ەلباسى ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ الداعى شارالارى جونىندە كەڭەس وتكىزدى
مەملەكەت باسشىسى قاتىسۋشىلارعا ارناعان سوزىندە الەمدىك ەكونوميكاداعى كۇردەلى احۋالعا نازار اۋداردى.
داعدارىس بارلىق باعىتتا – شيكىزاتتىق تاۋارلار، ۆاليۋتا جانە قارجى نارىقتارى باعىتىندا دا دەندەپ بارادى، دامۋشى جانە دامىعان ەلدەردى دە قامتىدى. بۇل «داۋىلدان» ەشكىم سىرت قالمادى. دۇنيەجۇزىلىك بانك پەن حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى الەمدىك ەكونوميكا ءوسىمى جونىندەگى بولجامدارىن تاعى دا 2,8 جانە 3,5 پايىزعا تومەندەتتى. مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسىنىڭ قۇلدىراي تۇسۋدە. ول بىلتىرعى ماۋسىمداعى 115 دوللارلىق شەكتى مولشەردەن 48,5 دوللارعا دەيىن تومەندەدى. 2011 جىلى باستالعان مەتالل قۇنىنىڭ قۇلدىراۋى دا بايقالىپ وتىر، باعا يندەكسى 45,5 پايىزعا تومەندەدى. تەك بيىلدىڭ وزىندە مىستىڭ ءبىر تونناسىنىڭ باعاسى 6300 دوللاردان 5100 دوللارعا دەيىن قۇلدىرادى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ مۇناي مەن مەتالل باعاسىنىڭ تومەندىگى كەمىندە 5 جىل بويى ساقتالۋى ىقتيمالدىعىن اتاپ ءوتتى. قازاقستان پرەزيدەنتى ءبىزدىڭ نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەستەرىمىز قىتاي مەن رەسەي تاراپىنان وتاندىق ەكسپورتتىق ونىمدەرگە دەگەن سۇرانىس كۇرت تومەندەگەنىن دە ايتتى.
بۇل ءۇردىس دە قىسقامەرزىمدى ەمەس. رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ قۇلدىراۋى 2 ەسە كۇشەيە ءتۇستى. قىتاي ەكسپورتىنىڭ كولەمى 8,3 پايىزعا قىسقاردى، – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
مەملەكەت باسشىسى 2014 جىلدان باستاپ امەريكا دوللارى بارلىق الەمدىك ۆاليۋتالارعا قاتىستى نىعايىپ كەلە جاتقانىنا نازار اۋداردى.
سوڭعى جىلدىڭ وزىندە ەۋرو دوللارعا قاتىستى 26 پايىزعا، جاپون يەناسى 22 پايىزعا، اۆستراليا دوللارى 27 پايىزعا، كانادا دوللارى 23 پايىزعا، نورۆەگيا كرونى 35 پايىزعا، مالايزيا رينگيتى 30 پايىزعا، چيلي پەسوسى – 18 پايىزعا، برازيليا رەالى 55 پايىزعا ارزاندادى. ءبىزدىڭ ەۋرازيالىق وداقتاعى سەرىكتەستەرىمىز دە ءوز ۆاليۋتالارىن قۇنسىزداندىردى: رەسەي ءرۋبلى 2 ەسەگە جۋىق، بەلارۋس ءرۋبلى 56 پايىزعا، ارميان درامى 17 پايىزعا ءتۇستى. وسىلايشا، ەۋرووداقتى قوسا العاندا، ەلدەردىڭ باسىم كوپشىلىگى، شيكىزات ەكسپورتتاۋشى ەلدەر، سونداي-اق قازاقستاننىڭ ساۋدا سەرىكتەستەرى ءوز ۆاليۋتالارىن قۇنسىزداندىرۋ شاراسىن جۇرگىزدى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇلتتىق بانكتىڭ باعالاۋى بويىنشا، قازاقستان ەكسپورتى ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا 73 پايىزعا ازايعانىن اتاپ ءوتتى.
ءبىز قازىردىڭ وزىندە كاسىپورىندارىمىزدىڭ باسەكە قابىلەتىنىڭ تومەندەپ، تابىستارىنىڭ ازايعانىن كورىپ وتىرمىز. بۇل جاعداي كاسىپورىنداردا جۇمىسپەن قامتىلعان ەڭبەككەرلەرگە اسەر ەتۋدە. «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ اقپاراتىنا سايكەس، كوپتەگەن كاسىپورىننىڭ رەسەيگە ەكسپورتى تومەندەپ كەتكەن. بۇعان قوسا، ولاردىڭ قازاقستان نارىعىنداعى ونىمدەرىن رەسەيلىك وندىرۋشىلەر تىقسىرا باستادى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى كەنتاۋ ترانسفورماتور زاۋىتىن مىسالعا كەلتىردى، ونىڭ رەسەيگە ەكسپورتتايتىن ونىمدەرى 47 پايىزعا قىسقارعان. كاسىپورىن 50 جۇمىسشىنى جۇمىستان بوساتقان، ال مەملەكەتكە 30 ميلليون تەڭگەنىڭ سالىعى تولەنبەگەن. الماتى اشىتقى زاۋىتى ءوندىرىس كولەمىن 50 پايىزعا ازايتقان، ال كاسىپورىننىڭ شىعىنى 30 ميلليون تەڭگەگە جەتكەن. الماتى جەلدەتكىش زاۋىتى ءوندىرىسىن 47 پايىزعا تومەندەتىپ، جۇمىسشىلاردىڭ 20 پايىزىن قىسقارتقان.
بۇل – قازاقستان بويىنشا وتە كوپ مىسالداردىڭ ءبىر پاراسى عانا. وسىنىڭ ناتيجەسىندە جۇمىسپەن قامتۋ، ەڭبەكاقى تولەۋ جايى ناشارلاۋدا. 2015 جىلى بيۋدجەتكە تۇسپەي قالاتىن تابىس 264 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە باعالانىپ وتىر. سوندىقتان ءبىز الەۋمەتتىك سالادان باسقا شىعىستاردىڭ كوبىن قىسقارتۋعا ءماجبۇرمىز، – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
مەملەكەت باسشىسى قالىپتاسقان جاعدايدا ەل الدىندا ءىس-قيمىلدىڭ ءۇش نۇسقاسىنىڭ ءبىرىن تاڭداۋ مىندەتى تۇرعانىن ايتتى.
ءبىرىنشىسى – ەشتەڭە ىستەمەي، تەڭگە باعامىن ۇستاپ تۇرۋ جانە جاعدايدىڭ جاقسارعانىن كۇتۋ. الايدا مۇنداي ساياساتتىڭ وتەمى ءوندىرىستى قىسقارتۋ، جۇمىس ورىندارىنان ايرىلۋ جانە التىن-ۆاليۋتا قورىن تۇگەسۋ بولادى. ەكىنشى نۇسقا – تەڭگە باعامىن بىرتىندەپ السىرەتۋ. سىرتقى نارىقتارداعى احۋال ناشار ءارى بەلگىسىز بولىپ تۇرعاندا مۇنداي جول دا التىن-ۆاليۋتا قورىن كوپ شىعىندايدى. سوندىقتان، بار مۇمكىندىكتەردىڭ ءبارىن ەسەپتەي كەلە، مەيلىنشە دۇرىسى تەڭگەنىڭ ەركىن ايىرباس باعامىن ەنگىزۋ جانە ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋگە كوشۋ بولماق، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ مۇنىڭ ءماجبۇرلى شارا ەكەنىنە نازار اۋداردى.
بۇگىنگى تاڭدا بىزدە بۇدان باسقا بالاما بولعان جوق. ءبىز بارلىق باعدارلامالارىمىزدى باسقاشا جوسپارلاعانىمىزدى بىلەسىزدەر. الايدا داعدارىس ارقاشان ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزەدى. دەگەنمەن، ءبىز جاعدايدىڭ بۇلايشا وربۋىنە دە دايىندالدىق. يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق باعدارلاما جانە وڭدەۋشى ونەركاسىپتى كەڭەيتۋ، ۇلتتىق قور قۇرۋ – وسىنىڭ ءبارى وسىنداي احۋالعا كۇنى بۇرىن جاسالعان دايىندىق، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتىڭ شەشىمى ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ، ەلىمىزدەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ءوتىنىشى بويىنشا قابىلدانعانىن اتاپ ءوتتى.
باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ ارقىلى ءبىز شامامەن ميلليونعا جۋىق ادام جۇمىس ىستەيتىن كاسىپورىندارداعى جۇمىس ورىندارىن ساقتاي الامىز. وتباسىلىق كوەففيتسيەنتىن ەسكەرسەك، بۇل 3,5 ميلليون قازاقستاندىققا اسەرىن تيگىزەدى. كاسىپورىندارداعى جاعدايدىڭ جاقسارۋى جۇمىسشىلارىڭىزدىڭ ەڭبەكاقى دەڭگەيىنە دە اسەر ەتۋى ءتيىس. كەلەشەكتە احۋال جاقسارادى دەپ كۇتەمىز، بۇل داعدارىستى ەڭسەرۋگە، ەكونوميكا ءوسىمىن ءارى قاراي قامتاماسىز ەتىپ، رەتسەسسيانى بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
مەملەكەت باسشىسى تەك ايىرباس باعامى ەسەبىنەن ەكونوميكانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتتى.
بۇل ۋاقىتشا قولداۋ. ودان كەيىن قۇرىلىمدىق ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جانداندىرۋ باعىتىنداعى جۇيەلى شارالار مەن شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ جونىندەگى كەشەندى شەشىمدەر كەرەك. سوندىقتان ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا قازىر وسىنداي قۇجاتتار جيىنتىعىن ازىرلەپ تە جاتىر. سالىستىرمالى باسەكەلىك ارتىقشىلىقتارى بار نەگىزگى سالالارعا كورسەتىلەتىن قولداۋ باسىمدىق الۋعا ءتيىس، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق ساياساتتىڭ جاڭا جاعدايلارعا بەيىمدەلۋى تيىستىگىن اتاپ ءوتتى.
ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ وسىمىنە، جەكە بيزنەستىڭ قاتىسۋ ۇلەسىن ۇلعايتۋعا نەگىزدەلگەن سەرۆيستىك-يندۋستريالىق مودەلگە كوشۋ كەرەك. مەملەكەت قولداۋ شارالارىن باسەكەگە قابىلەتتى كومپانيالارعا عانا كورسەتۋگە ءتيىس، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى قۇرىلىمدىق ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جانداندىرۋ باعىتىنداعى جۇيەلى شارالاردىڭ قابىلداناتىنىنا نازار اۋداردى.
ەڭبەك نارىعى جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ جاڭا جاعدايلارىنا بەيىمدەلىپ، ەلەۋلى ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ اۋىسۋىنا دايىن بولۋعا ءتيىس، – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە ازاماتتىق قىزمەتكەرلەرگە ەڭبەكاقى تولەۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن ەنگىزۋدى، اكىمشىلىك مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جالاقىسىن جانە مۇگەدەكتەرگە جاردەماقىنى، شاكىرتاقىنى كوبەيتۋدى قوسا قامتيتىن الەۋمەتتىك باستامالاردى ىسكە اسىرۋ شاراسىن قازىرگى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ 2017 جىلدان 2016 جىلعا اۋىستىرۋدى ۇسىندى.
سونداي-اق، نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇلتتىق بانككە حالىقتىڭ ايىرباس باعامىنىڭ وزگەرۋىنەن شەككەن شىعىنىن ازايتۋ ماقساتىمەن جەكە تۇلعالاردىڭ 2015 جىلعى 18 تامىزداعى جاعدايعا سايكەس تەڭگەمەن اشىلعان جانە ەسەپشوتتارىندا 1 ميلليون تەڭگەگە دەيىنگى قالدىق سوماسى بار شۇعىل دەپوزيتتەرى ءۇشىن وتەماقى تولەۋ تەتىگىن ەنگىزۋدى تاپسىردى.
ازاماتتارعا ولار سالىمدارىن ارناۋلى ەسەپشوتتارعا قايتا رەسىمدەپ، ونى بانكتەردە ءبىر جىل بويى ساقتاعان جاعدايدا وتەماقى رەتىندە ايىرباس ايىرماسى تولەنەتىن بولادى. بۇل شارا 1 ميلليون 700 مىڭ ادامدى نەمەسە بارلىق سالىمشىنىڭ 86 پايىزىن قولداۋعا كومەگىن تيگىزەدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى ۇكىمەتكە «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سالىمشىلارىنا قاتىستى تەتىكتى دە ويلاستىرۋدى تاپسىردى.
سوڭىندا مەملەكەت باسشىسى الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيدىڭ ناشارلاۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن قيىندىقتارعا قاراماستان بارلىق قاجەتتى شارالاردىڭ قابىلداناتىنىن اتاپ ءوتتى.
كەڭەس بارىسىندا «سامۇرىق-قازىنا» ااق» اق باسقارماسىنىڭ توراعاسى ءو.شۇكەەۆ، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى باسقارماسىنىڭ توراعاسى ا.مىرزاحمەتوۆ، سونداي-اق قازاقستاننىڭ ءىرى كاسىپورىندارىنىڭ باسشىلارى ءسوز سويلەدى. ولار مەملەكەت باسشىسىنا وتاندىق كومپانيالاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ ارتۋىنا وڭ ىقپال ەتەتىن قولداۋ شارالارى قابىلدانعانى ءۇشىن العىس ءبىلدىردى. كاسىپورىندار باسشىلارى وزدەرىنىڭ جۇمىس ورىندارىن ساقتاۋ، الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋ، وندىرەتىن ونىمدەرىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋ جونىندەگى نيەتتەرىن جەتكىزدى.
پىكىر قالدىرۋ