|  | 

Көз қарас

Кокуй Байке. Оңтүстіктен соққан суық жел

Қырғызстан 2023 жылы ішкі жалпы өнімін бақандай 7%-ға арттыра алады. Бұл ресми Бішкек үшін тамаша жаңалық. Себебі, ол республикаға “орта табыс тұзағынан” шығып кетуге мүмкіндік берер еді. Экономикалық өсімі жылына 4 пайыздан аса алмай жүрген Қазақстан үшін 7 деген қасиетті сан – қол жетпес арман болып қала бермек.
Бірақ Бішкек ненің есебінен экономикалық “чудо” жасап отыр? Оның жауабын жас бала да біледі. Қырғыздар Ресейге салынған санкция мен паралелльді импорт арқасында барынша табыс тауып қалуға тырысып бағуда. Әрі оларды ешкім тоқтата алар емес. “Қытай, Түркия, Дубайдан алып, Ресейге беру” схемасы өте қарапайым, сонымен қатар өте табысты.
2022 жылы Қырғызстанның ішкі жалпы өнімі 919 миллиард сомды құрады. Бұл 10,4 миллиард доллар. Былтыр Ресейге паралелльді импортпен айналысу Қырғызстанға 36 миллиард сом алып келген. Ол табыс ІЖӨ-нің 4 пайызын құрайды.
2022 жылы Қырғызстан Ресейге 964 миллион доллардың тауарын экспорттап, рекорд жаңартқан еді. Ал 2023 жылдың бірінші тоқсанында олар экспортты тағы 26 пайызға арттырып отыр. Соған қарағанда ресми Бішкек 2023 жылдың бар сөлін сығып алғысы келіп тұр. Тек, Қазақстан ғана осы жоспарға қатер төндіріп отыр.
Қазақстан қиын жағдайда қалды. Қырғызстан бізді аузына жармасып, табыстан айырып жатыр деп ойлайды. Біз Қырғызстанның Ресейге реэкспертіне қарсы емеспіз, тек санкциялық тауарлардың біздің жер арқылы өтуіне қарсымыз, себебі бұл жағдайда санкция режимін бұзған ел болып саналамыз.
Санкция әлде табыс?
Еуразиялық экономикалық одақ ең алдымен Қырғызстан мен Беларусьқа керемет кіріс әкелді. Шынтуайтына келсек, егер Батыс дәл қазір Бішкекке барып, не Ресеймен үзесіңдер, немесе санкция саламыз десе, олар санкцияға қарамастан Ресейді таңдауы да мүмкін.
Неге?
Қырғызстандағы халық саны 7 миллион адам. Оның ішінде, 3 миллиондай экономикалық белсенді, яғни еңбекке жарамды халық бар. Оның 1 миллионы Ресейде жұмыс істейді. Яғни, жұмыс істеп жүрген әрбір үшінші қырғызға дәл осы Ресей жұмыс тауып беріп отыр. Қырғызстанның ішкі жалпы өнімі 10,4 миллиард доллар десек, 2022 жылы мигранттар Ресейден Қырғыз еліне аударған ақша көлемі 2,8 миллиард долларға жеткен. Бұл аударымдар Қырғыз экономикасына жан бітіріп отыр.
Мұнымен бітпейді. Қырғызстанды Ресей тамақтандырып отыр. Азық-түлік импортының 70 пайызы Ресейден келеді. Тамақпен қоймай, энергетика, жанармайда толық тәуелділік бар. 50 мың тонна қант, ұн, бидай алады. Бензин, дизель нарығын ресей компаниялары бақылайды. Және 700 миллион киловатт-сағат электр жарығын да Ресей берген.
Батыс салатын санкция Қырғызстанға банк карталарының бұғатталуынан басқа ештеңе өзгертпейді. Олардың сыртта активтері жоқ. Ал саудалары тек Ресей мен Қытай сынды жақын елдермен жүреді.
Қойсай, байке
Қырғызстан Қазақстанды барынша “сындырғысы” келіп тұр. Ресми Астана тауарларды онлайн бақылайтын жүйе енгізіп, өз жерінен өтетін транзитті параллельді импортты тоқтатқанда, алдымен “Қазақстанды Каспий арқылы айналып өтеміз” деп бопсалады. Бірақ ол утопия екенін өздері де біліп тұрған еді.
Біздікілер де селт етпеді. Себебі:
а) Түркіменстан виза сұрады;
б) Каспиймен қырғыз тауарын таситын баржа флоты жоқ;
в) Ресей ұсынған Оля порты мүлде дайын емес.
Енді екінші құрал іске қосылды. Ол су. Жамбыл облысына қажет су ресурстары Шу мен Талас өзендерімен келеді және оның көлемін гидротехникалық шлюздар арқылы ресми Бішкек реттеп отырады. Су біздің жанды жеріміз десек те, Астана бұл мәселеге де әдейі селт етпей отыр.
Қазақстан сыртқы саясатта өте ақылды және сабырлы мемлекет болып саналады. Кейде, елдегі ең ақылды, білімді элита осы дипломатияны таңдаған сияқты болып көрінеді. Дисбаланс бар. Сыртқы дипломатияда тым мықтымыз, есесіне ішкі мәселелерде, инфрақұрылым, туризм, аудандардың дамуына келгенде өте әлсіз кадрлар қалып қалған.
Қазақстан неге Бішкек шантажына үндемейді? Себебі өте қарапайым. Қырғызстан суды өзінде көп ұстап тұра алмайды. Су қоймаларынан айрылып қалуы мүмкін. Сондықтан бұл бопса да ұзаққа созылмайтыны анық.
Қазақстан Қырғызстан сияқты Ресейге байланбаған және байлана алмайды. Біз Батыспен көбірек интеграцияланғанбыз. Және біздің экономикалық дамуымыз Батыспен тығыз байланысты. Біздің негізгі инвестор, мұнайымызды сатып алушы, Ұлттық қорымызды толтырушы – Еуроодақ. Негізгі импортеріміз, халыққа керек тауармен қамтамасыз етуші – Қытай. Ресей тек үшінші позицияларда ғана жүр. Ал АҚШ пен Еуроодақ санкциялары біздің экономикамызды екі айдың ішінде жоқ қылып жібере алады.
Сондықтан біз Батысты таңдауға, ал қырғыздар Ресейді таңдауға мәжбүр. Олар мүмкіндіктер есігі ашылғандықтан, санкция қаупіне қарамастан пайда тапқысы келеді. Ал біз ондай қысқа мерзімді пайдаға қызықпай, санкцияны ойлап отырмыз.
Алатаудың арғы беті мен бергі бетіндегі экономикалық-саяси картина осындай.

Related Articles

  • Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка.

    Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка.

    “Сұхбатты” енді ғана оқып шықтым. Әзірге, сипаты туралы аз сөз: Әлбетте, бұл – журналистика стандарттарына сай, шынайы, нағыз сұхбат емес. Конституциялық құқығы тең, екі саналы азаматтың өзара пікірлескен, еменжарқын әңгімесі емес. Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка. Пәленбай адам түзеп-күзеген, ананы да, мынаны қамтуға тырысқан, аяғында жаны жоқ мәтіндер жиынтығы туған. Тоқаев айналасындағыларға: “осыншалық жасанды кейіппен халық алдында көрінуім ұят болады, қойыңдар, айналайындар, қателессем де өз болмысыммен шығам” деуге түсінігі жетпегені өкінішті. Былтыр “Егеменде” “сұхбаттасқан” Дихан Қамзабек те, биыл “Ана тілінде” “әңгімелескен” Ерлан Жүніс те, кешіріңіздер, ешқандай да интервьюер емес. Иә, біреуі терең ғалым, екіншісі тамаша ақын, бірақ, өмірінде бір

  • Жұрттың баласы мен оның ақшасы. Тұрақтылық пен тұрақсыздық құны туралы бірер сөз

    Жұрттың баласы мен оның ақшасы. Тұрақтылық пен тұрақсыздық құны туралы бірер сөз

    Тура біз сияқты мұнай сататын Әзірбайжан 2015 жылдан бері бір АҚШ доллары 1,7 манатқа тең бағамды ұстап келеді. Және The Economist Group болжауынша осы паритет 2029 жылға дейін тұрақты сақталуы тиіс. Яғни манаттың долларға шаққандағы бағамы 14 жыл бойы өзгермейді. Экономика мен экспорт құрылымы бізге ұқсас Әзірбайжан қалайша ұлттық валюта тұрақтылығын қамтамасыз етті? Және осы тұрақтылықтың бағасы қандай? Теңге неге манат сияқты болмады? Және неге бола алмайды? Неге біздің теңге кез-келген әлемдегі жағдайға тым сезімтал? Осыған асықпай жауап іздесек, көп процесс сізге түсінікті бола бастайды. Ашық мойындау керек, өз валютамызға қиянат көрсеткен кездеріміз аз болмады. Сондықтан барлығын әлемдік нарықтар мен сыртқы құбылыстарға ғана байланыстырып оқырманды алдағым келмейді. Теңге тамырына жеке

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Үздік ойдың үзінділері

    Үздік ойдың үзінділері

    Үздік ойдың үзінділері Арма әлеумет! Мен қазір таза академиялық ғылыми ортада жүрмін. Өзімнің неше жыл бойы жинаған білімімді, оқыған оқуымды, шетелдік тәжірибемді, интеллектуалды қарым-қабілетімді шынайы қолданатын қара шаңырақтың ішінде жүрмін. Алматының бәрінен бөлек мәдени ортасы ерекше ұнады. Алматы қала мен дала дейтін екі ұғымның түйіскен әдемі ортасы екен. Ойлап көрсем мен бақытты перезент, бағы жанған ұрпақ екенмін. Әкем тұрмыс пен жоқшылық, жалғыздықтың тауқыметін әбден тартып еш оқи алмадым, небәрі үш ай оқу оқыдым-, деп менің оқуымды бала күнімнен қадағалады, шапанымды сатсам да оқытам деп барын салды. Ал мектепте бақытты шәкірт болдым. Маған дәріс берген ұстаздарым кілең дарынды, қабілетті кісілер болды. Университетте және шетелде мен тіптен ерекше дарын иелеріне шәкірт болдым.

  • Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?

    Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?

    Азаттық радиосы Саясаттанушы Досым Сәтпаев ҰҚК төрағасының бұрынғы бірінші орынбасары, экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інісі Самат Әбішке шыққан үкім “Қазақстандағы режим болашақты ойламайтынын көрсетті” дейді қазақстандық саясаттанушы Досым Сәтпаев. Сарапшының пайымдауынша, билеуші “элита” жеке істерімен және тасадағыкелісімдермен әуре болып жатқанда елде тағы бір жаңа әлеуметтік жарылысқа әкелуі мүмкін факторлар күшейіп келеді. СаясаттанушыРесей өзінің экономикалық мүдделері мен геосаяси жоспарларын кеңінен жүзеге асыру үшін Қазақстанның ішкі саясатына тікелей әсер етуге тырысып жатуы мүмкін деп те топшылайды. ПУТИН “ҚАУІПСІЗДІК КЕПІЛІ” МЕ? Азаттық: Сонымен ұзақ демалыс алдында осындай үлкен жаңалық жарияланды. Мейрам алдында, 19 наурызда қазақстандықтар мәжіліс депутатының постынан Самат Әбішке шыққан үкім жайлы білді. Мұның бәрінің байланысы бар ма әлде кездейсоқтық па? Досым Сәтпаев: Әңгімені бұл істің құпия

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: