|  |  |  |  | 

Köz qaras Ruhaniyat Suretter söyleydi Qazaq şejiresi

Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

Bazarbek Atygay
Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız.
Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta qanday da bir qoğamdıq mañızı bar iniciativanı ortağa salar kezde osı faktor eskerilmese bolmaytın şığar.
Sonımen gerb. Nemese bizdegi balaması – eltañba. Birinşiden, men geral'dika mamanı emespin jäne gerbti mindetti türde auıstıru kerek degen añsağan armanım, alğa qoyğan maqsatım joq. Özimniñ jeke pikirim, bizde osı gerb degen termin orınsız qoldanılıp jürgendey körinedi. Jer betindegi biraz memleketterde resmi bekitilgen gerb joq. Mäselen, ağayındas türik jwrtında. Japoniya men Franciyanıñ da resmi gerb joqtığınan qayğırıp jatqan türi körinbeydi. Älbette ärtürli tañbalar, emblemalar qoldanıladı. Mısalı, AQŞ-tıñ da gerbi joq, memlekettiñ bastı möri degen tañbası bar. Mwnı aytıp otırğanım, qazir köptegen ağayın duıldatıp jürgen “Kieli Eltañba”, “Qasietti Eltañba”, “Qwndılığım – Eltañbam!” siyaqtı wrandardıñ qanday da bir sakraldıq, basqaşa aytqanda, kieli deytindey negizi joq ekendigin eskertu ğana.
Qazaq qazaq bolğalı bastı tañba sanalğan, qanşama dañqtı jeñister men qan jwtqan jeñilisterde qazaqtıñ tuınan tüspegen bäyterek arhetipi, qazaqşa aytqanda «töre tañba» mülde eskerilmegen kezde de joqtağan eşkim bolğan joq. Onı aytasız, 2006 jılı gimn özgergende de «bwl qalay?» degen jan bolmadı.
Mätini qiın, äueninen sovet zamanındağı talapqa säykes «Marsel'eza» sarını añdalatın gimndi mwqım qazaq balası kez kelgen uaqıtta, dalada da, üyde de qosıla şırqaytın «Meniñ Qazaqstanım» almastırdı. Tıñ igeru degen kümändi nauqan bastalıp, qazaq ata qonısında jatqa aynalıp, azşılıq bolıp qalğanda qos sañlaq Şämşi men Jwmeken eldiñ ezilgen köñilin jebep tudırğan ruhtı änniñ sözin ayaq astı özgertip tastağanda, Şalkiiz aytpaqşı, «Tebinginiñ astınan ala balta suırısıp, tepsinisip kelgende, Teñ atanıñ wlı ediñ, Därejeñdi artıq etse Täñiri etti!» – dep tepsinbek tügili, aşıq qınjılıs bildirgen eşkim bolmadı. Men sol kezde «Qazaqstan» wlttıq arnasında jwmıstanıp jürgem, mätindi özgertpeu turalı pikir aytudı swrap talay mıqtığa qolqa saldıq. Bäri at-tonın ala qaştı. Bir deputat «aytayın, däyekti söz jazıp beriñder» dep swrap aldı da, artınşa «menen bwrınğı mätindi jaqtap söyle dep swrağandar boldı, biraq, meniñşe, jaña mätin keremet» – dep aynıp, swhbat berdi. Sol deputat – qazir de deputat. Mümkin, Qwday oñdap, aruaq razı bop, Jwmekenniñ mätini öziniñ taza qalpında oralıp jatsa, jañağı deputatımız bayağı biz jazıp bergen sözdi aytıp ta qalar.
Endi tikeley gerb turalı. Äuelde birden bayqalğan erekşeligi – jalpı kompoziciyasınan bwrınğı sovettik gerbterdiñ ıqpalı sezilip twrdı. Odağaylau köringen suret – müyizdi, qanattı at beynesi boldı. Müyiz – Berel obasınan tabılğan basına altın jalatqan müyiz keypindegi qaptama kigizilgen attı eske saladı. YAğni, bizdiñ bağzıdan-bağzı önerimizdiñ belgisi dep tüsindirdi sol kezdegi täpsirşiler. Qanat ta solay eken. Tek qanat qauırsındarı masaqqa wqsatılıptı, bwl da özgeşe körkemdik şeşim dep däleldendi. Biraq sol kezdiñ özinde däl osı şeşimniñ «naiv-art» atalatın äuesqoy körkemsuret bağıtınıñ stilin eske salatını turalı pikirler jekelegen suretşilerdiñ küñkili bop qala berdi.
Eñ qızığı, avtorlar da, komissiya da funeraldıq, yağni qabirstandıq artefaktılardıñ öz semantikası, biz tüsingennen basqa mağınası bolatındığın eskermegenge wqsaydı. Bwl turalı skif-saq qabirlerinen tabılğan äşekeylerdi zerttegen, olardıñ köne mifter men demonologiyağa qatısı turalı pikir tüygen mamandardan keñes swrağan da eşkim bolmağan siyaqtı. Älbette, bwl ejelgi obalardan tabılğan, bayırğı jerleu ğwrpınıñ ğana emes, nanım-senimniñ de kuäsi sanalatın ğajayıp bwyımdardı emblema, tañba retinde qoldanbau kerek degen söz emes. Biraq osı rette mamandardan tıñğılıqtı keñes alğannıñ eş artığı joq.
Osı orayda jalpı Altaylıq mädeniet atalatın mädeniet tipteriniñ bärine ortaq, sonıñ işinde qazaq halqınıñ qiyalında barınşa jetilgen, neşe ıqılımnan beri qazaqpen birge jasap kele jatqan oyu men örnek semantikasına şındap nazar audarmay jürgenimiz ökinişti. Oyudıñ tili deytin grafikalıq til bolğan, onı tüsingen adam köp jağdaydı sözsiz-aq wğına bergen deydi mamandardıñ birsıpırası. Mümkin, aldağı uaqıtta osı oyu-örnekke köñil bwrarmız.
Gerbke baylanıstı az-kem oy osı. Qaşan auıstırılsa da, memlekettik tañba, emblema tübi bir auıstırılatın şığar. Auıspauı da mümkin. Biraq, däl osı mäsele töñireginde sonşama dau sabaytınday sebep körip twrğan joqpın. Auısıp jatsa, sol rämiz, tañba körgen adamnıñ esinde birden jattalıp qalatınday jürekke jılı, ayqın jäne bir qarağanda op-oñay körinetindey qarapayım bolsa, käneki. Körkemönerdiñ atası Leonardo Da Vinçi: «Qarapayımdılıq – keremettiliktiñ eñ biik şıñı» /«Prostata – naivısşaya forma utonçennosti»/ – degen eken.
Bir künderi tübi tu da özgeretin bolar. Mümkin, Qazaqstan degen ataudan Qazaq Respublikası nemese Qazaq Eli degen atauğa da auısatın uaqıt keletin şığar. Jäne sovet kezeñinen qalğan qanşama sarqındıdan arıluğa tiispiz. Bwl, ärine, tek simvoldarğa ğana emes, el basqaru isine de, qoğam ömiriniñ basqa da kiltipandı twstarına da qatıstı mäsele.
Qazaq halqı tek añız ben sovettik stereotipterdiñ şırmauında ömir süruge tiis emes!

Related Articles

  • «Beysenbi me bügin dep, Jwmağa qarsı ötkeni-ay…» (Abay)

    «Beysenbi me bügin dep, Jwmağa qarsı ötkeni-ay…» (Abay)

    Qazaq halqınıñ dañqtı perzenti, wlı jazuşı Mwqtar Mağauin 85 jasqa qarağan şağında dünieden ozdı. «Beysenbi me bügin dep, Jwmağa qarsı ötkeni-ay…» (Abay) Şwbartauda düniege keldi. Jondağı Jobalay Kereydiñ eñ ülken Aruağı Jobalay bidiñ wrpağı edi. Bayqotan bi, Toman bi, Begeş şeşen, Uäyis, Töleu aqın… Atağı Atalarınan asıp ketti… Tirisinde olay degen joq… Bwl sözdi dünieden ötken soñ biz aytıp otırmız… Ömiriniñ soñğı kezderi şette ötti. «Ükimetke, basqalarğa da ökpem joq, ökpeleytin olardıñ jağdayı joq!» (M.Mağauin) degen edi özi bertinde. Astarı auır, eñseñdi ezerdey salmaqtı söz… Danışpan adam nege elden jıraq ketti. Bwl «Oñaşa jatqandı wnatamın, Elimdi el qılmasın erte sezip… Elden kettim jıraq…» (Şäkärim) deytin ketis siyaqtı. Sonda da «Kök

  • Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka.

    Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka.

    “Swhbattı” endi ğana oqıp şıqtım. Äzirge, sipatı turalı az söz: Älbette, bwl – jurnalistika standarttarına say, şınayı, nağız swhbat emes. Konstituciyalıq qwqığı teñ, eki sanalı azamattıñ özara pikirlesken, emenjarqın äñgimesi emes. Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka. Pälenbay adam tüzep-küzegen, ananı da, mınanı qamtuğa tırısqan, ayağında janı joq mätinder jiıntığı tuğan. Toqaev aynalasındağılarğa: “osınşalıq jasandı keyippen halıq aldında körinuim wyat boladı, qoyıñdar, aynalayındar, qatelessem de öz bolmısımmen şığam” deuge tüsinigi jetpegeni ökinişti. Bıltır “Egemende” “swhbattasqan” Dihan Qamzabek te, biıl “Ana tilinde” “äñgimelesken” Erlan Jünis te, keşiriñizder, eşqanday da interv'yuer emes. Iä, bireui tereñ ğalım, ekinşisi tamaşa aqın, biraq, ömirinde bir

  • ALDAĞI 30 JILDA AŞILUI IQTIMAL ASTRONOMIYALIQ JAÑALIQTAR

    ALDAĞI 30 JILDA AŞILUI IQTIMAL ASTRONOMIYALIQ JAÑALIQTAR

    Kelesi milliard sekundta, yağni basqaşa sanağanda, otız jılda astronomiyada qanday jañalıq aşıluı mümkin? Astrofizik, ğılım nasihatşısı, Abdus Salam atındağı Halıqaralıq teoriyalıq fizika ortalığınıñ (Triest, Italiya) zertteuşisi Sergey Popovtıñ maqalasın ıqşamdap audarıp berip otırmız. *** Aldımen ötken 30 jılğa köz tastayıq. Otız jıl bwrın KÜNGE WQSAS JWLDIZDI AYNALATIN PLANETA aşılmağan-twğın jäne ÄLEMNİÑ QAZİR ÜDEY KEÑEYİP bara jatqanın bilmeytinbiz. Birinşi aşılımdı aldın-ala boljau mümkin edi, ekinşisin — joq. Birinşisi ekzoplanetalardı izdeuge bağıttalğan jüyeli eñbektiñ nätijesi bolsa, ekinşisin ğalımdardıñ köbi kütpegen-di. Bwlardı 1960-şı jıldardan bergi eki eñ bastı astronomiyalıq jañalıq dey alamın. Demek bolaşaq iri jetistiktiñ de keybirin boljay alamız, al basqaları tosınnan aşıladı. Jalpı, ğılımi aşılımdardı nelikten boljauğa boladı? Öytkeni köptegen mañızdı

  • 1893 jılı 25 qaraşada

    1893 jılı 25 qaraşada

    1893 jılı 25 qaraşada, Daniyalıq ğalım V.Tomsen qwlpıtastağı bitik jazudıñ qwpiyasın aştı. Ğılımi jañalıq europa qoğamın dür silkindiredi. Tosmen alğaş «türik», «kültegin», «täñiri» degen sözderdi şeşip oqidı. Bitiktastağı jazudıñ kelesi beti qıtay ieroglifimen bädizdelgen-di. Tomsen ierogliftegi esimderdiñ rettik (qaytalanu) jiligine qarap otırıp kelesi betindegi qwpiya tañbalardı birtindep söylete bastaydı. Sol däuirde şığıstanu sonıñ işinde türkitanu salası jeke ğılım retinde abroylı zertteu nısanına aynaldı. V.Tomsen tañbanı şeşip qwpiyasın aşqanımen köne türik tilin bilmeuşi edi, sol sebepti «bwl mätindi oqısa Radlov oqidı» degen. Köp ötpey Radlov, Tomsen şeşken tañbanıñ izinşe mätin joldarın oqığan. Sonımen jwmbaq küyde qalğan tastağı bitik jazuı söyley bastağan… 25 qaraşa küni mañızdı kün. Bitik jazu küni qwttı bolsın!

  • Şoqay Torğaywğlı

    Şoqay Torğaywğlı

    “Aqmeşit uezinde belgili qazaq aqsaqaldarınan Şoqay Torğaywğlı 23-nşi dekabrde opat boldı. Qazaqşa atqa mingen jwrt kisisi bolğannıñ üstine öner, bilimniñ kerektiligin erte sezip, zamanğa layıq isterge kirisken adam edi. Mwstafa degen balası osı küni Peterbor universitetinde oqıp jür” “Qazaq” gazeti, №46, 1914 jıl Surette: Şoqay Torğaywlı. Suret N.Grodekovtıñ kitabınan alındı. Serikbol Hasan

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: