|  |  |  |  |  | 

رۋحانيات تاريح تۇلعالار قازاق شەجىرەسى ادەبي الەم

ۇلى كلاسسيكتىڭ ساپارى

Magauyn Muhtar…سەكسەنىنشى جىلدارى ايگىلى امەريكاندىق جۋرناليست جون ءريدتىڭ «دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن ون كۇن» (Ten days that shook the world) (1919) وكتيابر توڭكەرىسى، بولشەۆيكتەر لاڭى، پرولەتارلار، قىزىل جامىلعان پەتروگراد ت س س. وقتىڭ زىڭعىرى جۇققان وقتىن-وقتىن وقيعالار وتكەن ءساتتىڭ شىتىرمانىن ەسكە جاڭعىرتار سوڭى ۇزاق زارداپپەن ۇلاساتىن ~ «ادەبي شىعارمانى» وقىپ جۇرگەندە قولىمىزعا وسى زامان كلاسسيگى مۇحتار ماعاۋيننىڭ «الاساپىران» رومانى تۇسكەن~دى. باس كوتەرمەي ون كۇن وقىپ قاۋاشاقتاي باسىمىزداعى پرولەتارلىق قىرساۋ كۇرشەكتەردى وتالاپ ەمدەگەنىمىز ەسىمىزدە.كۇن كوسەمدى جەك كورە باستاعان تۇسىمىز دا مۇمكىن وسىدان باستاۋ العان!؟
اقيەسىنىڭ ءوز قولتاڭباسىمەن 1989 جىلى ۋلاانبااتارعا سالەمدەمەگە كەلتىرىلگەن كىتاپ مەن ءۇشىن اسا تەڭدەسسىز قۇندى. كىتاپتى پوشتا ارقىلى جولداعان دوسىم ~ سول كەزدەگى جارق ەتىپ شىققان جاس جالىندى جازۋشى قىز گۇلزات شويبەكوۆا ەدى. شىت جاڭا الەمگە قاراي سانا تەرەزەمىزدى ايپارا اشۋعا كومەك بولعان تۋىندى ~ «الاساپىران». مەنىڭ كىشكەنتاي جاندۇنيەمدى، شارحي عۇمىرىمدى ارپالىسقا سالعان ون كۇن! سوڭى بۇگىنگە دەيىنگى رۋھاني ازىق!
ساعىنىش بولعان اعامەن بىرگە ساپارلاسىپ اتقوسشى بولۋ باقىتى (2003) ماعان بۇيىرعان!
دەلۇۇندە اقسارباس سويىلىپ، جولىنا كوكقاسقا جىلقى شالىنعان.بۇ جولى دوسىم مۋساحان اۋعانبايۇلى جانە تىزگىندە بەساسپاپ تۇلعا ەسەي بازارگەلدى بىرگە جۇرگەن~دى.
سول ۇلى كلاسسيكپەن بىرگە بولعان ساپارىمىز قازىرگى بايان~ولگي دەلۇۇن سۇمىنى ءبىزدىڭ قاراشاڭىراقتىڭ بايىرعى مەكەن كۇزەۋى ~ دەلۇۇننەن باستالعان.
دەلۇۇن ارالىنان حەنتي ايماعى شىڭعىس قاعاننىڭ ءحىى، ءحىىى ع. التىن ۇيىعى دەلۇۇنبولدوگ ~ كەرۋلەن دارياسىنىڭ كوبەسى كودەلى ارالعا دەيىنگى ون كۇندىك ساپار!
دەلۇۇن مەن دەلۇۇنبولدوگتىڭ اراسى ەكى مىڭ جارىم شاقىرىم جول. جول سورابىندا قاراقورىم، كارى ورحون بويىنداعى كۇلتەگىن، بىلگە قاعان كوشەسى، نالايحانداعى توڭۇقۇق كۇن سەرەككەسەنەگە ايال ەتكەن ەڭكىل ساپار بۇگىن قاعاز بەتىندە قالدى.
ماعاۋين ساپارى: حوۆدا جولىندا ~ اككى جا لامانى شالىپ، وۆورحاگاي، ارحانگايدان ~ كۇلتەگىنگە، زاۆحاننان ~ ءامىرسانا سۇرلەۋىنە، ورتا تۇپتەگى توڭۇقۇق كەسەنەسىنە، كەرۋلەن كوبەسىندەگى وگەدەي قاعاننىڭ وردا تىككەن التىن جۇرتىنا بارىپ تىرەلدى، سوندا قونا~تۇنەگەنبىز! ۇلى كلاسسيكتىڭ ساپارى بۇتكىل موڭعول دالاسىن ءدۇر سىلكىنتكەندەي ون كۇن وسىلاي ءساتتى وتكەن~دى.
اعامىز ولگيگە ايالداعان ءتۇنى جەر سىلكىنگەن! تاڭ سارىمەن تۇرىپ تەڭسەلگەن پاتەردەن جەر ۇيدەگى دوسىم تىلەۋبەردى تارپاڭنىڭ ۇيىنە قونىپ اڭگىمە تارقاتقان كۇندەر ەستە!
كەۋدەسىنە جىرشى قۇس ۇيالاعان قۇدىرەتتى اقىن دوسىم سۆەتقالي نۇجان ~ ايتماننىڭ ولەڭىنە ارقاۋ بولعان ساپار!

Related Articles

  • گەرب اۋىستىرۋ ماسەلەسى نەمەسە «تەرىستەۋ سيندرومى» قالاي پايدا بولدى؟!

    ەلىمىزدىڭ گەربىن اۋىستىرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسى (و باستا ۇسىنىس سۋرەتشى-ديزاينەر مامانداردان شىققان سياقتى) تۇتاس قوعامدا بولماعانمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اجەپتاۋىر قارسىلىق تۋدىردى. بىراق، بايىپتاپ قاراساق، بۇل قارسىلىقتىڭ قازىرگى گەربتىڭ قازاق ءۇشىن ەرەكشە قاستەرلى نەمەسە ەستەتيكالىق تۇرعىدان ءمىنسىز بولۋىنا ەش قاتىسى جوقتىعىن اڭعاراسىز. سوڭعى ۋاقىتتارى، اۋىر ىندەتپەن قاتار كەلگەن قاڭتار تراگەدياسىنان باستاپ، حالىق ايتارلىقتاي كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. قازاقستاننىڭ ەركىنەن تىس، سوعىسقا، باسقا دا سەبەپتەرگە بايلانىستى بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق قيىندىق سالدارىنان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەدى. وسىنىڭ ءبارى قازىر قوعامدا بايقالىپ قالعان «تەرىستەۋ سيندرومىنا» تۇرتكى بولدى. «تەرىستەۋ سيندرومى» – دۇرىستى دا بۇرىسقا شىعاراتىن، قانداي باستاماعا بولسىن قارسى رەاكتسيا شاقىراتىن قۇبىلىس. الەۋمەتتىك پسيحولوگيانى زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا، وسى قۇبىلىستى بارىنشا كۇشەيتىپ تۇرعان فاكتور – الەۋمەتتىك جەلىلەر. ياعني، الداعى ۋاقىتتا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: