالدى دالادا ۇيگە ەنبەي.
قوس تىزەدەن ءال كەتىپ…قالتىرايدى،
ونە بويىن ءبىر ۇرەي بيلەگەندەي.
… «ماڭگى باقي تۇرمايدى جانىپ شىراق،
و دۇنيەدەن تاۋىپتى انىق تۇراق…»
«اكەڭ» دەگەن جالعىز ءسوز قۇلاعىندا،
اۋا قارماپ ەس كەتتى…تالىپ قۇلاپ.
كىمىڭ بولسىن مىندەتتى بارۋ حاققا،
(شەكارادا اسەر تۇر قارۋ اتقان!)
قىز ءتۇسىندى كەشەگى «كىربەڭ» جايىن،
ول دا ۇلكەن قۇرمەت دەپ، ارۋاققا.
باتاسىز قاشقان ەلدەن جازاسى ما؟
تاعدىرىنا تۇمسايى نازاسى بار.
وكىنىشى سونگەنمەن «قوزى» قالدى،
«سەبەپشىمىن!»دەپ «اكە قازاسىنا».
اشىقتىرىپ مالىن اپ، تۇل ەتىلگەن
ارتىندا قالدى ەلى قۇل ەتىلگەن.
«سمايىل»دەپ تۇڭعىشىن نىسپىلادى،
ارداقتى اكەسىنىڭ قۇرمەتىنە.
اعاسىنىڭ كۇن سوزعان، ۇتتى ايلاسى
مالدان-جاننان ايرىلىپ جۇتاي قاشىپ…
بەرە سالا «جەتىسىن» ۇركىن بولدى،
اۋىلىمەن بەرى ءوتتى، قىتاي اسىپ.
وتكىزدى باقىتتى ءومىر قاسىندا ەردىڭ،
(جاراتقان قىز قۇلپىناي جاسىن كوردى).
جىلدان سوڭ «ساۋىن ايتىپ»اكەسىنە
ءتورتۋىل، مامبەت، كەرەيگە «اسىن» بەردى.
كەك
كونديۋريندەي جاۋىزدا كەگى كەتكەن.
ارىپ بوسىپ توز-توز بوپ ەلى كەتكەن،
كوپ ەدى جان جۇرەتىن ءتىسىن قايراپ،
وسى بولدى ءتوزىمنىڭ شەگى جەتكەن.
ەسەندەسپەك بوپ كەلسە ءحالىن ءبىلىپ،
قورلانىپتى ەل كوزىنشە قالىڭدىعى.
انت ءىشىپ كونديۋريننەن كەك الماققا،
قوسشى ىزدەدى جانىنا الىمدى ىلىك.
باس قوسىسىپ ءۇش جىگىت پايىمداستى،
زەرتتەدى ەلدەن سۇراپ جايىن قاستىڭ.
دەلدال تاپساڭ «پارا» دا الادى ەكەن،
قاراستىردى امالىن ايىرباستىڭ.
«ساماگوندى» ساپىرعان ساۋىقتى ەر-ءدى.
ء(پاتۋاسىز! سىباي بولۋ قاۋىپتى ەدى).
«الىس-بەرىس»…سوز تاسىپ، «تامىر بولعان»
حابارشىنى نۇرپەيىس تاۋىپ بەردى.
باسا المايسىڭ مۇندايدا قاتتى ايبارعا،
ۇرىمتال تۇس…جاسىرىن ات بايلارعا،
«قىزىل شىلىك» سايىنىڭ ورىندەگى،
جالعىز كەلۋ شارت بولدى، «اق قاينارعا».
اجال تارتسا بوگەت جوق، تەگىندە ەرگە
ولجا-دامە، وزىنشە «تەگىن كەلگەن».
ساق كەلەدى…جاۋجۇرەك، ءجىتى قاراپ،
حابارشىمىز بولسا دا سەنىمگە ەنگەن.
ساماگون سىرعا تارتىپ بوتەلدەگى،
(«اتاۋ كەرەسى»-ومىردەن وتەردەگى).
«پەرۋاشى» بۋىن الدى، شارتتى بەلگى
حابارشىنىڭ ەستىلدى جوتەلگەنى.
قانشا جاۋىز بولسا دا زاتى قاندى،
كەزەڭ استى، زاستابا… قاپى قالدى!
«قالىڭدىقتىڭ ارى!»-دەپ، كەكتى جىگىت
بۇيىرىنە بويلاتا ساپى سالدى.
ءىبىلىس بوپ ساقىلداپ سەس كۇلەدى،
تەك جاۋدىڭ ىڭىرسىعانى ەستىلەدى.
قۇلاق-كەرەڭ، كوز-سوقىر، قان باسقان مي
ۇشەۋى قاس دۇشپانىن كەسكىلەدى!..
قازاقتىڭ بوپ تۇرعاندا تايىز باعى،
ناعىلەتتىڭ سوقپادى قاي ىزعارى؟
ءۇش جىگىتتىڭ كەك العان ەرلىك ءىسىن،
ەل اڭىز عىپ ايتىپ ءجۇر، ايىز قانىپ.
بۇل ءىستى جوسپار قۇرىپ «ءالىپ»-تەگەن،
(سوسىن ەل-جۇرت تىگىستەپ، ادىپتەگەن).
سول كۇنى-اق كەتتى اۋىپ، ۇلان ۇدەگە
ەلى –قىرجى، اتى- ءابىش، ءشارىپ تەگى.
سىر بىلدىرمەس سىرت كوزگە سىپاي ەستى،
كەكپەنەن سۋارماساڭ جۇتايدى وسكىن.
«كەكتى جىگىت» جوعالدى ءىزىم-عايىم،
حابارشىمىز سول كۇنى –اق، قىتاي كوشتى.
وسىلاي بوسقىن بولدى ەسىل حالىق
جەتىم-ءزابىر، كوش اۋعان، جەسىر-قامىق.
نۇرپەيىس تە اتىستا «مەرت» بولدى، ەر
«تۋ سىرتىنان» تيگەن وق ءتوسىن جارىپ.
كوك ءبورى قازاق ءدىلى ۇلىپ قالدى…
زەردەلىنىڭ زەيىنى قۇلىپتالدى.
باتىر دەپ زاستاباعا اتىن بەرىپ،
كونديۋرين ماڭگىلىكە ۇلىقتالدى؟!.
تۇركىستان
«ءبىز ومىردەن – ءولىم، ولىمنەن – ءومىر ىزدەپ جۇرگەن جاندارمىز»
احمەتجان قاسمي 8
بوداندىقتا تۇسالعان، دىلگىر ەلىڭ
جاۋىرلىقتان كوتەنى كۇلدىرەدى.
اتايدى ەكەن «شىڭجاڭ» دەپ بۇل ءوڭىردى ،
«جاڭا ولكە» دەگەن ءسوزدى بىلدىرەدى.
ساياساتكەر «سۋ جۇقپاس» سىرداڭ جورعا،
ۇرەيمەنەن ەلدى ۇستاپ تۇرعان قولدا.
شىڭ-شيتساي 9 بيلەپ تۇرعان ون ءبىر جىلدا،
ءتورت مىڭنان استام ادام قۇربان بولعان.
تاۋەلسىز ەل بولسام دەپ، ەتەر بۇلىك
قالىڭ قولعا قالمادى توتەر ىلىك.
شىڭ –شيتسايىڭ ءمۇساپىر كۇيگە ءتۇستى،
وتىز ۇشتە دۇڭگەندەر كوتەرىلىپ.
كورشى ورىس قىرعا قانات جايعانى انىق،
بۇندايدا وتىرماس-تى جاي قامالىپ؟
8-ءشى ارمياسىن الىپ كىردى،
وسى ءساتتى وڭتايلى پايدالانىپ.
جاۋىزدىقپەن ءيىلتىپ، بۇقپاس قۇلىن
ىشكە بۇگىپ «از ۇلتقا» ءتۇپ قاستىعىن.
تاڭ قالدىرار، جاۋىزدىقتى ارقاۋ ەتكەن
ءار ەلدەگى ديكتاتۋرا ۇقساستىعى؟
اجارىن زۇلىمدىقتىڭ سىزى وپكەن،
بيلىك جولى باسبۇزار بۇزىق ەتكەن.
قىرىق تورتتە شىڭ-شيتساي ەلدەن كەتتى،
اۋىسىپ بەيجىڭگە ۇلكەن قىزمەتكە.
ودان سوڭ، «سوتسيالدى» زامان تۋدى،
سوڭى «يزم» ىلىممەن ساناڭ جۋدى.
اشىلىپ ماركسيستىك ۇيىرمەلەر،
تورگە اكەلىپ شىعاردى نادان-قۇلدى.
ءبىر قالىپقا سالىندى ەل ۇنەم ەنىپ،
جاڭا بيلىك تۇرعان سوڭ مىنەگەلى.
«ماقسۇتتالىپ 10 »تاركىلەنگەن كەشەگى باي،
مالدان ادا، بۇگىنگى – «زۇمەگەرىڭ 10 ».
ءسۇت بەتىنەن قايماعىن قالقىپ الىپ،
جۇرت الدىندا ساياسي تالقىعا الىپ،
بالاق جىرتىپ كوپ توبەت تالاپ بەردى،
بىلمەسە دە بۇل ءىستىڭ پارقىن انىق.
بار ما ەكەن شامشىراق جانعان ۇزاق؟
از ۇلتتارعا كيىلدى شالما-تۇزاق.
بەس ۇلىستان باس قوسىپ قۇرىلسا دا،
«شارقي تۇركىستانىڭ 11 » دا بارمادى ۇزاق.
ءاليحان تورە 12 دە ەرەك جاراتىلعان،
تۇركىلىك الەمدەگى دارا تۇلعا.
كەڭەستىڭ ساياساتى پايدالاندى،
ءوز ءىلىمىن وسى ەلگە تاراتۋعا.
ءىبىلىس وي ىلگەگىن ىلدىرمەگەن،
تۇلكى بۇلاڭ «جىم» ءىزىن بىلدىرمەگەن.
«تۇركىستاندى تاۋەلسىز ەتەيىك!»دەپ،
قول-اياعىن ءمۇجالسىز دىلگىرلەگەن.
ورىستىڭ دا وزىنشە تەڭ ەسەبى،
دۋباشين ايدارىنان جەل ەسەدى.
قۇلجادا كونسۋل ەدى سول كەزدەرى،
اليحانمەن استىرتىن كەڭەسەدى.
«تۇركىنىڭ تەرەزەسى تەڭ ءبىر ەلى
بولادى»،-دەپ تورەنى سەندىرەدى.
ەل تاعىنا لايىق حان تۇقىمىن،
ءىس باستاۋعا بىرىگىپ كوندىرەدى.
جەڭ ىشىنە جاسىرىپ قاس قىلىعىن،
ءمۇلايىمسىپ، بىلدىرمەي لاس بىلىعىن.
ەل ىشىندە بەدەلىن پايدالانىپ،
جۇماحاريات بەرەدى باسشىلىعىن.
كوش دوعارىپ، كەرۋەنىن كەرى سالىپ،
«ءۇش ايماق 13 » كەتە المادى ءورىس الىپ.
ءبىر-اق كۇندە توڭكەرىس توقتاتىلدى،
ساياساتتىڭ وزەنى تەرىس اعىپ.
ساياسات قىرىق تاراۋ، ايلاڭ با ەدى؟
كوتەرىلدى ەل قاناتىن جايعان ەمىن.
«گومينداندى 14 »السىرەتىپ الۋ ءۇشىن،
قۇيتىرقى ءبىر ۋاقىتشا بايلام ەدى.
ازاتتىق بولماسا دا ەلەس تەگىن،
ءوتىپ جاتتى وتارلىقتا، ەگەستە كۇن.
گەنەرالى – پولينوۆ، ماجاروۆتاي،
بيلىك جاعى ءبارىبىر كەڭەستە ەدى.
بولدى ما «تۇركىستاندا» تاڭداۋ، ەرىك؟
جۇرت بىلمەدى قالعانىن الداۋعا ەرىپ.
كەڭەستىك ساياسات ءسات شالت بۇرىلدى،
كوممۋنيستىك ماوعا 15 قولداۋ بەرىپ.
ءوتىپ جاتتى ۋاقىت زىمىراعان،
ورىستا – «مۇرتى قالىڭ قىڭىر ادام»-
مۇڭعىلدى 16 تاۋەلسىز دەپ تانيسىڭ دەپ،
ماومەنەن كەلدى ءوزارا ىمىراعا.
جان ەدى، قاجى اتانعان ساليقالى
ۇلكەن مولدا وقىمىستى، قاري تانىم.
«مىرزا قاماققا» الىنىپ عۇمىر كەشتى،
تاشكەنگە اكەتتى ورىس ءاليحاندى.
«ءبىرىنشى مامىلە» دەپ دالەل تاۋىپ،
(وسكىنىن وتاعانداي كەلەر قاۋىپ).
بەس ادام الماتىعا شاقىرىلدى،
ىشىندە بار گەنەرال دالەلحانىڭ 17 .
باتىستاعى كورشىنىڭ سەسى كۇشتى،
الدىن الا بەكىتكەن كەسىپ ءىستى.
مومانوۆ 18 ، لوجى 18 ، قاسمي 18 ، ابباسوۆتار 18
بەسەۋى ارىسى ەدى بەس ۇلىستىڭ.
اجداھاداي وت جالىن بۇركىپ قالىپ،
(ەل سەنىمىن وسى جاي ۇركىتتى انىق!)
ۇشاقتىڭ اپات بولعان جەرى دەيدى،
بەگار تاۋ، تۇستىك ءسىبىر، ىركىت ماڭى.
بۇل ەرلەر ەل اعاسى، زاتى دا ەستى
بوداندىقتىڭ قورلىعىن تاتىپ ءوستى.
باسى كەتىپ بيلىكتى ەل بوداۋىندا،
وسىلاي، «تۇركىستاننىڭ»دا اتى ءوشتى!..
قاس جاۋىنگەر جاۋىنا توتەر ىلگى،
(بولجاپتى ۋاقىت سولاي وتەرىن كىم؟)
جىمىسقى جاۋ جاسىرار سەكەمىن كىل-
«قارۋ جيناۋ» ناۋقانىنا قارسىلىق قىپ،
وسى تۇستا اباق كەرەي كوتەرىلدى!
باتىر ەلدىڭ قايراعان الداسپانى،
حالىقتىڭ باتىرىمەن جالعاس جانى.
ەرلىگى اقىلىمەن دارا شىعىپ،
وسپان باتىر 19 ون ەكى جىل قول باستادى!
ەر تۋعاننىڭ جۇرەگىن ەلجىرەتىپ،
«جانىبەكتىڭ اق تۋىن» ەل بىلەتىن-
اق ساندىقتا ۇرپاعى ساقتاپ كەلگەن،
الىپ شىقتى، ۇرانداپ جەلبىرەتىپ!
ءىش سىرىڭدى بىلمەككە ۇڭعىر دۇسپان،
چويبولسانمەن 20 كەلىستى، مۇڭعىل قىستاپ.
اق كيگىزگە وتىرعىزىپ «حان كوتەرتتى»،
كەڭەس تۇرام دەدى مە، شىنجىردا ۇستاپ.
دۇشپانىنىڭ باتىرعا تاباسى باز،
باس بولعاننان تاپپادى جالاسىن از.
تيبەت اسىپ ەلشىسى قاشىپ كەتتى،
امەريكا قولداۋعا شاماسى از.
تۇرعانداي ەل باسىنان باق قۋىلىپ،
(بەلگىسى جوق بويىندا تاق بۋىنىڭ).
جيناۋعا ماقسۇت ەتتى ول، بودان ەلدى
استىنا يسلامنىڭ اق تۋىنىڭ!
ەزگىدەگى ەل ءۇشىن تاتامىز كەك،
«ءبىر شۇڭقىردا ولسەك ءبىر جاتامىز! 21 »دەپ،
«جانىبەكتىڭ اق تۋى استىندا العان،
جاراتقانىم جەبەي كور، باتامىز بەك!»
وپىنىپ، وتارلىقتا ءزابىر كورگەن
وسپاندى ەل باعالادى ءزارۋلى ەرگە.
كەيىن كەڭەس وسپانعا جاۋ بوپ شىقتى،
باستاپقىدا، قولداعان قارۋ بەرگەن.
سەنىم كۇشتى، ءساتى جوق ءپاس كەمىگەن،
سالت-سانالى قازاقي داستەرى كەڭ.
قىرىنشى جىلدان بەرى سوعىسادى،
مۇڭعىل، كەڭەس، قىتايدىڭ اسكەرىمەن.
ءتوزىم كەرەك كۇندەردى ەسكە الۋعا-اي…
دوپ اتارى ۇشاق پەن بەس قارۋ ساي.
كەڭەستىكتەر – سوعىسقان «ساقا سارباز»،
كوز اشقاننان قىرقىسىپ وسكەن ۇداي.
سوعىس ءبىتتى. سول ايدىڭ جاڭاسىندا
وسپاندى قۇرىقتاۋدىڭ شاراسىندا-
«وق ءدارى يىسكەگەن» جاۋىنگەر پولك،
جاساقتالدى اياگوز قالاسىندا.
ايلا ء–تاسىل، جەر جادىن، ءيىن بىلگەن
وسپان –قىران، قيادان قيىندى ىلگەن!
«قالقا كول»، فين، گەرماندى جەڭگەن ورىس،
«تۇرىكستان اسكەرى» عىپ كيىندىرگەن.
وت قارۋدىڭ كۇشىمەن دەستى باسقان،
قىرىق امالدى، ايلالى، سەستى قاس جان.
وسپان مەنەن اراسىن جاۋ بولگەن سوڭ،
قاليبەك ەر 22 قوزعالدى كوشتى باستاپ.
بەل شەشپەدى جالعىز ءسات، دامىل تاۋىپ
«بۋما جىلان»، «جۇقپا دەرت» – كامىل قاۋىپ!
ءشولدى كوكتەپ جىلجىعان جۇتايى كوش،
اسىپ ءوتتى، گيمالاي، ءتاڭىر تاۋىن.
بوسقا قىرماي حالىقتى سوعىسپادى،
تالاي تاعدىر سىرت كەتتى توعىسپادى.
تالاي مۇڭلىق جولشىباي «شەيىت» بولدى،
تۇركياعا جەتكەنى، قونىستاندى.
ازاتتىق كۇرەسىنە باستاۋ ەتەر،
(ول ەرلەردىڭ ەرلىگىن لاستاۋ بەكەر).
جۇرت الدىندا «قارالاپ» ءولتىرىلدى،
وسپان دا «پارتيانىڭ قاس جاۋى ەكەن».
ەل قورلانسا جاتادى توڭ-تەرىس كىم؟
ۋاقىت ءىستىڭ تابادى، «وڭ-تەرىسىن».
حالقى ونى «وشاڭ» دەپ ۇلىقتايدى،
بيلىكتەگى دەسە دە: «توڭكەرىسشىل!»
سابىرىنىڭ شالابىن سارقىپ ءىشىپ،
مويىتپادى دۇشپاننىڭ تالقى كۇشى.
تاڭدا ماشقاردا اللا دا «حاققا» جاق قوي،
ەر وسپان شەيىت كەتتى، حالقى ءۇشىن!
…بار ەكەن شىقتى «جاپون تىڭشىلارى»،
ۇلت باسىنىڭ ءوشىردى مىڭ شىراعىن.
كوشباسشى ساڭىلاقتار ءولتىرىلدى،
اعايىننىڭ كوزىنە مۇڭ شىلانىپ.
قاندالاعا جەم بولىپ، بۇرگەمەنەن
رۋح ءۇشىن جازىقسىز تۇرمەلەگەن.
ازاپ پەنەن قورلىققا كوندىكتىرىپ،
نەبىر اسىل، لاستاندى-اۋ «كىرگە» دەنەڭ؟
ادامدىقتان ازدىرعان، جوق ساناتتا
تالاي جىرىن اقىننىڭ وتقا جاققان.
«قۇل -پەندە» دەپ قوجەكە 23 كۇي شىعارعان،
ءولتىرىلدى ازاپپەن شوققا قاقتاپ.
بۇل مايداندا كارى دە جاس تا كەتتى،
تاڭجارىق 24 تۇرمە ازابىن داستان ەتتى!
جىرما جىلعا قاپاسقا قاماسا دا،
وتتى جىرمەن دۇشپانىن جاسقاپ ءوتتى!
بيلىكتىڭ بەتىن تىرناپ، جوسا قىلعان
«ءبىر شارتىمەن تۇركىستان» بوساتىلعان،
ماقسۇت دەگەن بەرىپتى ءدارى جاساپ،
كەلدى مە الدە اجالى، توساتىننان؟
كيىلمەيدى اركىمگە، باقىت ءتاجى
بيلەپ الار ادامدى ۋاقىت سازى.
جەتپىس ءبىر جاسقا كەلىپ، تۇرمەدە ءولدى
اباق كەرەي اقىنى، اقىت قاجى 25 .
يگەردى تەرەڭ ءبىلىم نەگىزدەرىن،
ابايمەنەن ساباقتاس ەگىز لەبى.
يمان ەكتى قاجى بوپ، جازىپ كەتتى
«عاقليا»، «ناقىلدىق نەگىزدەرىن».
كوركەم مىنەز ءار سوزدەن ميات تەرگەن،
اقىل كەنى – ابايىڭ سياقتى، ەرەن
شاكارىمنىڭ ارقالاپ بار مۇراسىن،
زايىرلى زيالى ۇلى – زيات كەلگەن.
شاكارىم دە عۇلاما اسقان دارىن،
اسەتپەن 26 «ءتىل تابىسقان اسپانداعى ءۇن!»
كەشكىعۇرىم جينالىپ مال باققان ەل،
قيسسا قىلىپ ايتاتىن داستاندارىن.
كوكىرەككە بايلانتىپ تىلسىم كەكتى،
شاكەن 27 ۇستاز «جاۋ» بولىپ قىرشىن كەتتى.
ۇركىنشىلەر 27 جيىرما جىل اباقتى الىپ،
«ناحاقپىن!» دەپ ومىردەن تۇرسىن 28 دا ءوتتى.
تۇرىكستان تاريحىنا ەنەر دارا،
تۇرسىنداي ۇستاز تۋماس كەمەل سانا.
«الاشتىڭ» الدىن كورگەن اقتاڭگەرى،
كيەلى توپىراقتان ونگەن دانا!
بيلىك ەتىپ شىقپاسا دا اسىپ تورگە،
ساياساتتىڭ تۇيمەسىن باسىپ كورگەن.
«قارا تاقتا» ءىلىنىپ «قىزىل جاقتان»،
باس ساۋعالاپ قىتايعا قاشىپ كەلگەن.
تالاي سەركە حالقى ءۇشىن باقتان كۇستى،
قىتايدى كەڭەس قولدار باتپان كۇشتى.
جيىنعا شاقىرىلعان كوپ جاقسىمەن،
نۇرتازا ۇكىرداي دا «قاپقا ءتۇستى».
باعى قايتقان باسىنان تالاي ەرەن،
ناحاقتان قور بوپ ءولدى-اۋ تالاي بەرەن.
اس-سۋسىز، يمان-سوتسىز، تىرىدەيىن
قاپقا سالىپ ساتىلاپ قالاي بەرگەن.
تىرىدەي تىپىرلايسىڭ توزاق كورىپ،
ىشقۇستالى ارتتاعى ەل مازداپ كەگى،
جالعىز وققا بايلانۋ – «اق ءولىم» عوي،
«قاپقا ءتۇستى» دەگەنىڭ ازاپتى ءولىم.
ازاپتى ەردىڭ تانىمال اتى كوپكە،
كوكىرەكتە ايتىلماي ءداتى كەتكەن.
«اق بايىبشە» ساقتادى تۇمار قىلىپ،
سوڭعى امانات – قاماقتان حاتى جەتكەن.
نۇسىپبەك نۇرتازاۇلى 29 دا ازاپ كوردى،
ورنىعىپ الماسا دا تازا ءتوردى-
«دۋبەك» دەپ پارتيالىق ات قويىلىپ،
بوپ شىقتى ازاماتى ازات ەلدىڭ.
بەس ءتىل ءبىلىپ بيلىككە ەرتە قوندى،
زامانىندا كوش باستار سەركە بولدى.
ءاميناداي 30 ارۋمەن وتاۋ تىكتى،
اتتەڭ-اتتەڭ، عۇمىرى كەلتە بولدى.
اكەنىڭ ەل باسقارعان باستى ءىسىن ۇل،
قوعامعا، پارتياعا استى ءىسى مىڭ.
ەسكەرتكىش – قاتال تاعدىر وتەۋىندەي،
شاۋشەكتە تۇر دۋبەكتى تاس ءمۇسىنى.
بيلىك تە قابىلەتىن باعالادى،
ىشكە تارتتى جابىلعان «جالانى الىپ».
ەلەۋسىزدەۋ وسى ءبىر ەسكەرتكىشتەن،
جاس ۇرپاق بويىنا ۇلگى تابارى انىق!
ۇركىن
…بايلاندى وققا وقىعان زيالى كىل،
كوبىگى ۇشقان كىر سۋى، قيالى ءنىل.
قازاعىمنىڭ قانىندا قالعىپ كەتتى،
ۇزاق جىلعا بايىرقاپ، ۇيالى ءدىل.
بۇل جاقتا اتالعانمەن «ورىس ەلى»،
قازاقستان-ەجەلگى اتا قونىس ەدى.
قۋعىنداۋ، اشتىق…نەلەر ناۋبەت وتكەن،
كۇيزەلدى تىرلىگىنە سوعىس ەنىپ.
ساياسات تا بالگەردەي «تامىر ۇستار»،
زيالىنىڭ ساناسىن ءزابىر قىسقان.
جەر اۋدارعان مامىربەكتى نكۆد،
قازا تاپتى كەنىشتە جارىلىستان.
جۇرەگىندە حالىقتىڭ ساقتالادى،
ەسىمى ەردىڭ شايقالعان باق-تالابى.
كەرىمباي ءانشىڭىز دە «جاۋ» بوپ ءولىپ،
«جازىقسىز!»دەپ سوڭىرا اقتالادى.
قازاققا ولەڭ-ءسوزدىڭ ءمانى دە ەرەك،
ءانشىسى- توي-دۋماننىڭ ءسانى دەر ەك.
تۇرسىنعازى-ەرعازى 31 جازىپ كەتىپ،
ءسوز قالدى، «كەرىمبايدىڭ ءانى» دەگەن.
…بيلىككە سويلى ەمەس بويلى وتەتىن
زامان جەتتى قويسىزدى قويلى ەتەتىن.
ءۇش مۇشەلدەي ارادا ۋاقىت ءوتتى،
قۇرعاق قيال شالا ما وي-بەكەتىن؟
زيالىسى اتىلدى جاۋھارلارى،
«كادر 32 » لەندى، بويىندا قاۋقار بارى.
«ۇشكە قارسى 32 »، «سەكىرىس 32 »، «اشىق سايراۋ 32 »،
بولىپ جاتتى ساياسي ناۋقاندارى.
ەلۋ بەستە ەلگە كوشتى ءبىراز حالىق.
ءبىر جاقسىسى سالت-ءداستۇر ءتىلى ازبادى.
شاۋشەكتەگى كونسۋلدان تولقۇجات اپ،
قايتتى بولىپ «كەڭەستىڭ گراجدانى».
جىلاپ-سىقتاپ كيەلى قوسى قالىپ،
«ول جاقتا دا وسى ەل، وسى حالىق؟..»
ەلۋ التىنشى جىلى ەلگە قايتتى،
جولباسشى بوپ تاعى دا وشمانى.
جاۋقىزىنداي شىعاتىن توڭدى ءتۇرتىپ…
داقپىرتكەزدى ەل ءىشىن، وڭدى ىلكىم.
جاياۋ-جالپى، اربالى ەل اعىلدى
اشىلدى دا شەكارا، سوڭعى ۇركىن!..
ونسەڭ داعى جات جۇرتتا تامىر جايىپ،
تۋعان ەل – وتتان ىستىق، ءتاڭىر عايىپ.
جات ساناعان كوپ بولدى ەل ىشىندە،
«قىتايلىق» دەگەن تاعى جابىلدى ايىپ.
اجىرىقتاپ موينىنا كەسىر ىلگەن،
ەلەڭ ەتپەس ەستىڭ دە ەسەرىڭ دە.
توڭمويىن جۇرت، ساقسىنىپ كوپ شەشىلمەس
قاراي ءبىلدى بارىنە كەشىرىممەن.
ءوتتى ادام… فانيدەن، داڭقى قالىپ
(ەل كەتىپتى بىرەگەي «جالپىلانىپ»).
توقتار مەنەن قۇلپىناي اتقا قوندى،
جاز شىعا ءبىر مارقاسىن ارتىپ الىپ.
تۋعان جەر قانداي ءتاتتى، بال بۇلاعىڭ؟
سۋساپ كەلسەڭ ءشولىڭدى قاندىرادى.
ساباتتى ساز، ولەڭدى شۇيگىن شالعىن
بال كۇنىڭدى ەسىڭە الدىرادى.
مال تۇياعى توزدىرماس، تىڭايدى الاپ
يەگەرسىز يەن جۇرت، مۇڭايدى الاپ.
سان عاسىردىڭ ءتىلى جوق كۋاگەرى،
«قاراتاماق» تۇر ءۇنسىز، سىناي قاراپ؟
«ەلۋ جىلدا ەل جاڭا»، توسىن ءبارى
وزگەرگەندەي جورالعى-جوسىندارى.
قۇران وقىپ اس تارتتى جىگىتتەرگە،
ىرگەدەگى جىلقىشى قوسىنداعى.
ەسكە الىسىپ سول ءبىر، شاق ايار كۇندى
«قاراشوقى» قۇشاعىن جايار مۇلگىپ…
«قىز قاشقان ءتۇن» كۋاسى – اتا جايلاۋ،
«قاقتىكولگە» ءجۇز شايىپ ايال قىلدى.
قوعا جارىپ اعادى بۇلاق تۇنىق،
اۋماعىنا ءنار بەرىپ شۇرات قىلىپ.
كەلگەن ەدى ەكەۋى تىلەگى وڭدى،
اتا اماناتىن ءبىر مۇرات قىلىپ.
ءتاي-ءتاي باسقان بالاداي قۇلاپ تۇرىپ،
سۋىرى تىڭ تىڭدايدى قۇلاق ءتۇرىپ؟
سارىالاقاز كەشەرى ساياق عۇمىر،
قىزعىشى ناز ايتادى جىلاپ تۇرىپ.
«قاقتىكولدىڭ» بۇگىن جوق سۇستى اجارى،
ماۋسىم ايى – قىزعان شاق «قۇس بازارى».
بۇلكىلدەگەن قاينارى تۇماسىنا،
تۇسەدى ەكەن ادامنىڭ سىرت نازارى.
وتەر ۋاقىت. ءبىر كۇنى تىنار جالعان
تۋعان جەر توپىرعىنا اۋناپ قۇمار قانعان.
بويىنان ءبىر ەرەكشە لەپ ەستىرىپ،
كۇباتىستا – «اقشايىق» مۇنارلانعان.
ۋاقىت جۇيرىك «باس اساۋ»…الا قاشىپ،
قاتىن بولدى سارى قارىن، بالا عاشىق.
بەس بالاعا ەكەۋى تىلەكشى بوپ،
اعىمىنا كەتتى ءومىر ارالاسىپ.
…شەكارا اشقان ءادىل ەڭ جارعى نەتكەن؟
قازاقى ءدىل وياندى قالعىپ كەتكەن.
تولقۇجاتتاپ ۇكىمەت كومەك ەتتى،
اڭساپ كەلگەن اعايىنعا «ارعى بەتتەن».
كوك بايراعىڭ كوگىڭدە جەلبىرەسىن،
بەيكۇنا جاس بەيۋاقىت توگىلمەسىن.
ۇركىن قالسىن تاريحتىڭ بەتى بولىپ،
ىرگەڭ قازاق، ەندىگى سوگىلمەسىن!..
ءسوز سوڭى
ءۇر سەزىمنىڭ اڭىزى ء–سارۋ باعى،
عاشىعىنا اسىقتى ارۋ جانى.
كوز جاسىمەن سۋعارىپ توپىراعىن،
ارتتاعى ۇرپاق «كەبىندەپ»، «ارۋلادى».
ساعىنانتىن باياندى شاقتى ەگىلە…
كەمپىر دە ءوتتى، جانى ۇشىپ باق كوگىنە.
الماتىدا تۇراتىن جازۋشى ۇلى،
«تۇماقتى» ءىلىپ قويدى، قاق تورىنە!
سىلتەمەلەر:
1. نۇرتازا ۇكىرداي شالعىنباەۆ(1893-1938) زامانىنىڭ وزىق ويلى ازاماتى، «ءرۇشتي» دەگەن
مەكتەپ سالدىرعان، «قاپقا ءتۇسىپ» ءولدى.
2. «قاراق!» نۇرتازا ۇكىردايدىڭ ءسوز ماتەلى.
3. كەرىمبايرايىمبەكوۆ(1891) 1938ج.3-شىلدەدە تۇتقىندالىپ، 1938 ج. 11- قازانداعى
«ۇشتىكتىڭ»قاۋلىسى بويىنشا اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن. 1957ج.3-قىركۇيەكتەتۇركىستان اسكەري
وكرۋگىنىڭ اسكەري تريبۋنالىندا قايتا قارالىپ اقتالدى.
4. وشمان تىنىشپاەۆ(1910-2001) «مامىربەك بايدىڭ تايىن ءمىنىپ ءجۇر»،- دەپ كورسەتىندى
بولىپ قىتايعا ءوتىپ كەتەدى دە 1956 جىلدان ەلگە كەلىپ جىلقىشى بولعان ازامات.
5. جاكۋلا كۇشىكوۆ(1863-1933), ومبىنىڭ ورتالىق فەلدشەرلىك مەكتەبىندە وقىعان(1881-85),
«وكپەتىدە» بولىسبولعان (1911), كامپەسكەلەنگەن(1928), قىتايعا اتىسىپ وتەدى(1931).ءىنىسى –
ءابىلماجىن كۇشىكوۆ 1937ج.1-جەلتوقساندا اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، 18 تامىز 1956ج. اقتالعان.
6. باشباي شولاقۇلى بافين (1884-1953), ءىرى مەتسانات،تارباعاتاي ايماعىنىڭ ءۋاليى بولعان.ءوز
قاراجاتىنا امەريكا-كورەي سوعىسىنا ۇشاق جاساتىپ، شاعانتوعاي وزەنىنە كوپىر سالدىرعان.
7. وتىنشى ءالجانوۆ(1878-1919)لەپسى ءويازىنا(ۇرجار وڭىرى)جەر اۋدارىلدى(1909).1917ج.
ورىنبوردا بولعان 2-ءشى بۇكىلقازاق قۇرىلتايىندا ءا.بوكەيحانوۆ باستاعان 15 اداممەن بىرگە
«ۋاقىتشا حالىق كەڭەسىنىڭ» قۇرامىنا سايلانعان.شىركەۋگە بەكىنىپ قول پۋلەمەتپەن اتىسىپ
«تاۋدىڭ قىزىل قىراندارى» بولىمشە اسكەرلەرى قولىنان قازا تابادى.
8. احمەتجان قاسمي، ۇلتى-ۇيعىر، شت يسلام جۇمھارياتىنىڭ توراعاسى بولعان.
9. شىڭ سىتساي(شىڭ دۋبان)1933-44ج.شىڭجاڭ ولكەسىنىڭ بيلەۋشىسى.
10. «ماقسۇتتالعان»، «زۇمەگەر»-مال مۇلكى تاركىلەنگەن كەشەگى اۋقاتتى ادامدار.
11. «شارقي تۇركىستان»- (ازات تۇركىستان) مەملەكەت اتاۋى.
12. ءاليحان تورە ساعۇني(1868-1940)عۇلاما وقىمىستى، ەكى رەت(1905, 1924) قاجىلىققا
بارعانۇندىستان-موعول بيلەۋشىسى بابىر شاحتىڭ سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى بولعان قىلىش بۇرحان
تورەنىڭ ۇرپاعى.
13. «ءۇش ايماق (التاي، ىلە، تارباعاتاي) كوتەرىلىسى»(1944-47).
14. «گوميندان»- 1912ج. قىتايدا سۋن يات سەن نەگىزىن قالاعان بۋرجۋازيالىق پارتيا.
15. ماو تسزە دۋن-قحر كومۋنيستىك پارتياسىنىڭ توراعاسى، مەملەكەت باسشىسى
16. موڭعول حالىق رەسپۋبليكاسى.
17. دالەحان سۇگىرباەۆ، شىعىس تۇركىستان ارمياسىنىڭ گەنەرالى ۇشاق اپاتىنان(1949) قازا
تاپقان.
18. لوجى، مامونوۆ، احمەتجان قاسمي، ابدىكەرىم ابباسوۆ ۇشاق اپاتىنان قايتىس بولعان
ۇكىمەت مۇشەلەرى.
19. وسپان ءىسلامۇلى(1899-1952)شىڭجاڭداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ باتىرى.
20. چويبولسان، محر اسكەرىنىڭ مارشالى
21. «ولسەك ءبىر شۇڭقىردا جاتامىز، جەڭسەك ءبىر تۇعىردا تۇرامىز!» وسپان باتىر باستاعان ۇلت-
ازاتتىق كوتەرىلىس ساربازدارىنىڭ ۇرانى.
22. قاليبەك حاكىم(1908-83)تۇركىستان ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ كۇرەسكەرى.قىتاي بيلىگىنە
باعىنباعان قازاقتاردى گيمالاي تاۋىنان اسىرىپ پاكىستان جەرى ارقىلى تۇركياعا الىپ
وتكەن.ءىنىسى – تاكىمان دا كوتەرىلىس سەركەلەرىنىڭ ءبىرى. ۇلى-حاسان ورالتاي «ەلىم-ايلاپ وتكەن
عۇمىر» كىتابىنىڭ اۆتورى، ميۋنحەندەگى «ازاتتىق» راديوسىنىڭ قىزمەتكەرى بولعان، ەۋروپا
قازاقتارىنىڭ كوشباسشىسى.
23. قوجەكە باتىر نازارۇلى(1826-1884), كۇيشى شىڭجاڭداعى كۇرە تۇرمەسىندە وتقا قاقتاپ
ءولتىرىلدى.
24. تاڭجارىق جولدىۇلى(1903-1947)اقىن، گومينداننىڭ ۋاقىتشا ۇكىمەتىمەن كەلىسسوزدە
نەگىزگى «ون ءبىر تالاپتىڭ» ءبىرى شت ازاماتتارىن تۇرمەدەن بوساتۋ بولىپ، ازاتتىق العانمەن
سول جىلى قايتىس بولادى.
25. اقىت قاجى ءۇلىمجانۇلى(1868-1940)اقىن، 1939ج. ۇرىمشىگە الداپ شاقىرتىلعان ءجۇز
اداممەن بىرگە تۇتقىندالىپ، تۇرمەدە ءولدى(1940).
26. اسەت نايمانباەۆ(1867-1923)وزىندىك انشىلىك مەكتەبىن قالىپتاستىرعان ءانشى-سازگەر.
«مادەني توڭكەرىستەن» سوڭ(1986), باسىنا كەسەنە تۇرعىزىلدى
27. شاكەن ەلۋباەۆ اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن، ۇركىنشى سادىقۇلى 25 جىلعا سوتتالعان شاۋشەكتەگى
گيمنازيا مۇعالىمدەرى.
28. تۇرسىن مۇستافين(جارقىنباەۆ) سەمەيدەگى سەميناريادا وقىعان، تاشكەندەگى واۋ ءبىلىم
العان، «الاش»پولكىندە پيسار بولعان.لەپسى ۋەزىندە كومسومول، سوت، اتقارۋ كوميتەتى
توراعاسى قىزمەتتەرىن اتقارعان.شىڭجاڭعا اۋىپ بارىپ وقۋ بولىمىندە قىزمەت ەتىپ،
گيمنازيادا ۇستازدىق قىلعان، جۇرت كوزىنشە اتىلدى (1952).
29. نۇسىپبەك(دۋبەك)نۇرتازاۇلى شالعىنباەۆ(1919-1947)قاماققا الىنىپ(1941-44), شىڭ
سيتساي ديكتاتۋراسى قۇلاعان سوڭ ازات ەتىلىپ، «حالىق ءۇنى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولادى.
30. ءامينا نۇعىمانوۆا، ءانشى، قازاقستان مۇسىلمان ايەلدەرى قوعامىنىڭ ءتورايىمى بولعان،
دۋبەكتىڭ جارى كەيىننەن بالقاش بافينگە تۇرمىسقا شىققان.
31. ەرعازى راحيموۆ(1928-1993), اقىن-جازۋشى، اياگوز قالاسىندا تۇردى.نەمەرە ءىنىسى-
تۇرسىنعازى راحيموۆ(1951-2016), ءانشى-سازگەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت
قايراتكەرى،سەمەي قالاسىندا ومىردەن ءوتتى.
32. «كادر»-قىزمەتكەر. «ۇشكە قارسى»، «سەكىرىس»، «اشىق سايراۋ»- قىتايدا بولعان ساياسي
ناۋقاندار.
مازمۇنى
1. ءسوز باسى. قارتتاردى اڭساۋ
2. تۇلكى تۇماق
3. باستاڭعى
4. جات جۇرتتا
5. قىز قۇلپىنايدىڭ ءانى
6. اتتانىس
7. قاقتىكول.قىز قاشقان ءتۇن
8. قازا
9. «حاباراسۋ» قيامەتى
10. كەك
11. تۇركىستان
12. ۇركىن
13. ءسوز سوڭى
الدابەرگەن راحمەتوللاۇلى،
1960ج.ت.سەمەيدىڭ اۆتومەحانيكالىق
تەحنيكۋمىن، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك
ەكونوميكا ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. ولەڭدەرى
1988 جىلدان ءباسپاسوز بەتىندە جاريالانىپ
كەلەدى. 1997 جىلى «ءتاڭىرسىي»، 2013 جىلى
«ءولىارا» اتتى جىر جيناقتارى جارىق
كوردى. 2014 جىلى «التاي ايشىقتارى»
اتتى ۇجىمدىق جيناققا ەندى. اۋىل
شارۋاشىلىعىندا، كومسومول قىزمەتىندە،
مادەنيەت سالاسىندا ەڭبەك ەتتى. شق
وبلىستىق «ديدار» گازەتىنىڭ اياگوز-ءۇرجار
اۋداندارىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى قىزمەتىن
اتقاردى. 2001 جىلدان اياگوز ۆاگون
دەپوسىندا-اۋدارماشى.قازاقستان
جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.اۋەسقوي
سازگەر، 40 شاقتى ءان مەن ءبىر كۇيدىڭ اۆتورى.
Kerey.kz
پىكىر قالدىرۋ