|  |  |  | 

تاريح تۇلعالار قازاق شەجىرەسى

الىستاعى اعايىننىڭ اتامەكەنگە ورالۋ جولىن تۇڭعىش اشقان قازاقتىڭ قاھارمان قىزى

Sagat Zahanqiziول كىم دەيسىز عوي، تۋراسىن ايتسام ول ساعات زاقانقىزى. توقسانىنشى جىلدارداعى العاشقى كوش موڭعوليا قازاقتارتارىنان باستالعان. سول كوشتى العاش باستاعان ادام ساعات زاقانقىزى. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. جارعاق قۇلاعى جاستتىققا تيمەي، سوناۋ قيىن-قىستاۋ زامانىندا الىستاعى اعايىنداردىڭ جولىن اشقان وسى ادامدى قازاقتىڭ قاھارمان قىزى اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. “كوش باسشىسىمەن كورىكتى”  “كورگەنى جاقسى كوش باستار”  دەيدى اتام قازاق.   وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، وندا، ۇلكەن ءمان ماعىنا بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.

      بۇرىنعى اۋىل كوشىنىڭ وزىندە، كوش باسشىلارى ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءورىسىنىڭ جاعدايىنا قاراي، ءار مەزگىلدەگى اۋارايىنىڭ وزگەرىسىنە ساي، كوشىپ قونۋدا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلار  ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  جۇكتەسە، موڭعوليادا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر جارىم عاسىر عۇمىر كەشكەن ەل جەرىنەن ، تاريحي وتانى  قازاقستانعا قاراي قوپارىلا بەت العان ۇلى كوشىنىڭ  تىزگىنىن قولعا الىپ، تاۋقىمەتىن ارقالاۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. ويتكەنى جاۋاپكەرشىلىگى مول باتىلدىق پەن باتىرلىق، شەشىمدىلىك پەن بىلىمدىلىكتى تالاپ ەتەر  ۇلى ءىس ەكەنى ءسوزسىز.

      ەندەشە، 1991- جىلداردىڭ باسىنان باستاۋ العان موڭعوليا قازاقتارىنىڭ اتاجۇرتقا ورالعان ۇلى كوشىن تۇڭعىش باستاپ، ونىڭ جۇيەلى ءبىر ارناعا تۇسۋىنە سەبەپكەر بولعان ساعات زاحانقىزىنىڭ ەڭبەگىن باتىرلىق دەپ باعالاعاننان باسقا جول جوق. سونداعى قازاقتار ورتاسىنا كۇندىز، ءتۇنى جۇگىرىپ، ەسىمىز باردا ەلىمىزدى تابايىق، ۇرپاق ءۇشىن ءبارىن جاسايىق، مۇنداي تاريحي مۇمكۇندىك ۇنەمى تابىلا بەرمەس دەپ-ۇرپاق ءۇشىن جانىن سالدى. قالاي كوشۋدىڭ جولىن تاپتى، تۇرعان مەملەكەت باسشىلارىنا ءبارىن تۇسىندىرە بىلگەننىڭ اقاسىندا قولداۋلارىنا يە بولدى. ىسكەرلىك دەپ وسىنى ايتار.Sagat Zahanqizi Dorbethan Maskeu

     ساعات، موڭعوليانىڭ جوسپارلاۋ كوميتەتىنىڭ / گوسپلان/ جولداۋىمەن ماسكەۋ قالاسىنىڭ ماڭداي الدى وقۋ ورنى ،حالىق شارۋاشىلىق ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ ،1971  جىلى ەكونوميست ماماندىعىمەن ءبىتىرىپ شىقتى.

     ول  موڭعوليا ەكونوميكاسىن باسقارىپ وتىرعان باعا ماسەلەسىمەن ايلانىسىپ، ناتيجەلى ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىم تاجىريبەسىن جەتىلدىرىپ، ‘’ۇزدىك قىزمەتكەر اتاعىنا’’ يە بولدى. ساعات موڭعوليانىڭ جوسپارلى سيستەمادان نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋ جونىندەگى جوبانىڭ باس ەسەبىن باسقاردى.مەملەكەت ەكونوميكاسىن جۇيەلەپ وتىرعان جوعارى لاۋازىم يەلەرىمەن ەتەنە بىرگە جۇمىس جاساپ ولاردىڭ سىي قۇرمەتىنە بولەندى.

     ساعات،  ۇلى كوشكە جول اشۋ ماقساتىنداعى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرگەن كەزدە تۋعان ايماعىنان كوپتەگەن جاعىمدى جاڭالىقتار ەستي باستايدى. ۇزبەن قۇرمانباي دەگەن ازامات الماتىعا «قارا شاڭىراعىمنان ەنشىمدى الامىن» دەپ بارىپتى . قازاق ەلى جىلى قابىلداپ، قويعان تىلەگىن تولىق ورىنداپ بەرىپتى. قازاق ەلى «ەسىگىن ايقارا اشتى» دەگەن ۇزبەننىڭ سۇحباتى راديو حابارىندا ايتىلىپتى دەگەندى ەستىپ ونىڭ وتىرىك شىنىنا، جەتە الماي جۇرگەندە ءبىرازدان سوڭ بايان –ولگي حالقى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ارناسىن كورىپ، شالقار راديوسىن تىڭدايتىن بولعانىن ەستىگەندە قۋانىپ، ءوز ويىنىڭ جۇزەگە استىنىنا سەنە باستايدى. ودان كوپ كەشىكپەي مونعوليا حالقى الماتى ارقىلى الەم ەلدەرىنە تەلەفون، تەلەگراف ارقىلى ءاپ-ساتتە قاتىناساتىن بولىپتى، ءتاريفى دە جەڭىل ەكەن دەگەندى ەستيدى. ەندى بىرىندە الماتىتان-بايان-ولگيگە تۇرا ۇشاق ۇشىپتى، اپتاسىنا ءبىر رەت رەيس جاسايدى دەسەدى. موڭعوليا قازاقتارىنان 100 بالانى جوعارعى وقۋ ورنىندا تەگىن وقىتاتىنى ايتىلادى. قازاقستانىڭ تۇراقتى باسپالارى رەسەيدىڭ قوساگاچ اۋدانى ارقىلى تەگىن جەتكىزىلىپ، موڭعوليا قازاقتارىنا كەڭىنەن تاراي باستايدى. ۇزبەن قۇرمانبايۇلىنىڭ بۇل جولعى ساپارى ساعات زاقان قىزىنا زور سەنىمدىلىك تۋدىرادى. 1990 جىلى مونعوليانىڭ نارىقتىق  ەكونوميكاعا كوشۋ باعىت باعدارلاماسىنا اقىل كەڭەس الۋ، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا ساتتىقتاعى باعا ماسەلەسىن كەلىسۋ ماقساتىمەن، موڭعوليانىڭ  ۇكىمەتتىك دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا ءىس ساپارمەن ماسكەۋگە  كەلگەن جولدى پايدالانىپ،   الماتىعا كەلىپ، سول كەزدەگى شەت ەلدەگى قازاقتارمەن بايلانىس جاسايتىن قازاقستان قوعامىنىڭ باسشىلىرىمەن كەزدەسىپ،  موڭعولياداعى قازاق اعايىنداردىڭ، اتامەكەنگە قونىس اۋدارعىسى كەلەتىن ارمان- تىلەگىن جەتكزىپ، كوش جولىن اشۋ جايىنداعى  ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ، اعايىننىڭ بۇل باعىتتاعى كوز قاراسىن بايىمداپ، ارىعارايعى   جۇرگىزىلەتىن ءىستىڭ باعىت باعدارىن جوبالاپ قايتادى.

      ءوزى   ۇكىمەت دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا جۇرگەنىنە قاراماي، جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىن شەتەلدىكتەردى الماتىعا ارنايى ۆيزاسىز جىبەرمەيتىن قاتاڭ ءتارتىپ ورناعان وسى كەزدە،تاۋەكەل ەتىپ،   امالىن تاۋىپ،جول كەدەرگىلەرىنەن  باتىلدىقپەن ءوتىپ، جەتىم بالالارىنىڭ ناپاقاسىننان جول قاراجاتىنا جۇمساپ، الماتىعا كەلىپ ۇلى كوشتىڭ  جولىن قالاي اشۋ كەرەك ەكەنىن ءوز زەردەسىنە تۇيىندەپ قايتۋى ەكىنىڭ ءبىرى بارا بەرمەيتىن ەرلىك،  باتىل دا، شەشۋشى قادام ەدى.

      الماتىداعى اعايىننىڭ كوز قاراسىن بايىمداعاننان كەيىن، كەلەسى كەزەكتە، ول تىرلىك قامىمەن مونگولداردىڭ ىشىنە تاراي ورنالاسقان ، وزدەرىنىڭ  داستۇر سالتى،ءتىلى،ءدى نىنەن اجىراپ،توزىپ بارا جاتقان قازاقتاردىڭ ءۇمىت  ارماندارىن ارقالاپ، موڭعوليا ۇكىمەتىنىڭ باسشىلارىنا كىرىپ، جاعدايدى ىسكەرلىكپەن ءتۇسىندىرىپ، سولاردان وڭتايلى جاۋاپ الىپ شىعۋى  بىرىنشىدەن، ونىڭ سۇڭعىلا ساياساتكەر، ۇلت جاندى قايتپاس قايسار قاجىرلىلىعىنىڭ بەلگىسى  بولسا،ەكىنشىدەن ساعاتتىڭ مارقۇم ، جولداسى دوربەتحان توتيلا ۇلىنىڭ مونگول ۇكىمەتىنە سىڭىرگەن جارقىن ەڭبەگىنىڭ شاپاعاتى ەدى.

      ساعات زاحانقىزى اتامەكەنگە  قونىس اۋدارۋدىڭ سول كەزدەگى ەڭ وڭاي جولى -ەنبەك كەلىسىم شارتىن جاساۋ، دەپ كورىپ، وعان ەكى ەلدىڭ دە وڭ كوز قاراستارىن بايقاعان  سوڭ تىكەلەي ىسكە كىرىسەدى. باستابىندا «ەڭبەك كۇشى» دەگەن اتپەن كەلۋدى ويلاپ تابۋىنىڭ ءوزى كورەگەندىك بولعان.

      اتاجۇرتتاعى اعايىنداردىڭ كومەگىمەن 1990 جىلى 27  ءشى  جەلتوقسان كۇنى تالدىقورعان  وبىلىسى  كەربۇلاق اۋدانىنىڭ اكىمشىلىك باسشىلارىمەن كەلىسىمگە وتىرىپ، موڭعوليادان كەلەسى جىلدىڭ ناۋرىز ايىنا دەيىن  اۋداننىڭ اۋىل شارۋاشىلىق مەكەمەلەرىنە  200 دەي جۇمىسشى اكەۋگە كەلىسەدى.

      ەلى ءۇشىن جان اياماي جۇگىرىپ ،جىگەر بەرىپ ، قاناتتاندىرىپ جۇرگەن،  ارقالى ازاماتتاردىڭ، قۇلشىنا  اتسالىسۋىنىڭ ارقاسىندا  كوشتىڭ العاشقى قارلىعاشتارى  بولىپ 96 ادام  1991جىلى 17 ءشى ناۋىرىزدا  ەڭبەك شارتى بويىنشا كەربۇلاققا كەلىپ ءتۇسىپ،  اتاجۇرتتاعى اعايىنمەن قاۋىشىپ، العاش رەت اتامەكەن توپىراعىنا تاباندارى ءتيىپ، قۋانىشقا بولەندى.  ارىعاراي  ساعات زاحانقىزىنىڭ مونگول ۇكىمەتىمەن جاساعان ىسكەرلىك ءىس ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا باسىندا سالت باسىمەن كەلگەن ادامدار ارتىندا قالعان وتباسىلارىن دۇنيە مۇلكىمەن كوشىرىپ الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى.  وسىلاي كوش جولى كەڭەيە ءتۇسىپ،قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىن العانعا دەيىن موڭعوليادان ەڭبەك كەلىسىم شارتىمەن 11800 ادام اتاجۇرتقا قونىس اۋداردى. بۇدان كەيىن1991 ءشى جىلى  18 ءشى قاراشادا قازاق ۇكىمەتىنەن كوش ماسەلەسىن رەتتەۋگە باعىتتالعان  711 ءشى قاۋلىنىڭ شىعۋىنا مۇرىندىق بولادى. وسىلاي  ناقتىلى شەشىمدەر قابىلدانىپ،  قازاق ۇكىمەتىنىڭ اتسالىسۋىمەن ۇلى كوش ءوز جالعاسىن تاۋىپ،ۇلكەن ارناعا تۇسكەن ەدى. ساعات زاقانقىزىنىڭ باستاماسىمەن مونعوليادان باستالعان قازاقتاردىڭ كوشى شەت ەلدەردە تۇراتىن قازاقتاردى ءدۇر سىلكىندىرەدى.

      وسى 1991 ءشى جىلى ء31شى جەلتوقسان كۇنى قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى ن. ءا. نازارباەۆ ،حالىقتى جاڭا جىل مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، ‘’الىستاعى اعايىن كوشىپ كەلەمىز دەسە قۇشاعىمىز اشىق” ، دەپ ءوزىنىڭ ىزگى نيەتىن ءبىلدىردى .

     1991 ءشى جىلى شىلدە ايىندا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ رۇحساتىمەن الماتىدا  كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ ماسەلەسىمەن شۇعىلداناتىن ، موڭعوليانىڭ ەڭبەك مينيسترلىگىنىڭ قازاقستانداعى  تۇراقتى وكىلىدىگى اشىلىپ، ساعات زاحانقىزى ونىڭ ءتورايىمى رەتىندە تاعايىندالدى.  بىراق  وكىلدىكتى قارجىلاندىراتىن  قاراجات كوزى شەشىلمەي قالادى.

      وكىلدىك قارجىسىز بولسا دا، وسى قيىن زاماندا قالايدا جۇمىس جۇرگىزىپ، الىستان كەلگەن اعايىننىڭ كەلگەن جەرىنە الاڭسىز ورنالاسىپ، ءسىڭىسىپ، جەرگىلىكتى حالىقپەن قاتارلاسا ەڭبەك ەتىپ تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ ءوسىپ وركەندەۋىنە ءوز ۇلەستەرىن قوسادى.  تىرلىك ەتىپ كەتۋىنە تالماي ەڭبەك ەتىپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن تىكە قاتىناسىپ وڭتايلى شەشىمدەر قابىلدانۋىنا تۇرتكى بولىپ وتىردى.

       ساعات،كوش ماسەلەسى بويىنشا تەلەۆيز راديودان ءجيى كورىنىپ كوشىپ كەلگەن اعايىننىڭ جاي كۇيى جايلى كوپتەگەن سۇحباتتار بەرىپ، گازەت جۇرنالدارعا شىعىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنە دەيىن اشىق  حات جولداپ حالىق قالاۋلىلارىنىڭ نازارىن كوش جايىنا اۋداردى.

      تاريحي قۇجاتتار مەن دالەلدەنەتىن ءوزىنىڭ  حالقى ءۇشىن اتقارعان ادال ەڭبەگى جايلى  ساعات ، ”ۇرپاقتار توعىسى’’ ،‘’ۇلى كوش، اڭىز بەن اقيقات’’ دەگەن دەرەكتى كىتاپتار جازىپ شىعارىپ وقىرمانعا ۇسىندى.

     ساعات ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ ەسەلەنگەن قايعى قاسىرەتىن ارقالاپ ءجۇرىپ،  وسىنداي ۇلى ءىستى اتقارۋى،  قازاق قىزىنىڭ اتادان جالعاسىپ كەلگەن،بولاشاق ۇرپاق  تاعدىرى ۇشىنگى قاجىماس قايراتتى كۇرەسكەرلىگى، باتىرلىق، باتىلدىعىن، قاھارماندىعىن كورسەتەدى.  ول باسقاعا ۇلگى  بولۋمەن بىرگە، ەلىنىڭ ماقتانىشى بولۋعا ىلايىقتى.

    ساعات زاحانقىزى ۇرپاق تاعدىرىن ەل تاعدىرىنا ۇلاستىرىپ، ورايى كەلگەندە وڭتايلى قادام جاساپ ۇلى كوشتىڭ تىزگىنىن قولعا الىپ ۇلاعاتتى ۇلكەن ىسكە ارالاسىپ، باسقا تۇسكەن قايعى بۇلتىن سەيىلتەتىن دۇرىس قادام جاسادى. جەكە باسىنىڭ ارمان اڭسارىنان،  ماقسات مۇراتىنان، ەلدىك مۇرات ،ەلدىك مۇددەنى بيىك قويىپ، ءومىر بويى جيناقتاعان ءبىلىم تاجىريبەسىن ، ەل يگىلىگىنە جۇمساي ءبىلدى.

    اسىرەسە ونىڭ مونگولشا ،ورىسشا، قازاقشا، ءۇش ءتىلدى تەڭ دارەجەدە جەتىك مەڭگەرگەنى، ساياسي ەكونوميكالىق تەرەڭ ءبىلىمى، ءوز وي پىكىرىن ەكى ەلدىڭ جوعارعى لاۋازىم يەلەرىنە، ۇكىمەت باسشىلارىنا، تولىق تا قيسىندى جەتكىزىپ، مەملەكەت ارالىق كەلىسسوزدەردىڭ جوباسىن جاساۋ، ەل ارالىق كەزدەسۋلەردىڭ حاتتامالارىن دايىنداۋ ،شارۋاشىلىق مەكەمەلەرمەن كەلىسىم شارت جاساۋدى ەش قيىندىقسىز اتقارادى.

      ساعات زاحانقىزى، قاراپايىم ادامداردان باستاپ، شارۋاشىلىق، اۋدان، وبلىس، سالالىق مينيسترلەر، ۇكىمەت باسشىلارى، قوعام قايراتكەرلەرى مەن بولعان وي سالماقتاعان كەزدەسۋلەردە، ءوزىنىڭ ساناسىندا قايناپ پىسكەن ىزگى ارماندارىن قىسقا دا نۇسقا ۇتىمدى جەتكىزە ءبىلۋىنىڭ ارقاسىندا، كوشكە قاتىستى ۇتىمدى،  قولايلى ساتتەردى ءمۇلت جىبەرمەي، وزەكتى ماسەلەلەردىڭ وڭتايلى شەشىمى  تابىلىپ، ۇلى كوشتىڭ ويداعىداي  دۇرىس جولعا باعىتتالىپ،  ناتيجەلى جۇرۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزدى.

      ساعاتتىڭ ساياساتكەرلىگى،  بىلىمدىلىگى، پاراساتتىلىعىمەن،  كوشتى  باستاۋىنىڭ ارقاسىندا، ءبىرجارىم  عاسىرعا جۋىق  ءبىر  تۋدىڭ استىندا بىرگە جاساسىپ، بىگە تىرلىك ەتىپ كەلگەن مونگول حالقىنىڭ رەنىشىن تۋعىزباي، ءبىر بىرىنە دەگەن سيلاستىق  تۇسىنىستىك جاعدايدا كوش ءجۇردى.

        ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءداستۇر سالتىن اڭساپ، بولاشاق ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق رۋحتا ءوسىپ وركەندەۋىن قالاپ، بۇرىنعى اتا بابا مەكەنىنە بەت العان اعايىنعا مونگول حالقى تۇسىنىستىكپەن قاراعانىنا قازاقتار ءدان ريزا بولىپ، العىستارىن جاۋدىرىپ، مونگول ەلىنىڭ وركەن جايىپ وسۋىنە تىلەكتىكتەرىن ءبىلدىردى.

        قورتا كەلگەن دە ۇلتى ءۇشىن،بولاشاق ۇرپاق تاعدىرى ءۇشىن ايانباي  قاجىرلى ەڭبەك ەتكەن قازاقتىڭ قاھارمان قىزى ساعات  زاحانقىزى بۇگىن ەلگە ونەگە، حالىقتىڭ ماقتانىشى اتاندى.

                                 اياتحان تۇرىسبەكۇلى

                                 الماتى قالاسى. 2024 جىل

Related Articles

  • «بەيسەنبى مە بۇگىن دەپ، جۇماعا قارسى وتكەنى-اي…» (اباي)

    «بەيسەنبى مە بۇگىن دەپ، جۇماعا قارسى وتكەنى-اي…» (اباي)

    قازاق حالقىنىڭ داڭقتى پەرزەنتى، ۇلى جازۋشى مۇقتار ماعاۋين 85 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن وزدى. «بەيسەنبى مە بۇگىن دەپ، جۇماعا قارسى وتكەنى-اي…» (اباي) شۇبارتاۋدا دۇنيەگە كەلدى. جونداعى جوبالاي كەرەيدىڭ ەڭ ۇلكەن ارۋاعى جوبالاي ءبيدىڭ ۇرپاعى ەدى. بايقوتان بي، تومان بي، بەگەش شەشەن، ءۋايىس، تولەۋ اقىن… اتاعى اتالارىنان اسىپ كەتتى… تىرىسىندە ولاي دەگەن جوق… بۇل ءسوزدى دۇنيەدەن وتكەن سوڭ ءبىز ايتىپ وتىرمىز… ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزدەرى شەتتە ءوتتى. «ۇكىمەتكە، باسقالارعا دا وكپەم جوق، وكپەلەيتىن ولاردىڭ جاعدايى جوق!» (م.ماعاۋين) دەگەن ەدى ءوزى بەرتىندە. استارى اۋىر، ەڭسەڭدى ەزەردەي سالماقتى ءسوز… دانىشپان ادام نەگە ەلدەن جىراق كەتتى. بۇل «وڭاشا جاتقاندى ۇناتامىن، ەلىمدى ەل قىلماسىن ەرتە سەزىپ… ەلدەن كەتتىم جىراق…» (شاكارىم) دەيتىن كەتىس سياقتى. سوندا دا «كوك

  • 1893 جىلى 25 قاراشادا

    1893 جىلى 25 قاراشادا

    1893 جىلى 25 قاراشادا، دانيالىق عالىم ۆ.تومسەن قۇلپىتاستاعى بىتىك جازۋدىڭ قۇپياسىن اشتى. عىلىمي جاڭالىق ەۋروپا قوعامىن ءدۇر سىلكىندىرەدى. توسمەن العاش «تۇرىك»، «كۇلتەگىن»، «ءتاڭىرى» دەگەن سوزدەردى شەشىپ وقيدى. بىتىكتاستاعى جازۋدىڭ كەلەسى بەتى قىتاي يەروگليفىمەن بادىزدەلگەن-ءدى. تومسەن يەروگليفتەگى ەسىمدەردىڭ رەتتىك (قايتالانۋ) جيلىگىنە قاراپ وتىرىپ كەلەسى بەتىندەگى قۇپيا تاڭبالاردى بىرتىندەپ سويلەتە باستايدى. سول داۋىردە شىعىستانۋ سونىڭ ىشىندە تۇركىتانۋ سالاسى جەكە عىلىم رەتىندە ابرويلى زەرتتەۋ نىسانىنا اينالدى. ۆ.تومسەن تاڭبانى شەشىپ قۇپياسىن اشقانىمەن كونە تۇرىك ءتىلىن بىلمەۋشى ەدى، سول سەبەپتى «بۇل ءماتىندى وقىسا رادلوۆ وقيدى» دەگەن. كوپ وتپەي رادلوۆ، تومسەن شەشكەن تاڭبانىڭ ىزىنشە ءماتىن جولدارىن وقىعان. سونىمەن جۇمباق كۇيدە قالعان تاستاعى بىتىك جازۋى سويلەي باستاعان… 25 قاراشا كۇنى ماڭىزدى كۇن. بىتىك جازۋ كۇنى قۇتتى بولسىن!

  • وتاماننىڭ اقىرى

    وتاماننىڭ اقىرى

    شاعىن ساراپتاما ء(جانابىل سماعۇلۇلىنىڭ قازاسىنا ارنايمىن) ءبىرىنشى، حح عع.-داعى قىتاي قازاقتارىنىڭ ينتەلليگەنتسياسىن ۇلكەن ماسشتابتا ءۇش كەزەڭگە ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. ءبىرىنشى كەزەڭ 1911-12 جىلدارداعى ساياسي توڭكەرىستەن كەيىن قالىپتاسقان قازاق ينتەلليگەنتسيا. بۇل كەزەڭدەگى ينتەلليگەنتسيانى ەكى ساناتقا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. 1) رۋحاني اعارتۋشى ينتەلليگەنتسيا; 2) ساياسي ينتەلليگەنتسيا. رۋحاني اعارتۋشى ينتەلليگەنتسيانىڭ ءوزىن ەكى توپقا بولۋگە بولادى: ءبىرىنشى توپ، جاديتتىك مەكتەپتىڭ اعارتۋشىلارى; ەكىنشى توپ، قازاقى دۇنيەتانىمنىڭ اعارتۋشىلارى. ال، بۇل كەزەڭدەگى ساياسي ينتەلليگەنتسيانى دا ەكى توپقا ءبولىپ قاراستىرا الامىز. ءبىرىنشى توپ، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ساياسي بيلىك جۇيەسى نەگىزىندە قالىپتاسقان ساياسي ينتەلليگەنتسياسى; ەكىنشى توپ، 1914-1922 جج. شىعىستىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى نەگىزىندە قالىپتاسقان ساياسي ينتەلليگەنتسيا. ەكىنشى، شىعىستىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ينتەلليگەنتسياسى 1912 جىلعى پەكيندە وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىنان سوڭ قالىپتاسا

  • شوقاي تورعايۇعلى

    شوقاي تورعايۇعلى

    “اقمەشىت ۋەزىندە بەلگىلى قازاق اقساقالدارىنان شوقاي تورعايۇعلى 23-ءنشى دەكابردە وپات بولدى. قازاقشا اتقا مىنگەن جۇرت كىسىسى بولعاننىڭ ۇستىنە ونەر، ءبىلىمنىڭ كەرەكتىلىگىن ەرتە سەزىپ، زامانعا لايىق ىستەرگە كىرىسكەن ادام ەدى. مۇستافا دەگەن بالاسى وسى كۇنى پەتەربور ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ ءجۇر” “قازاق” گازەتى، №46, 1914 جىل سۋرەتتە: شوقاي تورعايۇلى. سۋرەت ن.گرودەكوۆتىڭ كىتابىنان الىندى. سەرىكبول حاسان

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: